پیشنهادی برای احیای دریاچه ارومیه
حسین راستین (جنائی) در یادداشتی ارسالی به انصاف نیوز دربارهٔ احیای دریاچهٔ ارومیه نوشت:
قبل از معرفی روش احیا دریاچه ارومیه، لازم است به چند سؤال پاسخ داده شود.
چرا باید دریاچه‌ها را احیا کنیم و هدف از احیا دریاچه ارومیه چیست؟
آیا فواید احیا محدود به مواردی است که نام برده می‌شود؟!
از جمله
- حفظ محیط زیست، حیات جانوری و گیاهی
- تقویت سفره آبهای زیر زمینی
- طراوت هوا و
- جلوگیری از برخواستن طوفان نمک؟!
حتی وجود همین تعداد فواید، کافی نیست تا هرچه سریعتر موضوع احیا دریاچه ارومیه به چالش ملی تبدیل شده؛ اقدام شود؟!
اما مشکلات ناشی از خشکی دریاچه‌ها، از جمله دریاچه ارومیه، خیلی بیشتر از حد تصور ما خواهد بود!
-بدون شک کاهش بخشی از بارندگی‌ها در حوزه آبریز، همچنین استانهای شرقی دریاچه و جنوب رشته کوه البرز، از جمله آذربایجان شرقی، زنجان، همدان، قزوین، البرز، تهران، سمنان، خراسان رضوی و… ناشی از خشک شدن دریاچه ارومیه است.
- حتی در این استانها خشکی و گرمی هوا را سبب خواهد شد! که یکی از عوامل تشدید کننده تغییرات اقلیمی خواهد بود!
و مطمئن‌ترین راه حل بشر برای مقابله با گرم شدن کره زمین، چاره‌ای بجز احیا دریاچه‌ها نخواهد بود.
آیا تا کنون این سؤال را از خودمان پرسیده‌ایم؛
چرا در سالهای اخیر، استانهای جنوبی البرز تا خراسان، از جمله بعضی نقاط در استانهای، همدان، زنجان، قزوین و… پسته خیز شده‌اند؟!
مگر پسته محصول کویری نیست؟!
آیا ژنتیک و ذات پسته را تغییر داده‌ایم یا آب و هوا را؟!
در گذشته کمتر شاهد کاهش بارندگی‌ها و خشکسالی‌ها به شکل امروزی بودیم، زمانی دریاچه ارومیه آب و تبخیر داشت، ابرهای ضعیف گذری را با رطوبت خود تقویت می‌کردند؛ و این ابرها سبب بارش‌های به مراتب مناسب‌تر نسبت سالهای اخیر می‌شدند، حتی دریاچه‌ها تولید ابر کرده! بارندگی دارند!
جالب است که حتی دریاچه‌های کوچیک‌تر از ارومیه، تولید ابر می‌کنند و باعث بارندگی می‌شوند!
بعنوان مثال؛ دریاچه بختگان استان فارس؛ که قبلاً آب و تبخیر داشته، تولید ابر نموده و درختان انجیر دیم ارتفاعات اطراف خود را بوجود آورده و آبیاری می‌کرده است! ولی امروزه با خشک شدن دریاچه، درختان انجیر دستی آبیاری می‌شوند!
مهمتر اینکه خشک شدن دریاچه بختگان، بر روی بارندگی استانهای یزد و کرمان، تأثیر منفی گذاشته است!
شاید دریاچه‌ها تولید ابر قوی نکنند، ولی صددرصد ابرهای گذری را تقویت خواهند نمود، و ابرهای تقویت شده، سبب بارندگی مناسب‌تری بر روی زمین‌های سر راه خود خواهند شد!
اینجا اهمیت دریاچه‌ها، باتلاق‌ها، آبگیرها ودر کل مخازن آبی مشخص می‌شود، که باید آب و تبخیر داشته باشند، چون به تبخیر زمستانه و بهاری این آبها احتیاج داریم در تابستان ودر مناطق خشک، مانند ایران در سالهای خشکسالی باید مانع تبخیرشان شد!
متاسفانه در ایران عکس آن اتفاق می افتد! در زمستان آبها را در پشت سدها (داخل لیوان) ذخیره کرده، مانع تبخیرشان می‌شویم و در تابستان با کشاورزی سنتی و با کشاورزی بدون برنامه تبخیر می نمائیم! که این شیوه باعث نابودی سرمایه گرانبهایی چون آب و مخازن طبیعی وحیاتی مانند دریاچه‌ها خواهد شد! درست مانند آب روی پارچه خیس در محیط باز!
سرعت تبخیر حجم برابر از آب، با توجه به اینکه بر روی پارچه ریخته شود یا داخل لیوان باشد متفاوت است!
