قرار بازداشت موقت؛ احکام و شرایط

اکبر منفرد، وکیل پایه یک دادگستری در یادداشتی ارسالی به انصاف نیوز درباره‌ی قرار بازداشت موقت نوشت:

الف. بازداشت موقت:

بازداشت موقت که از آن در حقوق کیفری به توقیف احتیاطی نیز تعبیر می‌شود عبارت است از سلب آزادی از متهم و زندانی کردن او در طول تمام یا قسمتی از تحقیقات مقدماتی توسط مقام قضائی به واسطه صدور قرار بازداشت موقت، این قرار گرچه ازسوی برخی حقوقدانان و مدافعین حقوق بشر مورد انتقاد گسترده قرار گرفته اما از طرف دیگر برخی حقوقدانان به‌خاطر اینکه یکی از تضمینات سیاست کیفری در سرکوب پدیده مجرمانه است بر آن تاکید دارند.

قرار بازداشت موقت مهمترین قرار تامین کیفری است که قانون برای متهم در نظر گرفته و یکی از شدیدترین قرارهای تامین کیفری است و هدف از آن نیز تضمین دسترسی به متهم در مواقع لزوم است و معمولا به دلیل نوع اتهام متهم، ولگردی متهم، احتمال فرار او، بیم تبانی باشهود، تهدید مطلعین، بیم امحاء آثار جرم توسط او این قرار صادر و متهم بازداشت می‌شود. این قرار به دلیل اینکه آزادی شخص را محدود می کند، دارای شرایط خاصی است، یعنی به طور کلی در مبانی حقوقی اصل آزادی بسیار مهم است و هر زمانی که آزادی افراد محدود شود، قانون و شرع با حساسیت خاصی با موضوع برخورد می‌کنند که یکی از آن موارد در خصوص قرار بازداشت موقت است؛ بنابراین به دلیل اینکه آزادی افراد محدود می‌شود با شرایط خاصی روبرو می‌شویم و این قرار باید تحت شرایط خاص صادر شود. این قرار وفق قانون یا اجباری‌ست یا اختیاری که اجباری آن موضوع ماده ۳۵ قانون آیین دادرسی کیفری‌ست و اختیاری آن موضوع ماده ۳۲ قانون فوق.

ب. دلائل صدور قرار بازداشت موقت:

دلائل مختلفی می‌تواندباعث صدور این قرار شود از جمله قتل عمد، اسیدپاشی، محاربه و افساد فی الارض، درجرائمی که مجازات آنها اعدام یا حبس ابد است، سرقت، کلاهبرداری، اختلاس، ارتشاء، جعل، استفاده از سند مجعول در حالیکه متهم حداقل یک فقره سابقه محکومیت قطعی یا دو فقره و بیشتر سابقه غیرقطعی به‌ علت ارتکاب هریک از جرائم مذکور را دارد، در مواردی که آزادی متهم موجب فساد است. درتمامی جرائمی که به‌ موجب قانون خاص مقرر شده همانندجرائم تصرف عدوانی مزاحمت و ممانعت ازحق در حالی که تعداد متهمین سه نفر یا بیشتراست (تبصره ۲ ماده ۶۹۰ قانون مجازات اسلامی)، خیانت درامانت.

ج. مقامات صالح برای صدور قرار:

بازپرس در دو صورت می‌تواند قرار مذکور را صادر نماید؛ اول راسا و با اتکا به نظر خود در این صورت موظف است ظرف ۲۴ساعت پرونده را برای اظهارنظر دادستان ارسال کند و نظر دادستان متبع می‌باشد (بند ح ماده ۳ قانون تشکیل دادگاه‌های عمومی و انقلاب)

دوم به درخواست دادخواست دادستان؛ در این صورت احتیاج به موافقت دادستان ندارد
وفق بند و ماده ۳ قانون مذکور دادستان در غیر جرایم درصلاحیت دادگاه کیفری استان قرار مذکور را صادر نماید. چون کلیه اختیارات بازپرس را در غیر از مورد یادشده داراست.

همچنین وفق بند ز ماده ۳ فوق دادیار که باید با موافقت دادستان باشد و درصورت اختلاف، نظر دادستان متبع است.

