من را هرکه تایید کند حق با اوست
تکراسا نوشت: تا حالا پیش آمده که یک خبر یکسان را در دو خبرگزاری مختلف بخوانید و دو برداشت متفاوت از متن هر خبرگزاری داشته باشید؟ به‌عبارت دیگر، متوجه شوید که نحوه روایت این دو خبرگزاری متفاوت بوده و هر کدام به نحوی خبر را بیان کرده‌اند که عقایدشان را تأیید می‌کند!
این اختلاف برداشت ممکن است بین شما و دوست‌تان نیز اتفاق افتاده باشد. برای مثال، مقاله‌ای درباره سیاست‌مداری که از او متنفر هستید، منتشر شده و شما با خواندن آن مقاله متوجه می‌شوید که این متن بر ضد آن سیاست‌مدار نوشته شده است. پس به دوست خود که طرفدار آن سیاست‌مدار است، پیام می‌دهید تا این مقاله را مطالعه کند. اما در کمال تعجب دوست شما برداشت متفاوتی از آن مقاله دارد و معتقد است که این نوشته به‌طور کامل از آن سیاست‌مدار دفاع و حمایت می‌کند!
چگونه شما و دوست‌تان یک مقاله را مطالعه کردید؛ اما هر کدام برداشت‌های متفاوتی از موضوع ارائه دادید؟ به‌عبارت دیگر، هر کدامتان برداشت و تفسیری از متن داشتید که با عقاید و باورهایتان هم‌راستا بود!
در این مقاله می‌خواهیم درباره این خطای ذهنی به نام سوگیری تأییدی (Confirmation Bias) صحبت کنیم که بر بسیاری از جنبه‌های زندگی ما تأثیر دارد.
سوگیری تأییدی چیست؟
در دهه ۱۹۶۰، یک روانشناس انگلیسی به نام پیتر واسون (Peter Cathcart Wason) طی آزمایش‌ها و تحقیقات متعددی به این نتیجه رسید که مردم تمایل به جست‌وجوی اطلاعاتی دارند كه عقاید موجود آن‌ها را تأیید كند. برای مثال، وقتی فردی معتقد است که محیط زیست و تغییرات آبوهوایی یک مسأله جدی است، فقط داستان‌های مربوط به حفاظت از محیط زیست، تغییر آبوهوا و انرژی‌های تجدید‌پذیر را جست‌وجو می‌کند و می‌خواند.
اما اگر فرد دیگری به تغییرات آبوهوایی اعتقادی نداشته باشد، فقط مطالب مرتبط با حوز‌ه‌هایی مانند «تغییر آبوهوا یک افسانه است»، «چرا دانشمندان نادرست می‌گویند؟» و «چگونه همه ما فریب می‌خوریم؟» را جست‌وجو می‌کند و می‌خواند. این شخص نیز همچنان اعتقادات فعلی خود را تأیید و حمایت می‌کند.
در این حالت می‌توان گفت که هر کدام از این دو نفر دچار سوگیری تأییدی شده‌اند. به این معنی که بیشتر به‌دنبال تأیید و حمایت اعتقادات قبلی خود بوده‌اند؛ در نتیجه به جست‌وجوی اطلاعات و حقایق عینی و واقعی نپرداختند و غالباً در چرخه جست‌وجوی جانبدارانه اطلاعات قرار گرفته‌اند. البته این سوگیری تنها به جستجوی جانبدارانه اطلاعات محدود نمی‌شود؛ بلکه گاهی اوقات ما را به این سمت پیش می‌برد تا اطلاعات جدید را طوری تفسیر کنیم که باورهای قبلی‌مان را تأیید می‌کند. وارن بافت (Warren Buffet) نیز برای تأیید این موضوع، نقل‌قول جالبی دارد که می‌گوید:
کاری که آدم‌ها خیلی خوب می‌توانند انجام دهند، تفسیر اطلاعات جدید است؛ اما آن هم به شیوه‌ای که به عقاید و باورهای قبلی‌شان آسیبی وارد نشود!
