هواپیمای اوکراینی در پرونده روزنامه همشهری

روزنامه‌ی همشهری وابسته به شهرداری تهران که در در حال حاضر در اختیار اصولگرایان است، به بهانه‌ی سومین سالگرد ماجرای هواپیمای اوکراینی پرونده‌ای خبری درباره‌ی آن منتشر کرده است. متن کامل این پرونده را در زیر می‌بینید و می‌خوانید با این توضیح که انصاف نیوز نمی‌تواند ادعاهای مطرح شده در آن را تایید یا رد کند.

---

این روزنامه در گزارشی با تیتر «دی‌ماه ابدی | مروری بر حادثه هواپیمای PS752 اوکراین که ملت را داغدار کرد»، به همراه یک اینفوگرافی نوشت:

«یکی از تلخ‌ترین حوادث رخ‌داده در ایران دی‌ماه سال 98اتفاق افتاد. ترور سپهبد شهیدقاسم سلیمانی و واقعه تأسف‌بار سرنگونی هواپیمای مسافربری اوکراینی و جان باختن سرنشینان آن را هرگز نمی‌توان از یاد برد. اما این اتفاق چگونه رقم خورد؟ از زمان شلیک نخستین موشک تا اعلام رسمی وقوع آن که 80ساعت به طول انجامید، چه رویدادهایی رخ داد؟ برای رسیدن به پاسخ این سؤالات، گام به گام با آنچه در مهم‌ترین ساعت‌های پس از وقوع این حادثه رخ داد، همراه شوید».

---

یادداشت: چند برداشت از یک واقعه تلخ

سیدمحمود محمدی، حقوقدان

درباره ماجرای هواپیمای اوکراینی مباحث فنی زیادی وجود دارد که می‌تواند بر حیثیت حقوقی و قضایی موضوع تأثیر مستقیمی بگذارد. سؤال این است که هواپیمای اوکراینی چگونه در سامانه موشکی ما به‌عنوان موشک کروز شناسایی شده که اپراتور ناچار به برخورد با آن شده است؟ آیا با سرویس‌های دشمن علیه ما و سامانه موشکی مستقر در منطقه جنگ راداری اجرا کردند؟ این موضوع مسئله‌ای فنی و بسیار مهم است که با رسیدن به پاسخ این سؤال می‌توان روند پرونده این حادثه تلخ را در ابعاد مختلف مورد بررسی قرار داد.
در نظام حقوقی، سبب و مباشر در وقوع جرم تعریف شده است. سبب یعنی اینکه فردی به عمد قصد ضرر رساندن به دیگری را داشته باشد و سبب اغوا به این معناست که شرایطی برای فرد ایجاد شود که با ایجاد آن، فرد به اشتباه مرتکب جرم شود. در روند تحقیقات پرونده، در حالت اول اپراتور سامانه موشکی مستند به داده‌های آماری خود احساس کرده است که موشکی به سمت تهران در حال حرکت است و به این دلیل و به‌زعم خود موشک را هدف قرار داده است. در حالت دوم، به‌دلیل جنگ الکترونیکی، با هدف فریب اپراتور شرایطی ایجاد شد که موشک شلیک شود. در چنین شرایطی، اگر ثابت شود سرویس‌های اطلاعاتی دشمن به نوعی در این داستان نقش داشته‌اند، پرونده دارای ابعاد جدیدی می‌شود که نمی‌توان از کنار آن به‌سادگی عبور کرد.علتی که چنین اتفاقی محتمل و به واقعیت نزدیک است، این است که بعد از حمله به عین‌الاسد و در فاصله چند ساعت بعد از آن، هواپیمای اوکراینی هدف گرفته شد. در روزهای قبل از آن، آمریکایی‌ها سردارسلیمانی را به شهادت رساندند و این موضوع موجی از احساسات ضد‌آمریکایی را در ایران و منطقه ایجاد کرد. این احساسات به‌قدری برای آمریکایی‌ها نگران‌کننده شد که ترامپ در توییتی اعلام کرد اگر به منافع آمریکا آسیبی وارد شود، آنها به 52مرکز فرهنگی ایران حمله می‌کنند. منظور ترامپ از این جمله حمله به ساختمان‌های فرهنگی نبود و با نگاهی به نام و سوابق جان‌باختگان این پرواز به روشنی مشاهده می‌شود نخبگان ایرانی بسیاری در آن پرواز بودند که هریک از آنها به‌تنهایی برای ایران اهمیت زیادی داشتند. علاوه بر این، با همگرایی‌ای که در داخل کشور در پی این اتفاق ایجاد شد و سرمایه اجتماعی عظیمی حول نظام شکل گرفت، سقوط هواپیما این سرمایه‌ها و نخبگان را از بین برد و همان ادعای ترامپ محقق شد و این مسئله نشانه‌ روشنی است که آمریکایی‌ها در این ماجرا و وقایع سامانه موشکی و اختلال ایجادشده در آن نقش داشتند. با این تحلیل، ما با حالت سبب اغوای مباشر روبه‌رو هستیم که این حالت، آمریکایی‌ها را مسئول سقوط هواپیما می‌کند. در این شرایط، باید آمریکایی‌ها محاکمه شوند.

اطمینان از صحت رأی سازمان قضایی
نکته بعدی درباره دادگاه و طرح برخی ادعاها درباره آن است. بنا بر تجربه قبلی و به ضرس قاطع می‌گویم سازمان قضایی نیروهای مسلح ازجمله مراجع قضایی مستقل و قابل اعتمادی است که بارها نشان داده بی‌رحمانه با ضابطان برخورد کرده است و ضابطین نمی‌توانند از چنگال عدالت در آن فرار کنند. سابقه برخورد با برخی مفاسد رخ داده در نیروهای مسلح که برخی از آنان بسیار معروف هستند، سبب شده سرمایه اجتماعی این سازمان به‌گونه‌ای بالا باشد که رهبر معظم انقلاب شخصا برخی پرونده‌های خاص قضایی را برای رسیدگی عادلانه و به دور از هرگونه ملاحظه‌ به آن ارجاع دهند؛ بنابراین نباید شک و شبهه‌ای درباره عملکرد سازمان قضایی نیروهای مسلح در رسیدگی به این پرونده داشت. آنچه در رسانه‌های بیگانه درباره آن گفته می‌شود را نمی‌توان مبنا دانست، بلکه باید با پایان یافتن دادگاه نتیجه را ارزیابی و تحلیل کرد.

مبنای تشکیل دادگاه موازی در خارج
پیگیری قضایی پرونده سقوط هواپیمای اوکراینی در حالی هنوز در سازمان قضایی نیروهای مسلح در جریان است که شاهد هستیم خانواده برخی از جان‌باختگان با طرح دعوی در دادگاه‌های فراسرزمینی و لاهه پرونده موازی را تشکیل داده‌اند. در حقوق جزا اصل سرزمینی بودن مجازات‌ها مورد تأکید قرار گرفته است؛ حتی اگر قربانی تبعه کشوری که در آن قربانی شده است، نباشد. این اصل تقریبا اصلی پذیرفته شده در نظام حقوقی جهان است؛ از این رو، رسیدگی به این پرونده در صلاحیت دادگاه‌های جمهوری اسلامی ایران است، اما منع قانونی برای مراجعه اتباع کشورهای دیگر برای رسیدگی به پرونده‌ ندارد و این موضوع را می‌توان در اصل تزاحم قضایی مورد بررسی قرار داد. بعد دیگری که در این جریان وجود دارد، بعد سیاسی در یک پرونده قضایی است. وقتی سرویس‌های اطلاعاتی طراحی حمله به هواپیما را انجام داده‌اند، قطعا برای بعد از آن نیز طراحی خاص خود را داشته‌اند. آنها با سازوکار طراحی شکایت در دادگاه‌های موازی به‌دنبال آن هستند که سرمایه‌های اجتماعی ایران را در عرصه بین‌المللی مخدوش کنند و با تخریب سیستم قضایی ایران اعتبار قضایی جمهوری اسلامی ایران را زیر سؤال ببرند. تلقین بی‌اعتباری و بی‌اعتمادی به دستگاه قضایی از سوی این جریان‌ها مسئله جدیدی نیست و مسبوق به سابقه است و می‌توان رد آن را در انفجار آمیا در آرژانتین نیز مشاهده کرد. ممکن است برخی بر این باور باشند که با علنی کردن دادگاه و مذاکرات آن، می‌توانستیم مانع تخریب جایگاه قضایی کشور شویم.

---

پاسخ به 9 سوال و شبهه درباره هواپیمای اوکراینی
/ کالبدشکافی یک تراژدی /

محمد شلتوکی، خبرنگار

ساعت 6:12 روز چهارشنبه 18دی‌ماه1398، هواپیمای بوئینگ 752 سری 800هواپیمایی اوکراین اینترنشنال با علامت ثبت UR-PSR که حامل 176سرنشین شامل 167مسافر و 9خدمه پروازی است با مجوز برج مراقبت پرواز، از باند 29راست فرودگاه بین‌المللی امام‌خمینی(ره) به پرواز درمی‌آید، ولی کمتر از 3دقیقه بعد یعنی در ساعت 6:14:56 هدف موشک شلیک شده از سامانه پدافندی تور ام-1 قرار می‌گیرد و در ساعت 6:18 نیز به‌طور کامل از صفحه رادار محو می‌شود. اما این اتفاق چگونه رخ داده است؟ چه علل و عواملی سبب شده، اپراتور سامانه پدافندی مرتکب اشتباه فاحشی در تصمیم‌گیری برای شلیک موشک به هواپیما شود؟ آیا ردی از نفوذ و هک سیستم‌های دفاعی کشور در این پرونده وجود دارد؟ کدام زوایا و ابعاد این پرونده تاکنون کمتر مورد توجه قرار گرفته است؟ برای پاسخ به سؤالات و رفع ابهامات درباره ماجرای هواپیمای اوکراینی این گزارش را بخوانید.

