تیشـه به ریشـه بلـوطهـا
عملیات حفاری و جاده‌کشی برای اجرای پروژه‌های نفت و گاز در طبیعت بانکول ایلام نگرانی‌های زیادی به همراه داشته است /اداره محیط زیست ایلام: مردم زیادی حساس‌اند
به گزارش هم میهن، درختان بلوط و مخزن اصلی نفت و گاز کشور که دو سرمایه استان ایلام‌اند، این روزها با تصمیمات عمرانی در پیکار با همدیگر قرار گرفته‌اند. در هفته‌های گذشته عملیات حفاری و جاده‌کشی برای بررسی امکان اجرای پروژه‌های نفت و گاز در طبیعت بانکول انتقادهای بسیاری به همراه داشته است؛ این انتقادها به تشکیل کارزاری توسط تعدادی از ایلامی‌ها و نامه‌ای به علی سلاجقه، رئیس سازمان محیط زیست رسیده؛ آنها در حال جمع‌آوری امضا در این باره و خواستار نجات طبیعت بانکول‌اند.
پروژه تاسیسات نفت و گاز، پیش از اجرا و تنها در مرحله تحقیقات میدانی به قطع درختان کهنسال این منطقه منجر شده است. مردم از شیوه اجرای این پروژه و تحقیقات میدانی آن ناراضی‌اند اما مسئولان استانی معتقدند جای نگرانی نیست و اگر پروژه به مرحله اجرا درآید، وارد عمل می‌شوند. این را معاون اداره کل محیط زیست استان ایلام در واکنش به نگرانی مردم از نداشتن پیوست ارزیابی محیط زیستی در اجرای طرح در گفت‌وگو با هم‌میهن می‌گوید و معتقد است مردم به این موضوع زیادی حساس‌اند؛ حساسیتی که مردم اما برای آن دلایل خودشان را دارند.
علیرضا محمدی، معاون محیط زیست طبیعی اداره کل محیط زیست استان ایلام اما معتقد است که منابع طبیعی و محیط زیست بر این پروژه نظارت دارند. محمدی در گفت‌وگو با هم‌میهن در واکنش به نگرانی فعالان محیط زیست و مردم محلی از اجرای این پروژه توضیح می‌دهد: «هنوز کار فضایی شروع نشده است. شرکت مهندسی گاز ایران مطالعاتی در گذشته داشته است و می‌خواهند چاه گمانه بزنند و با توجه به اینکه برای کوه بانکول و کوه‌های اطراف آن تحقیقات انجام شده است تا بدانند ذخایر نفت و گاز دارند یا خیر. نکاتی به دست آورند که احتمالا ذخایر گاز داشته باشد. گفتند می‌خواهیم چاه گمانه بزنیم تا مشخص بشود میدان گازی قابل برداشت است یا خیر و در صورت وجود میدان گازی حفاری را انجام دهند.»
او می‌گوید محیط زیست برای ایجاد چاه گمانه و به شرط رعایت ملاحظات محیط زیست مجوز داده است: «مجوزی که ما دادیم، تحت عنوان چاه گمانه و با شرط اینکه ملاحظات محیط زیستی و مدیریت لجن و تخریب رعایت شود اما زمانی که در منطقه حضور پیدا کردند از ما یک راه دسترسی خواستند. این راه تقریبا ۱۴ کیلومتر بوده است و نزدیک به ۷ کیلومتر آن بدون پوشش و اراضی کشاورزی است اما مابقی آن پوشش گیاهی دارد و چون خارج از مناطق تحت مدیریت سازمان محیط زیست بوده است، استعلام راه را از منابع طبیعی دریافت کردند. منابع طبیعی نیز براساس قوانین طرح‌های توسعه‌ای اقدام کردند و از مسیر بازدید کردند و ظاهرا در ۵ کیلومتر، چیزی در حدود بیش از صد درخت بوده است که براساس آئین‌نامه اجرایی بند ب ماده ۱۲ قانون بهره‌وری کشاورزی و منابع طبیعی، این اختیار را به منابع طبیعی داده است طرح‌های این‌چنینی برآورد خسارت شوند و میزان خسارت را ابلاغ کنند و هزینه آن به خزانه کشور واریز شود. ظاهرا این قانون را اجرا کردند.»
