توسعه میادین مشترک با منابع مشترک؛ صنعت نفت ایران احیا می‌شود؟

گروه اقتصادی، انصاف نیوز: در حالی‌که به نظر می‌رسید خاورمیانه نقش اول بازی در بازار جهانی انرژی را واگذار کرده و در آستانه بازنشستگی است، تحولات سیاسی ناشی از حمله روسیه به اوکراین، این منطقه را بازی برگرداننده است. عربستان سعودی، قطر، امارات متحده عربی، حتی بحرین و حالا عراق برخاسته از خاکستر جنگ و تروریسم، تلاش می‌کنند در معادلات به‌هم‌ریخته بازار انرژی سهم بیشتر و جایگاه بهتری برای خود دست و پا کنند. بازیگر دیگر، ایران است که با وجود همه دشمنی‌ها و کارشکنی‌ها و رقابت‌ها، به دو دلیل؛ منابع عظیم انرژی و موقعیت ژئوپلوتیک‌اش، قابل حذف نیست. در این گزارش، نگاهی کرده‌ایم به شرایط فعلی صنعت نفت و ایده‌هایی که در صورت تداوم این شرایط، ما را در رقابت برای توسعه میادین مشترک نگه می‌دارد.

در اهمیت میدان

تحریم، غیر از همه آثار مستقیم و غیرمستقیمش، جذب سرمایه خارجی برای صنعت نفت ایران را تقریبا غیرممکن کرد. فقدان سرمایه به شکل مستقیم بر فناوری‌های استخراج و فراوری اثر گذاشت. به عبارت دیگر، صنعت همپای مصرف رشد نکرد و بنابراین بسیاری از چاه‌ها، هنوز از نیمه‌عمر نگذشته، به دلیل برداشت‌های صیانت‌نشده، از مدار خارج شده یا افت شدید تولید را شاهد بوده‌اند.

در این شرایط، همسایگان ما با تمرکز ویژه بر میدان‌های مشترک نفتی و گازی، تولید بیشتر از این میادین را هدف‌گذاری کردند. بزرگ‌ترین منبع گاز جهان، پارس جنوبی برای ما و گنبد شمالی برای قطری‌ها، از همین دست میادین مشترک است که شدت رقابت در آن، آوازه‌ای جهانی دارد. معتبرترین شرکت‌های انرژی جهان برای توسعه این میدان به منطقه آمدند و البته در کنار قطر ایستادند. این‌جا شیب هم یار قطری‌ها بوده و به برداشت بیشتر و کم‌هزینه‌ترشان کمک کرده است.

یک نمونه دیگر، میدان نفتی و گازی آرش است که آن را با کویتی‌ها شریکیم. فروردین ماه گذشته، رسانه‌ها از امضای تفاهم‌نامه‌ای میان عربستان و کویت برای همکاری و تسریع در بهره‌برداری از ذخایر این میدان خبر دادند. همکاری دو کشور بدون به رسمیت‌شناختن حق ایران، موجب اعتراض وزارت امور خارجه شد و چند تحرک دیپلماتیک در پی داشت.

کارشناسان در برآوردهای گوناگون، بین 20 تا 30 میدان یا مخزن نفتی و گازی مشترک برای کشور شناسایی کرده‌اند. میادین نفتی اسفندیار، فروزان و فرزاد با عربستان، گنبدلی با ترکمنستان، نفت‌شهر یا نفت‌خانه، یادآوران – سنباد و آزادگان – مجنون با عراق، از مهم‌ترین منابع هیدروکربوری ایران تلقی می‌شوند. میدان آزادگان – مجنون از بزرگ‌ترین میادین نفتی شناسایی‌‌شده منطقه است که ما را در رقابت با عراق قرار می‌دهد.

مورد عجیب عراق    

اقتصاد عراق از دهه 1990 میلادی و در پی حمله صدام به کویت، روند اضمحلال را آغاز کرد. صنعت نفت این کشور به مثابه شاهرگ اقتصادی‌اش، تحت شدیدترین تحریم‌های تجربه‌شده تا آن وقت قرار گرفت. قدرت‌های جهانی، تنها پس از آن‌که اطمینان یافتند فروش نفت به تامین مالی دولت وقت این کشور منجر نمی‌شود، به ابتکار نفت در برابر غذا تن دادند. آن تحریم‌ها برداشته شد اما دو دهه دیگر جنگ و ترور، عملا اقتصاد این کشور را به ویرانی کشاند. با این همه عراق روند بسیار کند اما مستمر اصلاحات اقتصادی را آغاز کرد؛ سهم خود از اوپک را پس گرفت، سرمایه‌گذاری خارجی در صنایع استراتژیک خود از جمله نفت و گاز و پتروشیمی را تسهیل کرد، طیف متنوعی از سرمایه‌گذاران، توسعه‌دهندگان و پیمانکاران (از شرکت‌های چینی و هندی گرفته تا غول‌های انرژی فراملیتی) را پذیرفت و اقداماتی برای اصلاح نظام بانکی، گمرکی و مالیاتی صورت داد. به این ترتیب در کنار آغاز روند اصلاح ساختارهای اقتصادی، درآمدهای ارزی عراق از محل صادرات نفت و گاز و مشتقات آن، به شکل چشم‌گیری رشد کرد. تنها در نیمه نخست سال‌جاری میلادی، 2022، این کشور به درآمد 60 میلیارد دلاری رسید.

