فسادهای بانکی دلیل اصلی تورم دورقمی
میثم هاشم‌خانی، اقتصاددان، در گفتوگو با انصاف نیوز
سعیده شفیعی، انصاف‌نیوز: نرخ تورم طی دو ماه گذشته به رکورد تاریخی خود نزدیک شده و در برخی استان از مرز 65 درصد نیز عبور کرد. تورم دورقمی طی پنج دهه‌ی گذشته، علاوه بر کوچک‌تر شدن سفره‌ی فقرا، پیامدهای اجتماعی و سیاسی را بر جامعه‌ی ایران داشته است. برای بحث درخصوص این پیامدها، با «میثم هاشم‌خانی» اقتصاددان و پژوهشگر حوزه‌ی سیاستگذاری به گفتوگو نشسته‌ایم که در ادامه از نظرتان می‌گذرد.
انصاف نیوز: آمار رسمی نشان می‌دهد نرخ تورم در استان‌های مختلف متفاوت بوده است. به عنوان مثال تورم در ایلام 13 واحد درصد از پایتخت بیشتر بوده است. آیا این اختلاف دلیل خاصی دارد؟
میثم هاشمی‌خانی: من از جزییات بی‌خبرم اما تردید دارم که این اختلاف در بلندمدت، استمرار داشته باشد. ضمن این که در ماه‌ها و سال‌های قبل شرایط متفاوتی هم وجود داشته است. یعنی این طور نیست که بگوییم همیشه و همواره تورم در استان‌های محروم بیشتر از استان‌های برخوردار بوده است. واقعیت این است دنیا به این نتیجه رسیده که تورم، کم‌اش هم زیاد است. خنده‌دار است که ما از این صحبت می‌کنیم که تورم بین بیش‌ترین و کمترین استان در کشور 13 درصد اختلاف داشته است؛ این 13 درصد، معادل تورم 9 سال اخیر (به جز یک سال اخیر) اتحادیه‌ی اروپاست. تورم به عنوان مادر بیماری‌های اقتصادی باید شناسایی و کنترل شود. طی سه دهه‌ی اخیر که تکنولوژی کنترل تورم در سراسر دنیا پیشرفت کرده، خروجی‌اش این شده که 122 کشور توانسته‌اند نرخ تورم سه درصدی و یا حتی در سطح صفر داشته باشند. درواقع تا قبل از شرایط کرونایی، دوسوم کشورهای جهان توانسته‌اند تورم خود را در سطح سه درصد یا کمتر نگه دارند. تورم الان در دنیا دیگر موضوع مهمی نیست و در مجله‌های اقتصادی مهم دنیا چندان به این موضوع پرداخته نمی‌شود. البته در یک سال اخیر با توجه به افزایش حمایت‌های مالی دولت‌ها، شرایط کمی تغییر کرده ونرخ تورم در شرایط کرونایی در سراسر جهان رو به افزایش گذاشته است.
انصاف نیوز: اشاره کردید تورم مادر بیماری‌هاست و به عبارت اقتصاددانان، تورم ظالمانه‌ترین مالیاتی است که از فقرا به نفع ثروتمندان گرفته می‌شود. این پدیده را چگونه می‌توان توضیح داد؟
میثم هاشمی‌خانی: در تاریخ اقتصادی تا قرن نوزدهم، تقریبا در تمام دنیا روال رایج، مالیات گرفتن از فقرا و دادن به اغنیا بوده است. اصلا این فکر که ما از ثروتمندان مالیات بگیریم و برای عموم جامعه هزینه کنیم در قرن بیستم ذیل «دولت رفاه» مطرح شد. تورم کاملا اثر معکوس این پدیده را دارد. درواقع تورم یعنی هر کسی دارایی بیشتری دارد بیشتر از افزایش قیمت‌ها منتفع شود و هر فردی که دارایی ندارد، روز به روز فقیرتر شود. درواقع تورم یک مالیات معکوس است که همانند قرون هجدهم و نوزدهم از فقرا گرفته شده و انگار به ثروتمندان پرداخت می‌شود.
