چالش های ایران پس از برجام

به نقل از فران افرز پس از ماه ها بحث و رایزنی، شواهد نشان می هد که مذاکره کنندگان برای احیای توافق هسته ای سال 2015 به اجماع رای و نظر نزدیک شده اند.اگرچه برخی از مسائل-از جمله بخشی از خواسته های روسیه که در لحظه آخر مطرح شد- کماکان بر جای خود باقی مانده است، اما به نظر می رسد هم ایالات متحده و هم ایران متعهد به حصول توافق در روزها یا هفته های آینده هستند. در صورت اجرایی شدن توافق، ایالات متحده و ایران به توافق اولیه، برنامه جامع اقدام مشترک( برجام) پایبند خواهند بود و بخش هایی از برنامه هسته ای تهران را در برابر رهایی از شدیدترین رژیم تحریم های تحمیلی ایالات متحده تا به امروز به عقب بازمی گردانند.در شکل احتمالی اش، این توافق مزایای اقتصادی کوتاه مدت قابل توجهی برای ایران به دنبال خواهد داشت و به ایران فرصت می دهد تا آزادانه نفت خود را بفروشد و دوباره به سیستم مالی جهانی متصل شود. تهران نیز به نوبه خود تولید اورانیوم غنی شده و آزمایش سانترفیوژهایش را محدود خواهد کرد و بازرسی های بین المللی تقویت شده را می پذیرد.با این همه هر توافقی از کاستی های گسترده ای رنج می برد که سلف آن( برجام) شش سال پیش با آن دست به گریبان بود؛ کاستی هایی که احتمالا با بدتر شدن نگرش ها در ایالات متحده ایران تشدید خواهد شد.

خطرهای حاصل از آینده نامشخص و مبهم توافق هسته ای در حال تبدیل شدن به یک پیش گویی خودسازنده است. تردیدها در مورد تداوم این توافق ممکن است صاحبان سرمایه و کسب و کارها را متقاعد کرده تا از ایران دوری کنند و از علاقه تهران به حفظ این توافق و هزینه های خروج دوباره آمریکا بکاهد.این مقوله موجب خواهد شد که توافق در سال های آینده بی ثبات شده و پتانسیل خود را برای خدمت به عنوان پایه محکمی برای رایزنی های بعدی را از دست داده و نقش اش برای بهبود روابط ایران و آمریکا را تضعیف کند.در صورت اجرای موفقیت آمیز توافق جدید، تهران قادر است از منافع اقتصادی واقعی حاصل از این توافق بهره مند شود. ایران قادر خواهد بود آزادانه نفت خود را با قیمت های بالاتر بفروشد و درآمد حاصل از آن را به داخل کشور بازگرداند. این مقوله خود به تنهایی موجب می شود که ایران به میلیاردها دلار درآمد اضافی در ماه دسترسی داشته باشد. تهران همچنین می تواند به بیش از 100 میلیارد دلار ذخایر ارزی اش که در خارج از کشور نگهداری می شوند، دسترسی داشته باشد. بانک های ایران قادر خواهند بود دوباره به سیستم مالی جهانی متصل شوند. طبیعتا در چنین شرایطی تجارت گسترش خواهد یافت و برخی از شرکت های آسیایی و اروپایی احتمالا در این کشور( ایران) حضور خواهند داشت. همانگونه که توافق اول( برجام) در سال 2016 اجرایی شد، اجرای توافق جدید هم زمینه ساز تحولاتی چون رشد، کاهش فشار تورم و بهبود زندگی و معیشت میلیون ها ایرانی می شود.با این همه تاثیر برجام خود روایتی هشدار دهنده است.رهبران ایران و مردم شاهد عدم تطابق میان تعهدات مندرج در توافق و منافع اقتصادی واقعی اهدا شده بودند. پس از اجرایی شدن توافق اولیه، یکپارچگی اقتصادی ایران در شرایطی آغاز شد که این کشور در تلاش برای بازسازی ارتباطات مالی اش با جهان خارج بود.شرکت ها و بانک های بزرگ اروپایی با احتیاط به پایداری و ثبات توافق هسته ای، پذیرفتن الزامات برای فعالیت در ایران در میانه تحریم های آمریکا و محیط تجاری چالش برانگیز در ایران نگاه کرده و تحرکات را رصد می کردند. فعالیت های منطقه ای ایران به سان مشکلات ساختاری اش در حوزه اقتصاد موجب شد تا این گروه از شرکت ها و صاحبان صنایع گام های محتاطانه تری بردارند. بانک های اروپایی بیش از همه این نگرانی ها را لحاظ می کردند.در این میان مقام های ایران کماکان آمریکا را متهم می کردند و می گفتند که این کشور تحریم ها را بر روی کاغذ برداشته است نه در عمل. ماه ها پس از اجرای این توافق( برجام) در سال 2016، رهبری ایران ارزیابی کرد که اصلا شاهد لغو تحریم ها نیستیم. رئیس بانک مرکزی ایران هم افزود« اجازه دهید… تصویری از آنچه سه ماه پیش، تاریخ اجرای برجام رخ داده است را به شما ارائه کنم، تقریبا هیچ ».این تجربه به درخواست های اخیر تهران برای راستی آزمایی در حوزه تحریم ها دامن زده است.یعنی تعریف جدول زمانی برای اطمینان از این که فعالیت های اقتصادی پیش از آن که ایران اهرم های هسته ای اش را کناری بگذارد، در این کشور( ایران) افزایش یافته است.همانگونه که اجرای برجام در سال 2016 به شکلی آشفته بود؛ امروز نیز اجرای توافق جدید می تواند چالش برانگیز تر شود.هسته اصلی مشکل، منطق اساسی حاکم بر رفع تحریم ها است. ایالات متحده و دولت های اروپایی می توانند تعامل تجاری با ایران را تشویق کنند، اما این توان و قدرت را ندارند و نمی توانند تضمین کنند که پس از برداشته شدن محدودیت ها، منافع اقتصادی محقق خواهد شد یا نه.هزاران بانک و شرکت و بنگاه حقیقی و مستقل می توانند در باب خطرها و مزایای فعالیت در ایران تصمیم بگیرند با این همه محدودیت هایی وجود دارد مبنی بر این که چگونه دولت ها قادرند نگرانی های سرمایه گذاران، سهامداران و مدیران مضطرب را کاهش دهند.

