بازآفرینی زلزله تاریخی ۴ اردیبهشت ماه سال ۱۳۳۹ لار
فرهاد بنی زمان، کارشناس مدیریت ریسک و بحران، انصاف نیوز: داستان زلزلۀ لار در سينۀ هر فرد سالخوردۀ لاري داستاني فراموش ناشدني است هر چند در طول زمان، بسیاری از مصيبت‌ها و مشقات آن به دست فراموشي وگاهي نیز به خاطره‌اي شيرين تبديل شده است. هيچ فرد لاري نيست كه با داستان‌ها و خاطرات “دوره زلزله‌اي” بزرگ نشده باشد. امروز 61 سال از آن واقعه تلخ ودردناك مي‌گذرد.
ساعت 3:48 بعد از ظهر گرم 4 ارديبهشت 1339، شهر لار مرکز منطقه لارستان طعمه زلزله ۵.۹ ريشتري شد. بر اساس وقوع این زمین‌لرزه، زمین در لار چون گهواره ای لرزید و دیوارها فروریخت و کاشانه ها ویران شدند. لرزش زمین 34 ثانیه به طول انجامید. مدت زلزله از شروع حرکت امواج تا پایان آن 28:30 دقیقه طول کشید. ناگهان لالایی دلنشین مادران به ناله تبدیل گشت و سرود دسته جمعی نونهالان شیون شد، شیونی که در هم آمیخت و قلب انسانیت را به لرزه در آورد. وقوع این زلزله ويراني‌هاي قابل توجهي در مقياس يك شهر كوچك با بافتي سنتي و ساخته شده از مصالح بنايي بر جاي گذاشت. خانه‌هاي بسياري فروريختند و جان 450 نفر قرباني آواي طبيعت شد. جمعیت شهر لار در آن زمان تقریباً برابر با ۱۴۰۰۰ نفر بوده است.
دردناکترین واقعه طی زلزله لار
دردناکترین قسمت حادثه مرگ دسته جمعی ۷۰ تن دختر دانش آموز دبستان ثریا بود. در آن روز دختران این دبستان برای شرکت در جشن روز کودک با لباسهای نو و رنگین و چهره های شادمان و خندان همچون غنچه های گل در حالیکه صف طولانی را تشکیل داده بودند وارد کوچه‌ای شدند که به دبستان ثریا منتهی می‌گردید ولی خشم طبیعت به دختران امان نداد این غنچه گلهای نورس شکوفا گردند.
در آن هنگام که آنان از کنار دیوار مشرف بر کوچه آرام و خندان می‌گذشتند زلزله با گامهای شوم و نا‌پاکش سر رسید و دیوار را لرزاند. دیوار فرو ریخت و يكباره ۷۰ تن دختران دانش آموز در حالیکه از فرط وحشت حتی فرصت فرار کردن هم نداشتند در زیر خروارهای خاک زنده‌به‌گور شدند.
اولین عکس العمل به زلزله-خاطره فرماندار لار
بعدها فرماندار لار خاطره خود در زمان وقوع زلزله لار را تعریف کرد. او و همسرش در هنگام وقوع زلزله در طبقه چهارم فرمانداری در حال استراحت بودند که زلزله به وقوع پیوست. در یک چشم به هم زدن سقف اطاق فرو ریخت. او و همسرش خود را به زیر چهار چوب درب اتاق رساندند و پس از مکث کوتاهی از شدت زلزله کاسته شد با همان وضع از فرمانبرداری خارج شدند. او شاهد بود که مردی در حالی که فرزندش را در آغوش گرفته بود در حال فرار از خانه در زیر آوار مدفون شده بود. همچنین مردی در حالی که خون از سرش جاری بود با انگشتانش خاک ها را پس می‌زد تا زن و فرزندانش را نجات دهد.
فرماندار لار که توانسته بود در فاصله چند دقیقه بزرگی حادثه را درک کند خود را به تلگراف خانه رسانده بود و با همکاری معاون تلگرافخانه که او نیز در آن جا حضور داشت دستگاه تلگراف را از زیر خاک بیرون کشیدند و آن را به کار انداختند و از استاندار نخست وزیر و شیر و خورشید سرخ استمداد کردند. متن تلگراف چنین بود: «کمک …… کمک … بداد ما برسید پنج دقیقه قبل شهر لار در اثر زلزله نابود شد. میزان تلفات هنوز بر اثر گرد و خاک معلوم نیست. بداد ما برسید. دکتر …. چادر … غذا ….. زود بفرستید عجله کنید که مجالی نیست»
احساس خطر
در زمان وقوع حادثه جمعیت لارستان در حدود ۱۶۰ هزار نفر بوده است و شهر لار به دلیل مرکزیت این منطقه، مرکز داد و ستد محسوب می گردید. خطر ثانویه‌ای که در اثر وقوع این زلزله احساس می‌شد اختلال در داد و ستد این منطقه و وقوع قحطی بود.