انصاف نیوز: سوال من این است که چرا تورم در نظام اقتصادی به عنوان مادر بیماری‌های اقتصادی شناخته می‌شود؟
میثم هاشمی‌خانی: دقت کنید که تورم 45 درصدی یعنی در دو سال قیمت‌ها تقریبا دو برابر می‌شود و در چهار سال، چهار برابر و در شش سال هشت برابر! در این ساختار، درآمد افراد در یک سرمایه‌گذاری بلندمدت نیست. در ساختاری درآمد در سرمایه‌گذاری بلندمدت است که تورم دو درصد باشد. در اقتصاد ایران طی دهه‌ی 1340 تا 1350، در اغلب سال‌ها تورم زیر سه درصد بوده است. در این شرایط با خرید کالا، انبار کردن و فروختن آن در بلندمدت نمی‌توان کسب سود کرد چون هزینه‌ی نگهداری و ریسک آن بیشتر از سود سه درصدی است. بنابراین «دلالی» یا «فعالیت‌های با ارزش افزوده‌ی پایین» در تورم‌های بالا معنا پیدا می‌کند و هر چه تورم بالاتر باشد کفه به نفع دلالی سنگین‌تر می‌شود و کفه به ضرر سرمایه‌گذاری‌های اشتغال‌زای با نگاه بلندمدت سبک می‌شود. این موضوع اولین نتیجه‌ی تورم‌های بالاست.
انصاف نیوز: بالا بودن نرخ تورم برای دهه‌های متمادی، چه آثار اجتماعی یا سیاسی بر افراد و جامعه دارد؟
میثم هاشمی‌خانی: موضوع دیگر بحث اجتماعی است که طی دو، سه سال اخیر بسیار دیده‌ایم. اثر اجتماعی تورم، تلاطم آدم‌هاست؛ آدم‌هایی که مدام از آینده‌ی خود هراسناک هستند و اساسا همه منتظرند در کوتاه‌مدت همه‌چیز دستخوش تغییر شود. طی سه سال اخیر، افراد در بین بازارهای مختلف مدام در تقلا بوده‌اند تا دارایی‌هایشان ذوب نشود که این پدیده خود تلاطم‌های شدید در بازارهای طلا، سهام مسکن و ارز ایجاد می‌کند. درواقع مشکلات اقتصادی به یک استرس اجتماعی گسترده منجر می‌شود که درنهایت وضعیت اقتصادی را بدتر می‌کند.
موضوع دیگر بحث منافع افراد در تورم بالاست. وقتی نرخ تورم در یک کشور طی یک سال بالاست بسیار فرق دارد با این که نرخ تورم سی سال یا چهل سال بالا باشد. در حال حاضر بخش زیادی از جمعیت ما تورم بسیار پایین را تجربه نکرده‌اند. در این شرایط برنامه‌ریزی‌ها و سرمایه‌گذاری‌های افراد تحت تاثیر تورم‌های بالا قرار می‌گیرد. یکی از پیامدهای این موضوع، بحران پس ندادن وام‌های بانکی است. آقای نوبخت، رییس کل سابق سازمان برنامه چهار سال قبل در مصاحبه‌ای اشاره کرد که 30 هزار میلیارد تومان تنها در یک فصل برای پرداخت وام‌های پرداخت‌نشده‌ی موسسات غیرمجاز پرداخت شده است. ایده‌ی این افراد این است پس از پرداخت رشوه و دریافت وام کلان، یک موج بزرگ تورمی رخ می‌دهد که با فروش بخشی از دارایی‌هایی که ارزش آنها چند برابر شده، می‌توان بدهی را پرداخت کرد. این اتفاق تلخ ماحصل تورم‌های بالا برای سال‌های متمادی است.
انصاف نیوز: نسل تورم دورقمی، نسل هراسناک و ناامید از بهبود شرایط است. چرا حاکمیت باید نگران عملکرد این نسل باشد؟
میثم هاشمی‌خانی: اجازه دهید به تاریخ اقتصادی برگردیم. در شصت سال قبل، مهاجرت دشوار و برقراری تماس در کشور مقصد با نزدیکان وجود نداشت. امروز با هزینه‌ی صفر، این امکان وجود دارد و در مورد انتقال پول هم به خصوص با رمزارزها کار آسان شده است. مهاجرت خیلی کم‌خرج‌تر و کم‌دردتر است حتی نسبت به بیست سال قبل. این موضوع تبعات اقتصادی مهمی دارد. افراد توانمند برای مهاجرت خیلی راحت‌تر و بی‌دردسرتر دست به این کار می‌زنند. آدم‌ها مدام چرتکه می‌اندازند که کجا ثبات بیشتر و ریسک کمتر است، کجا جایگاه شهروند مهم‌تر است، حرف او شنیده می‌شود، کجا فساد پایین‌تر است و مسائلی از این دست. در این فضاست که معجزه‌ی امارات رخ می‌دهد یا جذب سرمایه‌های خارجی در گرجستان که بافت توسعه‌نیافته‌ای دارد؛ اتفاق می‌افتد. این شرایط در دهه‌های قبل وجود نداشته و خوب یا بد این اتفاق به سرعت در حال گسترش است. پس موضوع تورم بالا اساسا یک موضوع رقابت در بین کشورها است که علاوه بر سرمایه‌های مالی، نخبگان و سرمایه‌های انسانی را در حوزه‌های مختلف از کشور دارای تورم بالا خارج می‌کند.
