مذاکرات ایران و عربستان؛ از آتش بس یمن و گفتگوی بدون سر و صدا تا نگرانی اسرائیل
نمایندگان ایران و عربستان برای چندمین بار بر سر یک میز حاضر شدند تا مسیر تفاهم را پیش گرفته و گر‌ه‌های کلاف پیچیده روابط تهران را باز کنند. آیا این گفت‌وگو‌ها و همچنین برجام به ثمر می‌رسد و شاهد آینده اقتصادی و سیاسی بهتری هستیم؟
به گزارش قرن نو گفت‌وگو‌های بغداد از سال گذشته بدون سروصدا در پایتخت عراق آغاز شد. می‌توان گفت یکی از مهم‌ترین دلایل آغاز این مذاکرات، تلاش عربستان برای پایان دادن به جنگ در یمن است.
نگاهی به گذشته نشان می‌دهد که روابط دو کشور در سال ۲۰۱۶ و به دنبال اعدام شیخ نمر به پایین‌ترین سطح رسید. خبر این اعدام، این روحانی شیعه در ایران واکنش گسترده‌ای داشت و معترضان به ساختمان سفارت عربستان در تهران و کنسولگری این کشور در مشهد وارد شد. این اقدام منجر به قطع شدن روابط دیپلماتیک میان دو کشور شد و چند کشور عربی دیگر نیز به عربستان پیوستند.
در فاصله این سال‌ها، تلاش‌های بسیاری برای عادی‌سازی دو کشور قدرتمند جهان اسلام صورت گرفته و گفت‌وگو‌هایی با میزبانی عراق برگزار شد. اگرچه به‌نظر می‌رسد که این مذاکرات روندی روبه‌جلو خواهد داشت اما ماه گذشته یک روز پس از انجام بزرگ‌ترین اعدام دسته‌جمعی در عربستان، تهران تصمیم گرفت به‌طور موقت مذاکرات خود را با ریاض متوقف کند.
این درحالی بود که تلاش سعودی برای مداخله در توافق هسته‌ای وین از طریق تأثیرگذاری بر کشور‌های حاضر در گفت‌وگو‌ها و متهم کردن همزمان ایران به تداوم حمایت از انصارالله از دیگر دلایل اصلی بن‌بست مقطعی گفت‌وگو‌های تهران ـ ریاض بود.
باوجوداین، با تلاش‌های مسئولان عالی عراق و سلطان عمان، بار دیگر پنجمین دور گفت‌وگو‌های ایران و عربستان در عراق با هدف بررسی چالش‌های اصلی در مسیر ازسرگیری روابط دو کشور برگزار شد.
رقبای منطقه‌ای
برگزاری چهار دور مذاکره میان دو طرف اگرچه سازنده توصیف شده، اما تاکنون نتیجه‌ای نداشته است.
به دنبال سفر فؤاد حسین، وزیر خارجه عراق به تهران در ۲۴ فروردین ماه، وی ضمن گفت‌وگو با مقام‌های ارشد دستگاه دیپلماسی کشورمان درباره مسائل دو جانبه میان تهران و بغداد، مسئله گفت‌وگو‌های تهران و ریاض را مطرح کرد و او خود ابراز امیدواری کرده بود که دور جدید گفت‌وگو‌های دو کشور به میزبانی بغداد بار دیگر برگزار شود.
روزنامه کویتی «الجریده» نیز به نقل از یک منبع آگاه در وزارت امور خارجه ایران مدعی شد، در هماهنگی‌ها برای برگزاری پنجمین دور مذاکرات ایران و عربستان سعودی در بغداد «حسین امیرعبداللهیان»، وزیر امور خارجه ایران با شیخ «عبدالله بن زاید»، وزیر امور خارجه امارات تماس گرفت و به وی اطمینان داد که تهران از طرح کشور‌های عضو شورای هماهنگی خلیج فارس برای آتش‌بس در یمن استقبال می‌کند.