گزارش تلفات جانی و کالبدی زلزله لار
تلفات ناشی از زلزله ۱۳۳۹ شامل ۴۵۰ کشته و ۲۰۰۰ نفر زخمی رقم خورد که ۱۶۰ نفر از این تعداد به دلیل جراحت شدید با هواپیما برای مداوا به بیمارستان نمازی شیراز حمل شدند. از دیگر تلفات غیر مستقیم این زمین لرزه می توان به خشک شدن آب قناتها بعد از وقوع زلزله اشاره کرد که دلیل آن فرونشینی زمین پس از وقوع زلزله به دلیل نشست سازندهای سست زمین بود.
شروع عملیات امداد و نجات
پس از مراجعه رئیس جمعیت شیر و خورشید سرخ ایران به شاه ایران و شمس پلهوی ریاست عالیه جمعیت شیر و خورشید سرخ و ارائه گزارش، شاه ایران پس از ابراز تاثر دستور موکد به بسیج همه نیروهای ملی و دولتی برای امداد و نجات مردم لار صادر نمود. دستور شاه ایران، دولت و شعبه‌های جمعیت شیر و خورشید سرخ ایران و ارتش را شامل می شد. بدین طریق که ارتش باید لوازم حمل و نقل زمینی و هوایی جمعیت شیر و خورشید را تا آنجا که ممکن بود فراهم می‌آورد و هر نوع کمکی را به جمعیت ارائه می‌نمود. پس از این کار، تمام واحد جمعیت شیر و خورشید پراکنده در شهرها و استانهای کشور توسط دستگاه بی سیم در همان دقایق اول در جریان حادثه قرار گرفتند و دستور یافتند که با تمام نیرو به کمک مردم لار بشتابند.
اولین اقدام
براساس دستور مدیر عامل جمعیت شیر و خورشید به شیراز، این شعبه موظف شد نزدیکترین گروه امداد را به لار اعزام نماید تا همان شب به لار برسند و گزارش جامعی تهیه و به مرکز بفرستند و همچنین دستگاه بی سیم نیرومندی به لار انتقال دهند تا ارتباط بی‌سیم برقرار شود و تهران بتواند مستقیم با لار تماس بگیرد و در جریان حوادث و اقداماتی که صورت می‌گیرد باشد. ضمنا مدیر عامل جمعیت طبق دستور شمس پهلوی مشغول تدارک یک برنامه وسیع برای کمک گردیده و اولین هواپیمای جمعیت با تجهیزات کامل از قبیل دارو و غذا و چادر و پزشک صبح روز پنجم اردیبهشت ماه بسوی لار به پرواز درآمد.
گزارش عملیات امدادی شهرهای اطراف لار
شهرهای اطراف لار شامل شیراز، جهرم و بندر عباس با سرعت قابل توجهی کاروانهای امدادی خود را به سمت لار روانه داشتند. اولین امداد از سوی جمعیت شیر و خورشید جهرم صورت گرفت؛ به این طریق که نیروهای امدادی جمعیت جهرم که در فاصله ۱۶۶ کیلومتر از لار واقع می باشد به فاصله پنج ساعت آماده ارائه کمکهای امدادی و ارسال کالاهایی شامل چادر، غذا، دارو، لباس و وسایل اولیه به لار شد و کاروان خود را به لار اعزام نمود.
بعد از آن، جمعیت بندرعباس به فاصله ۸ ساعت از وقوع زلزله آماده کمک به لار شد و کالای مورد نیاز از جمله میوه‌های آبدار به لار ارسال نمود. فعالیت جمعیت شیر و خورشید بندرعباس بسیار قابل تحسین محسوب می‌شد چرا که فاصله ۲۶۰ کیلومتری بین لار و بندرعباس که دارای جاده‌ای خراب و ناهموار بوده است با سرعتی فوق‌العاده طی شده بود.
لازم به یادآوری است که جمعیت شیر و خورشید شیراز که یکی از مراکز غنی شیر و خورشید به لحاظ برخورداری از کالا و اجناس و وسائل کمکهای اولیه به میزان کافی محسوب می‌شده است سرپرستی تمام شعب جمعیت در فارس را بر عهده داشت. این شعبه با ارسال کمکهای خود به فاصله ۲ ساعت پس از وقوع حادثه به فاصله ۱۲ ساعت یعنی در نیمه شب پنجم اردیبهشت وارد لار شد.