خروج شرکت های بزرگ از روسیه پس از حمله این کشور به اوکراین؛ شرکت هایی که مستقیما تحت تاثیر تحریم های اعمالی آمریکا یا اروپا قرار نگرفتند به روشنی نشان می دهد که بازیگران فعال در بخش خصوصی فراتر از ملاحظات قانونی تصمیم های خود را می گیرند.آینده حیات میان مدت و حتی کوتاه مدت توافق هسته ای نیز بسیار نامشخص تر از سال 2015 است. خروج ایالات متحده از این توافق در آن بازه زمانی نیز قابل تصور بود؛ با این حال، تعداد اندکی از ناظران وقوع چنین رخدادی را محتمل یا قریب الوقوع می دانستند. اکنون، خروج بدون تشریفات دونالد ترامپ از برجام در سال 2018 بیش از هر زمان دیگر و به شکلی برجسته به چشم می آید.جمهوری خواهان ارشد حتی وعده دادند در صورت بازپس گیری قدرت و ورود به کاخ سفید، احتمالا در سال 2025، از تداوم اجرای این توافق صرف نظر خواهند کرد. با این همه سه سال زمان زیادی برای ایران است تا تجهیزات جنگی اش را ساخته و شرایط را در داخل کشور تثبیت کند، اما سه سال زمان اندکی است برای هر تجارتی که تعامل پایدار با کشوری را ارزیابی می کند.خطرها ممکن است پیش تر از سال 2025 افزایش یابند؛ اگر جمهوری خواهان ماه نوامبر کنترل دو مجلس نمایندگان و سنا را به دست آورند، رخدادی که به نظر می رسد وقوعش محتمل است، طبیعتا در چنین شرایطی آنها احتملا قصد دارند تا حد امکان سنگ لای چرخ و دنده های توافق بیندازند.از جمله اقدامات آنها می تواند عبارت باشد از وضع قوانین جدید با هدف اعمال دوباره تحریم های تروریستی و حقوق بشری که براساس توافق جدید لغو می شوند.فعالیت های منطقه ای ایران که ایالات متحده و متحدانش آنها را تهدیدی علیه خود می دانند-نقاطی مشترک برای گفتگوی جمهوری خواهان و گروهی از دموکرات ها تعریف می کند آن هم در شرایطی که توانایی احتمالی تهران برای صرف میلیاردها دلار بیشتر برای فعالیت های نظامی اش پس از اجرایی شدن لغو تحریم افزایش خواهد یافت.جو بایدن، رئیس جمهوری آمریکا هنوز از حق وتو برخوردار است اما صدای کوس طبل فشارهای کنگره ماهیت متزلزل تعهد واشنگتن را یادآور می شود.فشارهای کنگره هر اندازه به سمت پاییز 2023 پیش می رویم، تشدید خواهد شد؛ آن هم در برهه ای از زمان که توافق، ایالات متحده را ملزم به لغو قوانین مرتبط با تحریم های اعمالی علیه ایران می کند.در مقابل تهران باید رژیم بازرسی پروتکل الحاقی را که اختیارهای آژانس بین المللی انرژی اتمی برای نظارت بر برنامه هسته ای ایران را گسترش می دهد، تصویب کند.حتی اگر دموکرات ها کنترل یکی از دو مجلس نمایندگان یا سنا را در انتخابات میان دوره ای حفظ کنند، کنگره احتمالا به طور قطع این بند( لغو قوانین مرتبط با تحریم ها) را اجرا نخواهد کرد.محدودیت های اعمالی شورای امنیت سازمان ملل متحد علیه توسعه فن آوری موشک های بالستیک ایران نیز به طور همزمان منقضی خواهد شد.اگرچه این موارد ممکن است به شکلی خودکار معامله ( توافق) را به خطر نیاندازد، اما قادرند حداقل سایه تاریکی بر آینده آن بیاندازد.