چرا 2موشک به‌سمت هواپیما شلیک شد؟
پایه و اساس شلیک 2موشک به‌سمت هواپیما، قطعیت و یقین اپراتور است که گمان می‌کند در حال مقابله با یک موشک کروز است؛ کرنولوژی یا زمانبندی شلیک موشک به‌سمت هدف اینگونه است که اپراتور در ساعت6:14:19 موشک اول را به‌سمت هدف مورد نظر خود شلیک می‌کند که پس از 18ثانیه سیگنال فعال شدن فیوز مجاورتی موشک که به‌معنای عمل کردن آن است، ثبت می‌شود.
با وجود عملکرد موشک اول، سامانه پدافندی همچنان قفل راداری روی هدف دارد و مسیر حرکت آن را ردیابی می‌کند که اپراتور هم با توجه به تداوم مسیر حرکتی هدف کشف شده، موشک دوم را در ساعت 6:15:09 به‌سمت هدف شلیک می‌کند.
درحقیقت علت شلیک موشک دوم، یقین اپراتور به متخاصم بودن هدف و همچنین تداوم مسیر حرکتی هدف پس از شلیک موشک اول است.

 چرا در شب حادثه آسمان کلییر نشد؟ مسئولیت کلییر شدن آسمان با چه کسی بود؟
هماهنگی نظامی-غیرنظامی هوانوردی در ایران شامل 3سطح راهبردی، تاکتیکی و عملیاتی است. در سطح راهبردی، دبیرخانه شورای‌عالی امنیت ملی با تعیین الزامات کلی و ابلاغ سیاست‌های لازم نحوه همکاری و مسئولیت هر بخش را تعیین می‌کند که در این ساختار، سازمان هواپیمایی کشوری، شرکت فرودگاه‌های کشور و نیروهای مسلح هرکدام مسئولیتی دارند. در سطح تاکتیکی، روش‌های اجرایی مشخص برای اجرای راهبردهای فوق تعیین می‌شود که در آن واحد مراقبت شرکت فرودگاه‌ها، پدافند هوایی نیروهای مسلح و همچنین عملیات سازمان هواپیمایی کشوری ایفای نقش می‌کنند. در سطح عملیاتی اما از دوران دفاع‌مقدس، با هدف تامین امنیت فرودگاه‌ها و پروازهای کشور در برابر حملات احتمالی دشمن و تفکیک پروازهای تجاری از پروازهای ناشناس و متخاصم یک ساختار از بخش پدافند هوایی کشور به هماهنگی با مدیریت فضای پروازی کشور اختصاص داده شده است که در سلسله مراتب مختلف وظیفه هماهنگی بین بخش دفاع هوایی و بخش پروازهای غیرنظامی را به‌صورت عملیاتی اجرا می‌کند. مطابق ساختار عملیاتی هماهنگی واحدهای نظامی-غیرنظامی در عملیات هوانوردی کشور، در زمان وقوع حادثه هواپیمای اوکراینی مسئولیت کلییر کردن آسمان با مرکز عملیات دفاع هوایی کشور بوده که جزئی از نیروهای مسلح محسوب می‌شود. با این حال پیرامون این موضوع دیدگاه‌های مختلفی در نیروهای مسلح وجود دارد؛ یک دیدگاه معتقد است که پس از عملیات موشکی حمله به عین‌الاسد که نخستین حمله رسمی یک کشور به ایالات‌متحده آمریکا پس از 85سال بوده و درحالی‌که احتمال جنگ بسیار بالا ارزیابی می‌شده، باید همانند ایامی چون 29فروردین، 14خرداد و 31شهریور که هرساله فرودگاه‌های تهران برای چند ساعتی تعطیل می‌شوند و پروازهای ورودی و خروجی اجازه نشست و برخاست در این فرودگاه‌ها را ندارند، آن شب هم دست‌کم تا روشنایی هوا فرودگاه‌ها تعطیل می‌شد. دیدگاه دیگر معتقد است تنها در زمانی می‌توان آسمان را کلییر کرد که حمله هوایی دشمن قطعی باشد، آژیر قرمز از رسانه‌ها به صدا دربیاید و مردم به پناهگاه بروند تا بتوان آسمان را کلییر کرد؛ این در حالی است که در آن شب شواهدی مبنی بر حمله قطعی دشمن وجود نداشته است. صاحبان این دیدگاه معتقدند که حتی در طول 8سال دفاع‌مقدس نیز فرودگاه‌ها تعطیل نشدند و تنها در زمانی که حمله هوایی دشمن قطعی بود، اجازه نشست و برخاست به پروازها داده نمی‌شد.

آیا هر دو موشک به هواپیما اصابت کرد؟
خیر، برابر اطلاعات ثبت شده در سامانه، موشک اول پس از شلیک، در ساعت6:14:57 سیگنال فعال شدن فیوز مجاورتی را ارسال می‌کند که حاکی از عملکرد آن است، اما موشک دوم پس از شلیک، چنین سیگنالی را ارسال نمی‌کند و آخرین ارتباط رادیویی آن با سامانه پدافندی در مکانی نزدیک مسیر حرکت هواپیما اما با فاصله قابل توجه ثبت شده است و پس از آن هم پیام موفقیت‌آمیز نبودن عملکرد موشک در سامانه نشان داده می‌شود. اطلاعات ثبت شده هر دو موشک در سامانه دفاع هوایی نشان می‌دهد که موشک اول در مجاورت هواپیما و موشک دوم در فاصله حدود 900متری شمال موقعیت هواپیما منفجر شده است و موشک دوم احتمال آسیب به هواپیما را نداشته است.

 خطای انسانی که عامل این حادثه بوده به چه معناست؟
خطای انسانی عامل اصلی این سانحه عنوان شده، با این حال زنجیره‌ای از رخدادها منجر به وقوع این سانحه می‌شود که در حلقه‌های این زنجیره، خطای انسانی بیشترین سهم را دارد. برای بررسی دقیق‌تر این موضوع باید به حدود یک ساعت و نیم قبل از حادثه رجوع کرد؛ در ساعت4:54 روز سانحه، سامانه دفاع هوایی تور-ام1 که وظیفه دفاع از یکی از مراکز حساس سپاه در محدوده بیدگنه را دارد، مطابق با طرح تاکتیکی خود حدود 100متر از محل استقرار قبلی خود جابه‌جا می‌شود که طی این جابه‌جایی سمت سامانه نیز تغییر پیدا می‌کند.
نخستین خطای انسانی اینجا رخ می‌دهد؛ چراکه اپراتور پس از این جابه‌جایی، شمال جغرافیایی را تصحیح نمی‌کند و سامانه دچار 105درجه خطای سمت می‌شود؛ برای درک بهتر این موضوع باید اینگونه گفت که این خطا باعث می‌شود تا اپراتور هدفی را که از سمت فرودگاه در حال پرواز به‌سمت غرب بوده به شکل هدفی که از سمت جنوب غربی به‌سمت تهران در حال حرکت بوده در ارتفاعی به نسبت پایین مشاهده کند.
در ساعت6:14 اپراتور هدفی را در سمت 250درجه نسبت به شمال خود و در حال طی کردن مسیر 56درجه شناسایی می‌کند؛ این در حالی است که آن هدف یعنی هواپیمای اوکراینی پس از برخاست از فرودگاه از سمت 143درجه نسبت به سامانه و در حال طی کردن مسیر 309درجه بوده است.
 اپراتور سامانه مشخصات هدف شناسایی شده را در ساعت 6:14:19 روی بستر ارتباط به مرکز فرماندهی خود اعلام می‌کند که مبادله این پیام موفقیت‌آمیز نبوده و در پیام‌های ضبط شده در مرکز ثبت نشده است. در این لحظه دومین خطای اپراتور که منجر به حادثه می‌شود صورت می‌گیرد و او بدون انتظار برای دریافت دستور، رأسا به این نتیجه می‌رسد که هدف موردنظر متخاصم است و نخستین موشک را به‌سمت هدف شلیک می‌کند.
 در همین شرایط، اپراتور چند دستورالعمل را یکجا نقض می‎کند؛ نخست آنکه این سامانه وظیفه رصد و پایش اهداف را به شکل ابتدایی نداشته و موظف بوده تنها درصورت واگذاری هدف از سمت مرکز فرماندهی، نسبت به جست‌وجو، قفل راداری و درصورت لزوم شلیک اقدام کند؛ این در حالی است که رأسا اقدام به همه این مراحل می‌کند. دوم آنکه برای شلیک موشک باید با دستور مرکز فرماندهی خود اقدام می‌کرد؛ درحالی‌که پس از آنکه به‌دلیل قطع ارتباط موفق به دریافت پاسخ از مرکز فرماندهی خود نمی‌شود، براساس دستورالعمل فرامین کنترل آتش یک مرحله کاهش می‌یابد؛ یعنی در وضعیت آتش‌بس قرار می‌گرفت که باز نباید شلیک می‌کرد، اما اینجا شلیک می‌کند.