او درباره تعداددرخت‌هایی که قطع شدند آماری ندارد و می‌گوید: «منابع طبیعی می‌داند. اما در مورد میدان گازی هنوز کاری انجام نشده است و ظاهرا جایی که می‌خواهند چاه بزنند، اراضی کشاورزی است. اگر کار را شروع کنند ما در سازمان محیط زیست باید نظارت داشته باشیم و مواردی را که ما اعلام می‌کنیم باید رعایت کنند. این موضوع را به مجری طرح اعلام کردیم که تخریب‌های انجام‌شده و درخت‌های قطع‌شده در چه راستایی بوده است و اگر مجوز قطع نداشته باشید از طریق دادگستری اقدام می‌کنیم. آنها نیز مدارک را به ما دادند و با توجه به اینکه خسارت را برآورد کردند، از طریق منابع طبیعی به ما ابلاغ شده، اقدامی انجام ندادیم چرا که کارشان قانونی بوده است. اما کار اصلی مانده است. اما در رابطه با این موضوع زیاد اغراق شده است و ما به همراه منابع طبیعی بازدید داشتیم، نمی‌گوییم تخریبی نشده، شده است، چراکه هر طرح توسعه‌ای حداقل تخریب را دارد اما در آن حدی که در شبکه‌های مجازی اعلام کرده‌اند نبوده است.»
محمدی در واکنش به اینکه فعالان محیط زیست به احداث جاده و استفاده از بولدوزر به جای هلی‌کوپتر که به تخریب بخش‌هایی از منطقه منجر شده انتقاد دارند، توضیح می‌دهد: «هلی‌کوپتر برای لرزه‌نگاری استفاده می‌شود اما کار لرزه‌نگاری در این منطقه تمام شده است و مسئله احداث چاه است و برای احداث تجهیزات باید ابزار و وسایل حفر برده شود که با هلی‌کوپتر نمی‌برند چرا که سنگین هستند و حتما باید با تریلی بروند و الزاما باید راه دسترسی داشته باشند. در بازدید هفته گذشته به همراه منابع طبیعی، اعلام کردند تا جایی که امکان داشته راه‌ها را جابه‌جا کردیم تا حداقل تخریب را داشته باشیم. فعالان روی این موضوع خیلی حساس هستند و می‌گویند درختی قطع نشود، در صورتی که توسعه حداقل تخریب‌هایی را به همراه دارد یا باید قید توسعه را بزنیم یا اینگونه ادامه دهیم اما در حدی که زیاد حساسیت نشان دادند، نیست. هم محیط زیست و هم منابع طبیعی نظارت دارند تا حداقل تخریب را این طرح به همراه داشته باشد.»
معاون محیط طبیعی اداره کل محیط زیست استان ایلام درباره نداشتن مجوز ارزیابی اثرات محیط زیستی این پروژه نیز می‌گوید، احداث هر نوع فعالیتی هنوز قطعی نشده است و هنوز در مرحله گمانه‌زنی و بررسی‌اند: «چاه‌های میادین نفت و گاز مشمول ارزیابی هستند اما چاه گمانه بوده است. اگر به این نتیجه رسیدند که اینجا میدان گازی است و باید چاه بزنند، در آن زمان مطالعات ارزیابی را باید انجام داد و ببینیم براساس آن مطالعات اجازه احداث چاه داده می‌شود یا خیر. در حال حاضر می‌خواهند یک چاه بزنند و ببینند میدان گازی فعال قابل بهره‌برداری هست یا خیر. اگر بود، باید مطالعات ارزیابی را انجام و سپس پروژه را ادامه دهند.»