براساس آنچه در مورد ترتيب ارسال کمک‌ها گفته شد کمکهای امدادی مختلف به ترتیب زیر وارد لار شدند.
١- شیراز
۲- جهرم
٣- بندر عباس
از شهرهای دیگری که به کمک لار شتافت، شهر فسا بود. مجموعه نیروهای امدادی که به کمک لار شتافتند شامل ۱۳۰۰۰ نفر می شد. ۳۰۰۰ نفر از این نیروها از طرف جهرم بودند.
مشکل اولیه در امداد رسانی
لار شهری دورافتاده و فاقد جاده ارتباطی مناسب به شهرهای اطراف بوده است. همین امر ارسال کمکهای امدادی را با مشکل مواجه ساخته بود. از طرف دیگر نبود فرودگاه در لار ارسال کمک از طریق هوا را نیز غیر ممکن ساخته بود. همین امر باعث شد کمکهای امدادی از طریق جاده های کوهستانی و ناهموار لار که قسمتهایی از آن بر اثر ریزش مسدود شده بود به لار اعزام شود.
تهیه گزارش اولیه از ویرانیهای لار و اقدامات اولیه بعدی
اولین گزارش توسط مدیر عامل جمعیت در صبح روز ۵ اردیبهشت ماه با هواپیما از فاصله بیست یا 30 متری لار تهیه شد. بدین ترتیب گزارش کاملی از ابعاد خرابی در لار تهیه شد. این گزارش نشان می‌داد که ابعاد خرابی بسیار وسیعتر از انتظار بود و به همین دلیل هفت هواپیما بسیج شدند تا کمکهای امدادی شامل چادر را از هوا به زمین پرتاب کند. (ساعت ۱۱ صبح روز ۵ اردیبهشت) تعداد مجروحانی که دارای جراحت عمیق بودند و فقدان امکانات پزشکی در لار نیاز به تاسیس فرودگاه را به وجود آورده بود. سرانجام یک خلبان هواپیمای ارتشی تصمیم گرفت در یک قطعه زمین وسیع واقع در شمال لار با هواپیمای خود فرود بیاید. سپس با کمک افراد پادگان لار یک فرودگاه موقت تاسیس شد و در همان روز چهار هواپیمای دیگر ارتشی و هواپیمای اختصاصی شیر و خورشید در زمین لار فرود آمدند و در همان روز بیش از ۲۰ نفر مجروح به شیراز منتقل گردیدند.
کمکهای بین المللی
کمک اتحادیه بین المللی جمعیت شیر و خورشید به این حادثه مهم جلب شد و همچنین موسسات خیریه به کمک این منطقه آسیب دیده شتافتند. از جمله موسسه های بین المللی موسسه کاره بود که رئیس آمریکایی این موسسه به نام آقای ساکالیس با یک گروه ۵ نفره به لار شتافتند و اقدام به کمکهای بهداشتی نمودند. بنا به نقل قول یکی از حاضرین در زمان حادثه این شخص به احداث توالت صحرایی مشغول بوده است.
همکاری مطبوعات
رادیو و مطبوعات در تهران به پوشش خبری پرداختند و خبر این حادثه را به مردم ایران رساندند. همچنین کنسرتهایی برای جلب کمک به مصیب دیدگان این حادثه شروع به فعالیت کردند.
هیئت امدادی تهران
هیئت امدادی تهران دارای نیروهای متخصصی بودند که به تازگی پس از امدادرسانی به زلزله اقادير (واقع در مراکش) به تهران برگشته بودند و دارای تجربه کافی بودند. این گروه امدادی ۳۶ ساعت پس از وقوع حادثه به الار اعزام شدند (بامداد روز ششم اردیبهشت ۱۳۳۹)
سازماندهی نیروهای امدادی
به خاطر حسن اعتماد به جمعیت شیر و خورشید به سرپرست گروه امدادی که معاون مدیر عامل جمعیت محسوب می‌شد اختیار تام داده شد. عملیات امدادی از همان ابتدا به صورت ستادی صورت گرفت. به این طریق که سه ستاد شامل ستاد مرکز، ستاد شیراز و ستاد لار تشکیل شدند.
