آیت‌الله ایازی: عدالت اجتماعی بدون آزادی محقق نمی‌شود

این محقق و پژوهشگر دینی معتقد است تحقق عدالت اجتماعی و ساختن جامعه «احسان محور» را از مهمترین رسالت‌های پیامبر گرامی اسلام بوده و هیچ جامعه‌ای بدون قانون‌محوری، آزادی بیان، ترویج علم و اقتصاد سالم به عدالت نمی‌رسد.

به گزارش خبرنگار ردنا (ادیان نیوز)، آیت الله سید محمدعلی ایازی عضو مجمع محققین و مدرسین حوزه علمیه قم، دستیابی به «عدالت اجتماعی» و ساختن جامعه «احسان محور» را از مهم‌ترین رسالت‌های پیامبر گرامی اسلام دانست و تصریح کرد: هیچ جامعه‌ای بدون قانون‌گذاری، آزادی بیان، ترویج علم و اقتصاد سالم به عدالت نمی‌رسد.

این پژوهشگر دینی، هم‌زمان با سالروز مبعث پیامبر گرامی اسلام صلی‌الله علیه و آله در گفتگو با ادیان نیوز گفت: در قرآن کریم آمده است: «لَقَدْ أَرْسَلْنَا رُسُلَنَا بِالْبَیِّنَاتِ وَأَنْزَلْنَا مَعَهُمُ الْکِتَابَ وَالْمِیزَانَ لِیَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ»؛ این آیه به پیامبر گرامی اسلام اختصاص ندارد، بلکه قرآن می‌فرماید همه پیامبران برای ایجاد قسط مبعوث شده‌اند. فلسفه بعثت همه انبیاء تحقق «عدالت اجتماعی» دانسته شده است. این عدالت اجتماعی نیز موضوعی نیست پیامبر آن را به ارمغان بیاورد. پیامبران الهی زمینه تحقق عدالت اجتماعی را فراهم می‌کنند و این مردم و جامعه هستند که آن را محقق می‌نمایند. درهرصورت عدالت مهم‌ترین مسئله و وظیفه پیامبران و همچنین پیامبر گرامی اسلام است.

آیت‌الله ایازی درباره زمینه‌های ایجاد تحقق عدالت اجتماعی ادامه داد: برخی از این زمینه‌ها در همین آیه شریفه مطرح‌شده است. یکی از آن‌ها کتاب قانون است و لذا قرآن می‌فرماید «و انزلنا معهم الکتاب»؛ در جامعه باید پایبندی به قانون باشد. جامعه عدالت محور، جامعه‌ای است که در آن قانون حاکم است و نه اراده فردی. باید توجه داشت که امروزه بسیاری از نظام‌های استبدادی نیز قانون تدوین کرده و با چماق قانون مردم را از حقوق خود محروم می‌سازند. قانون زمانی مشروعیت دارد، که پذیرش عمومی داشته باشد و حقوق اجتماعی را محدود نکند.

وی از «آزادی» به‌عنوان دومین زمینه تحقق عدالت اجتماعی نام برد و تصریح کرد: آزادی نقش مهم و بنیادین در تحقق عدالت دارد. جامعه عدالت‌گستر، جامعه‌ای است که در آن افراد بتوانند بدون لکنت زبان سخن خود را مطرح کنند. این معنا و مضمون بارها در کلام شخص رسول گرامی اسلام و همچنین در کلام امیرالمؤمنین علیهم‌السلام منعکس‌شده است.

این پژوهشگر دینی در پاسخ به این پرسش که احکام ارتداد و سب النبی چگونه با آزادی قابل‌جمع شدن است توضیح داد:  مسئله ارتدادی که در قرآن مطرح است، مسئله برگشتن از عقیده نیست. ارتداد نسبت به معارضان مطرح شد. آن‌ها از صرفاً عقیده خود برنمی‌گشتند؛ بلکه با دشمن همکاری کرده و  به آن‌ها ملحق می‌شدند. قرآن صراحتاً می‌فرماید که «لا اکراه فی الدین». این نشان‌دهنده آزادی اندیشه در سراسر دین است. دودسته از اقدامات پیامبر نیز نشان‌دهنده احترام ایشان آزادی است؛ در مدینه با دگراندیشانی که دست به اسلحه نمی‌شدند کاری نداشتند. در همان جامعه پیامبر با منتقدان خودکاری نداشتند. ایستادن در مقابل کسی که دست به اسلحه می‌شود، در همه نظام‌های سیاسی وجود دارد.