توسعه هیجانی
مهدی نورمحمدی، فعال محیط زیست در گفت‌وگو با هم‌میهن درباره ذخایر عظیم نفت و گاز موجود در استان در کنار ذخیره‌گاه باارزش جنگل‌های بلوط می‌گوید؛ استانی با این موقعیت استراتژیک باید از توسعه متوازن‌تری برخوردار باشد: «ایلام دومین منابع گاز ایران را دارد و با وجود این میزان از منابع نفت و گاز انتظار داشتیم که استان ایلام که با توجه به این میزان برداشت از منابع، توسعه‌ای که در این استان رخ می‌دهد متوازن باشد و نه شتاب‌زده. ما با توسعه در استان مخالف نیستیم و باید این استان محروم توسعه پیدا کند، اما یک توسعه هیجانی و بدون رعایت ملاحظات زیست محیطی، طبیعت استان را نابود کرده است و از طرفی فواید این توسعه نیز نصیب مردم استان نشده است. این دست اقدامات بی‌حاصل برای مردم، آنها را ناراحت کرده و مردم را عصبانی می‌کند چراکه از منابع این استان برای مقاصد دیگر استفاده می‌شود و فواید آن نه‌تنها به مردم این استان نرسیده است، بلکه با تخریب منابع آن نیز همراه بوده است. اما موضوع دیگر مسائل زیست محیطی ماجرا است. استان ایلام به عروس زاگرس معروف است و ۳۴۲ هزار هکتار جنگل بلوط دارد، در این میان، در یکی دو سال گذشته شرکت‌های لرزه‌نگاری برای اجرای عملیات اکتشاف وارد استان شدند و به‌صورت شتاب‌زده در هر جایی که قرار بود لرزه‌نگار انجام دهند، با بولدوزر آن محل را تخریب کردند.» او در ادامه درباره پروژه‌ای که قرار است در طبیعت بانکول اجرا شود می‌گوید: «این پروژه را با پروژه‌ای که ۹۰ سال پیش انجام شده، برای شما مقایسه می‌کنم. آن زمان شرکت‌های حفاری شرکت نفت، اکتشافاتی را در غرب ایران و استان ایلام با هلی‌کوپتر انجام دادند و این در حالی است که در آن زمان تکنولوژی وجود نداشته است. الان که در اوج دوره تکنولوژی قرار داریم، برای انتقال یک کمپرسور که می‌خواهد گمانه‌زنی انجام دهد که آیا حفاری چاه نفت انجام شود یا خیر، ده کیلومتر جاده‌کشی کردند. در این ده کیلومتر، درخت و خاک و حیات‌وحش و… از بین می‌رود و وقتی به این شرکت‌ها مراجعه می‌کنید می‌بینید ارزیابی اثرات محیط زیستی ندارند و در قراردادها نام بالگرد ذکر شده است اما در عمل با بولدوزر کار می‌کنند.»
نورمحمدی توضیح می‌دهد که بالگرد باید کمپرسور را به نقطه موردنظر انتقال دهد اما این کار را نمی‌کنند و توجیه آنها تنها هزینه‌ای است که به خودشان تحمیل می‌شود: «در توجیه این اقدام به ما گفته‌اند بالگرد ساعتی ۷۰ تا ۸۰ میلیون هزینه دارد و با بولدوزر ساعتی ۵۰۰ هزار تومان هزینه می‌شود و منافع خود را به منافع طبیعت و مردمی که از آن بهره می‌برند ترجیح می‌دهند.»
نورمحمدی در ادامه با اشاره به نگرانی ایلامی‌ها از تخریب‌های شدید در استان ایلام می‌گوید: «در بانکول فعال‌های محیط زیست در یکی دو سال اخیر نسبت به تخریب‌های شدیدی که در استان ایلام در حال وقوع است نگران شده‌اند. تقریبا در ۴۰ درصد مساحت استان ایلام منابع نفت و گاز وجود دارد و زیر کوه مانش، بانکول و… گاز وجود دارد و از طرفی بکرترین نقاط استان ایلام هستند که سرمایه عظیمی بودند که می‌توانستند برای گردشگری و حفاظت از اکوسیستم استان استفاده شوند اما خیلی سریع در حال نابود شدن هستند. از طرفی حیات گیاهی و جانوری استان ایلام به‌شدت در حال تخریب است و با حضور شرکت‌های نفت و گاز در همین منطقه بانکول مجوز ۵ متر جاده‌کشی داده‌اند اما ۱۵ متر جاده کشیده‌اند و صدها درخت کهنسال دانه‌زاد آن هم با مجوز قانونی قطع شده‌اند. از طرف دیگر سنجاب ایرانی که نماد طبیعت استان ایلام است، با از بین رفتن این درخت‌ها حیات خود را از دست می‌دهد و این واقعا نگران‌کننده است.» او درباره تعداد درختان قطع‌شده در محل عبور بولدوزرها می‌گوید: «درخت‌ها را شبانه قطع کردند و شبانه خارج کردند و ما از تعدادی حین تخریب فیلم گرفتیم. منابع طبیعی و محیط زیست آمار نمی‌دهند و وظایف ذاتی خود را به درستی انجام نمی‌دهند. ماشین امضای دولت شده‌اند و هرجایی را که از آنها بخواهند امضا می‌کنند و حرفی هم نمی‌زنند.»
