واکنش نقویان به توهین یک روحانی به علی کریمی

حجت‌الاسلام نقویان، سخنران مذهبی با اشاره‌ی تلویحی به ماجرای توهین یک روحانی به علی کریمی گفت: برخی از خطبا رفتار یا سخن یک بازیکن، بازیگر و… را بهانه می کنند و روی منبر به او می تازند، اما اگر بسیاری از کسانی که پایه گذار ظلم در این کشور شدند را مخاطب قرار دهید، آن زمان منبر شما شجاعانه است و تعصب دینی دارید. ادب و آداب و حفظ جایگاه رفیع و مقدس منبر را باید مصداق آن ضرب المثل معروف دانست که «حرمت امامزاده را باید متولی حفظ کند»، اهل منبر باید حرمت منبر را حفظ کنند.

حجت‌الاسلام والمسلمین ناصر نقویان در گفت وگو با شفقنا درباره آداب منبر و ادب گفتاری خطیب، اظهار کرد: اگر منبر و خطابه را وسیله ای برای «تبلیغ دین» و با هدف «هدایت مردم» معرفی کنیم، آنگاه تبلیغ دین دارای چند نکته است: نکته اول اینکه باید ببینیم مخاطبین ما چه کسانی هستند؛ به عبارتی یک مبلغ یا خطیب در وهله اول باید «مخاطب شناسی» کند.

خطیب باید «مخاطب شناسی» دقیقی داشته باشد

وی ادامه داد: مخاطبین دانشگاهی و تحصیل کرده با مخاطبین عام کوچه و بازار و مثلاً یک هیئت معمولی، متفاوت هستند. مخاطبینی که ذهنشان پر از سوال و شبهه است، با مخاطبین معمولی که شبهه ای در ذهن ندارند، تفاوت دارند. باید در گفتار، میان مخاطبین ثروتمند با مخاطبین فقیر و متوسط از نظر اقتصادی، تفاوت قائل شد. حتی گاهی گفتار در مجلس خانم ها با آقایان باید متفاوت باشد، آنجایی که شما بنا دارید از احساس بیشتر از عقل و منطق استفاده کنید تا آنجایی که اساساً مطلب به گونه ای است که باید بیان منطقی بر بیان احساسی بچربد. و همچنین برای نوجوانان و جوانان یک نوع و برای میانسالان و کهنسالان نوع دیگری باید سخن گفت.

وی گفت: برای مخاطبینی که سالها در خارج از کشور زندگی می کنند بایستی در «بیان» تفاوت هایی قائل شویم به عنوان مثال اگر برای مخاطبینی که در کشورهای اروپایی و اسکاندیناوی زندگی می کنند، بگویید امام زمان(عج) به قصد استقرار عدالت تشریف می آورند و جهان در انتظار عدالت و عدالت در انتظار مهدی(عج) است. ساکنان این کشورها به شما می گویند ما در کشورمان عدالت اقتصادی، سیاسی، اجتماعی، آموزشی، خبری و اطلاعاتی داریم و از این لحاظ مشکلی نیست، در این مواقع شما باید بدانید که عدالت مهدوی بسیار فراتر از عدالت هایی است که در این کشورها تحقق یافته است. اما از سوی دیگر در بسیاری از کشورهای منطقه و کشورهای فقیر که عدالت اقتصادی، اجتماعی، سیاسی، نظامی، خبری و اطلاعاتی، ورزشی و تفریحی و بهداشتی به طور کامل محقق نشده، اگر به مردم بگویید که حضرت مهدی(عج) می آید تا عدالت برقرار کند، همگی سخن شما را درک کرده و تشنه ظهور حضرت هستند.

بیان و مطالب خطیب «به روز» باشد

آقای نقویان «بیان به روز» را از دیگر ضروریات تبلیغ دین دانست و عنوان کرد: در بیان تبلیغ بایستی به روز سخن گفت. اگر ادبیاتی که به 50 تا 100 سال قبل و دوره قاجار و قبل از آن مربوط می شود، یا کتاب هایی که به نوعی بیان یا مکتوب شده ی بیانات خطبای سده های گذشته است را برای مردم بیان کنید، مثل این می ماند که شما امروز مردم را تشویق کنید که برای رفتن از مکانی به مکان دیگر با کالسکه، شتر یا اسب بروند و قطعاً امروز این بیان شما اثری نخواهد داشت.

