«در ایران قانونی که آزادی روزنامه‌نگار را به رسمیت بشناسد نداریم»

محمدمهدی فرقانی، روزنامه‌نگار باسابقه و استاد ارتباطات گفت: متاسفانه در ایران قانونی که آزادی، حقوق و استقلال روزنامه نگاران را تضمین کند و به رسمیت بشناسد، هیچگاه نداشته ایم و نداریم، تنها قانونی که وجود دارد، قانون مطبوعات است که همه با جزئیات آن آشنا هستیم. در حالی که در کشورهای دیگر، به عنوان مثال در فرانسه، بیش از ۸۵ سال است که قانون حمایت از حقوق حرفه ای روزنامه نگاران به تصویب پارلمان فرانسه رسیده و اجرا می شود. در شرایطی که ما بتوانیم در چارچوب قانون، حقوق حرفه ای روزنامه نگاران را تصویب کنیم، در نقطه مقابل آن، روزنامه نگاران هم باید مسئولیت اجتماعی خودشان را به رسمیت بشناسند و در قبال عملکرد خود پاسخگو باشند.

فرقانی در گفت و گویی با ایسنا درباره ضرورت آزادی بیان برای خبرنگاران با هدف تبیین مطالبات مردم و جلوگیری از بروز تخلفات در جامعه صحبت کرد.

رئیس سابق دانشکده علوم ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی درباره ی ضرورت آزادی بیان توضیح داد: روزنامه نگاری در غیاب آزادی بیان بی معناست و کارکردی ندارد. یکی از مهم ترین کارویژه های روزنامه نگاران و رسانه ها، نظارت بر جریان قدرت و ثروت است، برای اینکه قدرت را پاسخگو نگه دارند و از روندهای نادرست و ناصحیح جلوگیری کنند. این بخش نظارتی باعث می شود که در درازمدت جامعه از غلتیدن در ورطه بحران نجات پیدا کند.

فرقانی تاکید کرد: بسیاری از بحران ها پیش از وقوع در صورتی که به وسیله روزنامه نگاران بازشناسی و معرفی شوند و مورد نقد و ارزیابی قرار بگیرند، عملا به دولت و حاکمیت این امکان را می دهند که علاج واقعه را قبل از وقوع فراهم کنند و از وقوع بحران هایی پیشگیری می کنند که به علت مسکوت ماندن، نادیده گرفته شدن، انکار شدن ممکن است به وقوع بپیوندد.

باید امکانات و آزادی پرداختن به موضوعات باشد

وی در همین زمینه با اشاره به مساله بحران آب و موضوعاتی از این جنس که نمونه های آن فراوان است، تصریح کرد: به بحث بحران آب و مدیریت منابع آبی، اگر سال ها پیش پرداخته می شد، شاید حالا شرایط اینگونه نبود؛ البته هم باید امکانات و آزادی پرداختن به این موضوعات باشد و هم روزنامه نگاران ما امکان بهره گیری از دانش و شناخت مسائل را داشته باشند تا به موقع بتوانند به سراغ مسائل بروند، موضوع را باز کنند، توضیح دهند و برای پیشگیری از وقوع بحران راه حل ارائه کنند. در زمینه فساد اقتصادی هم به همین ترتیب. در زمینه سوء استفاده از قدرت که هر سطحی را دربرمی گیرد، حساب کشی از دولت به مفهوم عام آن که باعث می شود، دولت اصولا به پروپاگاندا و تبلیغ روی بیاورد و در کوتاه مدت افکار عمومی را فریب دهد، در حالی که در درازمدت آثار بی عملی خودش را به اشکال دیگر بروز بدهد هم از جمله این موارد است.

قانونی که آزادی روزنامه نگاران را به رسمیت بشناسد، نداشته و نداریم

این استاد دانشگاه در ادامه گفت و گوی خود با یادآوری اینکه متاسفانه در ایران قانونی که آزادی، حقوق و استقلال روزنامه نگاران را تضمین کند و به رسمیت بشناسد، هیچگاه نداشته ایم و نداریم، اظهار کرد: تنها قانونی که وجود دارد، قانون مطبوعات است که همه با جزئیات آن آشنا هستیم. در حالی که در کشورهای دیگر، به عنوان مثال در فرانسه، بیش از ۸۵ سال است که قانون حمایت از حقوق حرفه ای روزنامه نگاران به تصویب پارلمان فرانسه رسیده و اجرا می شود. در شرایطی که ما بتوانیم در چارچوب قانون، حقوق حرفه ای روزنامه نگاران را تصویب کنیم، در نقطه مقابل آن، روزنامه نگاران هم باید مسئولیت اجتماعی خودشان را به رسمیت بشناسند و در قبال عملکرد خود پاسخگو باشند.

همیشه روزنامه نگار مورد عتاب و خطاب قرار می گیرد

فرقانی در ادامه با بیان اینکه ما در اکثر مواقع پاسخگویی را از اکثر روزنامه نگاران طلب می کنیم، بدون اینکه حقوق و آزادی های آنها در چهارچوب قانون تامین شده باشد، خاطرنشان کرد: در حالی که این دو باید به موازات هم پیش بروند؛ یعنی از یک طرف حقوق حرفه ای روزنامه نگاران در چهارچوب قانون احصاء، تبیین و تضمین شود و از طرف دیگر روزنامه نگاران هم در چهارچوب میثاق اخلاق حرفه ای، به مسئولیت های اجتماعی خودشان پایبند و وفادار باشند. در این صورت است که هم از روزنامه نگاران می توانیم پاسخویی را طلب کنیم و مسئولیت بخواهیم، هم از دولت و قدرت سیاسی و اقتصادی می توانیم پاسخگویی را طلب کنیم؛ در غیر این صورت همیشه این روزنامه نگار است که کم و بیش مورد عتاب و خطاب قرار می گیرد.

