«دختر همسایه» می‌توانند تک خوانی کنند اما دختران سرزمین خیر!

شاید سرود «برای دختر همسایه» را شنیده یا کلیپ آن را دیده باشید. کلیپی که از چند منظر قابل نقد و بررسی است. فارغ از اینکه هزینه ساخت چنین اثری را چه نهادی پرداخته است و کدام نهاد دغدغه آن را داشته تا چنین محتوایی را تولید کند؛ چند نکته فرهنگی دارد که در ادامه به آن اشاره می‌کنم.

حسین قره در خبرآنلاین نوشت: یک تولید اثر بر اساس کپی کاری امر متداولی است، اگر به خاطر داشته باشید سال ۲۰۱۲ خواننده کره‌ای «پارک جه سانگ» معروف به «سای» آهنگی را به نام «گانگنام استایل» خواند، آهنگی که مختصات فرهنگی خاصی را به طنز روایت می‌کرد. این تک آهنگ در همان سال ۸۰۳ میلیون بازدید داشت و سال بعد به رکورد یک میلیارد و ۱۰۰ میلیون بازدید در یوتیوب رسید. منطقه‌ای که در آن این کلیپ ضبط شد به نقطه‌ای برای گردشگری تبدیل شد و… این تأثیرگذاری وحشتناک وسیع باعث شد تا بسیاری از گروه‌های مختلف با تقلید از همان سبک و شیوه به بیان نظرات خود بپردازند. به‌طور مشخص بخشی از فیلسوفان اخلاق و فعالان محیط‌زیست کنار هم جمع شدند و با تغییر شعر و همسو با خواست خود این تک آهنگ را بازخوانی کردند تا از موج ایجاد شده روی این آهنگ به نفع یک جریان فرهنگی استفاده کنند. این اتفاق دو نکته مهم داشت: یک اینکه؛ همه پذیرفتند که تک آهنگ سای تأثیرگذار بوده است. دوم اینکه همه پذیرفتند که بسیاری این آهنگ را گوش داده‌اند و این آمار غیرواقعی نبوده و به عبارتی ارتش‌های سایبری و اکانت های فیک و چه و چه که در همه جای دنیا متداول است به پخش گسترده این آهنگ در جهان کمکی نکرده‌اند و سای را مخاطب گسترده شنیده است.

حال اگر به سرود برای دختر همسایه برگردیم، این نکات برجسته می‌شود:یک اینکه سازندگان سرود برای دختر همسایه پذیرفته‌اند که آهنگ شروین حاجی پور با نام «برای» تأثیرگذار بوده است. اینجا هم منظر فنی موسیقی آن اثر مهم می‌شود و هم بافت و ساخت شعر و کاری که حاجی پور کرده است.

نکته بعد این است که سازندگان با ساخت اثر بر اساس الگوی کار حاجی پور اعتراف می‌کنند که هم آن اثر به غیر از منظر موسیقی و متن، از منظر گستردگی و فراوانی توانسته است نظر مخاطبان وسیعی را به خود جلب کند، آن‌قدر که سازندگان به روی این فرض حساب کرده‌اند که این ملودی در فضای هر دو کشور ایران و افغانستان شناخته شده است و بر اساس این آشناپنداری بخش قابل‌توجهی از مخاطبان آن تک آهنگ شروین حاجی پور، کلیپ این تک آهنگ را هم خواهند دید. این اعتراف با سایر حرف‌هایی که جریان حامی برای دختر همسایه می‌زنند، فرق فاحش دارد، وقتی‌که نمایندگانشان می‌گویند آن طرز تفکر که حاجی پور در ترانه‌اش آنان را نمایندگی کرده یک درصد هستند و اندکند و اقلیتی بیش نیستند؛ چرا این هزینه فرهنگی را می‌کنند تا بر اساس الگوهای همان اقلیت اثری هنری خلق کنند. این پارادوکس و تعارض و تناقض آشکاری است.