وی گفت: حتی نوع بیانی که خطبای گذشته مثل مرحوم فلسفی و حتی شهید مطهری داشتند، ممکن است که امروز خیلی دلنشین نباشد لذا خطیب باید به دنبال سبک های جدیدتر و فرم های نو و استفاده از تکنیک های بیانی برتر باشد. قرآن در این باره می فرماید: «وَ ما أَرْسَلْنا مِنْ رَسُولٍ إِلَّا بِلِسانِ قَوْمِهِ».

وی تأکید کرد: تا زبان اهل منبر از زبان حوزوی به زبان محاوره ای مردم تغییر نکند، در مخاطب اثر نخواهد داشت و نمی توانیم یک منبر و تبلیغ موفق داشته باشیم؛ چنین خطیبی رساننده خوبی نخواهد بود و مثل یک سیم یا کانالی می ماند که گرفتگی های فراوانی دارد، آب را از سرچشمه می گیرد و با هزار ایراد و گرفتگی به مقصد می رساند.

مبلغ باید از دین «آگاهی» داشته باشد

وی به سومین ضرورت در بیان تبلیغ دین اشاره و خاطرنشان کرد: مبلغ باید از دین «آگاهی» لازم را داشته باشد. یک زمانی مبلغ مرحوم مطهری با وسعت در مطالعات دینی و با یک نگاه عمیق و فقیهانه به همه مطالب است. در دوره ای مبلغ، مرحوم راشد تربتی با آن نگاه عمیق و ریشه ای و اساسی است و در زمانی مبلغ، مرحوم کافی با یک بیان احساسی بسیار موثر است که داستان سرایی در سخن او قوت بیشتری دارد تا استدالال، منطق و بیان به روز و مخاطبین آن روز و امروز ایشان که از نوارهای آن مرحوم استفاه می کنند، بسیار متفاوت هستند.

وی ادامه داد: مرحوم کافی به عنوان یک مبلغ در بیانِ خود با مخاطبین بسیار موفق بود به گونه ای که اگر در مهدیه آن روز تهران، مرحوم مطهری صحبت می کرد، چه بسا وفیق چندانی نداشت، اما مرحوم کافی توفیقات فراوانی به دست آورد و بالعکس اگر در انجمن اسلامی دانشجویان دانشگاه صنعتی شریف، امیرکبیر امروز و دانشگاه شیراز به جای مرحوم مطهری، مرحوم کافی صحبت می کرد، چه بسا مجلس از مخاطب تهی می شد. بنابراین بایستی مبلغ به جایگاه و موقعیت خود توجه ویژه ای داشته باشد که متأسفانه امروز بسیاری از مبلغین به این مساله توجهی ندارند.

وی گفت: به برخی از مبلغین با سطح پایین اگر پیشنهاد دهید که در فلان مجلس برای اساتید دانشگاه صحبت کند، اعلام آمادگی می کند در صورتی که این مبلغ نباید سخنرانی در چنین مجالسی را بپذیرد و باید اذعان کند که فعلاً سطح اطلاعاتش در حدی نیست که برای اساتید دانشگاه صحبت کند در غیر این صورت حتی ممکن است مخاطبین همان دینی هم که دارند از دست بدهند.

حوزه علمیه در تربیت مبلغ توفیقات چندانی نداشته است

آقای نقویان تأسیس مرکزی برای تربیت مبلغین را ضروری دانست و گفت: حوزه علمیه در تربیت مبلغ سطح بالا توفیقات چندانی نداشته و سالهاست درصدد تدارک و اداره مرکزی برای تربیت و آموزش مبلغین است که تاکنون در این زمینه نتیجه ملموسی را شاهد نبودیم. حوزه باید در این جهت تلاش های بیشتری داشته باشد.

وی ادامه داد: من به عنوان یک طلبه نیمه موفق و نسبتاً مطلع در مباحث تبلیغی، عرض می کنم که امروز با همه هجمه هایی که به روحانیت شده و می شود و با همه خساراتی که ما در مساله تبلیغ از جهات مختلف سیاسی و غیر سیاسی داشته ایم، اما همچنان عطش فراوانی برای شنیدن در جامعه وجود دارد، این در حالی است که آبی که این عطش را فرو بنشاند و بتواند در ظرف های زیبا و بسته بندی چشم نواز و طعم گوارا و پر از سلامت و کمتر از آفت به دست این تشنگان و خواهندگان داده شود، کم داریم.