در یک تعریف کلی، سوگیری تأییدی به این معناست که همه ما به‌طور طبیعی، اطلاعاتی را جست‌وجو و گزینش می‌کنیم که باورها و اطلاعات پیشین ما را تأیید کنند. به‌طور مثال، وقتی شخصی اعتقاد دارد که افراد چپ‌دست خلاق‌تر هستند، هر فرد چپ‌دست خلاقی را ببیند، صحت باورش برای او تأیید می‌شود؛ در حالی که ممکن است افراد راست‌دست و خلاق بسیاری را نادیده گرفته باشد. سوگیری تأییدی در شکلی که ما اطلاعات را جمع‌آوری و دریافت می‌کنیم و به یاد می‌آوریم، اثرگذار است.
سوگیری تأییدی
تأثیر سوگیری تأییدی در زندگی روزمره و کسب‌وکار
متأسفانه این نوع سوگیری می‌تواند ما را از نگاه عینی به موقعیت‌ها باز دارد. همچنین می‌تواند بر تصمیماتی که می‌گیریم، تأثیر بگذارد و منجر به انتخاب‌های نادرست یا ضعیف شود. حتی در مواقعی باعث می‌شود که نسبت به مسائل و شواهد مغایر با باورهایمان، مقاومت کرده و با نادیده گرفتن حقایق بر روی دیدگاه خود پافشاری کنیم.
برای مثال، وقتی به گروه خاصی که از یک کاندیدای سیاسی حمایت می‌کند، شواهد و اطلاعات منفی درباره آن کاندیدا ارائه می‌دهیم، نه تنها نتیجه معکوس دارد؛ بلکه حمایت و پشتیبانی آن‌ها از آن کاندیدا افزایش پیدا می‌کند. به این حالت اثر معکوس یا پس‌زدگی (Backfire Effect) نیز می‌گویند.
به علاوه یکی دیگر از اثرات و آسیب‌های سوگیری تأییدی این است که مانع پیشرفت و خلاقیت ما می‌شود. به‌عبارت دیگر، وقتی مغز ما با شواهد و موضوعاتی که خلاف باورهایمان است مواجه می‌شود، راه آسان‌تر و میان‌بُر (باورهای قبلی) را انتخاب می‌کند تا انرژی ذهنی زیادی مصرف نشود. بنابراین، از آنجایی که همیشه به دنبال چیزایی هستیم که نظرها و باورهایمان را تأیید کند، به‌همین خاطر زیاد از تغییر کردن استقبال نمی‌کنیم و همان وضعیت و شرایط قبلی خود را در پیش می‌گیریم (سوگیری وضع موجود). در ادامه تأثیر این سوگیری را در زندگی روزمره و کسب‌وکار با مثال‌های بیشتری توضیح می‌دهیم.
سوگیری تأییدی و کسب‌وکار
اما این خطای شناختی در ابعاد حرفه‌ای و کسب‌وکار چه تأثیری می‌تواند بگذارد؟ سوگیری تأییدی به دلایل متعددی می‌تواند خطرناک باشد؛ اما مهم‌ترین آن‌ها تأثیر اشتباهی است که می‌تواند بر تصمیم‌گیری‌های ما بگذارد. به‌طور مثال، کسب‌وکاری را تصور کنید که قصد تولید یک محصول جدید را دارد و مدیر این شرکت ایده‌ای عالی برای این کار به ذهنش می‌رسد. پس تیم خود را برای تحقیق در این رابطه می‌فرستد. اما چه اتفاقی می‌افتد؟
از آنجایی که کارمندان به‌دنبال راضی کردن مدیر خود هستند، به‌طور ناخودآگاه سؤال‌هایی که در پرسش‌نامه‌ها طرح می‌شود، در راستای تأیید این ایده خواهد بود و داده‌های دریافت شده و تحلیل آن‌ها کمکی به موفقیت آن‌ها نخواهد کرد. این مشکلی است که بسیاری از کسب‌وکارها در مراحل مختلف کارشان آن را تجربه می‌کنند.
سوگیری تأییدی و بازاریابی
بعضی از بازاریاب‌ها یا فروشنده‌ها از این سوگیری به‌عنوان یک تکنیک استفاده می‌کنند. برای مثال، با ابزارهای مختلف مانند ارائه نظرات مثبت مشتری‌های قبلی یا اینکه چند نفر تا به حال از محصولاتشان خرید کردند، سعی در جلب توجه و اعتماد مشتری دارند تا به این طریق تصمیم آن‌ها برای خرید کردن را تأیید کنند.