به نکات بالا این را هم اضافه کنید که از منظر فلسفه هنر در یک اثر هنری فرم و محتوا درهم‌تنیده هستند، یعنی این محتوا است که فرم اثر را می‌سازد، بحث مطولی دارد حتی فرم‌گرایان نیز درنهایت این را می‌گویند که فرم‌های تازه آنان محتواهای متفاوتی را خلق می‌کند. حالا اگر هر کدام از این دو سو را قبول داشته باشیم، برای دختر همسایه در فرمی که محصول یک جریان فکری و فرهنگی دیگر است محتوایی را ریخته‌اند که از قالب آن فرم بیرون می‌زند و برای آن نیست، اگر محتوا را هم اصل بگیرم، محتوا آنان نباید در قالب و فرم جریانی که به آن اعتقادی ندارند ریخته شود. کلام آخر در اینجا اینکه وقتی به فرم و محتوایی اعتقاد ندارید، نمی‌تواند اثری هنری در همان فرم محتوا تولید کنید یا اینکه آن را در ناخودآگاه باور کرده‌اید و تعارضتان ظاهری است یا اثر هنری ساخته شده عمیق و قابل‌اعتنا نخواهد بود.

تک خوانی زنان کدام سوی مرز آزاد است

سرفصل دوم، تک‌خوانی زنان است.عجیب است تمام رسانه‌های ایرانی که برای دختر همسایه را منتشر کرده‌اند در مورد حضور زنان در ورزشگاه موضع منفی دارند، تک‌خوانی زنان بینشان حرمت دارد اما اگر دختران همسایه یعنی زنان هم‌زبان افغانستانی آهنگی را تک و هم‌خوانی کنند، حرمت‌ها برداشته می‌شود و دیگر تمام آن اصولی که بر آن پا می‌فشردند، را زیر پا می‌گذارند. این تعارض دیگری که این اثر به وجود می‌آورد. اگر زنان می‌توانند بخوانند و خواندنشان حرمت ندارد در حد و حدود همین کلیپ برای دختر همسایه، خب این فرصت به بانوان ایرانی هم داده شود تا اجرا کنند و رسانه‌های اصولگرا هم آن را منتشر کنند وگرنه این کلاه‌شرعی بسیار بزرگ‌تر از آن است که هیچ دین‌داری بپذیرد و سر کند.

آزادی و آزادگی با آگاهی تعارض دارد؟

درباره شعر و محتوای آن می‌توان مفصل و مطول بحث کرد که مثلاً آزادی و آزادگی چه تعارضی با آگاهی دارد که در شعر برای دختر همسایه سعی شده است دوگانه‌اش را بسازد. بی‌هیچ تردیدی در آزادی، آگاهی ایجاد می‌شود و آگاهی منبع اصلی آزادی است. این دو معارض نبوده و مکمل یکدیگرند. هرچند به بندبند دیگر این سروده می‌شود اشاره کرد و نکات آن را مورد بررسی قرار داد.

آثار شتاب‌زده و واکنشی هرچقدر هم که پایش هزینه شود، نمی‌تواند با آثاری که بر اساس جوشش فردی حاصل شده است، رقابت کند، این‌یک اصل هنری است. دختران افغانستان قطعاً می‌توانند تجربیاتی که در بیشتر از نیم‌قرن گذشته داشته‌اند را روایت کنند و حتی اگر از این بضاعت فرهنگی استفاده درست شود، می‌تواند روی بسترهای فرهنگی تمام منطقه خاورمیانه تأثیر بگذارند، همان‌طور که تجربیات زنان ایرانی در صدسال گذشته می‌تواند تأثیرگذار باشد؛ اما مسئله مهم این است، اثر هنری حاصل جوشش است شما می‌توانید به منابع فکری یک هنرمند شک کنید و ایده‌اش را زیر سؤال ببرید اما نمی‌توانید جلو تأثیرش را بگیرید یا با خلق آثار تقلیدی تاثیر کارش را کم کنید بلکه به بسط اثر او کمک می‌کنید. اگر می خواهید اثری تاثیرگذار بسازید نیاز است تا بستر جوشش را باز بگذارید.