این کارشناس محیط زیست در توضیح نگرانی مردم و فعالان محیط زیست استان ایلام از این موضوع می‌گوید: «چرا از این موضوع بسیار نگران هستیم؟ چراکه جنگل‌های استان ایلام دیگر زادآوری ندارند. این را با قطعیت می‌گویم که در ۲۰ سال گذشته جنگل‌های ایلام زادآوری نداشتند و ما داریم از منابع خود به شکل ناجوانمردانه‌ای استفاده می‌کنیم. براساس تحقیق میدانی که انجام دادم، در بیش از ۲۰ منطقه‌ای که درخت کاری طی سی‌چهل سال گذشته صورت گرفته، تنها دو نقطه آن هم به این دلیل که قرق شدند رویش داشتند و این منابع دیگر تجدید نمی‌شوند چراکه خشکسالی و چرای بی‌رویه جنگل‌های استان را نابود کرده‌اند. یک مسئول می‌گوید؛ استان باید منبع تولید گوشت و دام باشد و یک مسئول دیگر می‌خواهد که استان منبع تولید نفت و گاز باشد و دارند جان این طبیعت را می‌مکند. این در حالی است که ما بالاترین آمار بیکاری و خودکشی ناشی از بیکاری در کشور را داریم و اینهمه دست درازی به طبیعت ایلام، با این آمار مشخص است که سودی برای مردم‌اش به همراه نداشته است. از سوی دیگر براساس گفته‌ها ۴۰ درصد آب ایران از رشته کوه‌های زاگرس نشأت می‌گیرد و این جنگل‌ها حفظ‌کننده منابع آب و خاک هستند. الان فرسایش خاک در ایلام بسیار زیاد است و خاکی که یک میلیون سال طول کشیده تا شکل بگیرد به‌راحتی با بولدوزر و لودر از بین می‌رود.»
نورمحمدی همه این مسائل را در کنار نامشخص بودن برنامه‌های شرکت گاز مزید بر علت می‌داند که حفاظت از منابع طبیعی در اولویت نیست: «از سوی دیگر شرکت مهندسی و توسعه گاز ایران هنوز مشخص نکرده است که می‌خواهد چه‌کار کند، یک روز می‌گویند می‌خواهند برای ذخیره گاز از این منطقه استفاده کنند، یک زمان حرف برداشت در میان است و گاهی هم می‌گویند قصد تاسیس پالایشگاه داریم. هر کدام از این کارهایی که می‌خواهند انجام دهند خطرات خاص خود را دارد و باید ارزیابی‌های زیست محیطی دقیق برای آنها انجام شود. ما در حال حاضر یک کارخانه سیمان در سمت دیگر کوه بانکول داریم که به اندازه کافی طبیعت را نابود کرده است، درپایین دست یک پالایشگاه داریم، حالا در طرف دیگر قرار است تاسیسات نفت و گازی مستقر شوند و اینجا دیگر ظرفیت ندارد. از طرفی اگر بخواهند از اینجا به‌عنوان منبع ذخیره گاز استفاده کنند، هشدار زمین‌شناسان می‌گوید با توجه به ترش بودن گاز ایلام امکان نفوذ به لایه‌های آب زیرزمینی وجود دارد. بیش از ۸۰ درصد آب استان ایلام از کوه‌ها تشکیل می‌شود که رویشگاه اصلی بلوط‌ها هستند و زمانی که تمرکز کارهای عمرانی را در دل رویشگاه‌ها قرار دهیم مطمئن باشید این سرزمین با کمبود آب مواجه خواهد شد. برای احداث این تاسیسات نفتی، حتی فکری برای تامین آب آن نیز نشده است. از کجا قرار است تامین شود؟ با وجود سه پالایشگاه در مهران، تامین آب این تاسیسات چگونه خواهد بود؟ اگر در اینجا پالایشگاه بزنند، مطمئن باشید بعد از 10 سال تعطیل خواهد شد چرا که آب آن تامین نمی‌شود.»