به‌طور کلی در بررسی زنجیره خطای این سانحه، 4خطا رخ داده است:
1- خطا در تنظیم مجدد شمال سامانه
2- نقص در برقراری ارتباط بین سامانه عمل‌کننده و مرکز هماهنگی
3- شناسایی و طبقه‌بندی اشتباه هدف کشف شده
4- نادیده گرفتن دستورالعمل شلیک

 چرا سخنگوی نیروهای مسلح در روز واقعه و تنها چند ساعت پس از آن موضوع را تکذیب کرد؟
علت این موضوع شرایط خاصی است که در تیم‌های بازرسی نظامی حاکم است. ساعت 8صبح روز چهارشنبه یعنی کمتر از 2ساعت پس از شلیک موشک و سقوط هواپیما، فرمانده نیروی هوافضای سپاه که این اتفاق در زیرمجموعه او رخ داده است، موضوع را به فرمانده کل سپاه اطلاع می‌دهد و فرمانده کل سپاه نیز مقامات ستادکل نیروهای مسلح را در جریان این واقعه قرار می‌دهد. در ستاد کل نیروهای مسلح ابتدا مقاومت‌هایی در زمینه پذیرش این مسئله وجود دارد؛ چراکه اتفاق رخ‌داده آنچنان غیرقابل باور و برخلاف پروتکل‌ها و دستورالعمل‌هاست که احتمال بروز آن اگر نگوییم غیرممکن، اما بسیار کم است؛ با این حال از غروب روز چهارشنبه 18دی‌1398 تیم بررسی سانحه در معاونت بازرسی ستادکل نیروهای مسلح تشکیل می‌شود، اما تشکیل تیم بررسی سانحه به‌معنای قطعیت در وقوع سانحه نیست، بلکه این تیم به‌دنبال بررسی شواهد و قرائن هستند تا قطعیت ساقط شدن هواپیما با شلیک سامانه پدافندی را اثبات یا رد کنند. مصاحبه سخنگوی ارشد نیروهای مسلح در این مقطع یعنی بعدازظهر روز واقعه انجام می‌شود؛ پاسخ به سؤال فوق این است که اساسا در آن مقطع زمانی موضوع هنوز قطعیت نداشته و مصاحبه سخنگوی نیروهای مسلح پیش از تشکیل تیم بررسی سانحه انجام شده است.

 شرایط ۳-ث که مقامات اعلام کردند به چه معناست؟
شرایط آماده‌باش در یگان‌های پدافندی شامل 2بخش است؛ مرحله و سطح.
نخستین مرحله، مراقبت است که در این مرحله هیچ جنگ و اتفاقی محتمل نیست و تنها تعدادی از سامانه‌های رصد و پایش مانند رادارهای پیش‌هشدار اولیه فعال هستند.
مرحله دوم، مهیا شدن است که در این مرحله پرسنل به محل کار خود فراخوان می‌شوند و سامانه‌ها و دستگاه‌های مربوطه مهیا و آماده می‌شوند؛ مانند رزمایش‌های داخل یگانی.
مرحله سوم، مرحله رزم است که این مرحله خود شامل 3سطح است؛ نخستین سطح، 3-الف است به این معنا که همه سامانه‌ها مطابق با طرح عملیاتی از پیش تعیین شده در محل خود مستقر می‌شوند و همه مراحل را برای واگذاری ماموریت طی کرده‌اند.
سطح بعدی، 3-ب است که در این سطح، آمادگی‌ها بالا می‌رود و بین 70تا 80درصد سامانه‌ها و حساسه‌های پدافندی شامل رادارها، سایت‌های شنود الکترونیکی و سیگنالی و… در حالت عملیاتی قرار دارند و هدف را جست‌وجو می‌کنند.
سومین سطح، سطح 3-ث است که در این سطح 100درصد سامانه‌ها و حساسه‌ها در مرحله عملیاتی قرار دارند و پرسنل آماده واگذاری هدف برای رهگیری و درصورت لزوم انهدام آن هستند.
مطابق اطلاعات اعلام شده، سطح آمادگی نیروهای پدافندی کشور از لحظه ترور شهید حاج قاسم سلیمانی در مرحله 3-ب قرار داشته که این آمادگی پس از عملیات عین‌الاسد به 3-ث ارتقا پیدا می‌کند.
ذکر این نکته ضروری است که در کنار سطح آمادگی، مفهوم دیگری در پدافند هوایی وجود دارد به‌نام فرامین کنترل آتش که شامل 3فرمان است؛ آتش‌بس، آتش‌محدود و آتش به اختیار که معنای هرکدام از آنها به شرح زیر است:
آتش‌بس: تحت هیچ شرایطی اپراتور اجازه شلیک به‌سمت هدف را ندارد.
آتش محدود: به هیچ هدفی شلیک نمی‌کنیم؛ مگر آنکه 100درصد مطمئن شویم دشمن است.
آتش به اختیار: به هیچ هدفی شلیک نمی‌کنیم؛ مگر آنکه 100درصد مطمئن شویم غیرخودی است.
قابل ذکر است که در زمان وقوع حادثه هواپیمای اوکراینی، فرامین کنترل آتش در مرحله آتش محدود بوده است.

 آیا رادار توانایی تشخیص هواپیمای مسافربری از موشک کروز را نداشته؟
سامانه تور-ام1 که در سیستم نامگذاری ناتو با اسم SA-15 شناخته می‌شود، یک سامانه دفاع هوایی نقطه‌ای برد کوتاه است که در آن سیستم رادار و پرتاب موشک روی یک شاسی شنی‌دار یکپارچه شده است و برد درگیری آن بین 8 تا 12کیلومتر است. این سامانه 2رادار کشف و ردگیر دارد که رادار کشف اطلاعات اولیه هدف را به کاربر می‌دهد و کاربر پس از کشف هدف برای ردگیری آن اقدام به چرخاندن رادار ردگیر به‌سمت هدف می‌کند. این سامانه از آنجاکه یک سامانه درگیری در برد کوتاه است، رادار آن قابلیت تشخیص نوع هدف را ندارد  و اپراتور باید با هماهنگی مرکز اقدام به شلیک کند؛ با این حال برای آنکه کاربر بتواند هدف را به‌صورت چشمی هم شناسایی کند، یک سامانه الکترواپتیکی نیز در تور-ام1تعبیه شده تا کاربر بتواند هدف را ببیند، لیکن این سامانه از آنجاکه از نوع مرئی و اپتیکی است، در زمان تاریکی هوا یعنی در زمان وقوع حادثه هواپیمای اوکراینی کاربرد ندارد و کاربر نمی‌تواند در تاریکی هدف خود را ببیند.

 تکلیف موشک‌های کروزی که اعلام شد شلیک شده‌اند، چه شد؟
برابر دستورالعمل‌های پدافندی در شرایط 3-ث که سطح آمادگی‌ها در بالاترین حد خود قرار دارد، تمامی اخبار موثق و غیرموثقی که از منابع مختلف دریافت می‌شود، مورد استناد قرار می‌گیرد و در شبکه اعلام می‌شود تا واحدهای پدافندی هوشیاری خود را داشته باشند.
در شب حادثه، مبنای خبر شلیک موشک‌های کروز نیز اطلاع برخی دیده‌بان‌ها از جنوب کشور است که در شبکه اعلام می‌کنند تعدادی نور را در حال ورود به کشور دیده‌اند که حدس می‌زنند مربوط به موشک‌های کروز باشد.
در شرایطی که این خبر در شبکه اعلام می‌شود، واحد پدافندی مربوطه نیز این خبر را دریافت می‌کند و برابر اطلاع دریافتی از آنجا که سامانه پدافندی تور
ام-1یکی از سامانه‌هایی است که کار ویژه‌اش مقابله با موشک‌های کروز و اهداف ارتفاع پست است، خود را آماده مقابله با موشک کروز می‌کند.