ستاد مرکز در راس تمام نیروهای ستادی قرار داشت و برخی جلسات آن در حضور شاه ایران برگزار می‌شدند و علاوه بر اعضای هیئت مدیره جمعیت چند تن از مسئولان امور ممکلتی مجاز در دخالت در امور امدادی نیز حاضر می‌شدند. وظیفه این ستاد رهبری کلیه امور و تعیین سیاست کلی و خطی مشی امداد بود. به علاوه، رابط بین امداد گردان لار و تمام سازمانهای ملی و دولتی محسوب می‌شد و نقش نظارت بر کمکهای دریافتی از سازمانهای ملی و جهانی بر عهده این ستاد بود و بر تامین نیازمندیهای مردم نظارت داشت.
ستاد شیراز متشکل از استاندار و چندی از مسئولین دولتی و اعضای هیئت مدیره و جمعیت شیر و خورشید سرخ در فارس به دلیل برخورداری کالا و نیروی کافی مسئول رفع نیازمندیهای آسیب دیدگان در امداد اولیه محسوب می‌شد.
ستاد لار
رياست اين ستاد بر عهده معاون جمعيت شير و خورشيد (مدير امداد شير و خورشيد سرخ) بود. اين ستاد متشكل از 15 كار گروه با وظايف متنوع بود كه هر روز غروب تشكيل جلسه مي‌دادند. آرایش کارگروه‌ها در شکل ادامه نشان داده شده است؛
بهبود نسبی
به فاصله هشت روز از وقوع زلزله، شهر لار به یک وضعیت بهبودی نسبی دست یافته بود. در روز دوازدهم اردیبهشت ماه، شاه با هواپیمای اختصاصی خود در حالی که خود خلبانی آن را بر عهده داشت تا شیراز پرواز نمود و از شیراز با هواپیمای ارتش عازم لار شد. گزارشی که در آن موقع از عملیات صورت گرفته امداد و نجات به شاه ارائه شد شامل موارد زیر بود:
١- كلیه سکنه لار برای یک هفته خود جیره غذایی داشتند و برای روزهای بعد کوپن غذا در دست داشتند.
۲- تمام مردمی که در شهر بودند جهت اسکان خود چادر دریافت کرده بودند و کسی وجود نداشت که بی جا و بی سرپناه باشد.
٣- تمام مصدومین و مجروحین تحت درمان قرار گرفته بودند.
۴- در محل اسکان موقت مردم توالت بهداشتی صحرایی احداث شده بود.
۵- از طريق سمپاشی با تمام حشرات موذی مبارزه شده بود.
۶- با استفاده از سم واربارین با موشها که محصول خانه های قدیمی هستند و با ویرانی به بیرون می‌آیند مبارزه شده بود. ۷- قسم اعظم لوله کشی شهر مرمت شده و آب مورد نیاز اهالی تامین شده بود.
۸- با سمپاشی با گرد د.د.ت بر ضد بیماری مالاریا مبارزه صورت گرفته بود.
۹- ضد عفونی نمودن تمام غسالخانه ها و سوزاندن لباس مرده ها و لباسهای ژنده و کهنه که تعویض می شدند.
۱۰-احداث ۵۰ واحد حمام صحرائی
۱۱- ترمیم کارخانه برق و سیمهای خراب و تعویض لامپهای شکسته و بر گرداندن روشنایی به شهر
۱۲- احداث کشتارگاه بزرگ صحرائی
۱۳-واکسینه نمودن کلیه مردم بر ضد حصبه و کزاز
۱۴- اعتلای روحیه مردم با ایراد سخنرانی های مذهبی به کمک روحانیون
۱۵- احداث ۵ فروشگاه در ۵ نقطه لار جهت تأمین مایحتاج روستاهای اطراف لار توسط اهالی و کمک کمیته امداد
۱۶- تهیه آمار دقیق باز ماندگان و تلقات انسانی
۱۷- صورتجلسه نمودن کلیه اجناس و اشیاء بدون صاحب
۱۸- تهیه آمار دقیق مجروحین منتقل شده به شیراز یا بستری در بیمارستان های صحرایی
۱۹- تهیه آمار دقیق اماکن تخریب شده
۲۰- بیرون آوردن احشام و دام های باقی مانده زیر آوار و دفن یا سوزاندن آنها
اسکان موقت
گرمی هوا موجب دشواری کار می‌شد. ادامه زندگی در زیر چادر بسیار مشکل بود و چاره‌ای جز آن نبود که فورا حداقل سیصد دستگاه خانه چوبی ساخته شود تا موقتاً مردم را در آنها اقامت دهند. این خانه‌ها به تدریج ساخته شد و تا اواسط تابستان تحویل گردید. در همین مدت به پیشه‌وران و بازرگانان لار کمک‌هایی صورت گرفت تا بتوانند فروشگاه‌های خود را دوباره باز کنند و براه بیندازند. گشایش این فروشگاه‌ها و به‌راه افتادن قسمتی از دکانهای بازار و به‌کار افتادن کارخانه برق و کارخانه یخسازی و ترمیم لوله‌کشی و ساخت خانه‌های چوبی به‌تدریج کمک کرد تا کارهای عادی مردم شهر لار کم‌کم آغاز شود.
