موتور چاپ پول روشن است

قرن نو نوشت: وزیر امور اقتصادی و دارایی اعلام کرد دولت سیزدهم تمام ۵۴ هزار میلیارد تومانی را که دولت قبل در چهار ماه نخست سال ۱۴۰۰ از بانک مرکزی استقراض کرده بود، تسویه کرده است.

احسان خاندوزی درحالی این ادعای بزرگ را در فضای رسانه‌ای و به صورت رسمی مطرح کرده که پیش از این نیز دیگر همکارانش در تیم اقتصادی کابینه تأکید داشتند دولت سیزدهم به روش‌هایی غیرتورم‌زا و بدون استقراض از بانک مرکزی کسری بودجه را تأمین کرده‌اند. 

وی در 10 مهر ماه در صفحه توئیتر شخصی‌اش درباره نحوه تأمین کسری بودجه دولت بدون استقراض از بانک مرکزی اعلام کرده بود: «در شهریور موفق شدیم برخلاف پنج ماه اول، بدون یک ریال استقراضِ جدید از بانک مرکزی، حقوق‌ها را (حتی زودتر از موعد) پرداخت کنیم. البته نحوه تأمین کسری بودجه در اوایل سال، همچنان تنور تورم را گرم نگه داشته است! طبیعی است آثار مثبت اقدامات امروز، با چند ماه تأخیر ظاهر خواهد شد انشاالله.» حالا اما چند ماهی از مهر ماه گذشته و هنوز تاخت‌و‌تاز تورم در اقتصاد ایران ادامه دارد. 

مسعود میرکاظمی، رئیس سازمان برنامه و بودجه نیز در اظهاراتی رسمی بر این موضوع صحه گذاشته و در ماه‌های رفته از عمر دولت نه‌تنها بر بازپرداخت بدهی 54 هزار میلیارد تومانی تأکید کرده؛ بلکه عدم استقراض از بانک مرکزی را اولویت دولت سیزدهم دانسته است. این همه ماجرا نیست. سیاستگذار پولی کشور، در ساختمان میرداماد نیز این نکته را تأکید می‌کند.

علی صالح‌آبادی، رئیس کل بانک مرکزی گفته است: در دولت سیزدهم، خط قرمز آقای رئیس‌جمهور و سازمان برنامه و بودجه این است که دولت از بانک مرکزی استقراضی نکند. بنابراین خلق پایه پولی از این منظر به عنوان یک خط قرمز تعریف شده است.

اما ماجرا چیست؟

شاید بتوان صریح‌ترین و سرراست‌ترین پاسخ را از زبان رئیس کل اسبق بانک مرکزی، عبدالناصر همتی، شنید. وی که در جریان انتخابات ریاست‌جمهوری رقیب ابراهیم رئیسی محسوب می‌شد، در صفحه شخصی خود به این موضوع واکنش نشان داده و اعلام کرده است: اگر براساس ادعا، دولت وظیفه قانونی تسویه تنخواه یعنی بدهی ۵۴ هزار میلیارد تومان به بانک مرکزی را به روش ریالی تسویه کرده باشد، در آن صورت با توجه به حجم ۴۵۹ هزار میلیارد تومانی پایه پولی در پایان ۱۳۹۹ این عمل باید موجب کاهش ده واحدی درصدی پایه پولی در اسفند ۱۴۰۰ بشود و در صورت تحقق اقدام قابل‌تقدیری خواهد بود. متأسفانه پایه پولی در اسفند ۱۴۰۰ نه‌تنها کاهش ده واحد درصدی نداشته؛ بلکه طبق آمار اعلامی بانک مرکزی، رشد پایه پولی در پایان سال ۱۴۰۰، 31 درصد فراتر رفته و لذا در اسفند ماه، نسبت بهمن ۱۴۰۰ ، پنج واحد درصد هم اضافه شده است. بنابراین تسویه تنخواه دولت طبق روال سال‌های گذشته و به صورت یک عمل حسابداری جابه‌جایی منابع بوده و لذا موردی برای تقدیر وجود ندارد البته مؤید به روشن بودن موتور انتشار پول پرقدرت و رشد نقدینگی و دلیلی بر تداوم تورم است. 

البته گفته‌های همتی با آمارهای ارائه‌شده از سوی بانک مرکزی نیز مورد تأیید قرار می‌گیرند.

پیش از این در 14 آذر ماه سال 1400، ابراهیم رئیسی در جلسه ستاد اقتصادی دولت تأکید کرد: تلاش شود تا روند تأمین بودجه بدون استقراض از بانک مرکزی تا پایان سال ادامه یابد.

همان زمان نیز این جمله با واکنش همتی مواجه گردید. وی در صفحه شخصی خود با طرح این پرسش که آیا روند چاپ پول متوقف شده است؟ تأمین مالی دولت از بانک‌ها و برداشت بانک‌ها از بانک مرکزی به میزان هشتاد هزار میلیارد تومان تا پایان آبان ماه را یکی از روش‌های تأمین مالی دولت اعلام کرده بود.

به‌این‌ترتیب همتی به روش غیرمستقیم استقراض نیز اشاره کرده بود. برداشت از بانک‌ها به جای برداشت از بانک مرکزی. در این روش عملاً استقراض به صورت غیرمستقیم رخ داده و تورم با تأخیر در اقتصاد پدیدار می‌شود. 

افزایش درآمدها چه شد؟

براساس آخرین داده‌های آماری بانک مرکزی، میزان نقدینگی در بهمن ماه سال ۱۴۰۰ به رقم چهار هزار و ۶۲۴ هزار میلیارد تومان رسید که در مقایسه با مدت مشابه سال قبل از آن ۳۹.۷ درصد رشد داشته است. همچنین پایه پولی در دومین ماه زمستان ۱۴۰۰ رشد ۳۳.۲ درصدی را نسبت به بهمن سال ۹۹ تجربه کرده است. 

نه‌فقط وزیر امور اقتصادی و دارایی که وزیر نفت از چند برابر شدن صادرات نفت ایران خبر می‌دهند و حالا وزیر نفت نیز اعلام کرده درآمدهای نفتی ایران وصول می‌شود اما برابر این سؤال که چرا افزایش درآمدها تأثیری بر اقتصاد ایران به جا نگذاشته است، توجیهی دقیق دارند. اینکه دولت از محل این افزایش درآمدها توانست ضمن تسویه بدهی‌های دولت گذشته بودجه ۱۴۰۰ را هم تراز کند و یکی از هزینه‌هایی که از محل این افزایش درآمدها انجام شد، تسویه نقدی تنخواه ۵۴ هزار میلیارد تومانی دولت قبل بود که در چهار ماه نخست سال گذشته به‌طور کامل هزینه شده بود و دولت سیزدهم باید نسبت به تسویه آن اقدام می‌کرد؛ رقمی که در روز ۲۹ اسفند ماه تسویه شد.

این درحالی است که گفته‎های همتی نشان از تسویه حسابداری بدهی‌ها دارد.

نکته اینجا است که نقدینگی و مشتقات آن یکی از مهم‌ترین دلایل بروز تورم در ایران است و بسیاری معتقدند پشت‌پرده گرانی‌ها و عدم مهار تورم اتفاقاً غول نقدینگی جاخوش کرده است.