د. خصوصیات قراربازداشت موقت:

۱. قراری که صادر می شود باید موجه و طبق قانون باشد و دلایل آن ذکر شود، یعنی اسناد و مدارک کافی بر اتهام شخص داشته باشیم و بر اساس آن قرار بازداشت موقت صادر شود و مورد دیگری که باید در نظر گرفت این است که در صورت آزادی شخص، وی ممکن است علائم و آثار جرم را از بین ببرد و یا بزه دیده را تحت فشار قرار دهد یا با دیگران تبانی کند و باعث شود که به حقوق بزه دیده ضرری وارد شود.

۲. قرار بازداشت موقت قابل اعتراض است و باید در قرار ذکر شود و به شخص متهم ابلاغ و تفهیم شود، وفق بند ن ماده ۳ فوق مهلت اعتراض ده روز از تاریخ ابلاغ است و نظر دادگاه که درجلسه اداری خارج از نوبت و بدون حضور دادستان به عمل می‌آید قطعی‌ست. متهم  میتواند ماهی یک بار به این قرار اعتراض داشته باشد و فک یا تخفیف آن را از قاضی درخواست کند. همه اینها به دلیل شرایط خاص محدود کننده آزادی افراد است؛ همچنین مرجع صادرکننده قرار نیز ملزم است مرتبا قرار را بازبینی کند و اگر شرایط خاصی ایجاد شده باشد، قرار بازداشت را ملغی کند.

۳. توقیف متهم تحت قرار بازداشت موقت نبایداز حداقل مجازات جرم  بیشتر باشد و اگر غیر از این بود غیر قانونی است.

۴. مدت اعتبار آن نیز بر اساس نوع جرم 2 تا 4 ماه است؛ در ماده 237 آئین دادرسی کیفری موارد قرار بازداشت موقت ذکر شده است، یعنی به لحاظ این ماده، اصل بر این است که قرار بازداشت موقت صادر نشود، لذا در این ماده ذکر شده است که صدور قرار بازداشت موقت جایز نیست مگر در مواردی که در این ماده ذکر شده است و ماده 238 نیز موارد مجاز به صدور قرار بازداشت موقت را ذکر می کند؛ این موارد تماما احصائی است، بدین معنا که اگر به غیر از این موارد، موارد دیگری بود، نمی توانیم بازداشت موقت را انجام دهیم.

صدور قرار بازداشت موقت در مورد مواردی مانند قتل، آدم ربایی، اسید پاشی، محاربه، جرائم با مجازات اعدام و حبس ابد، سرقت، کلاهبرداری و موارد دیگری در این حوزه الزامی است؛ اما اصل بر این است که این قرار صورت نگیرد. به همین دلیل باید احتیاط کامل را داشته باشیم تا قرار بازداشت موقت صادر نشود؛ حال اگر شواهد و قرائنی وجود داشت ما می توانیم طبق ماده 237 قرار بازداشت را صادر کنیم؛ ابتدا بازپرس قرار را صادر میکند و در صورت موافقت دادستان انجام می پذیرد. وفق بند ط ماده ۳ زمانی که در جرایم موضوع صلاحیت دادگاه کیفری استان یا چهار ماه و در سایر جرایم تا دو ماه به علت صدور قرار تامین متهم در بازداشت به سر برد و پرونده اتهامی او منتهی به تصمیم نهایی دردادسرا نشد مرجع صادرکننده قرار مکلف به فک یا تخفیف قرار تامین متهم است مگر موجبی برای فک نباشد در این صورت با ذکر دلیل قرار ابقاء می‌شود.

به لحاظ فوائد این قرار باید گفت باعث می شود که بعضی از حقوق بزه دیده رعایت شود و آثار و علائم جرم و یا تبانی با شهود منتفی شود؛ به لحاظ آثار منفی این قرار باید گفت ما آزادی یک شخص را محدود می کنیم و محدود کردن ازادی شخص نیز، هم به لحاظ قانونی و هم به لحاظ شرعی ممنوع است، بنابراین هم شرع و هم قانون حساسیت های خاصی را در این زمینه دارند و توصیه می شود که با نظر داشت این شرایط خاص قرار بازداشت موقت صادر شود.

انتهای پیام