متاسفانه با عملکرد غلط و به دست خود، چالش‌های بزرگ آبی کشور را به وجود آورده‌ایم! تغییرات اقلیمی و حتی کاهش بارندگی‌ها متأثر از دخالت‌های انسانی در طبیعت هستند!
با بستن سد برروی رودها جلو مسیر طبیعی آب را گرفته‌ایم و تبخیر سر جای خودش نیست و ریشه همه مشکلات خواهد بود!
طرح احیای دریاچه‌ها، که با روش ساده، کامل و”راستین” معرفی می‌گردد، سبب خواهد شد
- با کمترین بارندگی‌ها!
- و کمترین برداشت‌ها از بالادست به منظور رساندن به دریاچه!
- در سریعترین زمان، دریاچه‌ها احیا گردند!
همچنین دریاچه ارومیه احیا شود!
اما مهمترین انتظارمان از احیا دریاچه ارومیه چیست؟
- کل سطح دریاچه آب داشته باشد
-تبخیر داشته و ضمن مطلوب نمودن هوا، ایجاد ابر نماید یا ابرهای گذری را تقویت نموده سبب بارندگی مناسب‌تر در حوزه آبریز و استانهای شرقی شود. - از ایجاد طوفان نمک جلوگیری کند
- قابلیت کشتی رانی بدست آید
- سفره آبهای زیر زمینی را تقویت نماید
- محیط زیست را حفظ، حیات گیاهی و جانوری را به مخاطره نیندازد! بر خلاف تصورات، برای برخی چالش‌های کشور، راه حل‌های ساده وجود دارد! یا راه حل‌ها چندان پیچیده نیست که تصورش چنان سخت جلوه کنند که ترس از ورود، پرداختن به آنها را سالها به تأخیر اندازد!
باید مشکل دریاچه ارومیه در خیلی سالها پیش، برای همیشه برطرف می‌شد!
تصور راه حل‌های ساده برای چالش‌های بزرگ سخت است، اما با چند سؤال به ظاهراً غیر ممکن و جواب به آن این موضوع اثبات خواهد شد! که برای بزرگترین چالش‌های کشور (مانند خشکی دریاچه ارومیه) راه حل‌ها، چندان سخت، پیچیده و غیر ممکن نیست!
با طرح دو سؤال بظاهر غیر ممکن و جواب به آن می‌توانیم به راهکار احیا دریاچه‌های کم عمق از جمله احیا دریاچه ارومیه برسیم.
به گفته مدیرکل بحران آذربایجان‌غربی، تا این تاریخ ۹۵ درصد دریاچه ارومیه خشک شده است!
اما سؤال غیر ممکن!
چگونه می‌توانیم با حجم آبی معادل آب باقیمانده (۵ درصد) خط کشتیرانی دریاچه ارومیه بین بندر شرفخانه تا بندر گلمانخانه به طول ۶۵ کیلومتر را فعال نمائیم؟!
ظاهراً غیر ممکن، اما راه حل آسان است!
و آن حفر کانالی با عرض حداقل ده متر و عمق چند متر و به طول ۶۵ کیلومتر و انتقال بخشی از ۵ درصد آب به این کانال خواهد بود!
خط کشتیرانی فعال می‌شود!
سؤال عجیب‌تر و پاسخ آن!
چطور با حجم آبی معادل با ۵ درصد آب دریاچه، می‌توان کل سطح آنرا احیا کرد؟!
اگر فرض کنیم ۵ درصد آب باقی مانده در دریاچه، عمق متوسط ۱ متری داشته باشد، با این آب می‌توانیم ۵۰ درصد سطح دریاچه با عمق ۱۰ سانتیمتر و ۱۰۰ درصد سطح دریاچه را با عمق ۵ سانتیمتری پوشش دهیم به شرط آنکه حق‌آبه‌ای اختصاص یابد که تبخیر و نفوذ روزانه آب را جبران نماید.
“حتی با حجمی معادل این آب، امکان احیا دریاچه! و هم برقراری خط کشتی رانی وجود دارد! با این تفاوت که عمق ۵ سانتیمتری، تقریباً تا نصف کاهش خواهد یافت!”
اما در عمل چگونه می‌توان چنین حجمی زیادی از آب را در تمام سطوح دریاچه با عمق یکسان توزیع نمائیم؟!
با استفاده از شیوه مشابه با آبیاری پلکانی مزارع یا انتقال آب بصورت پلکانی در سطح شیبدار، اما در مقیاس بزرگتر قابل اجرا خواهد بود!
بعنوان مثال؛ چشمه باداب سورت، دومین چشمه آب شور جهان در ساری، از بالای تپه جوشش دارد به شکل پلکانی، کرت‌ها و صفحه‌های غیر هم سطح با عرض چند متر و طول دهها متر شکل گرفته‌اند، که ضمن ایجاد دریاچه کوچک و بسیار زیبا و بشکل پلکانی، آب به پائین نقطه منتقل می‌شود، که با همین شرایط در دریاچه ارومیه قابل اجراست با این تفاوت که عرض بیشتر کرت‌ها و صفحات چندین کیلومتر و به طول دهها کیلومتر خواهد رسید!