در تربیت مبلغ «روز آمد» موفق نبودیم

وی گفت: حوزه هر ساله طلبه های فراوانی جذب می کند، اما خروجی چندان مناسبی ندارد. برای تأیید این نظر، خروجی حوزه امروز را با خروجی دانشکده های پزشکی حال حاضر مقایسه کنید، چهل سال پیش مراکز درمانی ما از پزشکان هندی و بنگلادشی پُر بود، اما امروز در همه رشته ها پزشکان ایرانی حاذق بسیار داریم که برخی نیز برای ادامه طبابت به خارج از کشور دعوت می شوند، در این میان آیا به همین اندازه مبلغ به روز و پاسخگو به نیاز روز داریم!؟ فکر می کنم مخاطبین این سخن متفق القول باشند که ما نتوانستیم به اندازه کافی مبلغ روز آمد تربیت کنیم. این یک هشداری به حوزه هاست که در وظیفه ذاتی خود بسیار تعلل کردند.

وی معتقد است که در حال حاضر برخی از مردم در پرداخت وجوهات شرعی عقب کشیدند و مردم عادی کوچه و بازار که زمانی یکی از فرائض دینی خود در کنار نماز و روزه را پرداخت وجوهات و خمس می دانستند، امروز کمیاب شدند و شاید یکی از دلایل آن این باشد که اثر این پرداخت وجوهات را در بعضی مبلغین مشاهده نمی کنند لذا حوزه باید از این جهت نیز احساس خطر کند و صرفاً به حوزه نگاهی به عنوان پُر کننده نیازهای سیاسی حاکمیت نداشته باشد.

نقویان به ویژگی های اخلاقی و سلوک خطبا اشاره و بیان کرد: تبلیغ باید با هدف «هدایت» باشد، با توجه به اینکه هدف این نوع از تبلیغ مقدس و معنوی است، آداب بیشتری را می طلبد و به تعبیر قرآن «الَّذِینَ یُبَلِّغُونَ رِسالاتِ اللَّهِ وَ یَخْشَوْنَهُ وَ لا یَخْشَوْنَ أَحَداً إِلَّا اللَّهَ» اندک اندک به اهداف انبیاء نزدیک می شود که در این مرحله یکی از شرایط یا شاید مهم ترین شرط این است که مبلغ خود را به آراستگی های عملی و معنوی تربیت کرده باشد. اما اگر تبلیغ با اهداف دیگری مانند اهداف اقتصادی انجام شود، آن زمان تبلیغ با تجارت تفاوتی ندارد؛ چرا که این مبلغ به منبر مانند برخی از مشاغل نگاه می کند و روی منبر سخن می گوید تا کسب درآمدی داشته باشد؛ چنین منبری فقط آداب ظاهری دارد و تنها با هدف تبلیغ و ابلاغ مطلب به مردم است.

وی به ویژگی دیگر لازم برای یک خطیب اشاره و تصریح کرد: امیرالمومنین علی(ع) می فرمایند: «اگر کسی می خواهد مردم را هدایت و تربیت کند قبل از آن باید خود را تربیت کرده باشد.» بر این اساس اگر خطیبی روی منبر می گوید: «دنیا متاع قلیل و اندکی است»، این خطیب برای به دست آوردن موقعیت های دنیوی نباید حرص و طمع داشته باشد. اگر خطیبی می خواهد مردم را هدایت کند باید به طور کلی «دروغ» از زندگی او رخت بسته باشد. اگر سخنرانی به مردم می گوید: «الْمُؤْمِنُ اذا وَعَدَ وَفى‏» خود نیز باید به وعده ای که می دهد وفادار باشد. نه اینکه مثلاً به مردم قول منبر داده و چند روز مانده به ادای قول، بگوید، صدا و سیما یا بیت رهبری مرا برای سخنرانی دعوت کردند یا حتی امام حسین(ع) برای زیارت طلبیده است؛ شما به هر دلیلی حق ندارید، زیر قول و وعده خود بزنید. متأسفانه امروز به وضوح این رفتارها را شاهدیم و بعد گلایه داریم که چرا صحبت هایمان روی منبر اثر ندارد!

وی افزود: زمانی یک کلیپی از من منتشر کردند که به خیال برخی باعث سرنگونی ام از مسایل سیاسی شد؛ پخش چنین کلیپی ریشه در مسایل اخلاقی داشت و موضوع این بود که من برای سخنرانی در مجلسی از قبل قول داده بودم و رسانه ملی تماس گرفت و مرا به برنامه ای دعوت کرد که طبیعتاً دعوت آنها را نپذیرفتم، مسئول وقت صدا و سیما گفت برای شما میلیون ها مخاطب آماده کردیم و شما می خواهید به فلان مسجد و هیأت بروید و فقط برای هزار نفر صحبت کنید!

