نظر زیباکلام، مطهری و ظریفیان درباره «فم تریپ»

جهان صنعت نوشت: یکی از دعواهای اخیر در فضای مجازی و رسانه‌ای موضوع فم تریپ است. نیازی به گفتن نیست اما عبارت «فم تریپ» در واقع متشکل از دو کلمه FAM (که کوتاه‌شده کلمه familiarization است) به معنای «آشنایی و شناخت» و trip به معنای «سفر» است. این عبارت را به صورت تحت‌اللفظی می‌توان «سفرِ آشنایی» معنا کرد.
حواشی اخیر اما از آنجایی نشات می‌گیرد که برخی بلاگرهای سفر و فعالان این حوزه در هفته‌های گذشته به صورت متمرکز بر تبلیغ زیبایی‌های ایران روی آورده‌اند. اقدام و رویکردی که می‌تواند در تقویت گردشگری که یکی از ضعف‌های همیشگی اقتصاد ما بوده، موثر باشد و کسی هم به آن ایراد نمی‌گیرد. مساله اصلی اما وقتی نمود پیدا می‌کند که تصویر ارائه شده از سوی این گروه با آنچه ما در کوچه و خیابان دیده و زیست می‌کنیم تفاوت معناداری دارد. در این بین برخی کاربران فضای مجازی و رسانه‌های آن‌طرف آبی هم از فرصت استفاده کرده و سوار بر موج انتقادات، به حواشی دامن زده‌اند.
یک نگاه منطقی و به دور از غرض اما در این میانه لازم است تا ببینیم که واقعا «فم تریپ» به سبکی که در ایران دنبال می‌شود، در پی فریب گردشگری خارجی و شاید هم نرمالیزه کردن فضای موجود در ایران است؟ یا واقعا در حال عمل به وظیفه ذاتی خود یعنی زمینه‌سازی برای تقویت گردشگری است که قاعدتا نشان دادن ایرادات و مشکلات موجود در چارچوب آن نمی‌گنجد.
لزوم بیان واقعیت‌ها
علی مطهری نماینده پیشین مجلس و فعال سیاسی اصولگرا از جمله افرادی است که اگرچه با فم تریپ و تبلیغات گردشگری مخالفتی ندارد اما تاکید می‌کند که باید واقعیت‌ها را منعکس کرد. او در گفت‌وگو با «جهان‌صنعت» در این باره اظهارکرد: «به نظر من باید ایران را همان‌طور که هست نشان داد. منتها عده‌ای معتقدند که اگر می‌خواهیم ایران را نشان دهیم باید تمام نواقص موجود را هم ذکر کنیم. درحالی که در یک تبلیغ گردشگری عموما نقاط مثبت و زیبایی‌ها نشان داده می‌شود.»
وی افزود: «طبیعتا در هر کشوری نکات و مسائل منفی هم وجود دارد اما نمی‌شود زمان تبلیغ گردشگری به آن زشتی‌ها نیز پرداخت و مثلا گفت که ما این تعداد هم زندانی داریم و… . هیچ کشوری این کار را نمی‌کند.»
مطهری تاکید کرد: «برخی نگاه سیاسی به این موضوع دارند و می‌گویند که شما ایران را گلستان نشان می‌دهید درحالی که ما مشکلاتی هم داریم اما به نظر من جای ذکر مشکلات در تبلیغات نیست. ما باید بگوییم که ایران این زیبایی‌های معماری و تاریخی و فرهنگی را دارد. در عین حال باید واقعیت‌ها را بگوییم. یعنی اگر مساله حجاب و پوشش اسلامی را داریم باید آن را هم مطرح کنیم منتها به شکل درست و همین شکلی که الان وجود دارد و سختگیری و فشاری درباره آن نمی‌شود. مخصوصا برای توریست‌ها که اصلا سخت‌گیری نمی‌شود و فقط می‌گویند که شما نباید اینجا نیمه‌عریان باشید و در همین حدود است. اتفاقا توریست‌ها هم معمولا قانون حجاب را با طیب‌خاطر رعایت می‌کنند و می‌پذیرند که قانون را باید رعایت کرد.»
وی ادامه داد: «برخی اما تمایل دارند که ما بگوییم در اینجا سختگیری زیاد است و نیایید و… . طبیعی است که در یک تبلیغ گردشگری چنین رویکردی وجود ندارد.»
