بلاتکلیفی آوازخوانان زاینده‌رود

هم میهن نوشت:

ممنوعیت آوازخوانی زیر پل خواجو، حالا دهان به دهان پیچیده و به گوش خیلی از اصفهانی‌‌ها رسیده؛ خبری که بعضی را کنجکاو کرده و دو سه روزی پس از انتشار ممنوعیت، آنها را روانه پل خواجو کرده تا ببینند اوضاع از چه قرار است. آسمان بالای پل که رو به تاریکی می‌رود و نسیم خنک از ته‌مانده آبی که کف رودخانه به آرامی درحال حرکت است بلند می‌شود، کم‌کم، صدای آواز پیرمردی به آسمان می‌رود؛ صدایی که پیچیده لابه‌لای صدای برنامه‌هایی که آن طرف پل شهرداری اصفهان درحال اجرا است و عده زیادی به تماشای آن نشسته‌اند. حنجره پیرمرد که گرم می‌شود، زنان و مردان هم یکی‌یکی به سمت صدا می‌آیند و روی سکوهای زیر طاق پل جا می‌گیرند. بعضی‌ زیر لب با پیرمرد زمزمه و بعضی او را تحسین می‌کنند. باران شروع به باریدن می‌کند و می‌پیچد به فراز و فرود صدای آواز پیرمرد. بیست دقیقه‌ای طول می‌کشد و بعد از آن مرد دیگری شروع به خواندن می‌کند. حالا در هوایی که رو به بهار گذاشته، باران تندتر شده و جمعیت زیر پل پناه گرفته‌اند. یک ساعتی آوازخوانی طول می‌کشد و پس از تشویق آوازخوان‌ها جمعیت متفرق می‌شوند اما مرد نقاشی که یکی از طاق‌های پل خواجو پاتوقش است و شبانه‌روز آنجاست می‌گوید در چند شب گذشته هم آوازخوانی زیرپل خواجو به روال گذشته ادامه داشته است و خبری از ممنوعیت نبوده است: «آوازخوان‌ها هر شب می‌آیند. معمولا از ساعت هفت به بعد می‌آیند. یکی دو هفته گذشته که رودخانه آب داشت ساعت بیشتری می‌ماندند و اینجا هم خیلی شلوغ می‌شد. مردم می‌آمدند و پای حرف‌هایشان می‌نشستند. روزهایی که هوا سرد است کمتر می‌آیند ولی دیشب هم اینجا بودند و یکی دوساعتی آواز خواندند؛ اتفاقا خیلی هم شلوغ شد.» می‌گوید پلیس قبلا هم گاه‌گاهی به سراغ‌‌شان می‌آمد و برخوردهایی با آنها داشت اما «در این چند ماه ناآرامی‌ها و تجمع‌ها برخوردهای پلیس هم بیشتر شده است. وقتی تجمع‌ها زیاد می‌شود پلیس می‌آید و تذکر می‌دهد و جمعیت را متفرق می‌کند؛ به ویژه اگر تعداد جوانان بیشتر باشد.» پسر جوانی که روی پل کافه دارد هم خبر ممنوعیت آوازخوانی زیر پل خواجو را شنیده؛ او می‌گوید در شب‌های گذشته کم و بیش، آوازخوانی ادامه داشته اما نگرانی‌ها سر جای خودش است: «اغلب آواز سنتی می‌خوانند؛ اما جوان‌ها هم می‌آیند و ترانه‌های پاپ هم می‌خوانند. معمولا چند ساعتی دور هم جمع می‌شوند و آوازی می‌خوانند و شادی می‌کنند و بعد هم می‌روند. پلیس هم وقت‌هایی که رودخانه آب ندارد و برخی از نوجوانان و جوانان زیر پل اقدام به خرید و فروش مواد کنند، سروکله اش پیدا می‌شود.»
همین چند روز پیش بود که خبر خودرومحور شدن چهارباغ به دلیل تجمعات و ناآرامی‌های اخیر، بسیاری از اصفهانی‌ها‌ را نگران کرد. حالا، اما به‌تازگی خبری مبنی بر ممنوعیت آوازخوانی زیر پل خواجو از سوی پلیس و میراث فرهنگی در فضای مجازی دست‌به‌دست می‌شود؛ خبری که خیلی زود با سیلی از نقدها و انتقادها روبه‌رو شد و کاربران فضای مجازی نسبت به آن واکنش منفی نشان دادند. این انتقادها، اما باعث شد تا حسن میثمی که مدیرکل روابط عمومی و اطلاع‌رسانی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی است نسبت به این خبر واکنش نشان دهد و در توئیتی بنویسد: «خبر درست نیست. از طرف میراث فرهنگی اصفهان، هیچ ممنوعیتی ایجاد نشده و پلیس اماکن هم اعلام کرد که ممنوعیتی وجود نداشته و ندارد.»
