عوامل چالش قدرت اخلاقی روحانیت در ایران

یک استاد دانشگاه ادیان و مذاهب، با بیان این که بسیاری از روحانیون در تشخیص مصداق اخلاق به اشتباه می افتند، گفت: آنها گاه ضد اخلاق را به جای اخلاق معرفی می کنند و جامعه را به سوی امری سوق می‌دهند که عموم مردم آن را غیراخلاقی می‌دانند. بنابراین، توانایی تشخیص شرایط و ظرفیت توصیه مناسب اخلاقی بسیار مهم است.

به گزارش دریافتی انصاف نیوز، دکتر مهراب صادق‌نیا در دومین نشست از سلسله مباحث “دین و چالش‌های اخلاقی جامعه امروز”؛ در سخنانی با عنوان “قدرت اخلاقی روحانیت” اظهارکرد: امروز شاید جامعه ایران بیش از سایر جوامع نصیحت و موعظه می شنود، اما واقعیت جامعه نسبتی با این همه موعظه ندارد. نهاد دین در ایران بیش از هرکشور دیگری تریبون دارد، اما این قدرت اخلاقی با افول مواجه شده است.

وی مفهوم «قدرت اخلاقی» را ضریب نفوذ اخلاقی و توانمندی افراد در اقناع دیگران و متمایل کردن آنها به نظام ارزشی و رفتاری خاص تعریف کرد و افزود: در جامعه ما از والدین نسبت به فرزندان تا حاکمان نسبت به شهروندان، همه تمایل دارند دیگران را نسبت به پذیرش اعتقادات، ارزشها و رفتارهای مورد تمایلشان متقاعد کنند.

او قدرت اخلاقی را وابسته به شأن و منزلت اخلاقی فرد نزد دیگران و متمایز با قدرت نظامی، قانونی و اقتصادی دولتها و افراد دانست و تصریح کرد: البته قدرت اخلاقی با کاریزما متفاوت است، کاریزما لزوما اخلاقی نیست وحتی می تواند ضداخلاقی باشد.

صادق نیا با اشاره به دو رویکرد در جامعه آمریکا افزود: در سال ۲۰۰۶ و ۲۰۰۹، دو سخنرانی توسط بوش و اوباما، درباره لزوم احترام به اسلام و تاریخ اسلام ایراد شد. اما مستعمین واکنش متفاوتی داشتند، با بوش برخورد کردند، اما اوباما را در قاهره تحسین کردند، در حالیکه محتوای سخنرانی ها مشابه بود، چون مخاطب برای بوش قدرت اخلاقی قائل نبود اما برای اوباما قائل بود.

این استادیار دانشگاه، در بیان مثالی دیگر گفت: آیت الله صانعی زمانی که به جبهه رفته بود، وقتی به سنگرها نزدیک می‌شود، کفشهایش را به احترام قداست جبهه درمی آورد و پابرهنه می شود و رزمندگان با مشاهده این صحنه منقلب شده و گریه می کنند؛ طلبه دیگری بعدا با اقتباس از ایشان، همین رفتار را انجام داد؛ اما رزمندگان با او شوخی کردند که مگر کفشهایت را دزیده اند؟! این تفاوت قدرت اخلاقی و منزلت متفاوت افراد نزد دیگران است.

صادق‌نیا قدرت اخلاقی را دارای سه مولفه نیت، ظرفیت و جایگاه احلاقی دانست و توضیح داد: مولفه اول این قدرت، انگیزه اخلاقی است، به گونه ای که مخاطبین احساس کنند گوینده رویکرد اخلاقی دارد و در این صورت با او همراه می شوند. اما اگر خلاف این احساس شود، همراهی اتفاق نمی‌افتد و این مساله با ظاهرسازی نیز به دست نمی‌آید، بلکه وابسته به عمق احساس مخاطب و برقراری رابطه دوطرفه است، چرا که آنچه از دل برآید، لاجرم بر دل نشیند.

این پژوهشگر جامعه شناسی دین، مولفه دوم قدرت اخلاقی را ظرفیت اخلاقی برشمرد و افزود: یک معلم اخلاق علاوه بر مصادیق اخلاق خوب و بد، باید نسبت به واقعیت اجتماعی هم آگاه باشد و بداند جامعه چه ظرفیتی برای پذیرش رفتار اخلاقی دارد. بسیاری از رفتارها می تواند هم اخلاقی و هم غیراخلاقی باشد و این به شرایط جامعه و واقعیت‌های روز بستگی دارد. تشخیص این امر، نیازمند یک آگاهی و بصیرت است و انسان‌ها در هر شرایطی می توانند قضاوت کنند که امری اخلاقی است و یا غیر اخلاقی.

