حکم شرعی خرید و فروش استیبل کوین‌ها چیست؟

تسنیم نوشت: استیبل کوین­ها ارزهای دیجیتالی هستند که از یک طرف مانند ارزهای فیات رایج دنیا، ثبات قیمتی داشته و دچار نوسان نمی­شوند و از طرف دیگر امنیت، سرعت بالا و هزینه اندک تراکنش‌های دارایی‌های مجازی را حفظ کرده­ اند. این ویژگی­ها باعث شده است که طی دو سال گذشته، استفاده از انواع و اقسام این نوع رمزارز در سرتاسر جهان رشد و گسترش یابد. این موضوع به­خصوص وقتی برای ما اهمیت بیشتری پیدا می­کند که در این مدت، استفاده از استیبل کوین‌ها در جمهوری اسلامی ایران نیز گسترش‌یافته و وجهۀ قانونی پیدا کرده است. به‌عنوان‌مثال، علی صالح آبادی، رئیس‌کل بانک مرکزی، در بیست ‌و نهمین همایش سالانه سیاست‌های پولی و ارزی، از اجرای «رمز ریال» به‌عنوان یک استیبل کوین در آیندۀ نزدیک خبر داد. با این تفسیر، این سؤال­ها به ذهن متبادر می­شوند که «آیا حکم شرعی خریدوفروش استیبل کوین‌ها با سایر رمزارزها متفاوت است؟» و «آیا خریدوفروش استیبل کوین‌ها به لحاظ فقهی بلامانع است؟».

در گزارش پیش­رو خریدوفروش استیبل کوین‌ها به لحاظ فقهی بررسی شده و تفاوت حکم شرعی آنها با سایر رمزارزها بیان شده­است.

معرفی استیبل کوین‌ها
استیبل کوین‌ها (Stablecoins) یا ارزهای دیجیتالِ باثبات، یکی از نوآوری‌های جالب دنیای ارزهای دیجیتال هستند که ویژگی بارز این رمزارزها، ثبات قیمت آنهاست. قیمت این رمزارزها در شرایط مختلف ثابت است و مانند سایر انواع ارزهای دیجیتال دچار نوسان نمی‌شود.

استیبل کوین‌ها با این هدف طراحی شده‌اند که از طرفی ثبات قیمتی شبیه به آن چیزی که در ارزهای فیات قوی مشاهده می‌کنیم را برای ارزهای دیجیتال به ارمغان بیاورند و از طرف دیگر، امنیت، سرعت بالا و هزینه اندک تراکنش‌های دارایی‌های مجازی را حفظ کنند.

یک سوءتفاهم رایج درباره استیبل کوین‌ها، ثابت بودن ارزش آنها نسبت به تمامی پول‌های فیات است. درواقع وقتی از «استیبل کوین» یا «ارز دیجیتال باثبات» صحبت می‌کنیم، باید بدانیم که مفهوم ثبات قیمت، امری کاملاً نسبی است. به‌عنوان‌مثال، استیبل کوین‌های دلاری، فقط نسبت به دلار ارزش ثابتی دارند اما اگر قیمت دلار در برابر سایر ارزهای ملی دستخوش تغییر شود، قیمت استیبل کوین‌ها هم به همان نسبت تغییر خواهد کرد. همچنین استیبل کوین‌هایِ با پشتوانه دارایی (مانند طلا) و یا استیبل‌ کوین‌های جفت شده با ارزهای دیجیتال مثل WBTC، ارزشی معادل با واحد‌های پشتوانه خود دارند که لزوماً به معنای ارزش دلاری ثابت نیست.

به‌طورکلی، ارزش استیبل کوین‌ها فقط نسبت به ارز یا دارایی خاصی ثابت است. درحالی‌که ارزها یا دارایی‌های پشتوانۀ استیبل کوین‌ها خود می‌توانند ارزش متغیری نسبت به سایر واحد‌های سنجش ارزش داشته باشند.

انواع استیبل کوین بر اساس نحوه عملکرد
توضیحِ انواع استیبل کوین‌ها ازاین‌جهت برای ما حائز اهمیت است که حکم شرعی برای هریک از آنها، متناسب با سازوکار و عملکردشان، متفاوت است. استیبل کوین‌ها به‌طورکلی به پنج دسته تقسیم می­شوند: استیبل کوین با پشتوانه پول ملی، دارایی، رمزارز، استیبل کوین الگوریتمی و رپد توکن‌ها. در ادامه هریک از این دسته­ها به‌صورت مختصر معرفی می­شوند؛ هدف از این معرفی، شناخت هردسته جهت بررسی حکم شرعی آن­ها به‌صورت مجزا می­باشد.

