نقد محمد فاضلی بر گفته‌های لیلاز
محمد فاضلی، جامعه‌شناس در یادداشتی تلگرامی با عنوان «توپ، امنیت و توسعه» نوشت:
آقای دکتر سعید لیلاز با تأکید گفته‌اند آرامش از لوله توپ بیرون می‌آید. فکر می‌کنم این جمله خیلی تقلیل‌گرایانه است و به عنوان تنها راهبرد راهنمای یک کشور، خطرناک هم هست.
یک. خلاصه کردن کل تاریخ در یک ایده و تبیین همه آن با یک جمله، غیر از نادرست بودن، خطرناک هم هست. فرق نمی‌کند بگوییم آرامش از مذاکره حاصل می‌شود یا «آرامش از لوله توپ بیرون می‌آید». هر دو تقلیل‌گراست. فرقی نمی‌کند تاریخ را از سر بخوانید یا از ته، قابل تبیین با یک جمله نیست.
دو. آرامش یا تنش فقط به قوت لوله توپ بستگی ندارد. توپ بالای توپ بسیار است. نقشی که در جهان دارید، داعیه‌هایی که مطرح می‌کنید، میزان رضایت شهروندان از حاکمان و انسجام درونی، قدرت نرم و تصویری که از خود به جهانیان ارائه می‌دهید، و سلسله‌ای از توافقات بیرونی و درونی هم مهم‌اند.
سه. تاریخ توپ‌داران فروپاشیده (شوروی)، فروپاشیدگان توپ‌دار و زیر سایه توپ‌داران (اروپای شرقی، ایران شاه)، توپ‌دارانی که فقط توپ برای ماندگاری‌شان کفایت نمی‌کرد (چین)، و توپ‌داران افول‌کرده (بریتانیای کبیر) بسیار به خود دیده است. توپ تنها متغیر تبیین‌کننده تاریخ نیست.
چهار. توپ‌داری هزینه‌بردارترین فعالیت حکومت‌هاست (هزینه ارتش‌ها را بنگرید). توپ‌ها در آخرین لحظه و در ظاهر با قدرت باروت شلیک می‌کنند، اما لوله توپ‌ها در باطن و در درازمدت فقط با پول پر می‌شوند. توپ در عسرت بی‌پولی وبال گردن توپ‌دار می‌شوند (برخی تجهیزات بازمانده از ارتش شوروی).
پنج. توسعه بدون امنیت، و امنیت بدون توسعه در درازمدت نه پدید می‌آیند و نه پایدار می‌مانند. توپ‌داری هم ابزار امنیت است، اما هم انواع توپ هست، هم انواع توپ‌داری و هم توپ تنها ابزار امنیت نیست. اگر دوقلوی «توپ و توسعه» و «توپ برای توسعه» هدف باشد، جهان را گونه دیگری خواهید دید.
انتهای پیام
چه نکته دقیقی: توپ‌ها در آخرین لحظه و در ظاهر با قدرت باروت شلیک می‌کنند، اما لوله توپ‌ها در باطن و در درازمدت فقط با پول پر می‌شوند.
دکتر محمد فاضلی نمونه یک جامعه شناس ایرانی بمعنای واقعی است .
دانشکده های علوم اجتماعی فقط جای امثال ایشان است ، نه هرکس که درک صحیحی از پدیده های پیچیده علوم اجتماعی و رفتارهای سیال جامعه انسانی ندارد و خود را جامعه شناس می‌نامد.