نورمحمدی تاکید دارد که هزینه و فایده این اقدام و تاثیر کوتاه‌مدت و طولانی‌مدت آن در نظر گرفته شود: «اگر این جنگل‌ها از بین بروند دیگر قابل تجدید نیستند. عمده تخریب در ایلام توسط خود دولت و فعالیت‌های عمرانی انجام می‌شود، فعالیت‌هایی بدون مجوزهای زیست‌محیطی. درخواست ما این است که پیوست زیست محیطی این پروژه را به فعالان محیط زیستی نشان دهند، به کارشناسان مستقل نشان دهند نه پیمانکارانی که نظر آنها قطعا مثبت خواهد بود.»
ماجراجویی گازی
باوا نعمتی، کارشناس زمین‌شناسی هم در گفت‌وگو با هم میهن درباره تحقیقات به‌دست‌آمده روی زمین‌شناسی این منطقه سخن می‌گوید: «براساس مطالعات شرکت گاز، اعلام شده است که ۵۰ هزار هکتار به طول ۱۵۰ کیلومتر در این پروژه از تنگه بیجار شروع شده است. این منطقه ۱۰ کیلومتری مرز عراق است و از آن مسیر تا جنوب غربی خرم‌آباد، ۵۰ هزار هکتار اکتشاف انجام و چاه‌هایی حفرشده و از نظر زمین‌شناسی تاقدیس‌های آهکی است که خلل و فرج بالایی دارند و در عمق سه هزار متری قرار گرفته‌اند. این تاقدیس‌ها در این نوع خاک از منطقه تنگه بیجار تا جنوب غربی خرم‌آباد در سه هزار متری شروع می‌شوند و این تاقدیس عمقی معادل ۴۵۰ تا ۸۵۰ متر دارند و به تشکیلات سروک و سرگا و ایلام معروف هستند که سه منطقه در امتداد یک خط هستند. تخلخل این منطقه ۶۰ درصد است و از یک‌متر مکعب آن حدودا ۶۰۰ لیتر نفت یا گاز می‌شود ذخیره کرد. براساس آمار اعلام کردند که از ۲۰۰ مخزن بررسی شده در سال گذشته، ۹۲ مخزن در غرب کشور بوده است که از این تعداد تنها در منطقه بانکول و باباگیر، پیش‌بینی شده است ۳۲ میلیارد مترمکعب گاز ذخیره شود.»
او با اشاره به ویژگی‌های طبیعی طبیعت بانکول می‌گوید: «اگر زلزله‌ای پیش بیاید، به وسعت حداقل ۳.۴ ریشتر، یک شکاف ایجاد شود این مناطق خالی از سکنه می‌شوند. در سال ۲۰۱۵، چنین مسئله‌ای باعث شد تا در لس‌آنجلس منطقه نزدیک به چاه گاز خالی از سکنه شود. اتفاقی که در روسیه نیز تکرار شد و به دلیل زمین‌لرزه‌ها بیش از ۶ ماه منطقه خالی از سکنه شد.»
او نیز به چالش تامین آب برای این ماجراجویی گازی اشاره می‌کند و می‌گوید: «وقتی این تاقدیس ۱۵۰ کیلومتر طول دارد، چرا از نقطه‌ای استخراج انجام نمی‌شود که به طبیعت و مردم آسیب نزند؟ از طرفی تامین آب چاه چگونه خواهد بود؟ تنها منبع آبی که روستا داشته است، کارخانه سیمان از آن ۲۰۰ لیتر بر ثانیه برداشت می‌کند و حالا اگر یک فعالیت دیگر هم به آن اضافه شود کمبود آب جدی خواهد بود. درخواست مردم این است که فعالیت‌های گاز و پتروشیمی در منطقه‌ای انجام شود که ضریب اطمینان بیشتری دارد و خطر و آسیب کمتری برای مردم و محیط زیست دارد.»