استیبل کوین با پشتوانه پول ملی
استیبل کوین‌های با پشتوانه فیات، همیشه ارزشی معادل واحد‌های فیات پشتوانه خود دارند؛ به این صورت که در ازای عرضۀ هر کوینِ جدید به بازار، یک واحد از ارز فیات به خزانه این استیبل کوین افزوده خواهد شد. این نوع استیبل کوین‌ها ماهیتی غیرمتمرکز دارند زیرا مدیریت و عرضۀ آنها توسط یک نهاد مرکزی انجام می­شود.

شاید مشهورترین استیبل کوین از این دسته، دلار تتر یا USDT باشد. قیمت دلار تتر همیشه معادل یک دلار است و بنیاد تتر به‌عنوان نهادِ پشتیبانِ این استیبل کوین، متعهد شده است که به‌ازای هر واحد از این استیبل کوین که منتشر می­شود، یک دلار در بانک ذخیره کند.

استیبل کوین با پشتوانه دارایی
استیبل کوینی که با دارایی پشتیبانی می‌شود، شبیه به نوعِ با پشتوانۀ فیات است؛ با این تفاوت که دارایی‌های فیزیکی نظیر طلا را به‌عنوان پشتوانه نگهداری می‌کند. استیبل کوین‌های با پشتوانه دارایی، ارزهای فیات را با طیف متنوعی از وثیقه‌های ملموس جایگزین می‌کنند که دراین‌بین طلا که یک ذخیره ارزش سنتی به شمار می‌آید، یکی از رایج‌ترین این وثیقه‌هاست.

استیبل کوین‌های با پشتوانۀ دارایی نیز همانند دستۀ قبل، ماهیتی متمرکز دارند زیرا مدیریت و عرضۀ آنها توسط یک نهاد مرکزی انجام می­شود. یک مثال از این دسته از استیبل کوین‌ها، رمزارز پیمان یا PMN است که قیمت هر واحد از آن بدون اینکه نسبت به قیمت طلا تغییر کند، همیشه معادل یک سوت طلا می­باشد. رمزارز پیمان بر بستر بلاک‌چین ققنوس فعالیت می­کند که یک بلاک‌چین ایرانی محسوب شده و با مشارکت چهار بانکِ ملت، ملی ایران، پاسارگاد و پارسیان ایجاد شده است.

استیبل کوین با پشتوانه رمزارز
استیبل کوین‌های با پشتوانه ارز دیجیتال از وام‌هایی با وثیقه مازاد استفاده می‌کنند تا ارزششان را ثابت نگه دارند. استیبل کوین‌های مبتنی بر ارز دیجیتال با سبدی از یک یا چند ارز دیجیتال پشتیبانی می‌شوند. ازآنجایی‌که ارزهای دیجیتال خود بسیار بی‌ثبات هستند، این استیبل کوین‌ها وام‌هایی با وثیقه مازاد بسیار زیاد ارائه می‌دهند و از وام‌گیرندگان می‌خواهند توکن‌های خود را در قراردادهای هوشمند قفل کنند. درصورتی‌که ارزش وثیقه بیش از حد کاهش یابد، توکن‌های وثیقه نقد می‌شوند تا از ضررهای بیشتر جلوگیری شود.

دای یکی از بهترین مثال­ها برای استیبل کوین‌های با پشتوانه رمزارز است. رمزارز دای یا DAI یک توکن روی بلاک‌چین اتریوم است که ارزشی ثابت معادل یک دلار آمریکا دارد. قیمت ارز دیجیتال دای به کمک قراردادهای هوشمند همواره در یک محدوده ثابت حفظ می‌شود؛ به همین خاطر، دای به‌عنوان یک استیبل کوین غیرمتمرکز شناخته می‌شود.

همان‌طور که گفته شد، استیبل کوین‌های با پشتوانه رمزارز مانند دای، غیرمتمرکز هستند زیرا هیچ نهادی به‌عنوان یک مرکز کنترل وجود ندارد که بتواند قیمت دای را کنترل یا تغییر دهد بلکه در تمام امور توسط قراردادهای هوشمند که از قبل طراحی شده­اند، انجام می­شود.