به‌منظور اسکان موقت باقی ماندگان در شهر همانگونه که شرح داده شد بیشتر از چادر استفاده می‌شد. اما در برابر سرمای زیاد در شب و گرمای شدید در روز چادرها جوابگو نبودند و به این منظور ۳۰۰ خانه چوبی توسط جمعیت وارد شهر شد و پایه های تمام آن ۳۰۰ خانه کار گذاشته شدند. بعد از وقوع زلزله گروهی از مردم شهر که دارای فامیلهایی در شهرهای دیگر و عموما شیراز بندر عباس، جهرم و تهران بودند برای دور بودن از مشکلات به آن شهر ها و به آغوش فامیلهای خود پناه بردند. برای گروه باقیمانده در شهر، محلی برای اسکان موقت در چادر و یا خانه های چوبی در نظر گرفته شد.
چادر و خانه های چوبی به لحاظ گرمای هوا جوابگوی وضعیت رفاهی ساکنین نبودند. عده‌ای، چادرها را ترک کردند و تا زمان برگشتن به وضع عادی، به کپرهای ساخته شده از چتر درخت نخل ( به اصطلاح محلی درخت فَسیل) که در اصطلاح محلی پِش نامیده می شود و در املاک و باغات خرما و کنار صیفی جات حوالی لار توسط خود آنها ساخته می شدند پناه بردند. گروهی از افراد که داراک املاک بودند با دیگر مردم همدلی نمودند و آنها را به زمینهای خود راه دادند. خانه‌های چوبی که به فاصله دو هفته در زمینهای محل احداث شهر جدید علم شدند تا حدی غیر قابل سکونت بودند. گروهی از مردم به گچ‌کاری نمودن جداره داخلی آنها پرداختند تا بتوانند گرما را تحمل نمایند. کارِ گروه مهندسی بهداشت در احداث توالت های بهداشتی، فاضلاب، حمام صحرایی، آشپزخانه عمومی و کشتارگاه در فراهم نمودن زمینه برای اسکان موقت بسیار قابل توجه بود.
یکی از کارهای حیاتی برای تامین تغذیه، احداث آشپز خانه‌های عمومی و اطعام اهالی شهر بود که با نظم و انضباط خاصی صورت می‌گرفت بدین ترتیب که اهالی با در دست داشتن کوپن غذا از یک در آشپزخانه وارد شده و از در دیگر آن خارج می شدند.
روند بازسازی و احداث شهر جدید لار
مراحل امداد و اسکان اضطراری در طول ۱۵ روز با موفقیت تحسین بر انگیزی به اجرا رسیدند. علل موفقیت را می توان چنین شمرد:
1-کوشش خستگی ناپذیر هیئت مدیره مرکزی جمعیت و دیگر اعضایی که در ستاد مرکزی کار می‌کردند؛
۲- تقسیم صحیح کار و ایجاد یک نظم ثابت از رئیس ستاد مرکزی تا آن فردی که در غسالخانه کار می‌کرد؛
٣- همکاری و همدردی و همراهی فرماندار، فرمانده پادگان، روسای دولتی، معتمدان محلی، اعضای هیئت مدیره جمعیت شیر و خورشید لار و همکاری کاملا صمیمانه فرهنگیان لار؛
۴- تجهیز تمام سازمان‌هایی که میتوانستند به آسیب‌دیدگان کمک کنند نظیر نخست‌وزیری، وزارت جنگ، وزارت کشور، وزارت راه، وزارت انحصارات و گمرکات، وزارت فرهنگ، دانشگاه تهران، شیراز و شرکت ملی نفت ایران؛
تصمیم به احداث شهر جدید لار بر مبنای مطالعات زمین شناسی
در طول پانزده روز جریان عملیات امداد و اسکان اضطراری، به طور موازی مهندسین زمین شناسی مطالعاتی در مورد گسل های فعال منطقه و عامل تخریب لار طی زمین لرزه انجام می دادند. نتیجه مطالعات به طور مختصر چنین است:
خط زلزله به طول ۴۰ کیلومتر از ۱۶ کیلومتری مشرق تا ۲۵ کیلومتری مغرب لار امتداد دارد. علت افزایش شدت زلزله در موضع شهر وجود کوه اژدها پیکر است. خطوط زلزله در محل وصول به آن اجباراً شکستگی پیدا کرده و اثر حرکات زمین را روی دامنه های جنوبی به شدت منعکس می نمایند. نتیجه اینکه ناحیه لار در سرتاسر طول شکستگی مذکور باید زلزله خیز تلقی گردد ولی انحنا و انحرافی که در محل برخورد با کوه اژدها پیکر بوجود می‌آید عامل ایجاد زلزله است و در منطقه شهر لار بسیار شدید می‌شود.