مقاومت رئیسی

تغییرات در صحنه سیاسی ایران در شش سال گذشته نیز اجرای توافق را دشوارتر خواهد کرد. در سال 2016، حسن روحانی، رئیس جمهوری ایران از این توافق به عنوان لحظه ای تحول آفرین در روابط ایران با جهان به خصوص با ایالات متحده و متحدانش دفاع کرد. تنها چند هفته پس از اجرای این توافق، روحانی برای امضای قراردادهای تجاری به ارزش میلیاردها دلار به اروپا سفر کرد. اما سیاست خارجی رئیسی بر بهبود روابط با همسایگان ایران، و همچنین روسیه و چین متمرکز شده نه ایالات متحده و اروپا. مذاکره برای احیای این معامله( توافق) چالش برانگیز بود اما حفظ این توافق دشوارتر خواهد بود. رییسی احتمالا برای تحقق اقتصاد مقاومتی ،فعالیت هایش را دو چندان خواهد کرد- منابع به دست آمده به واسطه کاهش تحریم ها را نه برای ایجاد یکپارچگی با اقتصاد جهانی بلکه برای تقویت ظرفیت ایران جهت مقاومت در برابر شوک های حاصل از تحریم های آینده اختصاص خواهد داد. سال گذشته برخی از ناظران انتخاب رئیسی را لحظه رفتن نیکسون به چین توصیف کردند.با این حال، با آشکارتر شدن آسیب پذیری توافق، رئیسی ممکن است از این توافق برای برافروختن آتش نارضایتی علیه واشنگتن بهره برداری کند.

مسیری متلاطم

شرکت های اروپایی و برخی از بنگاه ها و شرکت های آسیایی نسبت به بادهای مخالف اقتصادی و سیاسی حساسیت بیشتری دارند. ایران ممکن است در یک شرط بندی مدعی شود که شرکت های و بانک های چین و روسیه به عنوان شرکای بهتری عمل خواهند کرد هرچند مشخص نیست که آیا این کشورها اقتصاد ایران را تقویت خواهند کرد یا خیر. حمله مسکو به اوکراین، اقتصاد روسیه را درگیر رکود شدید کرده است و دلایل اندکی وجود دارد که بر مبنای آنها باور کنیم شرکت های روس پول نقد برای سرمایه گذاری در ایران صرف می کنند. شرکت های چینی نیز به نوبه خود ممکن است در باب بازگشت به ایران گام های محتاطانه تری بردارند، توافق 25 ساله ای که میان پکن و تهران در سال 2021 منعقد شد، می تواند نقشه راهی برای تعامل بیشتر باشد، حتی اگر رسانه های آمریکایی به طور معمل در باب اهمیت و بهای آن اغراق کنند.با این حال، شرکت های چینی از مشکلات ساختار اقتصاد ایران یا خطرهای ناشی از تحریم های آمریکا مصون نیستند؛ حتی اگر پکن بیشتر از سایر دولت ها از تحقق این توافق حمایت کند. اگرچه دولت بایدن در ابتدا قصد داشت از احیای توافق به عنوان بستری برای مذاکرات آتی با ایرن استفاده کند، اما این چشم انداز مبهم به نظر می رسد، به خصوص اگر توافق نتواند منافعی را که ممکن است بسیاری از ایرانی ها انتظارش را دارند به همراه داشته باشد.مقام های آمریکایی و اروپایی احتمالا استدلال خواهند کرد که اگر ایران خواهان توافق پایدارتر است، می بایست برای دستیابی بدان مذاکره کند. اما تهران احتمالا نتیجه معکوس را ترسیم خواهد کرد. اگر ایالات متحده و متحدانش نتوانند در شرایط فعلی زمینه را برای گره گشایی هموار کنند، بعید است در آینده قادر به انجام چنین کاری باشند. رایزنی و مذاکره برای احیای این توافق چالش برانگیز بود اما حفظ این توافق به احتمال زیاد دشوارتر است.

انتهای پیام