به‌طور کلی، فروشندگان باید این توانایی را داشته باشند تا سؤالات مشتری به‌خوبی پاسخ داده و به آن‌ها تضمین خرید بدهند تا نرخ تبدیل و تعاملشات با مشتری‌ها بیشتر شود. از این رو، به سوگیری‌های موجود در ذهن مشتری پاسخ مناسب می‌دهند و تصمیم‌گیری را برای آن‌ها آسان می‌کنند. در نهایت، این عامل باعث می‌شود که مشتری به برند وفادار شده و حس خوبی نسبت به آن داشته باشد.
سوگیری تأییدی و خرید
این نوع سوگیری حتی زمانی که می‌خواهید محصولی را بخرید، ممکن است اتفاق بیفتد. برای مثال، افرادی که محصولات اپل و آیفون را نسبت به سامسونگ و اندروید ترجیح می‌دهند، تنها مزایا و ویژگی‌های مثبت آن را می‌بینند. بنابراین، مزایای اندروید را دست کم گرفته و در مقابل بر روی مزایای آیفون تأکید می‌کنند و ارزش بیش از حدی برای آن قائل می‌شوند. در حالی که آیفون نیز ممکن است نقاط منفی داشته باشد. این نوع سوگیری و نگاه یک طرفه برای طرفداران محصولات اندروید نیز اتفاق می‌افتد.
البته گاهی افراد به دلیل وفاداری که به یک برند یا محصول دارند، ممکن است فکر کنند بهترین محصول بازار را خریده‌اند. در نتیجه فقط اطلاعات و نظراتی را دنبال می‌کنند که در تأیید آن محصول بیان شده و نظرات مخالف را نادیده می‌گیرند.
سوگیری تأییدی و خرید
سوگیری تأییدی و پزشکی
حتی پزشک‌‌ها نیز ممکن است دچار این خطا شوند و این عامل بر روی تشخیصشان از بیماری تأثیر بگذارد. گروپمن (Groopman) نویسنده‌ای که در زمینه پزشکی و زیست‌شناسی فعالیت دارد، در سال ۲۰۰۷ به تأثیر این سوگیری بر روی حرفه پزشکی نیز تأکید کرد. او به نتیجه رسید پزشکی که به فرضیه و تشخیص اولیه‌ای درباره یک بیماری رسیده، ممکن است به‌دنبال شواهدی باشد كه فرضیه اولیه او را تأیید کند و در نتیجه از شواهدی که خلاف فرضیه‌اش است، چشم‌پوشی خواهد کرد.
گروپمن پیشنهاد می‌دهد كه آموزش پزشكی باید شامل یک دوره استدلال قیاسی باشد كه پزشكان جدید را از چنین سوگیری آگاه كند. به نظر او آگاهی منجر به خطاهای تشخیصی كمتری می‌شود. یک متخصص خوب باید بتواند با جستجوی شواهدی علیه این فرضیه، فرضیه اولیه خود را آزمایش کند.
سوگیری تأییدی و حس ششم
سی. جیمز گودوین (C. James Goodwin) در کتاب خود تحت عنوان «تحقیق در روانشناسی: روش‌ها و طراحی» مثالی از سوگیری تأییدی که در رابطه با حس ششم (Extrasensory Perception) است، ارائه می‌دهد.
فردی که به حس ششم اعتقاد دارد، معمولاً اتفاق‌های اطرافش را تصادقی تلقی نمی‌کند. برای مثال، این فرد وقتی به یکی از اعضای خانواده خود (مثلاً مادرش) فکر می‌کند و بلافاصله و در همان لحظه مادرش به تلفن او زنگ می‌زند، معتقد است که از طریق حس ششم زنگ زدن مادرش را حدس زده بود. در حالی که ممکن است اتفاقات دیگری را نادیده گرفته باشد. به‌طور مثال، زمان‌هایی بوده که درباره مادر خود فکر می‌کرد؛ اما مادرش با او تماس نگرفت یا حتی مواقعی نیز بوده که بدون هیچ فکری، مادرش با او تماس گرفته است.