کاربران فضای مجازی، اما باز هم قانع نشدند و با دست به دست کردن تصاویری از پل خواجو و فیلم‌های کوتاهی از آوازخوانی زیر این پل قدیمی، همچنان و درحالی که چند روزی از انتشار آن می‌گذرد بر موج خبر سوار هستند. آوازخوانی زیر پُل خواجو، سنتی قدیمی است که سال‌‌های سال است که به فرهنگ اصفهانی‌ها گره خورده. کمتر اصفهانی است که صبح زود یا غروب از حوالی خواجو عبور کرده و صدای رهاشده در طاق‌های خمیده این پل به گوشش نخورده و برای لحظه‌ای درنگ نکرده باشد یا شب‌ها برای شنیدن آواز سنتی آوازخوان‌ها راهی خواجو نشده و دل به دل آنها نداده باشد. حالا، اما خبر ممنوعیت آوازخوانی زیر پل خواجو خیلی از همین آدم‌ها را نگران کرده است. مریم که 35 سال دارد و خانه‌دار است، یکی از همان‌هاست. می‌گوید: «زمانی که زاینده‌رود جاری می‌شود، رفت و آمد مردم روی پل هم جان می‌گیرد؛ انگار شهر زنده می‌شود؛ برای همین هم زیر پل شلوغ می‌شود. اصلا یکی از سرگرمی‌های اصلی اصفهانی‌ها پیاده‌روی یا ورزش روی پل است. شب‌ها هم پل جلوه بسیار زیبایی دارد. هوا که تاریک می‌شود، آوازخوانی هم شروع می‌شود. صدای زیبای خواننده‌ها انعکاس پیدا می‌‌کند لابلای طاق‌ها و خودبه‌خود آدم‌ها را جذب می‌کند. طولی نمی‌کشد که دور آوازخوان‌ها شلوغ می‌شود و مردم دور آنها حلقه می‌زنند. بعضی‌ها هم زیر لب آنها را همراهی می‌کنند و برخی دیگر هم دست می‌زنند. بیشتر آواز سنتی می‌خوانند؛ اما جوان‌ها می‌آیند و ترانه‌های امروزی می‌خوانند. یک یا دو ساعتی دور هم هستند و از بودن کنار هم لذت می‌برند. شاید این وسط برخی از جوان‌ها چند دقیقه‌ای هم رقص و پایکوبی کنند که آن هم به نظر من اشکالی ندارد؛ به هرحال، این دورهمی‌ها شادی به همراه دارد.» او می‌گوید دیده است که بعضی وقت‌‌ها که تجمع‌ها و سروصداها بیش از اندازه باشد یا تا نیمه‌های شب طول بکشد، پلیس یا سد معبر شهرداری برخوردهایی هم داشته است؛ مثلا اینکه «ماموران پلیس یا سد معبر تذکر می‌دهند یا جمعیت را متفرق می‌کنند؛ البته نه همیشه، اگر خیلی شلوغ باشد یا مثلا رقص و جلف‌بازی اتفاق بیفتد!» مرد میانسال دیگری که درحال ورزش کردن روی پل خواجو است، می‌گوید؛ ممنوعیت آوازخوانی زیر پل خواجو، برای اصفهانی‌ها معنا و مفهوم ندارد: «مگر می‌شود چیزی را که با فرهنگ مردم گره خورده است و سال‌های سال هر کدام از اصفهانی‌ها با آن خاطره دارند، ممنوع کرد؟ هر دورهمی و شادی کوچکی را مگر می‌شود جمع کرد؟ آوازخوانی زیر پل خواجو، برای تک‌تک اصفهانی‌ها خاطره‌های تلخ و شیرین زیادی ساخته است و این روزها که مردم هزار و یک گرفتاری دارند همین دلخوشی‌های کوچک است که آنها را سرپا نگه داشته است.»
در این باره اما علیرضا ایزدی، مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان اصفهان به تکذیب این خبر پرداخته است: «بی‌تردید اصفهان یکی از اصلی‌ترین مراکز تولد مکاتب موسیقی اصیل ایرانی است، بنابراین فلات مرکزی ایران نقش مهمی در امتداد حیات هنر موسیقی سنتی ایرانی ایفا می‌کند. با توجه به معماری خاص پل تاریخی خواجو که به‌صورت ۳ طبقه طراحی‌ شده است، از حدود ۴ سده قبل تاکنون برخی از اصفهانی‌های خوش‌قریحه با حضور در طبقات تحتانی پل خواجو به‌ویژه روی بند سنگی این پل و در طبقه زیرین شاه‌نشین مرکزی این پل همراه با نوای دل‌نشین زاینده‌رود، اقدام به اجرای موسیقی سنتی می‌کردند. اگرچه در سال‌های اخیر برخی موسیقی‌های بی‌هویت نیز در این مجموعه برگزار می‌شده که در برخی مقاطع شاهد بروز برخی ناهنجاری‌های اجتماعی و فرهنگی بوده‌ایم، لکن معتقدیم بخشی از شکل‌گیری و امتداد حیات مکتب موسیقی‌ اصیل اصفهان وابستگی تمام و کمالی به اجرای موسیقی سنتی در طبقات زیرین پل خواجو دارد و امیدواریم تا با همکاری نهادهای فرهنگی و اجتماعی موسیقی اصیل ایرانی به حیات خود ادامه دهد. طی روزهای گذشته مطلبی با موضوع ممنوعیت آوازخوانی در پل خواجو در فضای مجازی منتشرشده بود که بدین‌وسیله این ممنوعیت تکذیب شده و همچنان این روند فرهنگی و هنری ادامه خواهد داشت.»