نعمتی ادامه می‌دهد: «در حال حاضر در مسیری که گفتم در منطقه بیجار چاه شماره ۶ و ۷ در حال بهره‌برداری است، اما گاز آن کم است و می‌خواهند در طول زمستان گازی که توسط خط لوله به منطقه مرزی و خارج از کشور می‌رود را در لایه‌های آهکی متخلخل ذخیره کنند. این چاه‌ها در سال ۵۳ کشف شده است و اکتشافات لرزه‌نگاری در این چاه‌ها و مطالعات پیش از انقلاب نشان داد اینجا ذخیره‌گاه خوبی برای گاز است و پیش‌بینی شده است امکان ۳۲ میلیارد مترمکعب گاز در آن وجود دارد. چرا نقطه ورودی و خروجی در جای دیگری با مخاطرات کم‌تر در نظر گرفته نمی‌شود؟ از طرفی برای مخاطرات احتمالی از جمله انفجارهای احتمالی، نشت در منابع آب زیرزمینی چه تدابیری در نظر گرفته می‌شود؟ در صورت وقوع انفجار احتمالی مردم تمام این منطقه، قسمتی از ایلام و سیروان و ایوان باید تخلیه شوند.»
او درباره منطقه جایگزین بانکول می‌گوید: «ما منطقه‌ای را پیشنهاد نکردیم اما مطالعات شرکت ذخیره گاز و دفتر نفت مرکزی نشان می‌دهد ۵۰ هزار هکتار لایه وجود دارد و ذخیره گاز به این مسیر می‌رود و در این مسیر بسیاری از نقاط سکنه و پوشش جنگلی ندارند و سوال این است که چرا از این مناطق استفاده نمی‌شود؟ درخواست ما این است براساس مطالعات و داده‌هایی که به دست آورده‌اند جایی را انتخاب کنند که کمترین آسیب را دارد. این نقطه استراتژیک است، درختانی با عمر ۴۰۰.۵۰۰ سال دارد، اکوسیستم آن دست نخورده است و مردم روی آن حساس هستند و نگران شرایط پیش‌آمده هستند. در همین منطقه یک کارخانه سیمان زدند و گفتند اشتغال‌زا است، درحالی‌که آلودگی بسیار زیادی ایجاد کرده است. یک پیوست محیط زیستی به آن زده‌اند و گفتند آلوده‌کننده نیست و در هر ثانیه ۲۰۰ لیتر آب را از چشمه‌های اطراف تامین کرده‌اند. با احداث چاه بر روی این چشمه، آنها را هم خشک کردند و مردم با علم به این اتفاق در حال حاضر اعتمادی به مسئولین ندارند.»
پروژه ویرانگر
رحمت‌الله صادقی، فعال محیط زیست و روزنامه‌نگار ایلامی نیز در گفت‌وگو با هم‌میهن با اشاره به خطرات اجرای این پروژه می‌گوید: «این پروژه ویرانگر است. در منطقه زاگرس غربی و شرقی. کوه بانکول به عروس زاگرس نامگذاری شده است و اینها با قطع درختان بلوط و جاده‌کشی جنگل‌های زیبای اینجا را به خاک سیاه نشاندند. ویژگی کوه بانکول همواری آن است و چاه‌های آب زیرزمینی دارد که شهرستان ترابله، شیروان و چذابه را پوشش می‌دهد اما با تزریق پالایشگاه گاز، آب منطقه ایوان غرب، شهرستان ترابله و کارزان به مواد سمی و شیمیایی آلوده خواهد شد. مردم کمپینی تشکیل داده و به دنبال رایزنی هستند. اگر پالایشگاهی در اینجا تاسیس شود، یک ریال آن هم به مردم این استان نمی‌رسد.»