استیبل کوین الگوریتمی
استیبل کوین‌های الگوریتمی همان‌طور که از نامشان پیداست، از الگوریتم‌ها و قراردادهای هوشمند برای محافظت از ثبات قیمتی بهره می‌برند. این استیبل کوین‌ها با سیاست افزایش یا کاهش عرضه (در زمان‌های موردنیاز) و با استفاده از نیروهای بازار، سطح قیمت خود را ثابت نگه می‌دارند.

آنچه که استیبل کوین‌های الگوریتمی را از سایر انواع استیبل کوین‌ها، خصوصاً استیبل کوین‌های با پشتوانه رمزارز مانند دای، متمایز می‌کند، بی‌پشتوانه بودن آنهاست. در واقع استیبل کوین‌های الگوریتمی، پیچیده‌ترین نوع استیبل کوین‌های غیرمتمرکز هستند که ارزش آنها به‌وسیله الگوریتم‌های ویژه و قرارداد‌های هوشمند کنترل می‌شود. این الگوریتم‌ها به طور خودکار عرضه توکن را در بازار افزایش یا کاهش می‌دهند تا از این طریق، قیمت توکن را با ارز فیاتی که مدنظر آن است برابر نگه دارند.

تِرا یواس­دی یا UST، یکی از مشهورترین استیبل کوین‌ها و استیبل کوین مطرح الگوریتمی بود که تا یکی دو ماه قبل (اردیبهشت 1401)، از لحاظ ارزش بازار، سومین استیبل کوین بزرگ بازار بود اما با کاهش ارزش بیت­کوین و وقوع یکسری اتفاقات در بلاک‌چین این استیبل کوینِ غیرمتمرکز، UST نتوانست به‌واسطه الگوریتم­ها قیمت خود را در سطح یک دلار حفظ کند و با قرارگرفتن در یک سیکل ویرانگر، ارزش آن تا نزدیک صفر سقوط کرد.

رپد توکن‌ها
یک توکن رپد (Wrapped Token) ارز دیجیتالی است که پشتوانه آن یک ارز دیجیتال دیگر است. خیلی از کارشناسان این نوع ارز دیجیتال را استیبل کوین نمی‌دانند چراکه کاربردهای گسترده ندارد و چندان مستقل نیست.

اصطلاح رپد به معنای «پوششی» است و از این نام می‌توان توکنی را تصور کرد که در پوشش یک توکن یا کوین دیگر قرار گرفته است. به‌عبارت‌دیگر، واحدهای یک ارز دیجیتال در یک آدرس مخصوص ریخته می‌شود و به‌ازای آن به طور خودکار در شبکه دیگر، توکن رپد ایجاد می‌شود.

رپد بیت‌کوین یا WBTC ، یک مثال از رپدتوکن­ها است که در واقع نماینده از بیت­کوین­هایی است که در بلاک‌چین اتریوم معامله می­شوند.

بررسی فقهی استیبل کوین‌ها
در ابتدا برای بررسی نظر شریعت در مورد استیبل کوین‌ها باید به این نکته توجه داشت که به‌صورت کلی علما در مواجهه با رمزارزها دودسته نظر دارند: دسته اول استفاده از رمزارزها را دارای اشکال شرعی دانسته و دستۀ دوم معتقدند که رمزارزها در اصل مشکل شرعی ندارند؛ بنابراین برای افرادی که مقلد و پیرو دسته دوم فقها هستند، به‌طریق‌اولی استفاده از استیبل کوین‌ها هم بلامانع خواهد بود. اما در مورد افرادی که مقلد دسته اول فقها هستند، باید بررسی کنیم که آیا استیبل کوین‌ها هم شامل این حکم می­شوند یا اینکه حکم شرعی استیبل کوین‌ها متفاوت است.

در ماه آوریل سال 2018 مقاله­ای از بنیاد اندونزیایی Blossom Finance منتشر شد که در آن به بررسی کامل ارزهای دیجیتال و بلاک‌چین از نظر شرع پرداخته شده است. پس از انتشار این مقالۀ فوق­العاده، قیمت بیت­کوین یکباره هزار دلار رشد کرد زیرا محمد ابوبکر، نویسندۀ مقاله، محتوا و نتیجه­گیری امیدوارکننده­ای دررابطه‌با ارزهای دیجیتال بیان کرده بود.

