هفته منابع طبیعی و باغ گیاه شناسی ملی ایران

محمد متینی‌زاده، دانشیار مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور، در یادداشتی برای انصاف نیوز به بهانه‌ی هفته منابع طبیعی نوشت:

هر سال در چنین روزهایی تمام تمرکز ما در مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور که سکان‌دار سیاست‌گذاری برنامه‌های راهبردی و پژوهشی در عرصه محیط‌های طبیعی کشور است روی برگزاری هفته منابع طبیعی و روز خاصش، 15 اسفند روز درخت‌کاری بود. در چند سال گذشته، اجرای برنامه‌های پژوهشی کلان و گسترش فضاها و منظرها و افزایش گونه‌ها در باغ گیاه‌شناسی ملی ایران که یکی از بخش‌های پژوهشی مؤسسه است سبب شد تا این باغ جاذبه فراوانی برای غرس نهال در این هفته توسط مقامات بلندپایه نظام داشته باشد. از مقام معظم رهبری تا رؤسای محترم جمهور و مجلس در دوره‌های مختلف و … با کاشت نهال بر اهمیت باغ گیاه‌شناسی ملی ایران و لزوم پشتیبانی از این سرمایه ملی به عنوان نماد حفاظت از محیط‌های طبیعی ایران تأکید کردند.

باغ‌های گیاه‌شناسی در جهان که از 2000 باغ فراتر هستند از دستاوردهای علمی بسیار مهم کشور متبوع خود محسوب می‌شوند. مهم‌ترین و بزرگ‌ترین وظیفه این باغ‌ها حفاظت از گونه‌های گیاهی است. گیاهانی که در جهان امروز و با وجود تغییرات اقلیمی و تخریب‌های گسترده از سوی انسان در معرض خطر بوده و برخی از آنها در آستانه انقراض قرار گرفته‌اند. باغ‌ گیاه‌شناسی ملی ایران این وظیفه مهم را با کوشش و همت بلند اعضای خود در ایران در طی 53 سال گذشته بویژه سه دهه اخیر دنبال کرد تا از گونه‌هایی از گیاهان به صورت زنده در محیط باغ و از بذرهای آنها در سردخانه‌های ویژه در بانک ژن منابع طبیعی نگهداری کند. محصول این برنامه‌ها جای گرفتن بیش از 4000 گونه گیاهی در باغ و حفظ بیش از 4300 گونه در بانک ژن است. برنامه‌های گسترده‌ انجام شده، این پروژه را فراتر از استانداردهای بین‌المللی،  همچون جواهری در میان پروژه‌های تمام ملی معرفی کرد. از همین رو، سازمان پدافند غیر عامل آن را به عنوان یکی از مراکز حساس معرفی کرده و همچنین سازمان میراث فرهنگی این باغ را در فهرست آثار ملی ایران با شماره ثبت 365 در تاریخ 10/12/1395 ثبت نمود. البته این باغ همچون سایر مجموعه‌های همانند خود در جهان اهداف دیگری را نیز دنبال می‌کند که می‌توان به اجرای برنامه‌های پژوهشی و آموزشی در موضوعات گیاه‌شناسی و علوم مختلف منابع طبیعی و محیط زیست، بالابردن سطح فرهنگ و آگاهی عمومی و فنی طبقات مختلف جامعه در خصوص محیط‌های طبیعی که حضور گسترده‌ای در باغ دارند اشاره کرد. بازدید یک و نیم میلیون نفر در شش سال گذشته جایگاه آن را به خوبی در نزد مردم نشان می‌دهد این در حالی است که اگر تعطیلی‌های ناشی از بیماری کووید نبود این عدد از دو و نیم میلیون نفر فراتر رفته بود. گفتنی دیگر آنکه باغ به مأمن جذابی برای حیوانات مختلف ازجمله تنوعی از پرندگان تبدیل شده و برای برخی از آنها یکی از استراحت‌گاه‌ها در مسیر مهاجرت‌های فصلی‌شان محسوب می‌شود.

شوربختانه به یک‌باره سرنوشت این باغ در مسیر تغییر افتاد. در یک واگذاری عجیب از سوی شهرداری منطقه 22، پهنه‌ای گسترده در سراسر ضلع شمالی باغ که در طرح تفصیلی به عنوان پهنه آموزشی به تصویب رسیده است به شرکت تعاونی مسکن ارتش و … واگذار شده و از چندی پیش عملیات اجرایی آن آغاز شده است. از وقتی هم که موضوع رسانه‌ای شد حجم حضور ماشین‌های سنگین برای گودبرداری چندین برابر شده است! قرار است چندین برج چند ده طبقه با بیش از 5200 واحد مسکونی ساخته شود! از این اعداد می‌شود به سادگی به مخاطرات وحشتناک طمع برج‌سازی در منطقه که پیش از این، منطقه و تهران را از وجود باد و کرویدور آن به سوی شهر محروم کرده است برای گونه‌های گیاهی بویژه آنها که حساس‌تر هستند پی برد. میزان عظیم گرد و غبار، پایین رفتن چند ده متر آب زیرزمینی و به خطر افتادن موجودی آب باغ، ایجاد یک منظر شهری ناموزون و بدترکیب در اطراف این پروژه بین‌المللی و به‌روز، ترافیک و رفت و آمد خودروها، آلودگی هوا و صدا و نور شب و سایر مزاحمت‌های فیزیکی به شدت باغ را از نقطه نظر اکولوژیک شکننده و آسیب‌پذیر خواهد کرد و دیری نمی‌گذرد که این پروژه ملی با بحران و زوال در مسیر نابودی خواهد افتاد.

درست است! امروز ما به جای کوشش برای گسترش فرهنگ توجه به منابع طبیعی و نماد زیبا و باشکوه آن درخت‌کاری باید همه هم و غم خود را صرف توقف پروژه‌ای کنیم که می‌تواند در هر جای دیگری از این منطقه شکل بگیرد. باید تمام قد در برابر این پروژه انرژی بگذاریم تا این مجموعه منحصر به فرد در ایران و خاورمیانه را به همراه گیاهانی که شاید آخرینشان در سرزمین‌مان باشند نجات دهیم. این به تمام معنا نشان می‌دهد که ما کشوری در حال توسعه هستیم!

انتهای پیام