انصاف نیوز: چرا پس از پنج دهه تجربه‌ی تورم دورقمی، سیاستگذاران قادر به حل این مشکل نبوده‌اند؟ مشکل از کجاست که هر دولتی که روی کار آمده قادر به حل این مشکل نبوده است؟
میثم هاشمی‌خانی: من یک جواب فنی و یک جواب غیرفنی دارم. جواب غیرفنی این است: اگر ما تخصصی هم در اقتصاد نداشته باشیم تورم پایین را در کشورهای مختلف مشاهده می‌کنیم. به عنوان مثال در کشور عراق که دولت مستقری وجود ندارد، نرخ تورم طی ده سال اخیر بر اساس گزارش‌های بین‌المللی، در هشت سال تورم زیر چهار درصد بوده است و این کشور تکنولوژی تورم نزدیک به صفر را دارد. در افغانستان پیش از طالبان هم طی یک دهه‌ی اخیر نرخ تورم در هفت سال زیر چهار درصد بوده است. در این شرایط اگر کسی حتی علم اقتصاد را هم نداشته باشد، متواضعانه به سراغ این کشورها می‌رود و راهکارها را از مسئولین آنها می‌پرسد.
جواب فنی‌تر من این است که به لحاظ آزمون و خطای تاریخی علم اقتصاد، الان یک توافق بین اقتصاددانان وجود دارد که آتش سوزان تورم که دارایی‌ها را ذوب می‌کند، محصول ماشین چاپ پول است. اساسا تورم یعنی تولید رونق نداشته باشد اما پول جدید خلق شود. این پول عمدتا برای دو چیز چاپ می‌شود: جبران کسری بودجه‌ی دولت و پوشش فسادهای بانکی. بانک مرکزی در ایران مجبور است با چاپ پول یا دادن اعتبار به بانک‌ها، بخشی از پول‌هایی که افراد وام گرفته‌اند و پس نداده‌اند را جبران کند. اسم این افراد هم ظاهرا محرمانه است! در مناظرات انتخاباتی هم لیست بدهکاران کلان بانکی توسط آقای همتی به آقای رییسی داده شد و من هم نشنیدم که بعد از پیروزی ایشان در انتخابات، این تعداد بیشتر شده باشد. این اتفاق یعنی یک پول درشتی دارد ایجاد می‌شود که در درجه‌ی اول به جیب آن افرادی می‌رود که وام‌های کلان گرفته‌اند و پس نداده‌اند.
انصاف نیوز: با توجه به شعارهای آقای رییسی مبنی بر کاهش تورم به سطح تک‌رقمی، چه توصیه‌هایی به دولت سیزدهم برای کاهش تورم دارید؟
میثم هاشمی‌خانی: اگر یک چوب جادو داشته باشیم و تورم ایران به 9 درصد برسد، بیست‌و‌یکمین تورم بالای دنیا را خواهیم داشت. درواقع ما در انتهای جدول خواهیم بود که تنها 20 کشور هستند که وضعیت‌شان از ما بهتر است. اگر قصد داشته باشیم که تورم را تک‌رقمی کنیم اول از همه باید تواضع سیاست‌گذارانه داشته باشیم؛ بدین معنا که هر فرد یا کشوری که دانش ارزشمندی در این حوزه دارد از آن استفاده کنیم. تمام کشورهای همسایه نرخ‌های تورم زیر سه درصد دارند و می‌توان از تجربیات آنها استفاده کرد. دوم این که، تجربه‌ی 122 کشوری که تورم تک‌رقمی دارند نشان می‌دهد که دولت باید به اندازه‌ی جیب‌اش و دخل‌اش خرج کند و بسیار شفاف به مردم بگوید برای پوشش وام‌های پرداخت‌نشده در ماه چقدر هزینه می‌شود. در مورد شرکت‌های دولتی زیان‌ده و صندوق‌های بازنشستگی هم باید شفافیت صورت گیرد.
فیلم مصاحبه:
انتهای پیام
مقالات اقتصادی انصاف نیوز واقعا تخصصی و عالی هست . اگه ممکنه آقای شفیعیان تبلیغاتی انجام بدهند توی یوتیوب و اپارات و اینسنا
فقط یک انسان کم عقل میتونه باور کنه در کشوری که نرخ بهره بالای بیست درصد هست تورم زیر چهل درصد باشه.
نظام بانکداری کمر اقتصاد و مردم رو شکوندند.