به گفته او، بسیاری از عالمان و روحانیون، در تشخیص مصداق، به اشتباه می افتند و ضد اخلاق را به جای اخلاق معرفی می کنند و جامعه را به سوی امری سوق می‌دهند که عموم مردم آن را غیراخلاقی می‌دانند. بنابراین، توانایی تشخیص شرایط و ظرفیت توصیه مناسب اخلاقی هم برای روحانیون بسیار مهم و لازم است.

صادق نیا مولفه سوم در قدرت اخلاقی را جایگاه اخلاقی دانست؛ به این معنا که مخاطب این جایگاه، وجاهت، شایستگی و اعتبار را برای موعظه کننده بپذیرد؛ چرا که لازمه پذیرش در جامعه، احترام و اعتبار کافی نزد مردم است.

وی با طرح این سوال که آیا در جامعه امروز ایران، نهاد روحانیت دارای قدرت اخلاقی است یا قدرت اخلاقی آن دچار چالش شده است؟ گفت: قدرمسلم آن است که قدرت اخلاقی نهاد روحانیت در جامعه ایران با ریزش مواجه شده است.

او یکی از علل این افول را، دخالت روحانیت در نهاد سیاست دانست که مولفه انگیزه و نیت اخلاقی آنان را با تردید مواجه می‌سازد و مخاطب ممکن است تصور کند توصیه های اخلاقی ارائه شده با انگیزه های سیاسی بیان می شود.

این استادیار دانشگاه ادیان و مذاهب، ضمن اشاره به چالش‌های فراوان ظرفیت‌های اخلاقی در نهاد روحانیت، منشأ و دلیل این چالش‌ها را رشد فضاهای ارتباطی دانست که نظام های اخلاقی دیگری را در کنار اخلاق سنتی در دسترس مردم قرارداده است؛ به این ترتیب، روانشناسان، دانشگاهیان و افراد بانفوذ غیر روحانی نیز در میان مردم مخاطبانی دارند و بخشی از مردم، مرجعیت اخلاقی را به دیگران می‌سپارند.

وی درباره مولفه سوم نیز توضیح داد: این نگاه که قدرت، فساد می آورد، موجب شده نهاد روحانیت به دلیل اتصال به قدرت سیاسی و حکومت؛ قداست، آبرو و نفوذ سابق را در میان مردم نداشته باشد.

این جامعه شناس با اشاره به یک پژوهش صورت گرفته، از تنزل قدرت اخلاقی نهاد روحانیت از رتبه نخست نسبت در ابتدای انقلاب، به رتبه پنجم خبر داد و گفت: گروههای مرجع دیگر مانند روانشناسان، معلمان یا سخنرانان غیرروحانی جایگزین آن شده اند.

وی رفتارها ومعیارهای دوگانه از سوی روحانیت در مقابله با دروغ، بی عدالتی و فساد را باعث خدشه در برداشت از انگیزه روحانیت در جامعه دانست و افزود: ظرفیت اخلاقی هم با بروز بودن و استفاده از خلاقیت و علوم جدید توسط سایر معلمان اخلاق به چالش کشیده شده و جایگاه و قداست و آبرو نیز با ورود برخی روحانیون به حوزه قدرت و ثروت مورد خدشه قرار گرفته است.

صادق نیا در پایان خاطر نشان کرد: اگر نهاد روحانیت می خواهد اعتبار و نفوذ اخلاقی خود را در جامعه حفظ کند، باید دلایل افول این سه مولفه را ارزیابی کرده و جبران کند.

سلسله مباحث دین و چالش‌های اخلاقی جامعه امروز، به همت انجمن اندیشه و قلم و با همکاری کانون توحید و بنیاد اندیشه و احسان توحید تا ۲۲ ماه مبارک رمضان، هر شب ساعت ۲۱:۳۰ برپاست و علاقمندان می‌توانند این نشست‌ها را از صفحه اینستاگرام انجمن به نشانی http://instagram.com/andisheqalam، صفحه آپارات کانون توحید و نیز محیط کلاب هاوس دنبال کنند.

انتهای پیام