چرا اطلاع‌رسانی حادثه با تأخیر انجام شد؟
یکی از پرسش‌هایی که درباره ماجرای هواپیمای اوکراینی مطرح است، اطلاع‌رسانی با 3روز تأخیر است. حادثه در ساعت6:14 روز چهارشنبه 18دی1398 رخ داده، اما اطلاعیه ستاد کل نیروهای مسلح ساعت 7صبح روز شنبه 21دی1398 منتشر می‌شود؛ یعنی 3روز یا 72ساعت تأخیر. گرچه بنابر‌گفته‌های مسئولان امر، رسیدن به قطعیت لازم درباره ساقط شدن هواپیمای اوکراینی با آتش سامانه پدافندی تا صبح روز جمعه یعنی پس از 48ساعت محقق شد که شاهد این مدعا نیز اعلام وزارت ارشاد به برخی روزنامه‌ها برای تأخیر در ارسال صفحات خود به چاپخانه‌هاست که به‌دلیل زمان‌بر بودن فرایند تنظیم بیانیه و نحوه اعلام به صبح روز بعد موکول شد.
با این تفاسیر پاسخ به این سؤال چندوجهی است؛ همانگونه که گفته شد، به‌دلیل نادر بودن چنین رخدادی ابتدای امر باورپذیری آن برای مسئولان مربوطه سخت بوده است؛ با این‌حال پس از پافشاری مسئولان مربوطه در نیروهای مسلح تیم بررسی سانحه تشکیل می‌شود، اما این تیم موظف است با نگاهی همه‌جانبه تمام احتمالات را که می‌توانسته منجر به ساقط شدن پرواز PS752 شود، بررسی کند.
* چند احتمال مهم *
کلید ماجرای تأخیر در اعلام علت سانحه، موضوع بررسی همه احتمالات است؛ چراکه تیم بررسی باید برای اعلام‌نظر قطعی تمام احتمالات را بررسی می‌کرد که در ادامه تمام احتمالات متصور در این حوزه را بیان خواهیم کرد.
نخستین احتمال فرماندهان در ساعات اولیه همان شلیک پدافند و اصابت موشک به هواپیماست که خود می‌تواند شامل بررسی 3عامل خطای انسانی، خرابکاری و جنگ الکترونیک باشد. بررسی احتمال خطای انسانی شامل بازبینی گراف‌های راداری، مکالمات درون‌شبکه‌ای و بررسی تک‌تک اقدامات صورت گرفته توسط اپراتور است که وارسی و بازبینی آنها نیازمند دقت زیاد است. از سوی دیگر بررسی احتمال خرابکاری شامل خرابکاری فنی یا خرابکاری توسط عامل انسانی نیز خود نیازمند بررسی دقیق و مصاحبه با عوامل دخیل در ماجرا ازجمله اپراتورهای سامانه و عوامل نگهداری سامانه است.
احتمال دیگر این سناریور را می‌توان بررسی اقدامات جنگ الکترونیک و ایجاد اختلال در رادارهای شبکه یکپارچه برشمرد. در این خصوص گزاره دیگری که این احتمال را قوی می‌کند، موفق نبودن تلاش اپراتور سامانه پدافندی برای برقراری ارتباط با شبکه یکپارچه است که سردار حاجی‌زاده نیز یکی از علل احتمالی این موضوع را جمینگ (جنگ الکترونیک) نام برده است. دیگر موضوعی که می‌تواند این احتمال را قوی‌تر جلوه دهد، امکان اخلال در رادارهای پیش اخطار و ایجاد اهداف کاذب در فضای کشور (موشک‌های کروز) برای آنها با استفاده از ابزارهای جنگ الکترونیک دور ایستا توسط ارتش تروریستی آمریکاست تا شبکه پدافندی کشور را دچار خطا کند؛ چراکه به‌گفته سردار حاجی‌زاده و سردار سلامی پس از حمله موشکی به پایگاه عین‌الاسد آمریکا در خاک عراق، هواپیماهای آمریکایی بسیار زیادی در اطراف کشور در حال پرواز بودند.
موضوع دیگر را می‌توان اصابت همزمان کروز و موشک پدافندی به هواپیما در یک نقطه تلاقی برشمرد به این صورت که موشک کروز در یک نقطه تلاقی با هواپیما، مورد اصابت موشک پدافندی قرار گرفته باشد. از آنجایی که این احتمال نیازمند بررسی کارشناسی گراف‌های راداری و داده‌های شبکه یکپارچه پدافندی است، یکی از علل تأخیر را می‌توان بررسی این داده‌ها برشمرد.
دلیل احتمالی برای تأخیر در اعلام علت سانحه را می‌توان بررسی احتمال تروریستی بودن سقوط هواپیما با منشأ داخلی و خارجی برشمرد. بررسی این احتمال شامل انفجار در آسمان با بمبگذاری قبلی در هواپیما یا حتی اقدام تروریستی روی زمین با شلیک موشک دوش پرتاب به‌سمت آن برشمرد.
احتمال را می‌توان یقین سامانه پدافندی به هدف قرار دادن یک موشک کروز برشمرد؛ همانگونه که از سوی فرمانده کل سپاه و فرمانده نیروی هوافضای سپاه اعلام شد، در هنگام وقوع حادثه از سوی شبکه پدافند هوایی به سایت‌های پدافندی اعلام شده که تعدادی موشک کروز به‌سمت کشور شلیک شده و در حال پرواز در فضای کشور برای اصابت به اهداف خود هستند و اپراتور سامانه پدافندی نیز با این تصور که هدف نشان داده روی صفحه رادار یکی از موشک‌های کروز آمریکایی است به‌سوی آن شلیک می‌کند. نخستین احتمال در علت تأخیر را می‌توان مفروض بودن نقص فنی هواپیما و سرنگونی موشک کروز توسط پدافند هوایی برشمرد که پس از آن نیروهای نظامی به‌دنبال بقایای موشک کروز بوده‌اند.

---

در بخشی از این پرونده‌ی همشهری با تیتر «چند نکته درباره سخنرانی حکیمانه رهبر معظم انقلاب در ماجرای سقوط هواپیمای اوکراینی | تدبیر رهبر معظم انقلاب» آمده است:

تشییع با شکوه شهید سلیمانی تصویری همدلانه از ایران به سراسر دنیا مخابره کرد. این نمایش از تجلی وحدت آحاد مختلف جامعه که به واسطه بدرقه پیکر شهدای حادثه تروریستی فرودگاه بغداد در شهرهای مختلف ایران جلوه‌گر شد، قابی به یاد ماندنی بود که البته در مناسبات جهانی هم برای ایران بسیار تأثیرگذار بود.
اما درپی حادثه رخ داده برای هواپیمای اوکراینی این تصویر زیبا آسیب دید. ایرانِ یکپارچه و متحد حالا در سیمای جهانی تبدیل به کشوری شده بود که به اشتباه شهروندان خودی را هدف قرار داده و درگیر ناآرامی در پایتخت خود شده است.
اینجا بود که تدبیر رهبر معظم انقلاب اسلامی به‌کار آمد. «برگزاری نماز جمعه تهران پس از 8سال به امامت آیت‌الله خامنه‌ای»؛ همین تیتر کافی بود تا ده‌ها هزار جمعیت مشتاق در بیست و هفتمین روز دی ماه به مصلای تهران بیایند. همین حضور باعث شد تا دنیا تصویر جدیدی از ایران ببیند و به نوعی تصویر مخدوش پیشین روتوش شود. در کنار این موضوع البته سخنرانی‌های رهبر معظم انقلاب در آن مقطع و خطبه‌های آن نمازجمعه معروف هم برگ دیگری از تدبیر معظم‌له در آن مقطع حساس از تاریخ ایران بود.
توضیحات مهمی که نشان می‌داد مردم در مواجهه با هر مسئله‌ای سوای اینکه رسانه‌های دوست و دشمن چه نگاهی به آن دارند، چگونه آن را تحلیل می‌کنند و پشت این تحلیل‌ها چه هدفی پنهان شده، باید مطابق اهداف کلان کشور و جامعه حرکت کنند و اجازه ندهند مسیر حرکت اصلی جامعه مسدود یا منحرف شود. درباره این مسئله چند نکته اساسی وجود دارد.
1 از زمان وقوع حادثه تا زمان سخنرانی رهبر انقلاب، سنگین‌ترین تلاش‌های رسانه‌ای از خارج و حتی درون کشور برای دوپاره کردن جامعه به بهانه شهادت سرنشینان هواپیمای اوکراینی دیده شد، از طرفی برخی افراد در جبهه داخلی نیز نتوانستند آنطور که شایسته بود با چنین اتفاقی برخورد کنند. با توجه به این نکته توضیح داغدار بودن همه مردم ایران ازجمله رهبر انقلاب مقدمه از بین بردن زمینه برای ایجاد شکاف در جامعه است. از سخنان رهبری به‌هیچ‌عنوان نشانی از تخفیف ابعاد این حادثه و سختی آن دیده نمی‌شد. تأکید چندباره بر این مسئله و اینکه چنین واقعه‌ای دل مردم و رهبری را ‌سوزاند، اینکه ضایعه از دست رفتن تعدادی از مردم و جوانان کشور چقدر می‌تواند تلخ و تأسف‌بار باشد، توصیف یکپارچگی ملی است و درواقع تلاش برای هدایت جامعه در مسیری مبتنی‌بر واقعیات و جلوگیری از انحراف.
2 تأکید بر رفع ابهام‌ها و مشخص‌شدن جزئیات این اتفاق است. خیلی‌ها در این مدت با وجود اینکه می‌دانستند بررسی و اعلام نتیجه تحقیقات و مقصران اصلی این ماجرا نیازمند زمان بیشتری است، تلاش می‌کردند القا کنند که مسئولان با پنهان‌کاری علاقه‌ای به واکاوی ماجرا ندارند، اما رهبری با تأکید بر اینکه باید جزئیات این ماجرا مشخص و همه ابهامات آن رفع شود بر حساسیت حاکمیت برای پیگیری ماجرا خبر دادند و ضمنا مطالبات جدی هم برای جلوگیری از تکرار آن داشتند که این‌هم در جای خود حکم دستوری برای ارتقای توان فنی نیروهای مسلح دارد. البته ارتقا به این معناست که توان نیروهای مسلح آنقدر بالا برود که هم تأثیر خطای تشخیص انسانی بسیار کم شود و هم احتمال نفوذ در سیستم‌ها و ضریب خطا در اثر جنگ الکترونیکی و سایبری کاهش یابد.
3 تأکید ایشان بر فرهنگ مسئولیت‌پذیری و عذرخواهی از مردم بود، اینکه حتی مسئولان نظامی هم برای مردم در مواردی که دغدغه عمومی است توضیحات لازم را ارائه کنند حتما گام مهمی در مسیر شفافیت است و تذکر به دیگر مسئولان و ارگان‌های کشور که نباید پرده‌ای میان آنها و مردم وجود داشته باشد.
4 فرهنگ ایثار است. توضیحات رهبر انقلاب از ارزشمند بودن حرکت خانواده‌های داغدار در این ماجرا که صف خود را از ضدانقلاب و رسانه‌های بیگانه جدا کردند نه‌تنها تقدیر از این حرکت بود بلکه گویای این است که همچنان فرهنگی که در بطن جامعه ایرانی نهفته است، زنده و پویاست و می‌تواند کارکردهای بزرگی داشته باشد.
واقع ماجرا این است که حرکت تلویزیون‌های آمریکایی و رادیوهای انگلیسی در این مدت به‌هیچ‌عنوان ساده نبود، بلکه حرکتی سرمایه‌گذاری‌شده و مبتنی‌بر یک طراحی بسیار پیچیده با هدف برگرداندن جامعه ایران به دوران حوادث آبان‌ماه و نارضایتی‌های شکل‌گرفته از حرکت دولت در آن برهه بود. امر مسلم در این میان این است که انسجام ملی شکل‌گرفته ذیل بیرق شهادت سردار سلیمانی و ابومهدی المهندس در ایران و حتی در عراق، اهرم بزرگ و بسیار مؤثری برای شکستن فشارهای خارجی بر ایران و منطقه بود و هست و طراحی رسانه‌های غربی برای از بین بردن اثرات و برکات آن مسئله. ایثار خانواده‌های این شهیدان و برجسته‌کردن آن توسط رهبری، الگوسازی برای کلیت جامعه در مواجهه با چالش‌ها، مصائب و فهم نسبت آنها با منافع ملی است و البته در کنار آن شناختن جریانی که تلاش می‌کند منافع ملی را به هر نحوی شده ذبح کند.
عبارت «همان اندازه‌ای که ما از این حادثه‌ سقوط هواپیما غصه خوردیم و غم بر دل ما فرود آمد، دشمن ما از این حادثه به همان اندازه خوشحال شد؛ دشمن ما خوشحال شد به خیال اینکه یک مستمسکی به‌دست آورده است که بتوانند نظام جمهوری اسلامی را زیر سؤال ببرند»، واقعیتی است که میان اپوزیسیون و بیگانگان وجود دارد، باید به آن توجه کرد و فریب صحنه‌سازی آنها را نخورد.