اکنون به دنبال برگزاری این مذاکرات، یک منبع دیپلماتیک آگاه در گفت‌وگو با خبرگزاری روسی «اسپوتنیک» ادعا کرده که پنجمین دور گفت‌وگو‌های ایران و عربستان سعودی در فضایی مثبت برگزار شده و در این گفت‌وگو‌ها علاوه بر پرونده روابط دوجانبه و امنیت منطقه خلیج فارس، درباره مسائل منطقه‌ای نیز صحبت شده است.
مؤلفه‌های تأثیر‌گذار
عوامل متعددی در بهبود روابط دو کشور تأثیر‌گذار است. ایران اهداف خود را در روند عادی‌سازی دارد و قدرمسلم به ارزیابی استراتژیک جدیدی از تهدیدات و فرصت‌های پیش‌رو رسیده است. تجدید روابط با عربستان سعودی می‌تواند به تهران کمک کند تا جنگ اقتصادی واشنگتن و سایر اشکال فشار را تخفیف دهد.
پیشتر علی شمخانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی در صفحه توئیتر خود در این‌باره نوشت: حضور فعال و با برنامه ایران در گفت‌وگو‌های دوجانبه با عربستان سعودی به میزبانی عراق، نشئت‌گرفته از راهبرد اصولی جمهوری اسلامی در زمینه همکاری و مودت با همسایگان برمبنای تأمین منافع دوجانبه و منطقه‌ای است. نباید فراموش کنیم که رژیم صهیونیستی بزرگ‌ترین دشمن جهان اسلام و جهان عرب است.
کارشناسان براین‌نظرند که احیای روابط تهران و ریاض تا حد زیادی به دیگر مسائل مانند احیای برجام و رخداد‌های جنگ یمن بستگی دارد.
شاید به‌همین‌دلیل هم باشد که فؤاد حسین، وزیر خارجه عراق، اعلام آتش‌بس در یمن را یکی از دلایل ازسرگیری گفت‌وگو‌های میان تهران و ریاض دانسته است. ایران می‌تواند راه خروج آبرومندانه عربستان از باتلاق یمن را تسهیل کند.
کارشناسان عقیده دارند که زمین گیر شدن در میدان یمن، رویگردانی برخی مقامات آمریکایی از بن سلمان، آغاز روند کاهش نیاز غرب به نفت سعودی ها، مخالفت افکارِعمومی منطقه با سیطره عربستان بر غرب آسیا و… جملگی عوامل زمینه ساز حضور ریاض در مذاکره با تهران هستند.
این گروه تأکید می‌کنند که درحال‌حاضر عربستان دریافته که نمی‌تواند روی حمایت‌های واشنگتن از ریاض در موارد بحرانی حساب ویژه‌ای باز کند.
آخرین اخبار از نتایج مذاکرات
در آخرین اخبار از نتایج این دور از گفت‌وگو‌ها، فوأد حسین، وزیر امور خارجه عراق، فضای مذاکرات ایران و عربستان را مثبت ارزیابی کرد و از برگزاری دور ششم مذاکرات تهران و ریاض در بغداد در آینده نزدیک خبر داد.
بخش عربی شبکه «روسیا الیوم» نیز در گفت‌وگو با یک منبع عراقی از برخی از جزئیات نشست دو هیئت امنیتی ایران و عربستان خبر داد و اعلام کرد که در نشست دو هیئت امنیتی ایران و عربستان در بغداد، مصطفی الکاظمی، نخست‌وزیر عراق، و معاون مشاور امنیت ملی ایران و رئیس سرویس اطلاعات عربستان حضور داشتند.
وی گفت: دو طرف در این نشست توافق کردند که به نشست‌های امنیتی پایان دهند و به مذاکرات دیپلماتیک منتقل شوند. این منبع تأکید کرد: دور پنجم مذاکرات ایران و عربستان چند ساعت طول کشید و انتظار می‌رود که دور ششم مذاکرات نیز در خاک عراق برگزار شود.
همچنین شهریار حیدری، نمایند مجلس یازدهم در این‌باره گفت: نتیجه مذاکرات مثبت بوده و در نهایت منجر به توافقاتی هم شد؛ ازجمله این توافقات اعزام زائران در ایام حج تمتع امسال است.