وجود کوه مذکور و خمیدگی تندی که در مسیر زلزله ایجاد می‌شود حکم می کند که بناها و ساختمان‌های آینده باید طوری ساخته شوند که پی ساختمانها روی سنگ کوه قرار گیرند و یا اینکه در محلی ساخته شوند که چند کیلومتر از کوه مذکور فاصله داشته باشند. مشروح مطالب فوق به صورت گزارش به حضور شاه رسید و بخصوص پیشنهاد ساخت شهر جدید لار در محل نزدیک به شهر قدیم لار مورد توجه و تأیید شخص شاه قرار گرفت.
اقدامات صورت گرفته جهت تأمین مالی پروژه بازسازی لار
در جهت تأمین مالی مالی طرح بازسازی لارو احداث شهر جدید در ماده واحده ای از طرف دولت به مجلس رفت. موضوع این ماده واحده در اختیار گذاشتن کمک ۱۱ میلیون تومانی در اختیار جمعیت شیر و خورشید سرخ ایران جهت مخارج ساختمانی شهر جدید و اقدامات عمرانی در بنادر استان هفتم بود. علاوه بر کمک فوق، شرکت نفت نیز مساعده ای جهت احداث شهر جدید در اختیار جمعیت گذاشت.
شروع فعالیت بازسازی
بر اساس تصمیم اتخاذ شده مبنی بر احداث شهر جدید لار، پیش از آنکه سازمانهای دولتی وسایل خود نظیر بولدوزر، تانکر و تراکتور را از شهر خارج نمایند، عملیات نقشه شهر جدید با کمک افراد ارتش در چهار کیلومتری شهر لار پیاده شد و به فاصله دو روز محل خیابانها، کوچه‌ها و خانه‌ها کاملاً مشخص شدند و جاده اصلی که شهر قدیم را به شهر جدید وصل می کرد، تسطیح شد. به طور موازی، مطالعه برای انتخاب محل مناسب احداث شهر جدید لار با همکاری دانشگاه و ارتش ادامه داشت تا وقتی که همگی محل احداث شهر جدید لار را مورد تأیید قرار دادند. از طرف دیگر شاه دستور اکید داده بود بر اینکه: اینجا نباید در آینده گورستان زندگان باشد و دیگر ما نباید شاهد تجربه چنین فاجعه‌ای در این منطقه باشیم.
اقدامات اولیه
برای خانه‌سازی دولت بر طبق تصویب نامه هیات وزیران زمین های واقع در جنوب لار در اختیار شیر و خورشید سرخ قرار گرفت تا در آنها خانه سازی صورت گیرد. بر اساس تصمیم اتخاذ شده مبنی بر احداث خانه‌های ضد زلزله، تصمیم گرفته شد بدنه خانه‌ها از اسکلت فلزی ساخته شوند.
همان گونه که پیش‌از این گفته شد، نقشه شهر قبل از پایان عملیات امدادی توسط مهندسان امدادگر شیر و خورشید ترسیم شد. پیاده نمودن نقشه شهر جدید شامل ۱۲ خیابان شمالی جنوبی و ۱۲ خیابان شرقی غربی با عرضهای ۱۲، ۲۰، ۳۰ و ۴۵ متری با همکاری سربازان و افراد جمعیت شیر و خورشید با تلاش شبانه روزی سه روزه پایان پذیرفت. در روز بیستم اردیبهشت ماه یعنی ۱۶ روز پس از حادثه، گزارش به هیئت مدیره مرکزی جمعیت در تهران اعزام شد و عملکرد ستاد لار مورد تأیید قرار گرفت. سپس گروهی متشکل از مهندسان نقشه برداری ارتش، دانشگاه و شرکت ملی نفت عازم لار شدند و پس از تأیید نقشه شهر جدید شروع به ترسیم نقشه خانه ها نمودند.