---

سابقه شلیک به هواپیمای مسافربری در دنیا
/ از خطای انسانی تا مدال شجاعت /

هواپیماهای مسافربری و تجاری از مواردی هستند که حتی در دوران جنگ نیز مصونیت دارند، اما کشورهای مختلف جهان بارها در از دست رفتن عمدی یا سهوی مسافران هوایی سوگوار شده‌اند. تلفات غیرنظامیان در دوران جنگ، درگیری داخلی و مانورهای هوایی نمونه‌هایی از این موارد محسوب می‌شوند.

درگیری اوکراین و روسیه، مسافران خارجی را به کشتن داد
اوکراین پیش از خطای انسانی نیروهای مسلح ایران و قربانی شدن ۱۷۶مسافر و خدمه پرواز نیز درگیر سانحه‌ای مشابه شده بود. پرواز شماره ۱۷هواپیمایی مالزی، پروازی مسافربری با هواپیمای بوئینگ ۷۷۷ بود که مورد حمله واقع شد و در مناطق شرقی آلمان در 17جولای سال 2014 (تیر ۱۳۹۳) سرنگون شد. تمام ۲۹۸سرنشین و خدمه پرواز این هواپیما که بیشتر آنها یعنی ۱۹۳نفر شهروندان هلند بودند، در این حمله، جان باختند. سایر قربانیان ۴۳شهروند مالزی و ۲۷شهروند استرالیایی بودند. این هواپیما که از آمستردام به کوالالامپور در حال پرواز بود، در حوالی شهر دونتسک اوکراین، توسط موشک‌های روسی منهدم شد. این حادثه در خلال اختلافات بین روسیه و اوکراین بر سر منطقه کریمه و پیوستن آن به فدراسیون روسیه اتفاق افتاد. مقامات کی‌یف و نیز تجزیه‌طلبان طرفدار روسیه، یکدیگر را مقصر این حمله موشکی می‌دانستند.

مانوری که به‌جای دشمن فرضی، مسافران را هدف گرفت
کریمه که علت سرنگونی هواپیمای مسافربری در سال ۲۰۱۴ بود، در سال ۲۰۰۱ محل سقوط هواپیمایی بود که به اشتباه در یک مانور هوایی هدف قرار گرفت. پرواز ۱۸۱۲ هواپیمایی سیبری که از تل‌آویو بلند شده و به سمت نووسیبیرسک در روسیه در حال پرواز بود، 4اکتبر 2001(۱۲مهر ۱۳۸۰)پس از اصابت موشک در دریای سیاه سقوط کرد. حمله به این هواپیمای مسافربری توپولوف ۱۵۴ در جریان مانور هوایی ارتش کشور اوکراین در ۳۰۰کیلومتری ساحل کریمه رخ داد و ۶۴ مسافر و ۱۲ خدمه پرواز این هواپیما را به کام مرگ کشاند. تنها 4دقیقه پیش از انهدام این هواپیما، اوکراین در جریان مانور هوایی، 2موشک ضدهوایی دوربرد را شلیک کرده بود. این کشور که مداخله خود در سانحه سقوط هواپیما به دریا را رد می‌کرد، پس از یک هفته و بعد از فشار گروه تحقیقات روسی، مسئولیت این سانحه را گردن گرفت. لئونید کوچما، رئیس‌جمهوری وقت اوکراین مقصر این حادثه را ارتش اوکراین اعلام کرد. در روزی که این هواپیما مورد هدف قرار گرفت، ۲۳ موشک از هواپیماهای بدون سرنشین، شلیک شده بود. الکساندر کوزماک، وزیر دفاع وقت اوکراین نقش نیروهای اوکراینی در این سانحه را پذیرفت و از خانواده‌ قربانیان عذرخواهی کرد. اوکراین طی سال‌های ۲۰۰۳ تا ۲۰۰۵، مبلغ ۱۵.۶میلیون دلار به خانواده‌های قربانیان پرداخت کرد.

مسافران ایرانی قربانی شدند، فرمانده آمریکایی مدال شجاعت گرفت!
یکی از تلخ‌ترین حوادث حمله به هواپیماهای مسافربری در جهان بدون‌شک حمله به ایرباس 655 ایران از سوی ناوجنگی یو‌اس‌اس وینسنس آمریکا بود. پرواز ۶۵۵ ایران‌ایر که از بندرعباس به دوبی می‌رفت، پس از اصابت موشک‌های آمریکایی در آب‌های خلیج‌فارس سقوط کرد. در 3ژوئیه 1988(۱۲ تیر ۱۳۶۷)نیروهای آمریکایی در میانه جنگ ایران و عراق و در شرایطی که کشمکش‌های ایران و آمریکا در خلیج‌فارس بالا گرفته بود، هواپیمای ایرباس آ-۳۰۰ را با ۲۹۰سرنشین، مورد حمله موشکی قرار دادند. این هواپیما به فاصله کوتاهی از شروع پرواز خود مورد اصابت 2موشک قرار گرفت. نیروهای آمریکایی اعلام کردند این هواپیمای مسافربری به اشتباه، یک جت جنگی تشخیص داده شده است. بعد از آن اتفاق از سوی آمریکایی‌ها به فرمانده ناو جنایتکار، مدال شجاعت داده شد.

خطای مرگباری که با موشک پاسخ گرفت
پرواز ۷۰۰ هواپیمایی کره‌جنوبی که اول سپتامبر 1983(۱۰شهریور ۱۳۶۲)نیویورک را به مقصد سئول ترک کرده بود، در دریای ژاپن مورد اصابت جنگنده‌های شوروی قرار گرفت و ۲۶۹سرنشین آن کشته شدند. این حادثه در خلال جنگ سرد رخ داد و شوروی ادعا کرد این هواپیما در حال انجام عملیات جاسوسی بوده است، اما آمریکا این ادعا را رد کرد. یکی از ۶۳آمریکایی کشته‌ شده در این سانحه، لری مک‌دونالد از اعضای کنگره آمریکا بود. آمریکا، ژاپن و شوروی جست‌وجو در دریای اُخُتسک را برای پیدا کردن جعبه سیاه بوئینگ ۷۴۷ سرنگون‌شده آغاز کردند، اما موفق به پیدا کردن آن نشدند. مقامات شوروی در ابتدا دخالت در این سانحه را تکذیب می‌کردند. داده‌هایی که مقامات آمریکایی از این سانحه منتشر کردند، نشان می‌داد که این هواپیما به‌صورت ناخواسته و به‌دلیل خطا در مسیریابی، وارد منطقه هوایی شوروی شده است.