نگرانی تل‌آویو از بهبود روابط تهران ـ ریاض
به‌طور قطع، چنین گفت‌وگو‌هایی با سیاست‌های رژیم صهیونیستی همخوان نبوده و مقامات این کشور نگرانند که بهبود روابط دو طرف در منطقه به نفع ایران تمام شود.
روزنامه هاآرتص در گزارشی در این‌باره نوشت: اسرائیل با شدت به دنبال ترغیب بایدن به نزدیکی بیشتر به ریاض و محمد بن‌سلمان است. ازسوی‌دیگر، به‌دلیل طولانی شدن مذاکرات هسته‌ای ایران و حمله روسیه به اوکراین، دولت بایدن در شرایطی حساس با ریاض قرار دارد. اکنون آمریکا خواهان افزایش قابل‌توجه تولید نفت عربستان به‌صورت فوری است تا از افزایش قیمت‌ها در بحبوحه تحریم‌های روسیه و تورم داخلی جلوگیری کند.
دراین‌میان مقامات اسرائیلی نگرانند تا سردی روابط آمریکا و عربستان با ایجاد اثر دومینویی، منجر به جدایی ایالات متحده از خاورمیانه و ایجاد خلأ قدرت به نفع ایران شود؛ به‌ویژه آنکه اولویت اسرائیل و نقطه مشترک او با عربستان و امارات در نگه داشتن ارتش ایالات متحده در خاورمیانه و این رژیم برای متقاعد کردن عربستان سعودی برای پیوستن به توافق‌نامه ابراهیم است تلاش می‌کند.
آیا گشایشی سریع در راه است؟
با توجه به شکل‌گیری فضای مفاهمه و گفت‌وگو‌های سازنده میان نمایندگان دو کشور، پیش‌بینی می‌شود در آینده نزدیک زمینه برگزاری جلسه مشترک میان وزرای خارجه جمهوری اسلامی ایران و عربستان سعودی فراهم شود؛ اما انتظار آن نمی‌رود که گشایش سریعی دراین‌زمینه رخ دهد.
محمود عباس‌زاده مشکینی، سخنگوی کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس نیز در این‌باره گفت: ایران علاقه‌مند است حتی بدون نگاه به گذشته، پیشقدم تقویت ارتباط بین کشور‌های منطقه باشد و نقش ریش‌سفید را در منطقه بازی کند.
دراین‌میان اما نگاه‌های بدبینانه‌ای هم وجود دارد. برخی از تحلیلگران در این‌باره تأکید می‌کنند که عربستان انتظار هیچ نتیجه‌ای از گفت‌وگو با ایران ندارد، اما در‌های گفت‌وگو را با خود باز نگه می‌دارد تا از مصادره به مطلوب این گفت‌وگو‌ها از سوی ایران جلوگیری کند؛ به‌ویژه با توجه به درخواست‌های دولت جو بایدن، رئیس‌جمهور آمریکا از تهران مبنی‌بر اینکه حفظ آرامش با مخالفان منطقه‌ای را شرط احیای توافق هسته‌ای دانسته است.
شاید بتوان گفت بزرگ‌ترین مانع میان بهبود روابط ایران و عربستان وابستگی ریاض به واشنگتن، رژیم صهیونیستی و برخی متحدانش در شورای همکاری خلیج فارس است و موجب می‌شود که ریاض از روابط واقعی و مؤثر با تهران فاصله بگیرد.
متاسفانه تاریخ باستان کشورمان بما می آموزد هر وقت کشور بزرگی شدیم هروقت نفوذمان در منطقه به حد بالایی رسید خطر در کمین ماست .زمانی که داعیه فتح یونان را داشتیم به ناگاه اسکندر نامی سر براورد و گربه سیاه ایران شد. در زمان ساسانی که داعیه فتح روم را داشتیم به ناگاه عمربن خطاب پیدایش شد.الان هم بنظرم باید منتظر پیدایش گربه سیاه دیگری باشیم.