برای اجرا نمودن ساختمان‌های شهر جدید لار در اردیبهشت ماه همان سال، آگهی مناقصه ساخت چهارصد دستگاه ساختمان توسط شیر و خورشید انتشار یافت و پیشنهاد شرکت آنتر پوز برای ساخت خانه های اسکلت فلزی برنده مناقصه اعلام گردید. سه روز بعد هیئت سه‌نفره از دفتر مرکزی شرکت آنترپوز از فرانسه به لار آمدند و پس از انجام مطالعات لازم عوامل خود در ایران را مشغول کار نمودند. کار ساخت اسکلت های فلزی با سرعتی فوق العاده انجام شد و پس از مدت کوتاهی که اسکلت و بدنه خانه ها آماده شدند کار روسازی خانه‌ها نیز پس از برگزاری مناقصه به شرکت تل داده شد.
مشکل عمده کار عبارت بود از دوری فاصله لار تا تهران ( ۱۲۷۰ کیلومتر فاصله با تهران و مشکل در انتقال فلزات مورد استفاده در ساخت خانه ها از تهران به لار بود. کارهای عمده مربوط به بازسازی عبارت بودند از: خیابان‌کشی، کوچه‌سازی، ساخت میدان، حفر چاه آب، لوله‌کشی، تأمین برق، ساختمان برق و غیره. نتیجه این که کار با سرعت بسیار بالایی در جریان بود به نحوی که تا اواسط مرداد ماه بیش از ۵۰ واحد ساختمان آماده شده به ساکنین و ادارات تحویل گردیدند.
اولین مقاومت در برابر جابجایی شهر
جابجا نمودن شهر از محل قبلی خود به شهر جدید لار سبب به خطر افتادن منافع تعدادی از زمین‌داران و مالکین لار شد. جابجا نمودن شهر از محل اولیه خود و خالی شدن شهر قدیم از سکنه و همچنین ترس روانی از ساکن شدن در منازل شهر قدیم باعث می‌شد از ارزش ریالی زمینهای شهر قدیم کاسته شود و این به ضرر زمین‌داران تمام می‌شد. به همین دلیل تعدادی از زمین‌داران ساکن و غیر ساکن در لار دست به تحریک مردم عامی زده و این باعث شد جنبشی در لار بر ضد مسکن گزیدن در شهر جدید لار به وجود بیاید و تظاهراتی بر پا شد. این جنبش بیش از یک روز به طول نیانجامید و بلافاصله با دخالت استاندار فارس و برکناری فرماندار لار شهر به حالت عادی خود برگشت. مدتی بعد در تیرماه اجتماعی متشکل از معاونان وزارتخانه ها، مسئولان جمعیت شیر و خورشید و نخست وزیر تشکیل شد و در آن اقدامات شیر و خورشید مبنی بر جابجا نمودن شهر قدیم لار به محل شهر جدید مورد تأیید واقع شد. بعد از آن کنگره‌ای در شیراز با حضور لاریان مقیم شیراز و خارج از کشور، روحانیون لار و متخصصین زلزله تشکیل شد و این کنگره لزوم ساخت شهر جدید لار را مورد تأیید قرار داد. چندی بعد نیز در نیمه شهریور ۱۳۳۹ اجتماعی در مسجد لار با حضور افرادی از جمعیت در مسجد لار تشکیل شد و برنامه های عمران جنوب و برنامه های آبادانی شهر لار را برای مردم تشریح نمودند و از آن پس مردم بیشتری برای گرفتن خانه در شهر جدید مراجعه نمودند. پنج ماه بعد از وقوع زلزله، به مناسبت تولد ولیعهد، شهر جدید آذین بسته شد و جشن باشکوهی در آن برگزار شد. تا آن زمان بسیاری از خانه‌ها قابل سکونت شده بودند و به تدریج در اختیار اهالی گذاشته می شدند.