مطهری در پاسخ به اینکه آیا خوب و خوش نشان دادن همه چیز نوعی خیانت به مردمی که با مشکلات بسیار دست به گریبان هستند، نیست؟ گفت: «به نظر من اصلا نباید مساله سیاست را با موضوع گردشگری یکی کنیم. گردشگری که به ایران می‌آید می‌خواهد آثار تاریخی، معماری اسلامی و ایرانی، زیبایی‌های طبیعی و… را ببیند و دنبال مسائل سیاسی نیست. جای این بحث‌ها اصلا اینجا نیست. یعنی اگر مردم مشکلات سیاسی هم داشته باشند، جای طرح آن اینجا نیست.»
این نماینده مجلس تاکید کرد: «در عین حال معتقدم که باید واقعیت‌ها را نشان داد و دروغی نگفت. یعنی نباید اینطور نشان دهند که اینجا حجاب آزاد است چون اگرچه سختگیری نیست، اینطور هم نیست که کسی بی‌حجاب بیاید. اینجا مثل افغانستان نیست که حتما پوشاندن صورت و… مطرح باشد اما بی‌حجابی هم نیست و باید واقعیت را گفت. اما اشاره به وضعیت مردم در این تبلیغات اصلا منطقی نیست. به عنوان مثال مگر می‌شود در تبلیغ گردشگری برای فرانسه بحث جلیقه‌زردها و مشکلات آنان را مطرح کرد! این مسائل از هم جدا است.»
مطهری همچنین در پاسخ به اینکه تمرکز بر تبلیغات گردشگری در شرایط فعلی نوعی نرمالیزه کردن شرایط است، درحالی که مردم تحت فشار هستند و شرایط نرمال نیست؛ گفت: «این اشکالی ندارد. ما دنبال این هستیم که گردشگری بیشتری بیاید و درآمد ناشی از گردشگری داشته باشیم. اینکه وضع مردم خوب نیست بحث دیگری است و نباید مسائل را با هم مخلوط کرد. اینکه مردم مشکل دارند به جای خود اما افزایش گردشگر هم می‌تواند موجب افزایش درآمد و کمک به اوضاع مردم باشد.»
واقعیت را پنهان نکنید
صادق زیباکلام فعال سیاسی اصلاح‌طلب اما از منتقدان «فم تریپ» است. او به «جهان‌صنعت» گفت: «یک جنبه این مساله که اقدامی برای جذب گردشگر است، قابل فهم است. به هرحال افراد و شرکت‌های فعال در این حوزه این تبلیغات را دارند و قابل درک است اما جنبه بسیار مهم‌تر مساله این است که یک تصویری برای عمدتا غربی‌ها ترسیم کنند که سنخیت و تناسبی با واقعیت داشته باشد.»
وی افزود: «همه مسائلی که به تصویر کشیده می‌شود فرسنگ‌ها با واقعیت‌های موجود در جامعه ایران فاصله دارد.»
فعال سیاسی اصلاح‌طلب در واکنش به اینکه برخی می‌گویند در تبلیغات گردشگری باید بر زیبایی‌ها و خوبی‌ها تمرکز کرد، گفت: «مساله این است که این نگاه و رویکرد فقط در مساله گردشگری وجود ندارد. مثلا دشنام‌هایی که درباره برخی فیلم‌ها داده شد. در ایران همواره می‌گویند که این‌گونه فیلم‌ها به خاطر سیاه‌نمایی در فستیوال کن و… جایزه می‌گیرند اما ما هیچ وقت در آمریکا، اروپا، ژاپن، کره‌جنوبی، هند و… ندیده‌ایم که بگویند یک فیلم به خاطر نشان دادن جنبه‌های منفی جامعه جایزه گرفته است. درحالی که بسیاری از فیلم‌های ساخت هالیوود نشان‌دهنده خشونت، فساد و تباهی است اما هیچ وقت دستگاه قضایی آمریکا یا اف‌بی‌آی و… به سازندگان نقد نمی‌کند که چرا جنبه‌های منفی را نشان می‌دهید. لذا اینکه بخواهیم نشان دهیم که هیچ ناگواری و تصویر زشت یا ناهنجاری در ایران وجود ندارد، درست نیست.»

وی تاکید کرد: «کسانی که در کار گردشگری هستند هم نباید واقعیت‌های جامعه را صرفا آن طوری که دولتمردان می‌خواهند نشان دهند. اگر ناهنجاری در جامعه وجود دارد راه‌حل، پنهان کردن آن نیست. راه این است که اتفاقا مسائل را دیده و فکری برای آن کنیم. معضلات و مشکلات اجتماعی را هر قدر که پنهان کنیم، فایده‌ای ندارد بنابراین به نظر من باید واقعیت‌های جامعه را نشان داد. این جالب است که واقعیت‌های جامعه ایران را پنهان کرده و برای جذب گردشگر بگوییم که ایران کشور گل و بلبل است و هیچ مشکلی نداریم و همه در ناز و نعمت و رفاه زندگی می‌کنند.»