نقش ایتالیا در سرنگونی یک پرواز داخلی
دهه 50را می‌توان یکی از پرحادثه‌ترین و تلخ‌ترین سال‌های شرکت‌های هوایی در بخش مسافربری به شمار آورد. 27ژوئن 1980(۶ تیر ۱۳۵۹)پرواز ۸۷۰هواپیمایی ایتاویا با 81مسافر و با 2ساعت تأخیر، شهر بلونیا در ایتالیا را به مقصد پالرمو ترک کرد، اما هیچ‌گاه به مقصد نرسید. این هواپیمای مک دانل داگلاس در خلال پرواز از رادارها محو و کمی بعد لاشه آن در دریای تیرینی در شمال دریای مدیترانه پیدا شد. تمام سرنشینان این هواپیما در دم کشته شدند. دلیل اصلی این سانحه با ابهاماتی همراه بود، اما متحمل‌ترین نظریه، اصابت موشک‌های ناتو و خود ایتالیایی ها بود. گرچه دولت ایتالیا در آن زمان مسئولیت این اتفاق را نپذیرفت اما 33 سال بعد پذیرفت با پرداخت غرامت به خانواده های قربانیان این پرونده را مختومه کند.

پنهانکاری آمریکا در انهدام هواپیمای مسافربری
پرواز تی دبیلو ای 800 در 27 تیر سال 1375 تنها 12 دقیقه بعد از پرواز از فرودگاه نیویورک منفجر شد. تمام 230 سرنشین این بوئینگ 747 کشته شدند و سومین حادثه هوایی مرگبار در تاریخ آمریکا شد. فرضیه های عجیبی از عملیات تروریستی تا برخورد شهاب سنگ عامل سقوط هواپیما اعلام شد. اما احتمالی که به آن تن ندادند هدف گرفتن هواپیما از سوی رزمناوهای آمریکا بود. 4 سال تحقیق در این زمینه که یکی از گرانقیمت‌ترین تحقیقات در این حوزه است اعلام کردند مدرکی دال بر وقوع حمله تروریستی وجود ندارد و علت سقوط، اتصالی در سیم کشی هواپیما بود اما مردم و رسانه ها این ادعا را قبول نکردند و اطمینان داشتند که دولت امریکا در حال پنهان کاری در این ماجراست. شاهدان اعلام کردند یک شیئی نورانی دیدند که از سمت دریا به سمت هواپیما  آمده است. خلبان فرانسوی که هواپیمای او در بالای سر این هواپیما بود نیز اعلام کرد که نور روشنی مانند موشک را دیده است که به هواپیما اصابت کرده است. 26 سال از این واقعه گذشته است و دولت آمریکا این واقعیت را همچنان پنهان کرده است.

بازماندگان پروازی که به قتل رسیدند
منازعات داخلی و درگیری‌های مسلحانه در کشورهای آفریقایی در موارد متعددی منجر به اصابت موشک به هواپیماهای مسافربری شده است در یکی از عجیب‌ترین موارد چنین حملاتی به هواپیماهای مسافربری، در سوم سپتامبر 1987 (12شهریور۱۳۵۷)پرواز ۸۲۵ هواپیمایی رودزیا یا زیمبابوه فعلی، مورد اصابت موشک‌های روسی قرار گرفت که در اختیار گروه‌های شورشی این کشور بودند. منابع مختلف، آمارهای متفاوتی درباره تعداد سرنشینان و تلفات این حمله اعلام کرده‌اند؛ با این حال، موشک‌ها منجر به سقوط هواپیما نشدند و خلبان را مجبور به فرود اضطراری کردند، اما بعد از فرود اضطراری، گروهی از بازماندگان توسط شورشیان به قتل رسیدند. مشابه این واقعه در ۱۲ فوریه۱۹۷۹ برای پرواز شماره ۸۲۷ این شرکت هواپیمایی رخ داد.

شلیک صهیونیست‌ها به بوئینگ لیبیایی
قربانیان پرواز شماره 114هواپیمایی لیبی هم از شمول جنایت‌های صهیونیست‌ها خارج نبودند. این هواپیمای بوئینگ 727در روز 21فوریه 1973(23بهمن 1351) درحالی طرابلس را با 113سرنشین به مقصد قاهره ترک کرد که تنها 5تن از سرنشینان این پرواز زنده ماندند. این هواپیمای در حال پرواز با شلیک مستقیم جنگنده‌های صهیونیست در محدوده کانال سوئز و صحرای سینا مورد اصابت موشک قرار گرفت و ساقط شد. صهیونیست‌ها مدعی شدند این هواپیما وارد محدوده نظامی آنها شده و به اخطارها بی‌توجهی کرده است و به این دلیل با موشک آن را ساقط کرده‌اند.

---

ماجرای یک اظهارنظر

این روزنامه در متنی دیگر با عنوان «مادر 2 تن از جانباختگان هواپیمای اوکراینی نقل قولی از فرمانده کل سپاه بیان می‌کند که حاشیه‌‌ساز می‌شود»، درباره‌ی مصاحبه‌های انصاف نیوز و شرق با والدین دو نفر از مسافران هواپیمای اوکراینی [لینک] نوشت:

چند روز از فاجعه سقوط هواپیمای اوکراینی گذشته است. خانواده‌ها، داغدار عزیزان خود هستند و فرماندهان سپاه نیز خود را در این غم شریک می‌دانند. غم به قدری بزرگ است که فرمانده کل سپاه تصمیم می‌گیرد به دیدار خانواده‌های بخشی از جانباختگان این حادثه برود و مکنونات قلبی خود و عذرخواهی سپاه از بازماندگان را شخصا به آنان اعلام کند. قرار ‌شد فرماندهان رده‌های مختلف سپاه به دیدار خانواده‌ها بروند. سردار سلیمانی (معاون بازرسی سپاه) ساعت ۱۶ روز۲۳ دی ۹۸ به دیدار خانواده شهیدان اسدی لاری می‌رود. در آن جلسه والدین شهدا خواهان دیدار با سردار سلامی، فرمانده کل سپاه می‌شوند. موضوع به اطلاع فرمانده کل سپاه می‌رسد و سردار سلامی بلافاصله درخواست این دیدار را اجابت می‌کند و روز بعد به همراه معاون بازرسی، سردار شریفی، مدیر ایثارگران سپاه و چند تن دیگر از مسئولین سپاه در خانه پدری شهیدان لاری حاضر می‌شوند. تعدادی از اقوام شهدا نیز در این دیدار حضور پیدا می‌کنند. تأکید بر این است که فیلم و عکسی از ملاقات منتشر نشود و خانواده از این نظر در آرامش باشند.

یک مصاحبه جنجالی
2 سال از آن دیدار می‌گذرد و کمتر کسی آن را به یاد می‌آورد اما 20 دی 1400، روزنامه شرق گزارش و بعد از آن وب‌سایت خبری انصاف نیوز ویدئویی منتشر می‌کند که در آن به نقل از «زهرا مجد» و «محسن اسدی لاری»، مادر و پدر شهدای این حادثه، نقل‌قولی از سردار سلامی بیان می‌کنند که ضد‌انقلاب از آن نهایت بهره‌برداری را می‌کند. مادر شهیدان مدعی می‌شود سردار سلامی در دیدار با آنها گفته است: «اگر اینها نبودند چه جنگی می‌شد؟ و اگر این اتفاق (سانحه) نمی‌افتاد ۱۰ میلیون جمعیت کشته می‌شدند و این واقعه باعث شد که این جنگ رخ ندهد.» با انتشار این ویدئو رادیو فردا، بی‌بی‌سی و دیگر رسانه‌های ضد‌انقلاب تأکید می‌کنند ادعای هدف گرفته‌شدن اشتباهی هواپیما با این اظهارات رد می‌شود و جمهوری اسلامی به شکل عامدانه به هواپیما شلیک کرده است و این اقدام را جنایت جنگی می‌خوانند.
در ادعای رسانه‌های غربی نیز این موضوع مطرح می‌شود که سپاه به شکل عمدی با ایجاد سپر انسانی و هدف قرار‌دادن هواپیما تلاش کرد تا از جنگی که در آستانه وقوع آن بود جلوگیری کند!

واکنش به تحریف یک واقعیت و هدیه‌ای برای فرمانده

روابط‌عمومی کل سپاه 20دی 1400، نسبت به اخبار منتشر شده واکنش نشان می‌دهد. سخنگوی سپاه روایت منتشر شده از مادر شهیدان محمد حسین و زینب اسدی لاری را اشتباه دانسته و چنین خطایی را ناشی از گذشت 2سال از آن دیدار می‌داند و می‌گوید انتشار چنین مطلب تحریف‌شده‌ای، جهت‌دار و ناقص بوده است.
سردار رمضان شریف، با تأکید بر اینکه خانم اسدی لاری در مصاحبه‌ خود با روزنامه شرق از اصرار زیاد سپاه برای دیدار با خانواده و عدم‌قبول آن و واسطه‌شدن یکی از اعضای خانواده برای آمدن سردار سلامی صحبت کردند که این حرف دقیق نیست و پدر شهیدان درخواست کردند که سردار سلامی به دیدار آنان بیاید که ما نیز با افتخار این موضوع را مسئولیت و تکلیف خود دانسته و در منزل این شهدا حاضر شدیم.
وی در ادامه با اشاره به اینکه پس از انتشار این ویدئو در فضای رسانه‌ای و مجازی، خانم مجد و همسر محترمشان در تاریخ ۹ آذر ماه ۹۹ کتاب «نخبگان آسمانی» را که پیرامون فرزندان‌شهید خود نوشته بودند را پس از حدود یک‌سال از دیدار به‌عنوان هدیه برای سردار سلامی ارسال کردند خاطرنشان می‌کند: «دشمنان ملت ایران که همواره درصدد تضعیف اقتدار، امنیت و وحدت ملی کشور عزیزمان بوده و با دستاویز قراردادن هر ماجرایی، به‌عنوان دایه مهربان‌تر از مادر به تشویش اذهان و افکار عمومی می‌پردازند، بدانند با هوشمندی ملت فهیم ایران ازجمله خانواده‌های معظم شهدای پرواز هواپیمای اوکراینی در این عرصه راه به جایی نخواهند برد.»