کارهای تکمیلی ساخت شهر جدید لار
کارهای دیگری که به تدریج برای تکمیل شهر جدید لار صورت می گرفت عبارت بودند از:
1- آغاز درختکاری خیابانهای شهر جدید در بهمن ماه که به مدت ۱۵ روز هفت هزار نهال کاشته
۲- خرید و نصب موتور برق در شهر جدید توسط جمعیت شیر و خورشید و اهدائی توسط شرکت نفت
٣- تسطیح و خاکبرداری خیابانهای لار جمعاً به مساحت ۵۰۰۰۰۰۰ متر مربع و به طول ۳ کیلومتر
۴- باز توانی اقتصادی لار با راه انداختن کار ساختمانی بزرگی در شهر و گردش حجم مالی زیاد و و در نهایت به حالت عادی بازگرداندن وضعیت مردم
۵- تا زمان سالگرد زلزله لار تعداد ۴۷۰ خانه ساخته شده تحویل داده شده بود و در کل شهر و جدید ظرفیت ۳۰۰۰ خانه را داشت
۶- احداث دو مدرسه دخترانه و پسرانه و یک دبیرستان حرفه‌ای در شهر جدید
۷- ساخت کارخانه موزائیک‌سازی
۸- ساخت کارخانه یخسازی به ظرفیت ۱۴ تن
9- احداث ۴ حلقه چاه عمیق برای آبیاری درختان و نصب پمپهای، ۱۴ اینچی بر روی آنها
۱۰- سانترال برق بقدرت ۵۰۰ وات و دو پست فشار قوی
۱۱- یک حمام عمومی مردانه و یک حمام عمومی زنانه
۱۲- یک حمام با ۱۲ نمره اختصاصی
۱۳- یک آرایشگاه مردانه و یک آرایشگاه زنانه
۱۴- چهار فروشگاه بزرگ
۱۵- یک مسجد مجهز و بزرگ
۱۶- ساخت دو میدان جمعا به مساحت ده هزار متر مربع با آب نما و چمن کاری
۱۷- ساخت یک سیل برگردان بطور ۳ کیلومتر در حد جنوبی شهر
۱۸- ساخت فرمانبرداری و خانه سازمانی برای کارمندان فرمانداری
۱۹- ساخت انبار امدادی
۲۰- محل جمعیت شیر و خورشید
۲۱- دو محل برای دو بانک
۲۲- یک درمانگاه مجهز
۲۳- خانه های سازمانی برای کارمندان ادارات، لوله کشی شهر، مخزن بزرگ آب
طريقه فروش زمین و واگذاری خانه
ارزش زمین به نسبت عرض خیابانها تعیین می‌شد. عرض خیابانها شامل ۴۵، ۳۰، ۱۲، ۲۰ متری بود. قیمت پایه زمین متر مربعی ۵ ریال بود و زمین بر خیابان ۱۲ متری برابر دوازده ضرب در پنج معادل ۶۰ ریال بود به همین طریق ارزش زمینها محاسبه می شدند. یک سوم بهای زمین نقد و بقیه آن قسطی دریافت می شدند آنهم در اقساط بلند مدت در مورد واگذاری خانه ها از نظر شورای شهر متشکل از معتمدین محلی و چند تن از اعضای شورای شهر استفاده می شد. شورای شهر وضع اقتصادی مردم را مطالعه می کرد و به ۵ درجه تقسیم می‌شدند.
بر این اساس به یک عده خانه مجانی داده شد و به بقیه بر اساس وضع مالی خانواده با اقساط طولانی خانه واگذار شد. فلسفه فروش خانه این بود که افراد علاقه بیشتری نسبت به آن خانه ها پیدا کنند و نسبت به خانه احساس مالکیت کنند و در آبادانی منطقه ای که خانه آنها در آن بنا شده است مشارکت نمایند. از آن گذشته ممکن بود مردم به محله قدیمی خود پناه برده و در آنجا ساکن شوند و خانه جدید را یا جاره دهند یا بفروشند یا در آن را قفل کنند و به صورت ملک خود به حساب تلقی نمایند.
ارقام هزینه شده برای احداث شهر جدید لار
-جمع اعانات دریافتی از مردم و سازمانها برابر بود با رقم ۶۳۳۵۱۸۶۱ ریال
-کل کمک نقدی دولت برابر بود با ۵۰ میلیون ریال
-جمعیت شیر و خورشید سرخ نزدیک به ۱۱۰ میلیون ریال اضافه بر آنچه مردم و دولت پرداخته اند برای عمران شهر لار پرداخت کرد.
با این حساب جمع هزینه‌های بالا می شود ۲۲۳۳۵۱۸۶۱ ریال شد.
مراجع:
-کتاب لار شهری که از نو ساخته شد تألیف رضا کاشفی، 1340
-مصاحبه با آقای مهندس سید مصطفی فاضلی، مجری شهر جدید لار،1385
مصاحبه با آقای رضا کاشفی، رئیس روابط عمومی جمعیت شیرخورشید سرخ ایران، 1385
انتهای پیام