فقط کافیست دریاچه را کرت بندی نموده، که در برخی نقاط تسطیح لیزری نیاز خواهد شد که باید آب را از بالاترین نقاط دریاچه رها سازی نمود، کرت‌ها را یکی پس از دیگری از آب با ارتفاع یکسان و قابل تنظیم پر نموده و اضافه آبها را به عمیقترین قسمت دریاچه منتقل و ذخیره نمائیم و چنانچه کانال آب جهت کشتیرانی حفره شود، با حرکت آب اضافه و سرریز کرت‌ها به داخل این کانال، خود به خود به قسمت‌های عمیق منتقل و ذخیره خواهد شد!
با این روش و شیوه اجرا، می‌توان با کمترین آب حتی در زمان خشکسالی ها، مانع از خشک شدن دریاچه شد!
و برای احیا صددرصد دریاچه، دیگر به هیچ عنوان نیاز نیست تا حجم انبوهی از آب را در بعضی قسمت‌ها به ارتفاع ۱۵ متر در سطح وسیع، روی هم انباشت نمائیم! بلکه عمق آب در گودترین و بالاترین قسمت دریاچه یکسان بوده ومیتوانیم ارتفاع آب را با توجه به شرایط خشکسالی یا برعکس ترسالی و بارندگی مناسب تنظیم نمائیم، یا همیشه عمق یکسان باشد، اضافه آبها در قسمت‌های عمیق ذخیره شوند!
اگر در این شیوه احیا دریاچه با استفاده از ۵ درصد آب موجود مثال زده شد، برای درک بهتر موضوع عنوان گردیده است، قطعاً آب ورودی تحت تأثیر شرایط گوناگون، طرح‌های عمرانی و سازه‌ای در حال اجرا و مدیریت بیشتر تغییر خواهد یافت و به مراتب بیشتر خواهد بود!
شاید در نگاه اول، سادگی بیش از حد طرح، ایرادات فراوانی را متوجه آن نماید! که با توضیحات بیشتر کارآمدی آن قابل اثبات خواهم بود.
مگر مهمترین اهداف از احیا دریاچه، جلوگیری از برخواستن طوفان نمک نیست؟!
با استفاده از این روش، حتی اگر عمق آب یک سانتیمتر هم باشد! ایجاد طوفان نمک نخواهد کرد! وحتی این عمق (یک سانتیمتر!) تأثیر چندانی در نفوذ و مهمتر از آن تبخیر نخواهد گذاشت.
همچنین تشکیل دریاچه با شرایط جدید، برروی، اقتصاد، فعالیت و زندگی ساکنان محلی تأثیر منفی نمی‌گذارد.
زیرا نمی‌شود از آب دریاچه ارومیه بهره برداری اقتصادی و معیشتی کرد، مثلاً: عمق کم بر روی پرورش ماهی تأثیر بگذارد! چون آب بسیار شور دریاچه، برای پرورش ماهی مناسب نبوده ونیست و موجودات آبزی موجود، تاثیری در اقتصاد مردم ندارند! برعکس، قبل تلاقی آب شیرین بعضی رودها با نمک کف دریاچه و با انتقال به کرت‌ها و حوضچه مجزا، می‌توان پرورش ماهی انجام داد، کسب درآمد کرد.
- همچنین از نظر فنی و اجرایی به مهندسی پیچیده نیاز نیست و آبیاری پلکانی قدمتی به بلندای تاریخ دارد. که فقط بر روی دریاچه ارومیه باید در سطح وسیع اجرا گردد که با ابزار و ماشین آلات موجود، به راحتی ممکن خواهد بود.
با استفاده از این شیوه و روش احیا:
- با اقدام سریع، در یک فصل با بارندگی مناسب، احیا انجام خواهد شد!
- احیا با حداقل آب ممکن (یک دهم میزان معمول، میلیاردها متر مکعب صرفه جویی!) اتفاق خواهد افتاد!
- احتیاج به هزینه‌های گزاف جهت انتقال آب نخواهیم داشت!
انتقال آب، فقط در پیرامون و درون دریاچه خواهد بود و شاید نیاز شود محل ریزش رودها به دریاچه، مسافتی از طریق کانال جابجا شوند، ودر بدترین حالت از طریق لوله و از بالادست به بالاترین نقاط منتقل نموده در کرت‌ها رها سازی گردد!
در این روش احیا، آبی که به غلط از بالادست بسمت کشاورزی تبخیری! صنعت و شرب در نظر گرفته شده، کاهش چندانی نیاز نخواهد داشت! و احتیاج نمی‌شود! هرچند باید بسمت کشاورزی مکانیزه با حداقل تبخیر حرکت نموده و روش‌های بسیار ساده وکارآمد در این ارتباط استفاده گردد.
