شیرین هانتر: خطر ائتلاف ضدایرانی منطقه را دست‌کم نگیرید

پس از روی کار آمدن دولت جدید در ایالات متحده سمت و سوی روابط اسرائیل و عربستان با ایالات متحده چگونه خواهد بود، آیا ایران باید نگران گزارش هایی باشد که از تحرکات رقبای منطقه ای برای ائتلاف با یکدیگر خبر می دهند؟ برجام در دولت جدید آمریکا چه سرنوشتی خواهد داشت؟

هر کس که تحولات خاورمیانه را از نزدیک دنبال می کند احتمالا با این پرسش ها برخورد کرده است. دکتر شیرین هانتر، نویسنده و استاد دانشگاه جورج تاون در واشنگتن دی سی در گفت وگویی با دیپلماسی ایرانی به این پرسش ها پاسخ داده است.

ارزیابی شما از رابطه امروز ایالات متحده و عربستان سعودی چیست؟ برخی معتقدند باراک اوباما در دوران ریاست جمهوری خود به گونه ای رفتار کرده که نتیجه اش پایان رابطه واشنگتن ـ ریاض به عنوان دو متحد سنتی بوده است. نظر شما در این باره چیست؟

هانتر: به رغم تنش هایی که در روابط آمریکا و عربستان سعودی وجود دارد، از جمله به علت اختلاف نظر درباره سیاست های دولت اوباما در برابر برنامه هسته ایران و عدم تمایل اوباما به استفاده گسترده از نیروی نظامی در سوریه با هدف ساقط کردن دولت بشار اسد، آمریکا هنوز عربستان را متحدی با ارزش برای خود در منطقه می بیند. عربستان نیز هنوز به حمایت آمریکا محتاج است. عربستان خواهان حضور نظامی آمریکا در خلیج فارس است. همچنین عربستان در برابر مسائل منطقه ای نظیر مشکل فلسطین مواضعِ آمریکا و به خصوص اسرائیل را به چالش نمی کشد و حتی به اسرائیل کمک می کند. مهم تر از همه آمریکا هنوز عربستان را عاملی برای ایجاد موازنه قدرت در برابر ایران می بیند. به طور خلاصه با وجود تنش ها پایه های اتحاد آمریکا و عربستان هنوز برقرار هستند، گرچه تا حدی فرسوده شده اند.

دو ماه بیشتر تا انتخابات ریاست جمهوری آمریکا باقی نمانده است. نظر شما درباره رابطه عربستان و ایالات متحده در دولت آتی آمریکا چیست؟ با توجه به دیدگاه های هیلاری کلینتون و دونالد ترامپ، آیا ریاض می تواند انتظار تغییری چشمگیر را در حوزه سیاست خارجی آمریکا داشته باشد؟

هانتر: در صورت انتخاب هیلاری کلینتون روابط آمریکا و عربستان بهبود پیدا می کنند. اولا، کلینتون ها (بیل و هیلاری) با سعودی ها روابط نزدیکی دارند. ثانیا، هیلاری کلینتون به اسرائیل بسیار نزدیک است. در حال حاضر اسرائیلی ها و حامیانشان در آمریکا از عربستان حمایت می کنند. از طرفی هیلاری کلینتون قطعا سیاست سختگیرانه تری را  نسبت به ایران اتخاذ می کند که این هم باعث خشنودی عربستان می شود. بنا براین در دولت هیلاری روابط ایالات متحده با عربستان بهتر می شود. حتی ترامپ هم برخلاف حرف هایی که می زند نمی تواند روابط ایالات متحده و عربستان را بیش از حد به مخاطره بیندازد. در واقع، ترامپ هم در صورت پیروزی در انتخابات مجبور خواهد بود در برابر ریاض سیاست های معتدلی اتخاذ کند. در نتیجه نخواهد توانست پایه های سیاستِ خارجی آمریکا را کلا به هم بریزد.

با توجه به انتشار اسناد محرمانه و فاش شدن حمایت ضمنی عربستان از حملات 11 سپتامبر و همچنین چالش های جدی داخلی این کشور، می توان گفت که حداقل بخشی از بدنه سیاستگذاران در واشنگتن به این نتیجه رسیده اند که عربستان به دلیل دنبال کردن سیاست های متحجرانه و فرقه ای شانسی برای بقا ندارد و امریکا نیاز به متحد جدیدی در خاورمیانه دارد؟

هانتر: آمریکا همیشه نسبت به ثبات عربستان نگرانی داشته است. اما تاکنون هیچ گاه به این جهت روابط خود را با این کشور کم نکرده است؛ بر عکس همیشه سعی کرده که به پایداری و ثبات حکومت عربستان کمک کند. البته مشکلات داخلی عربستان ممکن است به جایی برسد که هیچ کس نتواند کاری کند. این مطلب را هم باید در نظر داشت که سقوط آل سعود منجر به روی کار آمدن حکومت معتدل نخواهد شد. بله، به احتمال قوی گروه هایی نظیر القاعده برای کسب حکومت با یکدیگر رقابت خواهند کرد. از طرف دیگر اگر آمریکا بخواهد متحد دیگری انتخاب کند گزینه های زیادی ندارد. مثلا، ایران حتی حاضر به داشتن روابط دیپلماتیک با آمریکا نیست. از این گذشته در دوران بعد از جنگ سرد اتحادها بیشتر تغییرپذیر و ناپایدار شده اند. علت آن هم این است که یک نبرد ایدئولوژیک همه جانبه وجود ندارد. به عبارت دیگر سیستم بین المللی بیشتر شبیه سیستم قرن نوزدهم شده است.