محمد کاظم کاظمی شاعر سرشناس افغانستانی در صفحه اینستاگرام شخصی خود نوشت: «جامعهٔ افغانستان از نظر پوشش و زیست اجتماعی بسیار متلون و متنوع است. کاش این کلیپ هم این تنوع در پوشش را به نمایش می‌گذاشت تا هم این قدر «سفارشی» به نظر نمی‌رسید و هم نشان می‌داد که در افغانستان، مسئلهٔ پوشش نتوانسته است به یک دوقطبی و بحران بدل شود، چیزی که متأسفانه تا حدودی در ایران رخ داده است و عواملی هم دارد.»

به گزارش خبرگزاری خبرآنلاین، محمدکاظم کاظمی شاعر افغانستانی که سال‌هاست در ایران زندگی می‌کند، در واکنش به سرود «برای دختر همسایه» که از روز گذشته در فضای مجازی ایران منتشر شده است یادداشتی در اینستاگرامش منتشر کرده و در آن به مسائل هر دو کشور پرداخته است.

کاظمی نوشته است: «این کلیپ در این روزها دست‌به‌دست می‌شود و بازتاب نسبتاً وسیعی هم پیدا کرده است. سازندگان آن گویا می‌خواهند مردم ایران را از سرنوشتی که بر سر مردم افغانستان آمد برحذر دارند. من نکاتی در این مورد دارم که می‌نویسم به امید این که به گوش سازندگان بی‌نام و نشان آن برسد.

۱. به نظر من اصل این کار یعنی باز کردن دریچهٔ گفتگو و ارتباط میان دو ملت ارزشمند است. به جای بیانیه‌های رسمی، یک کار هنری صورت گرفته است. تجربهٔ افغانستان می‌تواند برای مردم هر دو کشور سودمند باشد، البته اگر درست نگریسته شود و درست تحلیل شود.

۲. دوقطبی یا وفاق؟
مردم افغانستان دوستدار مردم ایران‌اند. و بارها این دوستداری را در سخن و در عمل تصویر کرده‌اند. ما آرزومند رفع این بحران هستیم. ولی به باور من، رفع این بحران با تقویت یک قطب از این دوقطبی صورت نمی‌گیرد، بلکه راه نهایی آن رفع دوقطبی و ایجاد وفاق میان ملت است. به نظرم این کلیپ دوقطبی را تشدید می‌کند و بلکه آن را به داخل جامعهٔ افغانستان هم سرایت می‌دهد.

۳. تصویر یک‌جانبه از زنان افغانستان
جامعهٔ افغانستان از نظر پوشش و زیست اجتماعی بسیار متلون و متنوع است. کاش این کلیپ هم این تنوع در پوشش را به نمایش می‌گذاشت تا هم این قدر «سفارشی» به نظر نمی‌رسید و هم نشان می‌داد که در افغانستان، مسئلهٔ پوشش نتوانسته است به یک دوقطبی و بحران بدل شود، چیزی که متأسفانه تا حدودی در ایران رخ داده است و عواملی هم دارد.

۴. امریکا یا طالبان؟
کلیپ از همان ثانیهٔ اول، آشکارا ضدامریکایی است و چنین وانمود می‌کند که همه مصیبت‌های افغانستان به خاطر حضور خارجی‌ها بوده است، که البته تا حدودی درست است. ولی به‌راستی چه عواملی باعث حضور نیروهای بین‌المللی در افغانستان شد و چه کسانی این حضور و تبعات سنگین آن برای مردم افغانستان را سبب شدند و تداوم دادند؟
بسیاری از مردم افغانستان در ابتدا از عملیات نظامی نیروهای چندملیتی برای نابودی طالبان استقبال کردند و آنان را را منجی خود می‌دانستند، تصوری که اشتباه بود. ولی به این باید اندیشید که طالبان چه کردند با مردم افغانستان که این مردم، ولو به اشتباه، غرب را منجی خود دانستند؟
چیزی که در این کلیپ نادیده گرفته می‌شود، مسئولیت طالبان در این وضعیت است، در حالی که در جای‌هایی از این کلیپ صحنه‌هایی از عملیات‌های انتحاری‌ به عنوان مصیبت‌های افغانستان گنجانده شده است، عملیات‌هایی که عمدتاً این گروه و اقرانشان انجام دادند و بارها به این رویه افتخار کردند.»