وی با تأکید بر اینکه سخنرانان و خطبا با هر انگیزه و دلیلی نباید خلف وعده کنند، عنوان کرد: طبق نظر برخی از مفسرین قرآن خطاب به پیامبر(ص) یا شخص دیگری می فرماید: ««عَبَسَ وَ تَوَلَّى أَنْ جاءَهُ الْأَعْمى؛ به یک نابینا بی توجهی کردی به این دلیل که می خواهی بزرگان یا روسای قوم ایمان بیاورند!» این خطاب فارغ از اینکه مخاطب را چه شخصی قرار داده، عتاب الهی است و هشداری به ماست چرا که در بسیاری از صفات اخلاقی که به مردم توصیه می کنیم، خودمان نقص داریم.

آقای نقویان عنوان کرد: اگر تبلیغ با هدف تربیت انجام شود، منبرهای ما به شدت کم و نایاب خواهند شد و مبلغینی که این هدف را پی می گیرند از جمله کسانی می شوند که باید با چراغ، گِرد شهر به دنبال آنها بگردیم. یک حاج آخوند به تعبیر کتاب جناب مهاجرانی، یک حاج آخوند دیگری به تعبیر کتاب فضیلت های فراموش شده و یک شیخ عباس قمی به تعبیر کتاب های این مرد بزرگ.

گفتند یافت می‌نشود جسته‌ایم ما * گفت آن که یافت می‌نشود آنم آرزوست

زین همرهان سست عناصر دلم گرفت * شیر خدا و رستم دستانم آرزوست

دی شیخ با چراغ همی‌گشت گرد شهر * کز دیو و دد ملولم و انسانم آرزوست

وی گفت: اگرچه حوزه در بخش بیان و ادب گفتاری تبلیغ و مبلغ بازار پر رونقی ندارد، اما دستش در دنبال کردن هدف اصلی تبلیغ بسیار تهی است. مبلغ هم باید بتوانند یک بیان موثر، همه جانبه نگر و به روز داشته باشد و هم آراسته به فضایل اخلاقی باشد و آنچه می گوید را در عمل نشان دهد نه اینکه در خلوت عملی غیر از سخن خود داشته باشد.

حدیث معروفی نقل شده که روزی خانومی فرزندش را نزد پیامبر(ص) آورده بود تا حضرت به فرزند توصیه کنند، خرما نخورد، پیامبر(ص) فرمودند؛ بچه را فردا بیاور تا به او بگویم. وقتی آن زن فردا پرسید که چرا دیروز نفرمودید، پیامبر(ص) گفتند: چون دیروز خودم خرما خورده بودم.

چرا امروز سخنان مبلغین اثر تربیتی کمی دارد؟!

اینجا سه سوال مطرح می شود و آن اینکه پیامبر(ص) خود خرما میل کرده بودند، جلوی این فرزند میل نکردند، و خرما برای حضرت ضرر نداشته است. قطعاً پاسخ پیامبر(ص) این خواهد بود که این مادر، فرزندش را به دلیل تأثیر کلام من، نزدم آورده تا به او توصیه کنم خرما نخورد، اگر من خرما خورده باشم ولو اینکه برای من ضرری نداشته و جلوی چشم این بچه نبوده، اما اثر آن کلام را کم خواهد کرد. از این نمونه می توان فهمید که چرا امروز سخنان مبلغین اثر تربیتی کمی دارد و بسیار نادر هستند کسانی که خداوند چنین اثری در کلامشان گذاشته باشد و خلوت و جلوت شان با هم تفاوتی نداشته باشد.

وی به آسیب های هتاکی برخی از خطبا بر روی منبر اشاره و اظهار داشت: اگر تبلیغ با هدف تربیت باشد، اساساً تربیت با تندی و توهین تناسب و سازگاری ندارد. قرآن به پیامبر(ص) می فرماید: «ادعُ إِلىٰ سَبیلِ رَبِّکَ بِالحِکمَهِ وَالمَوعِظَهِ الحَسَنَهِ»؛ «ادعُ» یعنی «دعوت» کن؛ دعوتنامه ها بسیار مودبانه هستند و با ادبیات زیبا، دلنشین، محترمانه و مودبانه است. در متن دعوتنامه زیباترین و فاخرترین واژه ها و دلنشین ترین ترکیبات و یک بیت از بهترین شعراء آورده می شود و اگر منبر فاقد این ادبیات بود، در حقیقت دعواست نه دعوت.