در جامعه فقیر نمی‌توان عدالت را جستجو کرد

آیت‌الله ایازی ادامه داد: زمینه سوم تحقق عدالت اجتماعی «بینات» است. بینات همان مبارزه با جهل و ارتقاء سطح عقلانیت در جامعه است. جامعه‌ای می‌تواند در مسیر فلسفه بعثت گام بردارد که از سیستم آموزش‌وپرورش مترقی برخوردار باشد. جامعه‌ای عدالت محور است که در آن احترام عالمان، دانشمندان و اندیشمندان حفظ شود. وقتی‌که در جامعه مراکز علمی توسعه‌یافته و نسبت به علم اهتمام وجود داشته باشد، اندیشمندان و دانشمندان محترم شمرده می‌شوند  سره از ناسره جدا گشته و افراد فرومایه به رده‌های عالی دست پیدا نمی‌کنند. جامعه وقتی در مسیر توسعه قرار می‌گیرد که مراکز علمی در آن گسترش یابد و هم عالمان جذب این مراکز شوند. این‌گونه است که علم رواج یافته و  جامعه در مسیر عدالت قرار می‌گیرد. در جامعه‌ای که زمینه‌های تولید علم، آگاهی و دانش محدود می‌شود نمی‌توان انتظار تحقق عدالت را داشت.

آیت‌الله ایازی گفت: سیره پیامبر گرامی اسلام نشان‌دهنده اهتمام خاص ایشان به ارتقاء سطح علمی جامعه است. ایشان طلب علم را فریضه دانستند. به‌صورت عملی نیز وقتی گروهی از دشمنان را به اسارت می‌گرفتند، شرط آزادی آنان را علم‌آموزی به مسلمانان قرار می‌دادند. فرمودند «اُطلُبوا العِلمَ ولَو بِالصِّینِ؛ فإنَ طَلَبَ العِلمِ فَریضَهٌ عَلى کُلِّ مُسلِمٍ». در کتاب شریف کافی اولین کتاب در بزرگداشت علم و مذمت جهل است. علم اهمیت داشته که این‌همه روایت آمده است. جامعه‌ای که به عقلانیت توجه کند، به‌سوی رشد و عدالت‌خواهی می‌رود.

این پژوهشگر دینی از توسعه اقتصادی به‌عنوان یکی از زمینه‌های لازم برای تحقق عدالت اجتماعی نام برد و تصریح کرد: در جامعه‌ای که فقر و فلاکت رواج دارد، نمی‌توان عدالت را جستجو کرد. پیامبر گرامی اسلام می‌فرماید: «کَادَ اَلْفَقْرُ أَنْ یَکُونَ کُفْراً»؛ یعنی بین فقر و کفر فاصله ناچیزی وجود دارد و فقر بسیار به کفر نزدیک است. حضرت امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام نیز فقر را مرگ سرخ می‌نامد. جامعه فقیر با عدالت و دین‌داری نسبتی ندارد. پس یک جامعه دینی وقتی دینی است که در آن عدالت باشد. جامعه‌ای که دچار فقر، فساد، ویژه خواری و غیره است دینی نیست.

وی ادامه داد: عدالت تنها باعث ایجاد جامعه مطلوب نمی‌شود بلکه قرآن می‌فرماید: «إِنَّ اللَّهَ یَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَالْإِحْسَانِ»؛ یعنی بعد از عدالت باید احسان باشد. جامعه نسبت با سایر جوامع، فرد نسبت به جامعه، حاکم نسبت به جامعه، فرد نسبت به حکومت و … همه باید احسانی باشند. جامعه اخلاقی که پیامبر مروج آن است یک جامعه احسانی است.

جامعه بدون اخلاق، دینی نیست

آیت‌الله ایازی گسترش اخلاق را یکی دیگر از موضوعات مورد اهتمام پیامبر گرامی اسلام صلی‌الله علیه و آله برای ساختن یک جامعه سالم دانست و گفت: جامعه بدون اخلاق، دینی نیست. این فلسفه بعثت در کلام خود پیامبر گرامی اسلام نیز متجلی است که فرمودند: «انَّما بُعِثتُ لِاُتمِمَّ مکارم الأخلاق». برای به دست آوردن معیارها و ویژگی‌های جامعه اخلاقی باید به توصیفاتی که قرآن از اخلاق پیامبر دارد توجه کرد. قرآن پیامبر را «إِنَّکَ لَعَلى‌ خُلُقٍ عَظِیمٍ» معرفی می‌کند.

وی ادامه داد: «أَلَمْ نَشْرَحْ لَکَ صَدْرَکَ» اشاره به شرح صدر و فراخی سینه حضرت است. ایشان قدرت تحمل آراء و نظرات مختلف را داشتند. حکومت اگر شرح صدر نداشته باشد، نمی‌تواند خود را به نام دین نام ننهد. مسئله دیگر زبان خوب داشته باشد. قرآن وقتی درباره پیامبر صحبت می‌کند، می‌فرماید: «فَبِمَا رَحْمَهٍ مِنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ وَلَوْ کُنْتَ فَظًّا غَلِیظَ الْقَلْبِ لَانْفَضُّوا مِنْ حَوْلِکَ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَاسْتَغْفِرْ لَهُمْ»؛ ذهن پیامبر توطئه پندار نیست. غلیظ القلب نیست. زبان نرم و رفتار متعالی دارد. با ادیان و کشورهای دیگر گفتگو دارند. پیامبر اهل عفو است و جالب اینکه قرآن نمی‌فرماید وقتی‌که از تو ای پیامبر درخواست عفو کردند آن‌ها را ببخش، بلکه می‌فرماید «فاعف عنهم»؛ کسی که به سیره پیامبر اهمیت می‌دهد باید اهل عفو باش.

انتهای پیام