کلیپی که نام نداشت و بی‌نشان بود

کلیپ برای دختر همسایه را که چند دختر افغانستانی خوانده‌اند براساس شعر و اجرایی است که چندی پیش شروین حاجی‌پور با نام «برای» خواند و در فضای مجازی ایران و خارج ایران بارها تکرار و بازخوانی شد. برای دختر همسایه اما روایت دختران افغانستانی است که برای دختران و زنان ایرانی، رنج رفته بر خود را روایت می‌کنند و از آنان می‌خواهند تا به جای شعار «زن، زندگی آزادی»، «زن، زندگی آگاهی» را فریاد بزنند و گول شعارهای آمریکایی را نخورند و سرزمینشان را نابود نکنند.

این کلیپ در رسانه های جریان اصولگرا به سرعت و بشدت بازتاب یافته است اما هنوز مشخص نیست تولیدکنندگان این کلیپ چه کسانی هستند و چطور در شرایط بحرانی که زنان افغانستان با طالبان دارند، زنانی به این فکر افتاده اند که به دختران ایرانی راهکار دهند و آنان را به آگاهی فرابخوانند در حالی که خود درگیر تحصیل کودکان دخترشان هستند.

فریب غربی‌ها را نخورید!

خبرگزاری اصولگرای تسنیم با تیتر «کلیپ دختران افغانستانی برای دختران ایرانی/ فریب غربی ها را نخورید» به استقبال این کلیپ رفت و در ادامه نوشت: در کلیپ «برای دختر همسایه»، دختران افغانستانی با نمایش برخی جنایات آمریکا در این کشور، به زنان و دختران ایرانی توصیه می کنند که فریب آزادی غربی‌ها را نخورند.

در روزهای اخیر کلیپی با عنوان «برای دختر همسایه» در فضای مجازی منتشر شده که در آن تعدادی از دختران افغانستانی گوشه‌ای از “آزادی” که آمریکا و برخی کشورهای غربی دو دهه قبل و پیش از آغاز حمله آمریکا و متحدانش وعده آن را به زنان و دختران افغانستانی داده بودند، به نمایش گذاشتند.

در این کلیپ ضمن اشاره به برخی جنایات ارتش آمریکا در قبال مردم مظلوم افغانستان، این توصیه به زنان و دختران ایرانی می‌شود که همچون ملت افغانستان مقهور شعارهای به ظاهر زیبای غربی‌ها در حوزه‌ آزادی نشوند.» اگرچه این کلیپ در حوزه فرهنگ تعریف می شود اما گروه سیاسی این خبرگزاری انتشار ویدئو را پوشش داده است.

گروه چندرسانه ای خبرگزاری فارس هم در توضیح انتشار ویدئو نوشته است: «پیام دختران افغانستانی به دختران ایرانی». مخاطبان عموما مرد خبرگزاری فارس اثر را تحسین کرده اند و از زنان که مادران و خواهران و همسران خودشان هستند، خواسته اند که به پیام دختران همسایه گوش کنند.

نکته اینجاست که برای کار فرهنگی چه مقیاسی مهم و ملاک است، این که زنان دردمند افغانستانی به خواهران خود در ایران تجربه تلخ خود از حضور نیروهای بیگانه را بگویند قطعا امر درستی است، اما نه در زمانه ای که خود درگیر مشکلات متعدد داخلی یعنی طالبان هستند و صدای زنان در هر دو کشور برای خواندن آواز حرمت دارد و با حضور طالبان حتی حضور زنان در تلویزیون به عنوان مجری با موانعی روبروست. البته که صداهای مشترکی در هر دو سوی مرز دردهای مشترکی از جمله «جان پدر کجاستی» را فریاد زدند. اشتراک فرهنگی ایرانیان با خواهران و برادران افغانستانی‌شان بسیار است و باید برای مشکلات هر دو ملت با توجه به تجریبات زیسته کارهای فرهنگی صورت گرفته و ارائه شود.

انتهای پیام