---

دروغ بزرگ و هواپیمای اوکراینی | محسن مهدیان، مدیرعامل

در ایام اغتشاشات هرجا درباره کشته سازی ها افشاگری صورت می‌گرفت و رسانه های جاعل خلع سلاح می شدند، ناگزیر به ترور ذهنی مخاطب با حادثه هواپیمای اوکراینی بودند. اما غرض نهایی این ترور ذهنی چه بود؟ «نظام دروغگوست.» این کدگذاری ذهنی را با تمام قوا انجام دادند تا پروژه کشته‌سازی اغتشاشات شکست نخورد. اما این کدگذاری چطور صورت گرفت؟ رسانه های جاعل در چه فرآیند شناختی، زمینه باور این اتهام آشکار را فراهم کردند؟
قدم به قدم پیش رویم:
یکم. پس از حادثه هواپیمای اوکراینی همه همت رسانه های سعودی- صهیونیستی این بود که هواپیمای اوکراین تبدیل به نمادی برای القای ناکارآمدی جمهوری اسلامی شود.
این فرآیند چطور رقم خورد؟ چند روز بعد از شلیک، «هشتگ چرنوبیل» توسط «اشرار رسانه‌ای» کلید خورد. این هشتگ می‌گفت مهم نیست که زمینه شلیک چه بوده و مهم نیست ناخواسته زدید و مهم نیست عذرخواهی کردید و چطور جبران می‌کنید، مهم این است که این شلیک با ماجرای چرنوبیل شوروی که منجر به فروپاشی این کشور شد، هماوردی دارد و نشانه ناشی‌گری ساختاری و سقوط یک حکومت است. اما پروژه چرنوبیل‌سازی‌ باید باور اجتماعی پیدا می‌کرد. نگرفت و نشد. با این حال این پایان ماجرا نبود. از اینجا به بعد فرایند ترور ذهنی مخاطب به روش دیگری باید رقم می‌خورد؛ آن‌هم روش تکرار و تدریج. خطا را باید تبدیل به خط کنند. مصداق را باید تعمیم به ساختار دهند و حادثه را به نشانه. اینجاست که ۳سیاست را کلید زدند:
اول؛ اوکراین باید اسم رمز شود. باید کدگذاری ذهنی شود. نباید از جلوی چشم‌ها حذف شود. این کدگذاری نیازمند تحریک احساسات بود. هر روز به بهانه‌ای این حادثه باید بازخوانی شود؛ آن هم به قرائت جریان کذاب رسانه‌ای.
دوم؛ تحریک احساسات باید تبدیل به نفرت از جمهوری اسلامی شود. راهش نیز اتهام شلیک عمد است. آنقدر باید تکرار کرد تا جابیفتد.
سوم؛ تعمیم جزء به کل. از هواپیمای اوکراین به ناکارآمدی ساختاری رسیدن. به همین دلیل لازم بود مصادیقی از خطاها را در ابعاد جغرافیایی یک کشور با کلیدواژه اوکراین کدگذاری کنند. باید ذهن مخاطب دچار خطای تعمیم شود.
باز هم موفق نشدند؛ چرا؟
اول؛ همان ابتدا پس از شلیک به هواپیما در بالاترین سطح، قصورها پذیرفته و مورد عذرخواهی قرار گرفت و برای جبران آن اقدام شد.
دوم؛ حادثه‌ای که ۱۰مورد مشابه دیگر در دنیا داشت و ازجمله خود ایران قربانی آن بوده است، در بالاترین سطح پیگیری و برای بررسی قصورها و تقصیرها محکمه برگزار شد.
سوم؛ برخلاف روایت خناسان فرایند اطلاع‌رسانی عاری از هرگونه خلاف‌گویی عمدی بود. مسئولان مطلع از همان ابتدا در قرنطینه بودند تا احتمالات دیگر در علت سقوط هواپیما را بررسی کنند. طبیعی است که تکذیب‌های اولیه به جهت عدم‌اطلاع از این بررسی‌ها صورت می‌گرفت، اما به محض اینکه خبر قطعی شد، صادقانه اطلاع‌رسانی صورت گرفت. خلاصه نشد که بشود. پروژه رهزن‌های رسانه‌ای متوقف شد. تنها یک راه باقی ماند و آن هم تکرار، تکرار و تکرار؛ تکرار یک روایت انحرافی؛ روایتی که از شلیک هواپیما بتواند شکستن اقتدار یک کشور را نتیجه بگیرد. بنابراین رمز این تسخیر ذهنی تنها با «تکرار» است. به چند روش:
یکم.«امتداد روایی»: اول عمدی بودن شلیک را روایت می کند. سپس این روایت را فرض می‌گیرد و در حالی‌که رسانه های داخلی در حال تکذیب و توضیح هستند، با تولید محتوای ثانوی از قبیل طنز و تحلیل و غیره روایتش را امتداد می دهد و تثبیت می کند.
دوم.«تکامل روایی»: روایت دروغ اول را با منطق چرنوبیل سازی ارائه می کنند و در ادامه با خبرهای جعلی ثانوی و به صورت قطره چکانی، روایت اول را در ذهن ها تکمیل می کنند.
سوم. «ارجاع روایی»: هر روایت جدیدی در دیگر موضوعات را به شلیک هواپیما ارجاع می دهند و در همان بستر، رویدادها را بازنمایی می کنند.
نتیجه این سه اقدام چیست؟ تکرار، کمک می‌کند ذهن شرطی شود. با کلمه شلیک ذهن کدگذاری می‌شود و ضمیر ناخودآگاه، روایت خناسان را غیرارادی تکرار می کند.
و اما بدترین اتفاق اینجاست. با تصرف ضمیر ناخودآگاه شما، کلیدواژه شلیک را تبدیل به «ابرروایت» می کند تا بر همه خرده روایت های بعدی نیز چیرگی پیدا کند. اینجاست که برخی خرده روایت کشته‌سازی اغتشاشات را با ابر روایت هواپیمای اوکراینی باور می کنند و آنقدر مستعد باور کردن اخبار دروغ می‌شوند که رسانه‌های دشمن به خود اجازه می دهند اخبار مضحکی مثل فرار مسئولان ایرانی به ونزوئلا و تسخیر شهر های ایران و خبر گودبای پارتی برای فتح تهران را هم منتشر کنند و بیمی از به آب دادن آبروی نداشته خود نداشته باشند.

---

دادگاه دی

روند دادرسی حقوقی پرونده متهمان حادثه هواپیمای اوکراینی در چند نما

دی‌ماه1398، وقتی هواپیمای اوکراینی به‌دلیل اشتباه انسانی هدف 2موشک قرار گرفت و سقوط کرد؛ برخی با جوسازی رسانه‌ای تلاش کردند اینطور وانمود کنند که جمهوری اسلامی ایران و سپاه به‌عنوان مسئول این اتفاق در برابر قانون تمکین نخواهند کرد و از این ماجرا عبور می‌کنند. اما برگزاری دادگاه نظامی برای پیگیری موضوع نشان داد دستگاه قضا و مسئولان به‌دنبال مجازات عاملان حادثه و احقاق حقوق خانواده‌ها هستند. با گذشت نزدیک به 3سال از آن حادثه؛ 5جلسه دادرسی با حضور خانواده‌ها، متهمان و وکلای آنان برگزار و دادگاه به شکل تخصصی درحال بررسی ابعاد مختلف سانحه است.