چرا دچار سوگیری تأییدی می‌شویم؟
یکی از عواملی که می‌تواند به‌عنوان محرک این نوع سوگیری باشد و آن را تشدید کند، اینترنت و دنیای رسانه‌های اجتماعی است. معمولاً افراد خبرهایی را در شبکه‌های مختلف دنبال می‌کنند که از باورها و اطلاعات قبلی‌شان پشتیبانی می‌کند یا حتی اخبار را طوری تفسیر می‌کنند که با عقایدشان همسو باشد.
در نتیجه پدیده‌ای تحت عنوان حباب فیلتر (Filter bubble) رخ می‌دهد که یکی از دلایل تشدید سوگیری تأییدی است. حباب فیلتر به شکلی از فیلتر شدن محتوا در شبکه‌های اجتماعی می‌گویند که طبق رفتارهای آنلاین افراد و الگوریتم‌های فردی اینترنت، محتواها را نمایش می‌دهد. به این معنا که هر فرد بر اساس نتایج جست‌وجوی شخصی‌اش فقط محتواهایی را می‌بیند یا می‌شنود که مطابق باورهایش است. در نهایت، چه اتفاقی خواهد افتاد؟
آن فرد در حباب عقایدش گرفتار می‌شود و به خاطر سوگیری تأییدی معمولاً نسبت به مسائل و اتفاق‌های اطراف خود نگاهی تک بُعدی پیدا می‌کند. به‌همین دلیل هر کس بنا بر پیش‌فرض‌های ذهنی خود برداشت‌های متفاوتی نیز از موضوعات مختلف دارد.
راهکارهای پیشنهادی برای غلبه بر این پدیده
حالا چگونه می‌توانیم از این خطای شناختی تا حد امکان جلوگیری کنیم؟
به این خطا آگاه باشید: آگاهی از این اتفاق به شما کمک می‌کند تا در دریافت و انتقال اطلاعات بادقت‌تر عمل کنید.
از نظرات دیگران بهره بگیرید و اجازه مخالفت به آن‌ها دهید: همیشه در تیم خود شخصی را داشته باشید که نقش مخالف را بازی کند، حتی اگر در واقعیت با شما مخالف است. شنیدن نظرات مخالف به تصمیم‌گیری‌های بهتر به شما کمک می‌کند و ابعاد مختلف موضوع را نشان می‌دهد.
تصمیم‌های ناگهانی و عجولانه خود را مورد سؤال و بررسی قرار دهید: اگر با اطمینان کامل و سریع تصمیمی را گرفتید و هیچ علاقه‌ای به تغییر آن ندارید، حتماً تصمیم خود را دوباره مورد بررسی قرار دهید؛ زیرا در این شرایط معمولاً به‌صورت ناخودآگاه و غریزی فکر یا عمل کرده‌اید. سعی کنید با تفکر انتقادی (Critical thinking) به جوانب تصمیم خود نگاه کنید.
در تیم خود افرادی با پیش‌زمینه و عقاید مختلف داشته باشید: اگر در یک جمع یا سازمانی همه با یکدیگر هم‌عقیده باشید، احتمال اینکه در تصمیم‌هایی مثل شناخت مخاطب و بازار دچار خطا شوید، بسیار زیاد است. وجود عقاید، باورها و سلایق متفاوت در یک تیم می‌تواند این خطا را کم کند.
سؤالات مثبت و تصدیق‌کننده نپرسید: هنگام مشورت با دیگران پرسش‌هایی را مطرح نکنید که موجب ارائه شواهد تأییدکننده از سوی آن‌ها شود. بلکه کاملاً بی‌طرفانه عمل کرده و سؤالات غیرجهت‌دار بپرسید.
سخن پایانی
متأسفانه همه حتی افرادی نیز که فکر می‌کنند، روشن‌فکر هستند، دچار این نوع سوگیری می‌شوند و به نحوی این عامل در شکل‌گیری نظرات آن‌ها تأثیر می‌گذارد.
با این حال، اگر درباره سوگیری تأییدی اطلاعاتی داشته باشیم و واقعیت وجود آن را بپذیریم، می توانیم با زیر سؤال بردن باورها، کنجکاوی درباره نظرات و سخنان دیگران و دلایل مخالفت‌هایشان از دام این سوگیری رها شویم و مسائل و باورها را از منظر دیگری بهتر ببینیم.
انتهای پیام