وی ادامه داد: قرآن می فرماید: «أُولئِکَ کَالْأَنْعامِ بَلْ هُمْ أَضل» یک عده مثل حیوان می مانند بلکه بدتر از حیوان، «کمَثَلِ الحِمارِ یحمِلُ اسفاراً» یک عده مثل چهارپایی می مانند که بر او کتاب هایی بار شده است. عده ای به این آیات استناد می کنند و هر نوع بیانی را برای خود مجاز می شمارند، بزرگان باید این موارد را تبیین کنند که اگر قرآن در فرازهایی از آیات نسبت به برخی مخاطبین خود از چنین ادبیاتی استفاده کرده، آیا برای ما هم مجاز است یا ما نباید خودمان را جای خدا بگذاریم!؟ و در چه شرایط و موقعیت هایی مجاز به استفاده از این نوع ادبیات هستیم؟!

وی عنوان کرد: امام حسین(ع) در برابر مردمی که با او جنگیدند از ادبیات تند استفاده نکردند، اما نسبت به یزید و ابن زیاد گفتند: «وَإنَّ الدَّعیَّ ابنَ الدَّعیِّ قَد رَکَّزَ بَینَ اثنَتینِ بَینَ السُلَّهِ وَالذِلَّهِ وَهَیهاتَ مِنّا الذِلَّهُ» اگر فلان سلبریتی، ستاره ورزش، سینما و موسیقی مطلبی گفت، ما او را در جایگاه یزید ننشانیم و با ادبیاتی که امام حسین(ع) با یزید صحبت کرد، با او صحبت نکنیم و به اصل مهم «مخاطب شناسی» توجه بیشتری داشته باشیم.

نقویان به اثر منفی استفاده از ادبیات تند روی منبر اشاره و خاطرنشان کرد: یک طبیب گاهی جراحی می کند، چاقو دستش می گیرد و خراش می دهد، اما چند دقیقه بعد مرهم می گذارد و بخیه می زند، حال اگر یک خطیب روی منبر تندی کرد و خراشی ایجاد شد، و پس از آن مرهمی نگذاشت، رویکرد این خطیب دیگر جراحی نیست بلکه چاقوکشی است. مثل برخی از مسئولین سیاسی که در جراحی حاذق نیستند، اما مدعی جراحی هستند در حالی که چاقو به دست دارند!

خطبا در صورت تندگویی «عذرخواهی» کنند

وی گفت: هر کسی که عمامه به سر پیچید و دو کلمه درس خواند، نمی تواند خود را جای هدایتگری انبیاء ببیند و اگر روی منبر حرف تند و نامعقولی زد، جای اعتذار و عذرخواهی است. می گویند شخصی از مرحوم ابوترابی پرسیده بود: من گاهی که روی منبر می روم، مطلبی که آماده و به ذهنم سپرده بودم را فراموش می کنم، چه کنم؟ آقای ابوترابی پاسخ دادند: بالای منبر رفتی و مطلب را فراموش کردی، پایین آمدن از منبر که یادت نرفته، عذرخواهی کن و بگو هر چه فکر می کنم مطلب یادم نیست و اجازه دهید در فرصت دیگری صحبت می کنم. حال اگر خطیبی عصبانی شد و حرف تندی زد آیا نباید غرور خود را زیر پا بگذارد و عذرخواهی کند؟

هر زمان روی منبر پایه گذاران ظلم را مخاطب قرار دادید، تعصب دینی دارید

وی تذکر به ریشه و عوامل اصلی مشکلات را ضروری و در راستای هدف تربیت منبر دانست و اظهار کرد: شهید مطهری در یکی از کتاب های خود می فرمود روی منبر فریاد کشیدن و گفتن اینکه «مردم اختلاس و ظلم نکنید»، امر به معروف نیست بلکه باید مخاطب مشخص باشد. برخی از خطبا رفتار یا سخن یک بازیکن، بازیگر و… را بهانه می کنند و روی منبر به او می تازند، اما اگر بسیاری از کسانی که پایه گذار ظلم در این کشور شدند را مخاطب قرار دهید، آن زمان منبر شما شجاعانه است و تعصب دینی دارید.

آقای نقویان در پایان گفت: ادب و آداب و حفظ جایگاه رفیع و مقدس منبر را باید مصداق آن ضرب المثل معروف دانست که «حرمت امامزاده را باید متولی حفظ کند»، اهل منبر باید حرمت منبر را حفظ کنند. بنده آماده دریافت ارشادات، انتقادات و تذکر اشتباهاتم از سوی دوستان مختلف هستم و امیدوارم آنچه اشاره کردم، راهگشایی باشد برای جوانانی که پای به عرصه تبلیغ و هدایت دینی می گذارند.

انتهای پیام