با احیا به شکل پلکانی فرصت‌های زیادی را به وجود خواهد آورد که یکی از مهمترین آنها جذب توریست و گردشگر، جهت بازدید از تنها دریاچه بزرگ و پلکانی در جهان است! که پلکانی بودن با توجه به وسعت زیاد، دریاچه‌ای بسیار بسیار زیبا و منحصر بفرد بشکل آینه مقعر! خلق خواهد نمود.
که شکل مقعر خود سبب بازتاب نور بیشتر بسمت جو و خنکی بیشتر هوا خواهد شد!
بدون شک و با تاکید، راه حل دریاچه پلکانی، برای دریاچه‌هایی که دارای عمق کم، شیب ملایم واز همه مهمتر شوری زیاد هستند و در ناحیه خشک مانند ایران واقع شده‌اند، بهترین گزینه خواهد بود! شاید بهتر است گفته شود دریاچه‌هایی با عمق زیاد مانند دریاچه وان در ترکیه با وجود حجم زیاد آب تبخیر خیلی کمی داشته و مانند آب داخل لیوان می‌مانند!
احیا دریاچه ارومیه با شرایط خاص در غرب کشور و با توجه به حجم زیاد ابر! که در زمستان و بهار از روی آسمان آن عبور می‌کنند و این ابرها تشنه تبخیر دریاچه هستند! اهمیت بیشتری پیدا می‌کند.
تذکر:
“یک توصیه و هشدار از روی دلسوزی:
چنانچه به هر دلیل احیا انجام نگیرد و از گذشته درس نگیریم؛ با وجود همه شرایط خاص، لازم است در تابستان دست به تبخیر نزنیم! و آب را در عمیقترین قسمت دریاچه برای جلوگیری از تبخیر زیاد ذخیره نمائیم تا در زمستان با شروع فصل بارندگی، دیگر نیاز به آبگیری از قسمت‌های عمیق نداشته باشد و در تابستان، برای ذخیره آبهای کمی که از رودها به دریاچه می‌ریزند، روی سطح به حال خود رها نشوند حتماً نیاز خواهد بود از طریق کانالها و کوچکترین مسیرها به قسمت‌های عمیق هدایت وذخیره شوند، لازم است یادآوری شود، ذخیره آب در تابستان در قسمت عمیق، برای زمانیست که در شرایط خشکسالی یا عدم مدیریت و احیا، سبب شود در تابستان (همانند همه سالهای گذشته!) حداقل آبها را برای دریاچه درنظر بگیریم
کلام آخر:
احیا از طریق شیوه پیشنهادی و با توجه به وسعت دریاچه و سطح وسیع غیر قابل پیشبینی، باتلاق، نمک، دره، برآمدگی، فرو رفتگی و…! راه حل‌های گوناگون جهت توزیع آب با عمق نسبتاً یکسان پیش بینی می‌شود همچنین ایجاد نقاطی به شکل شبه جزایر یا تعدادی جزیره کوچک دور از ذهن نیست و تأثیر آنچنانی بر روی کل پروژه نحواهد گذاشت.
با امید به آینده روشن و ان شاءالله، احیا تمامی دریاچه‌ها و دیگر مخازن آبی و حیاتی کشور و جهان.
انتهای پیام
احیای دریاچه ارومیه یکی از امور واجب است که مسئولین باید پیگیری کنند
خیلی ممنون از آقای راستین که پیگیر هستند
انشالله که مطالبات مورد بررسی مسیولین قرار گیرد
طرح احیای دریاچه ارومیه اگر طرحی کارشناسی و مورد قبول است باید به ستاد احیای دریاچه ارومیه ارسال شود و در صورت نیاز به دفاع و توضيحات باشد آنجا دعوت می‌کنند و می‌شود با مستندات علمی دفاع و راهکارهای مناسب ارائه کرد. به صرف ارسال به یک سایت خبری مشکلی حل نخواهد کرد
خوب توجه می کنیم این پیشنهاد هنر آقای راستین نشان می دهد تا اینکه یک پیشنهاد علمی باشد که نیاز به اثبات بخواهد
تمام مواردی ایشان مطرح کردند در طول دوران مدرسه درس داده شده
تبخیر آب ها، تولید ابر و بارندگی
و راه حل دریاچه پلکانی دقیقا مانند آبیاری مزارع در سطح شیب دار هست که اینها نیاز به مستندات علمی و تائید کارشناسان ندارد
خیلی اتفاقات طبیعی و پیش پا افتاده که هم ساده از کنارش رد شدند و آقای راستین با هنر و نبوغ خودش برای حل یک چالش بزرگ استفاده کرده و پیشنهاد داده انده