دادگاه اول

30آبان1400، ساکنان محله عباس‌آباد شاهد حضور خانواده‌هایی است که عکس‌هایی از عزیزان خود را به‌دست دارند و با چشمانی اشکبار راهی دادسرای نظامی تهران شده‌اند. آنان صاحبان عزای حادثه سقوط هواپیمای PS752 هستند. نخستین جلسه دادگاه به ریاست قاضی ابراهیم مهرانفر برگزار می‌شود. مهرانفر در این دادگاه وظیفه دارد شکایت 103نفر از خانواده‌های جان‌باختگان این حادثه را رسیدگی کند. در دادگاه ۱۱۳نفر از ۱۶۹خانواده در جلسه حضور داشتند. برخی از این خانواده‌ها که در جلسه نبودند، یا ایران نبودند یا اتباع خارجی بودند. از این میان ۱۴۶نفر آنها ایرانی، ۱۰نفر افغانستانی، ۵نفر کانادایی و ۳نفر سوئدی و ۱۱نفر نیز اوکراینی بودند. متهم ردیف اول نیز فردی است که درجه نظامی او سروان است. متهمان درجه‌هایی مانند ستوان، سرهنگ و سرتیپ دارند. محسن اسدی لاری پدر 2نفر از جان‌باختگان هواپیمای اوکراینی درخصوص فضای نخستین جلسه دادگاه می‌گوید: «قاضی بعد از بیان مقدمات جلسه،تأکید داشت رسیدگی بی‌طرفانه و منصفانه و باتوجه به تمام مستندات خواهد بود. البته قاضی در دادگاه بارها تأکید داشت که با جرات و نهایت دقت به این پرونده رسیدگی خواهد شد. قاضی دادگاه تأکید داشتند و قسم خوردند صرفا حقیقت را درنظر خواهند داشت.» او با اشاره به کیفرخواست نماینده دادستان از اعتراض خانواده‌ها به این کیفرخواست و بیرون کردن نماینده دادستان ازسوی قاضی اشاره کرد و افزود: « این رفتار سابقه نداشته و نشان‌دهنده همراهی قاضی محترم بود.»

دادگاه دوم

7آذر1400 دادگاه برگزار می‌شود. در این دادگاه 10متهم از رده‌های نظامی مختلف حضور دارند که 5وکیل کار دفاع از آنان را برعهده گرفته‌اند. پیگیری شکایت خانواده‌های جان‌باختگان نیز از سوی 19وکیل معرفی شده از سوی آنان انجام می‌شود. نماینده دادستان برای قرائت ادامه کیفرخواست در جایگاه حاضر می‌شود. در این میان حال یکی از اولیای دم جان‌باختگان نامساعد می‌شود.قاضی مهرانفر به خانواده‌ها متذکر می‌شود براساس تشریفات قانونی، ابتدا باید کیفرخواست قرائت شود و پس از آن، نظرات شکات شنیده شود. رئیس دادگاه تأکید می‌کند مرجع قضایی بی‌طرف است و الزامی به قبول کیفرخواست صادره ندارد و خانواده‌ها نباید نگران باشند که دادگاه براساس کیفرخواست عمل کند. اعتراض خانواده‌ها به منع تعقیب برای برخی افراد است که از سوی دادگاه واجد نقص دانسته و برای رفع ایراد به دادسرا عودت داده شد تا بعد از رفع نواقص به پرونده اضافه شود.

دادگاه سوم

پیگیری برای رفع نواقص پرونده همزمان با شیوع پاندمی کرونا انجام می‌شود. دادگاه به این دلیل سومین جلسه خود را 24آذر سال1401 برگزار می‌کند. در این مدت، پرونده و جزئیات آن در اختیار وکلای خانواده جان‌باختگان قرار گرفته است. این جلسه دادگاه به تفهیم اتهام متهمان مبنی بر مشارکت در قتل غیرعمد 177نفر، بی‌مبالاتی، اهمال و سهل‌انگاری و عدم‌رعایت نظامات خدمتی می‌گذرد.

دادگاه چهارم

چهارمین جلسه دادگاه 27آذر در حالی برگزار شد که وکلای خانواده جان‌باختگان این فرصت را داشتند تا نظرات خود را درباره پرونده با قاضی درمیان بگذارند. 6تن از وکلا از این فرصت استفاده کردند. در این جلسه، برای نخستین بار متهم ردیف اول پرونده با حضور در جایگاه به دفاع از خود پرداخت. قاضی مهرانفر در این جلسه با اشاره به اینکه در جلسات قبلی، خانواده‌های جان‌باختگان و وکلای آنان به مواردی اشاره کردند که قاضی همه آنها را بررسی خواهد کرد.

دادگاه پنجم

با برگزاری جلسه پنجم دادگاه در 28آذر عملا 3جلسه دادگاه در یک ماه برگزار شده است. قاضی دادگاه با تأکید بر اینکه برای کشف حقیقت با هیچ‌کس تعارف نداریم و هرکجا لازم باشد از فرد و یا مسئولی سؤال شود این کار را خواهیم کرد، گفت: «مطلعین، کارشناسان و متخصصان امر درصورت ضرورت به دادگاه دعوت می‌شوند.» قاضی مهرانفر با اشاره به اظهارات متهم ردیف اول درجلسه چهارم دادگاه گفت: «اظهارات متهم در جلسه گذشته در حد توضیحات اولیه بوده و سؤالات بسیاری باقی مانده است که باید از سایر متهمان پرسیده شود و آنها نیز باید پاسخگو باشند.» در این جلسه، 2 تن از وکلای جان‌باختگان و 8تن از اولیای دم با حضور در جایگاه نظرات خود را بیان کردند.

---

«مداخله خارجی‌ها در پرونده هواپیمای اوکراینی»

در حالی روند رسیدگی قضایی به پرونده حادثه هواپیمای اوکراینی در جریان است که برخی کشورهای خارجی به شکل آشکار در امور قضایی و داخلی ایران مداخله کرده و در این مسیر جوسازی می‌کنند.
در این راستا، وزارت خارجه انگلیس، کانادا، سوئد، انگلیس و اوکراین با انتشار بیانیه‌ای مشترک در ارتباط با سانحه سقوط پرواز PS۷۵۲ هواپیمای اوکراینی در ۱۸ دی ماه ۱۳۹۸، با اتخاذ موضعی غیرسازنده اعلام کردند به ادامه تلاش‌های خود برای پاسخگو کردن ایران متعهد هستند!
در بیانیه مشترک کانادا، سوئد، انگلیس و اوکراین در این‌باره بدون اشاره به اقدامات شفاف تهران در این خصوص آمده است: به‌ویژه از ایران خواسته‌ایم تا به داوری الزام‌آور مربوط به پرواز PS۷۵۲ تَن دهد! گروه هماهنگی همچنان متعهد به پیگیری تلاش‌ها برای پاسخگویی ایران است. این اقدام بخشی از رویکرد گسترده‌‌تر ما برای اطمینان از شفافیت، عدالت و پاسخگویی قربانیان و خانواده‌هایشان خواهد بود.

واکنش وزارت امور خارجه به مداخله در روند قضایی پرونده
سخنگوی وزارت امور خارجه کشورمان نیز در واکنش به مداخله خارجی‌ در روند رسیدگی به پرونده هواپیمای اوکراینی و ارسال پرونده سانحه به دادگاه لاهه گفت: یک‌بار دیگر به بازماندگان تسلیت می‌گویم و ابراز همدردی می‌کنم. وزارت خارجه ایران 2 یادداشت را از طریق وزارت خارجه اوکراین از سوی 4 کشور اوکراین، کانادا، سوئد و انگلیس دریافت کرده و در حال بررسی این موضوع است.
ناصر کنعانی توضیح داد: ایران همواره با انجام رایزنی برای رسیدگی مناسب به این موضوع تأکید کرده و متناسب با تعهدات بین‌المللی و قوانین داخلی اقدامات گسترده‌ای را انجام داده و سازمان قضایی نیروهای مسلح ابعاد کیفری موضوع را پیگیری کرده است. ایران هرگونه سوءاستفاده سیاسی از این موضوع را محکوم می‌کند.

---

آخرین وضعیت دادگاه هواپیمایی اوکراین

سخنگوی قوه قضاییه در پاسخ به سؤالی درباره اقدامات قوه قضاییه درخصوص پرونده حادثه سقوط هواپیمای اوکراینی، گفت: پرونده سقوط هواپیمای اوکراینی در سازمان قضایی نیروهای مسلح استان تهران به اعتبار صلاحیت قانونی مورد رسیدگی قرار گرفته است. مسعود ستایشی افزود: تاکنون چندین جلسه دادگاه برای این پرونده برگزار شده است و طبق اطلاع‌رسانی‌های قبلی که درخصوص این موضوع داشتیم دادگاه به این پرونده نقص گرفت و آن را به دادسرا بازگرداند و پس از رفع نقص توسط دادسرا مجدد به دادگاه فرستاده شد و در نهایت دادگاه جلسات رسیدگی را برگزار می‌کند.
ستایشی ادامه داد: جلسات رسیدگی در حال انجام است و به لحاظ تقاضایی که اولیای دم داشتند از باب همکاری و همیاری برگزاری این جلسات به روزهای آتی موکول شده و ان‌شاءالله جلسه بعدی تشکیل می‌شود و دادگاه تصمیم قانونی لازم را پیرامون پرونده اتخاذ می‌کند.
گفتنی است؛ روند رسیدگی قضایی به پرونده متهمان شلیک به هواپیمای مسافربری اوکراینی تاکنون در 5جلسه و در دادسرای نظامی آغاز شده و متهمان این پرونده و نیز شکات و وکلای آنان شکایت و دفاعیات خود را مطرح کرده‌اند.
دادگاه نیز برخی نواقص مطرح شده از سوی خانواده‌ها را مورد توجه قرار داده است و با ارجاع محتویات کیفرخواست به دادستانی خواهان اصلاح آن شده است که با رفع نقص نسبت به ملحق شدن آن به پرونده و رسیدگی به محتوای الحاقات اقدام خواهد شد. پیش‌بینی می‌شود جلسات دادگاه در روزها و هفته‌های آینده با استماع شکایت خانواده‌ها و دفاع متهمان ادامه پیدا کند.

انتهای پیام