حجاب قدرت در بیان امام علی

مرتضی زارعی، مدرس دانشگاه، در یادداشتی ارسالی به انصاف نیوز با عنوان «حجاب قدرت دربیان امام علی (ع)» نوشت:

شناختن و دیدن حق و حقیقت دارای موانع و حجاب‌های متعدد است، یک بخش آن موانعی از جنس علم و شناخت است؛ یعنی شناخت‌های قبلی چه بسا مانع شناخت‌های جدید شود و به تعبیری ذهنیتی که آدمی از امری پیدا کرده مانع از شناخت حقیقت و واقعیت می‌شود آنچه که در عرفان و اخلاق با عنوان (علم حجاب اکبر است) از آن یاد می‌شود که البته این مانع نیز غالبا با نفسانیات مثل منیت و غرور نیز همراه است که در بخش دوم تفصیل بیشتر در این باره می‌دهیم.

اما بخش دوم موانع به حوزه نفس مربوط است از آنجا که مرحله پایانی شناخت و علم که در منطق تصدیق نامیده می‌شود امری نفسانی است، یعنی اراده و خواست انسان در آن دخالت دارد لذا از جمله موانع در علم و شناخت دقیق، تمایلات و خواسته‌های نفسانی است و هر چه حوزه نفوذ اراده و قدرت انسان وسیع‌تر باشد، این موانع غلیظ‌تر خواهد بود. و این در قدرت‌های سیاسی و اجتماعی اهمیت ویژه می‌یابد که چه بسا صاحب قدرت که خود را صاحب علم و اطلاع و تحلیل دقیق نیز می‌پندارد دچار خطاهای فاحش شناختی شود؛ لذا از جمله سفارشات اکید امیرمومنان به مالک اشتر توجه دادن به حجاب شدن قدرت در شناخت است که از این موضوع حضرت علی (ع) به حجاب شدن قدرت برابر عقل و خرد یاد می‌کند.

حضرت امیر در عهدنامه مالک اشتر او را از عوارض نامطلوب و مخرب قدرت را برحذر می‌دارند و توصیه می‌کنند که با یاد قدرت الهی بر آثار منفی قدرت و از جمله آثار زیانبارش بر عقل و خرد فائق آید:

وَ إِذَا أَحْدَثَ لَکَ مَا أَنْتَ فِیهِمِنْ سُلْطَانِکَ أُبَّهَهً أَوْ مَخِیلَه ًفَانْظُرْ إِلَی عِظَمِ مُلْکِ اللَّه ِفَوْقَکَ وَ قُدْرَتِهِ مِنْکَ عَلَی مَا لاَتَقْدِرُ عَلَیْهِ مِنْ نَفْسِکَ َإِنَّ ذَلِکَ یُطَامِنُ إِلَیْکَ مِنْ طِمَاحِکَ وَ یَکُفُّ عَنْکَ مِنْ غَرْبِکَ وَ یَفِی ءُ إِلَیْکَ بِمَاعَزَبَ عَنْکَ مِنْ عَقْلِکَ

و اگر قدرتی که از آن برخورداری، نخوتی در تو پدید آرد و خود را بزرگ بشماری، بزرگی حکومت پروردگار را که برتر از توست بنگر، که چیست، و قدرتی را که بر تو دارد و تو را بر خود آن قدرت نیست که چنین نگریستن سرکشی تو را می‌خواباند و تیزی تو را فرو می‌نشاند و خرد رفته‌ات رابه جای باز می‌گرداند. (نهج البلاغه نامه ۵۳)

در این بیان امام علی علیه السلام از جمله عوارض منفی قدرت را عزب عقل و ضعیف و پنهان شدن عقل، این ابزار مهم شناخت می‌دانند و راه علاج را در تواضع و کوچک شمردن قدرت خود با اندیشه در عظمت و علم الهی در تسلط او بر انسان و جهان می‌دانند و مالک اشتر را بر حذر می‌دارد که مبادا به قدرت و امکاناتش غره شود. که به بیان دیگر معصوم علم نور الهی است که بر قلب صالحان افاضه می‌شود؛ لذا چه بسا یک صالح خاک نشین به امداد نور الهی در شناخت افراد و جهان اطراف بهتر و دقیق‌تر از حاکمی که سرویس‌های امنیتی و اطلاعاتی در اختیار دارد، عمل کند و حاکمان و قدرتمندان نباید به قدرت خود از جمله قدرت اطلاعاتی یا تحلیلی خود مغرور گردند و شناخت خودرا بی نقص و نقد بدانند و تصمیمات ویرانگر بگیرنند. و از همین روست که حضرت علی (ع) درهمان فرمان نامه مالک را به مدارسه و درس آموزی مدام از عالمان و توجه به نظر حکیمان دعوت می نمایند:

أَکْثِر مُدَارَسَهَ‌ الْعُلَمَاءِ وَ مُنَاقَشَهَ الْحُکَمَاءِ، فِی تَثبْیِتِ مَا صَلَحَ عَلَیْهِ أَمْرُ بِلاَدِکَ، وَ إِقَامَهِ مَا اسْتَقَامَ بِه النَّاسُ قَبْلَکَ

در آنچه به استواری کار شهرهایت می‌آید و برقرار داشتن آنچه که پیش از تو مایه قوام کار مردم بوده است، به مذاکره و گفت‌وگو با دانشمندان و حکیمان بسیار بپرداز‌.

انتهای پیام