ایران سیاسی و ایران فرهنگی
غلامرضا ظریفیان فعال سیاسی اصلاح‌طلب اما از جمله افرادی است که نقدی به فم تریپ ندارد و آن را برای از بین بردن تصویر سیاهی که از ایران در دنیا وجود دارد، لازم می‌داند. او به «جهان‌ صنعت» گفت: «تصویری که از ایران در جهان خارج وجود دارد عمدتا معطوف به ایران سیاسی است که طبیعتا مخالفان سیاسی در این زمینه نقش داشته و تصویری را از ایران ارائه کرده‌اند که سیاه و نشانگر خشونت‌ها، تنازعات سیاسی و… ، به تبع آن ناکارآمدی در حوزه اقتصاد و فقر است. این مساله مربوط به امروز هم نیست و از قبل بوده است. من زمانی که در وزارت علوم مسوولیت داشتم و به تبع آن با روسای دانشگاه‌های دنیا ارتباط برقرار و برای سفر به ایران دعوت می‌کردم، می‌دیدیم که بعد از سفر به ایران و مشاهده زیست شهری ما، دانشگاه و دیدن مراکز فرهنگی و تاریخی عموما در زمان بازگشت نگاهشان به ایران تغییر کرده است.»
وی افزود: «گاهی می‌گفتند که ما تصور می‌کردیم در ایران باید با اسب و الاغ حرکت کنیم اما وقتی محیط دانشگاه و توانایی علمی ما یا فرهنگ مردم و نظام شهری را می‌دیدند، نظرشان کاملا تغییر می‌کرد. تصویری که در ذهن آنها وجود داشت کاملا تفاوت می‌کرد چون به هرحال ایران یک کشور به لحاظ اقلیمی بزرگ و چهار فصل است. خرده‌فرهنگ‌های مختلف و سبک‌های زیستی مختلفی در ایران وجود دارد که در ایجاد تفاوت دیدگاه نقش داشت. درحالی که تصویر ذهنی اولیه آنها مبتنی بر انگاره‌های سیاسی بود. البته برخی ناهنجاری‌های موجود یا اظهارات نسنجیده برخی افراد، همچنین برخی رویه‌های غلط که در قبال سبک‌های زندگی وجود دارد در آن نگاه سیاسی پررنگ می‌شود و نهایتا آن تصویر را در ذهن دنیا از ایران می‌سازد.»ظریفیان گفت: «گاهی اوقات برخی دانشجویان و اساتید ما در خارج از کشور وقتی به غیرایرانیان توصیه می‌کنند که به ایران سفر کنند شاهد هستند که اولین سوال این است که آیا ایران امنیت دارد؟ این سوال و این نگرانی ناشی از همان نگاه و تصویر سیاسی است که وجود دارد. این افراد اما بعد از سفر و مواجهه با مردم ایران یا دیدن شهرهای مختلف تغییر دیدگاه می‌دهند. بر این اساس معتقدم که آن تصویر سیاسی که بخشی از آن هم ناشی از بزرگنمایی و سیاه‌نمایی و بخشی هم ناشی از واقعیات و برخوردهای ما است بر آن تصویر فرهنگی از ایران غلبه پیدا می‌کند.»
وی همچنین درباره اینکه آیا تاکید بر ایران فرهنگی به معنی نادیده گرفتن مسائل موجود و مشکلات مردم است گفت: «در هر جامعه‌ای مشکلات وجود دارد.
شاید تصور کنیم که بیرون از ایران بهشت برین است اما وقتی سفر می‌کنیم، می‌بینیم که این‌طور نیست. به نظر من باید تصویر متعادلی از ایران ارائه کنیم.
نه آن نگاه «هنر نزد ایرانیان است و بس» که مبتنی بر خودشیفتگی است، درست است و نه نگاه مبتنی بر سیاه‌نمایی. به نظر من باید ترکیبی از واقعیت‌ها را ارائه کرد. به هرحال در ایران با یک مدیریت نامناسب مواجه هستیم که سبب شده بسیاری از منابع ما که بیشترین آن منابع انسانی است، به هدر برود و جامعه ما علی‌رغم داشتن ثروت مادی و معنوی بسیار از یک رضایت نسبی در مسائل زیستی برخوردار نیست. این یک واقعیت است اما در عین حال جامعه ما در یک زمینه‌هایی مثل فرهنگ، تاریخ، شعر و ادبیات بی‌نظیر است. باید از مجموعه این مسائل یک تصویر متعادل و واقعی از ایران ارائه کنیم.»

انتهای پیام