مُهر محرمانه بودن اساسا پذیرفتنی نیست

فرقانی درباره ی زدن برچسب های جعلی محرمانه به تخلفات و ترس خبرنگاران از افشاء، اظهار کرد: این مسئله تا زمانی که سلیقه ای باشد، هر سازمانی، نهادی و هر مدیریتی به سلیقه خودش و بر اساس برآوردی که از منافع خودش دارد، بخواهد روی اخبار و آمار و اطلاعاتی که در اختیارش است، مهر محرمانه بودن بزند، اساسا پذیرفتنی نیست. ما می دانیم که اصولا اطلاعات محرمانه، یا سِری و طبقه بندی شده باید بر اساس قانون تکلیفشان مشخص شده باشد، در مقابل روزنامه نگاران هم تکلیفشان را می دانند که خب این حریمی است که نباید وارد آن شوند یا اگر بشوند باید مجوزهای لازم را داشته باشند، ولی در بقیه موارد اصل بر این است که روزنامه نگار حق جستجوی آزاد اطلاعات و جمع آوری انتشار آزاد اطلاعات را داشته باشد. بنابراین آنچه که بخواهد محرمانه باشد باید تکلیف آن در چهارچوب قانون مشخص شده باشد و نه با تصمیم یک مدیر یا اظهار نظر و اقدام او، مهر محرمانه روی آن بخورد. در این صورت هر کسی یا هر ارگان و سازمانی می تواند زمانی که منافعش تهدید می شود، بر روی آن برچسب محرمانگی بزند به همین منظور از جمله اقداماتی که انجام می دهند این است که روزنامه نگاران را از ورود به آن محیط منع کنند و بهانه شان هم این باشد که موضوع محرمانه است و اگر موضوع منتشر شود برای منافع ملی آسیب رسان است.

وقتی روزنامه نگاران به خودسانسوری می افتند

این رونامه نگار پیشکسوت در ادامه بیان کرد: وقتی قانونی وجود نداشته باشد و سلیقه ای با عملکردها برخورد شود، بدیهی است روزنامه نگار به خودسانسوری و محافظه کاری می افتد و در انجام وظایف حرفه ای خود دچار مشکل، تردید و یا ترس می شود. این در حالی است که نتیجه جریان نظارت رسانه ای، اگر یک نظارت فراگیر باشد، بسیار برای خود دولت و قدرت سیاسی مفید است. اگر این نظارت مستمر وجود داشته باشد می تواند عملا در خدمت سالم نگه داشتن ساختار باشد. با تذکر به موقع خطاها و اشتباهات و سوء عملکردها می تواند مدام سیستم را اصلاح کند و آسیب پذیری آن را کم کند.

نیاز امروز روزنامه نگار، دانش فراگیر، نظری و آکادمیک است

دکتر فرقانی با اعتقاد بر ضرورت تدوین قانون حمایت از حقوق حرفه ای روزنامه نگاران، در این زمینه گفت: نیاز به قانون جامع حمایت از حقوق روزنامه نگاران داریم؛ قانونی که هم حقوق و آزادی های روزنامه نگاران را در نظر بگیرد و هم در قبال برخورداری از این آزادی، آنها را مسوول پاسخگویی درباره عملکردشان بداند. چیزی که روزنامه نگاران ما کماکان به آن نیازمند هستند، علاوه بر مهارت های حرفه ای یا تکنیکی روزنامه نگاری، نیاز به دانش فراگیر، دانش نظری و آکادمیک است؛ چراکه مسائل اجتماعی اصولا روز به روز پیچیده تر می شود و درک و فهم آن هم دشوارتر؛ مواجهه با این مسائل هم دشوارتر و ارائه راه حل در کنار آن سخت تر خواهد شد. در این شرایط روزنامه نگارانی می توانند در خدمت توسعه باشند که صاحب دانش و بینش نظری باشند و تحت آن از مهارت های تکنیکی و ژورنالیستی شان استفاده کنند.

تالیف کتابی جدید در زمینه روزنامه نگاری

رئیس سابق دانشکده علوم ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی که به گفته خودش در ماه های گذشته بازنشسته شده است، درباره ی فعالیتهای این روزهایش گفت: در طول ۸ ـ ۹ ماه گذشته که از بازنشستگی ام می گذرد، بیشتر در خانه بودم و کلاس هایی هم که داشتم به صورت مجازی و آنلاین برگزار می شد. اخیرا کتابی مشترک تحت عنوان «روابط عمومی ها و ارتباط با رسانه ها» را با خانم دکتر بروجردی منتشر کردیم اما به صورت عمومی توزیع صورت نگرفته است. طرح هایی هم در ذهنم در زمینه روزنامه نگاری دارم که اگر عمری باشد امیدوارم آن ها را تالیف کنم.

انتهای پیام