طبیعی است که چنین درآمد ارزی بالایی، دست مقامات همسایه غربی را برای توسعه میادین مشترک باز می‌کند و اگر چاره نشود، عرصه رقابت در این‌جا هم برای ایران تنگ‌تر خواهد شد.

یک ابتکار قابل تقدیر

تقریبا دو دهه است که همه دست‌اندرکاران صنعت نفت در کشور، اتفاق نظر دارند که اولویت نخست هر اقدام توسعه‌ای در این حوزه، بهبود عملکرد در میادین مشترک نفتی و گازی است. یکی از بزرگ‌ترین و البته جدیدترین گام‌هایی که در این زمینه برداشته شده، تشکیل یک کنسرسیوم ایرانی برای توسعه میدان نفتی آزادگان است.

روز چهاردهم تیر ماه، وزیر نفت در توئیتر خود نوشت: «برای نخستین بار در تاریخ صنعت نفت ایران، طرح ‎توسعه یکپارچه ‎میدان نفتی مشترک آزادگان، با تأمین مالی 7 میلیارد دلاری بانک‌های دولتی و خصوصی، هلدینگ‌های اقتصادی و صندوق توسعه ملی و با هدف افزایش تولید این میدان به 570 هزار بشکه در روز، عملیاتی خواهد شد.» همان روز، این تفاهم‌نامه در حضور رئیس‌جمهور به امضا رسید که نشان از اهمیت آن داشت.

ابتکار وزارت نفت در همراه‌کردن چند بانک خصوصی و دولتی، شرکت‌های فنی و مهندسی و صندوق توسعه ملی، هم ریسک‌‌های سرمایه‌گذاری در این میدان را به شدت کاهش می‌دهد، هم امکان تامین مالی یک مگاپروژه نفتی را فراهم می‌آورد و هم مانع از دست رفتن سهم ایران می‌شود. در اهمیت تفاهم‌نامه توسعه این میدان با منابع داخلی همین بس که در پرتال وزارت نفت، میدان نفتی آزادگان – مجنون، دهمین میدان نفتی بزرگ جهان معرفی شده است.

دقت و مراقبت لازم دارد

یک کارشناس برجسته صنعت نفت در گفت‌وگو با انصاف نیوز، با تقدیر از اقدام اخیر وزارت نفت می‌گوید: این ایده چند سال پیش مطرح شد که منابع بانک‌ها با هم تجمیع و در حوزه تولید یا ارتقای بهره‌وری سرمایه‌گذاری شود که متاسفانه چندان از آن استقبال نشد.

سیدغلامحسین حسن‌تاش ادامه داد: توسعه صنایع بالادستی نفت معمولا سرمایه‌های کلان می‌طلبد اما راه سرمایه خارجی به دلیل تحریم‌ها مسدود است و موسسات مالی و بانک‌های داخلی هم به تنهایی قادر به تامین آن نیستند. بنابراین ایجاد کنسرسیومی از بانک‌ها و توسعه‌دهندگان می‌تواند بن‌بست سرمایه‌گذاری در صنعت نفت کشور را بشکند.

حسن‌تاش نفس تشکیل کنسرسیومی از  بانک‌ها برای توسعه میادین نفتی را اقدامی قابل تقدیر دانست و افزود: این اقدام برای نخستین‌بار در ایران انجام می‌شود بنابراین پیشنهاد می‌کنم با توسعه یک میدان نفتی کوچک آغاز شود.

او اضافه کرد: طبیعتا حجم عملیات در یک میدان کوچک کمتر است و بنابراین ثبت روش‌ها، تدوین نظام‌نامه‌ها و دستورالعمل‌ها و مستندسازی راحت‌تر صورت می‌گیرد، گلوگاه‌ها و چالش‌ها بهتر و سریع‌تر شناسایی و حل و فصل می‌شوند و احتمال موفقیت هم بیشتر است. در نتیجه اعتماد به نفس شرکا و تمایل به ادامه افزایش می‌یابد اما در یک میدان بزرگ، احتمال شکست بیشتر است و طرحی در نخستین گام شکست بخورد، محبوب نخواهد بود.

حسن‌تاش گفت: میدان نفتی آزادگان یکی از بزرگ ترین میادین نفتی جهان است و توسعه‌اش به منابع مالی بسیار بزرگی نیاز دارد. بنابراین به نظر می‌رسد جای چندان مناسبی برای نخستین تجربه ما در استفاده از منابع مشترک داخلی نیست.

انتهای پیام