در مقاله محمد ابوبکر آورده شده است که فقهایی که استفاده از رمزارزها را دارای اشکال شرعی می­دانند، برای این حکم خود، دلایلی آورده­اند که به‌صورت کلی دلایل فقها با یکدیگر مشترک هستند و در پنج دسته طبقه­بندی می­شوند. در این قسمت از گزارش، ما به بررسی این نکته می­پردازیم که آیا این پنج علت در مورد استیبل کوین‌ها نیز صدق می­کند یا خیر؛ بنابراین درصورتی‌که این دلایل برای یک یا چند دسته از استیبل کوین‌ها صدق نکنند، این دسته یا دسته­ها دارای اشکال شرعی نخواهند بود. در ادامه به بررسی صدق یا عدم صدق کردن این علت­ها در مورد استیبل کوین‌ها می­پردازیم:

بیت‌کوین و سایر رمزارزها پول رایج قانونی نیستند
در مورد گروه اول و دومِ استیبل کوین‌ها این نکته وجود دارد که این استیبل کوین‌ها نمایندۀ یک پول یا دارائی رایج قانونی هستند و فقط نمودی از آن دارائی بر بستر بلاک‌چین هستند؛ بنابراین این دلیل در مورد دسته اول و دوم استیبل کوین‌ها صدق نمی­کند.

صادرکننده بیت‍کوین و بسیاری از رمزارزها ناشناس است
در بررسی این علت، باید به این نکته توجه کنیم که صادرکنندۀ اکثر استیبل کوین‌ها شناخته شده هستند و در حال حاضر استیبل کوین مطرحی در بازار وجود ندارد که صادرکنندۀ آن ناشناخته باشد؛ بنابراین این علت برای هیچ­کدام از دسته­های استیبل کوین‌ها صدق نمی­کند.

رمزارزها زیر نظر قدرت مرکزی یا پشتوانه دولت نیستند
دسته اول و دوم استیبل کوین‌ها (استیبل کوین‌های دارای پشتوانۀ فیات یا دارائی)، از طرفی فقط نمایندۀ یک ارز یا دارائی هستند که پشتوانه دولت‌ها را دارد و از طرف دیگر سرعت، امنیت، سهولت استفاده و بقیه ویژگی‌های سایر رمزارزها را دارند.

رمزارزها نوسانات زیادی دارند
برای اینکه این دلیل حرمت رمزارزها را دررابطه‌با استیبل کوین‌ها بررسی کنیم، باید به این نکته توجه داشته باشیم که اساساً استیبل کوین‌ها رمز­ارزهای دارای ثبات قیمت هستند و از ابتدا این اشکال بر استیبل کوین‌ها وارد نیست.

استفاده رمزارزها برای پول‌شویی
باید توجه داشت که این دلیل یک عامل خارجی است که مستقیماً ارتباطی با معیار قانونی اسلامی یک پول ندارد. به‌طورکلی، استفاده از یک چیز مشروع برای هدف نامشروع، آن را نامشروع نمی‌سازد. برای مثال می‌توان به یک روایت از پیامبر اسلام، حضرت محمد (ص)، اشاره کرد که او فروش انگور به یک تاجر شراب را ممنوع اعلام کرده بود اما ایشان هرگز استفاده از خود انگور را ممنوع اعلام نکردند.

به طور خلاصه از موارد فوق می­توان به این نتیجه رسید که اولاً برای مقلدینِ مراجعی که استفاده از رمزارزها را بلامانع می‌دانند، به‌صورت اولی استفاده از استیبل کوین‌ها هم بلامانع خواهد بود و ثانیاً برای مقلدین مراجعی که استفاده از رمزارزها را حرام اعلام کرده‌اند، تنها استفاده از استیبل کوین‌های نوع اول و دوم (استیبل کوین با پشتوانه پول ملی و استیبل کوین با پشتوانه دارایی) بلامانع خواهد بود زیرا هیچ یک از علل حرمت رمزارزها دررابطه‌با این دودسته صدق نمی­کند. اما در مورد دسته­های سوم تا پنجم از استیبل کوین‌ها (استیبل کوین با پشتوانه رمزارز، استیبل کوین الگوریتمی و رپد توکن­ها)، مقلدین باید به نظر مرجع خود دررابطه‌با رمزارزها رجوع کنند.

حمیدرضا علی اکبرزاده آرانی، دبیر کمیته تأمین مالی دفتر مطالعات رونق تولید دانشگاه امام صادق (ع)

انتهای پیام