به اعتقاد شما در دولت جدید سرنوشت توافق هسته ای ایران (برجام) چه خواهد شد؟

هانتر: به احتمال قوی هم ترامپ و هم کلینتون برجام را نقض نخواهند کرد. اما احتمال دارد سیاست های سختگیرانه ای را در برابر ایران اتخاذ کنند و حتی ایران را تحریک به نقض برجام کنند. در این شرایط لازم است که ایران هوشمندانه رفتار کند و بهانه به دست دشمنانش در کنگره ندهد.
عده ای از تلاش عربستان برای نزدیکی به اسراییل و ایجاد ائتلافی علیه ایران صحبت می کنند. فکر می کنید عربستان شانسی برای ایجاد این ائتلاف علیه ایران (یا اصولا هرگونه ائتلاف دیگری علیه ایران در منطقه) داشته باشد؟

هانتر: در شرایط امروز این احتمال وجود ندارد که محورها و  ائتلاف های دائمی به وجود بیاید. از طرف دیگر، ترکیه همیشه ایران را به عنوان یک رقیب دیده است. تغییر لحنِ ترکیه فقط یک حرکت تاکتیکی است. روسیه هم همیشه از ایران به عنوانِ ابزار استفاده کرده است. از دیدگاهِ روسیه، ایران در حال حاضر گزینه های زیادی ندارد، بنا بر این روسیه فکر می کند که دلیلی ندارد به ایران امتیاز بدهد. می شود گفت که تمام شرکای ایران در سال های اخیر به دنبال این بوده اند که از ایران به طور ابزاری استفاده کنند، حتی آن هایی که از ایران ضعیف تر هستند.
از طرف دیگر، گمان نمی رود که آمریکا از نزدیکی ایران و روسیه زیاد نگران شود. ایران اگر می خواهد نیرویِ چانه زنی خود را در مبادلات منطقی و بین المللی زیادتر کند باید سعی کند اختلافات خود را با بازیگران مهم بین المللی تا حد امکان کمتر کند و تعداد همکارانش را بیشتر. ایران متحدان طبیعی ندارد و بسیار تنهاست. اغلب همسایگان حتی آنهایی که نزدیکی زبانی یا مذهبی با ایران دارند، مانند عراق و افغانستان، با تهران دشمنی یا رقابت دارند.

نظر شما درباره محور جدید روسیه، ایران و ترکیه چیست؟ آیا این ائتلاف و نزدیکی روزافزون ایران به روسیه می تواند بر مناسبات کج دار و مریز فعلی ایران ـ آمریکا در آینده تاثیری داشته باشد؟

هانتر: یک نوع ائتلاف ضمنی بین اسرائیل و عربستان و حتی مصر و اردن علیه ایران شکل گرفته است. مسئله این است که آیا این ائتلاف در سال های آینده دست به عملیات نظامی علیه ایران می زند یا خیر. بهتر است که دولت ایران در این باره محتاط باشد و خطر چنین ائتلاف هایی را دستکم نگیرد.

پس از دور شدن واشنگتن از عربستان، این روزها شاهد این هستیم که ترکیه نیز واشنگتن را به خیانت و حتی دست داشتن در کودتا متهم می کند. اگر تمامی این تحولات را در فضای پسابرجام درنظر بگیریم، می توانید بگویید که ایالات متحده در حال حاضر در خاورمیانه به دنبال چیست؟

هانتر: ترکیه به رغمِ تنش های اخیر از آمریکا و غرب دور نخواهد شد. دلیل آن هم این است که ترکیه از نظر اقتصادی و امنیتی به غرب وابسته است. نفوذ منطقه ای ترکیه هم تا حدی ناشی از همین نزدیکی به غرب است. روسیه هم به علت مشکلات اقتصادی خود نمی تواند جایگزین غرب برای ترکیه شود. از طرف دیگر روسیه رقیب تاریخی ترکیه است. به نظر من تنش های امروز میان آمریکا و ترکیه با گذشت زمان کمتر می شوند و دو طرف راه حل هایی را برای اختلافات خود پیدا می کنند. از طرف دیگر، آمریکا هم جانشینی برای ترکیه ندارد. ایران تا حدی گزینه منطقی است. اما به علت شرایط جغرافیایی نمی تواند جانشین ترکیه شود که علاوه بر خاورمیانه در مدیترانه شرقی، بالکان و دریای سیاه هم حضور دارد.
اما تا آنجایی که مربوط به اهداف آمریکا در خاورمیانه مربوط می شود، دفاع از اسرائیل، حفظِ حضور آمریکا در خلیج فارس و جلوگیری از وجود آمدن قدرتی که بتواند توان آمریکا را در این منطقه به چالش بکشد، عمده ترین اهداف واشنگتن هستند.

انتهای پیام