برخورد رسمی نه، برخورد مقطعی شاید

شهرام امیری، مدیر امور فرهنگی و ارتباطات اداره کل میراث فرهنگی استان اصفهان در این باره به «هم‌میهن» می‌گوید: «ممنوعیت آوازخوانی زیرپل خواجو به‌طور رسمی اعلام نشده است؛ اما ممکن است برخوردهایی به صورت مقطعی با افرادی که آوازهای هجو می‌خوانند شده باشد. پل خواجو معبری عمومی است و میراث فرهنگی وظیفه حفاظت از کالبد آن را دارد؛ پس هر اتفاقی که روی عرشه پل بیفتد به‌طور قانونی به میراث ارتباط پیدا نمی‌کند و مربوط به دستگاه‌های خدمات‌رسان شهری است؛ با این وجود اما آواز خواندن سنتی زیر این پل مورد تایید میراث است و با آن مشکلی نداریم.»
به گفته او آوازخوانی زیر این پل مربوط به زمان صفوی است؛ یعنی از زمانی که پل ساخته شده، در طاق‌های قوسی به ویژه قسمت محوری زیر شاه‌نشین- صدا انعکاس خاصی پیدا می‌کند؛ به‌ویژه زمانی که زاینده‌رود آب داشته باشد. بعضی از خوانندگان سنتی زیر این پل آواز می‌خوانده‌اند و همچنین بخشی از مکتب موسیقی اصفهان که یکی از مکاتب بزرگ موسیقی است زیر این پل شکل گرفته است؛ به همین دلیل نیز آوازخوانی زیر پل خواجو مورد تایید میراث است؛ اما برخی از افراد زیر پل به کارهای هنجارشکنانه مثل خرید و فروش مواد و… می‌پردازند؛ به ویژه زمانی که رودخانه آب ندارد. آنطور که امیری می‌گوید: «در طول 400 سال گذشته اتفاقات بسیاری در اصفهان باعث از بین رفتن آثار تاریخی و بی‌توجهی به مسائل فرهنگی شده است؛ بنابراین میراث هم آمادگی دارد که با همکاری ارشاد به ثبت آن به‌عنوان یکی از ردیف‌های موسیقی به‌عنوان میراث ناملموس بپردازد.»
مسعود طرفه، رئیس مرکز اطلاع‌رسانی نیروی انتظامی استان اصفهان هم در گفت‌وگو با «هم‌میهن» خبر ممنوعیت آوازخوانی زیر پل خواجو را تکذیب می‌کند و می‌گوید پلیس هیچ ممنوعیتی در این باره اعمال نکرده است. مصطفی نباتی‌نژاد، عضو شورای شهر اصفهان نیز در این باره به «هم‌میهن» می‌گوید: «خبر ممنوعیت آوازخوانی زیرپل خواجو شایعه بوده است.» به گفته او، آوازخوانی زیر این پل، یک سنت دیرینه و مستمر است که مردم نیز از آن استقبال زیادی دارند؛ به‌ویژه زمان‌هایی که آب در رودخانه جاری است؛ به همین دلیل هم می‌طلبد که ارشاد و همچنین میراث فرهنگی و سازمان تفریحی و فرهنگی شهرداری این رویداد را به‌عنوان بخشی از فرهنگ عامه مردم، ساماندهی کنند تا هم فرصتی برای استعدادیابی افراد فراهم شود و هم فرصتی باشد برای اشتراک‌گذاری تجربیات اهالی موسیقی و همچنین بستری برای افزایش نشاط اجتماعی.»

آوازخوانی، جاذبه گردشگری اصفهان

«بخشی از آوازخوانی زیر پل خواجو به شرایط اقلیمی و فرهنگی اصفهان بازمی‌گردد؛ به هرحال اصفهان همیشه به شهری فرهنگی شهره بوده است و مردم آن اهل ادبیات و هنر بوده‌اند و ذوق سرشاری داشته‌اند. از سوی دیگر، رودخانه زاینده‌رود و بیشه‌های اطراف زاینده‌رود و شنیدن نغمه‌های زاینده‌رود و زندگی در چنین محیطی باعث می‌شود تا مردم بیشتر به طبیعت و هنر تمایل نشان دهند و سر ذوق آیند. معماری پل خواجو و دهانه‌های زیرپل هم به‌گونه‌‌ای است که صدای آواز، طنین دلنشین‌‌تری پیدا می‌کند و وقتی افراد آواز می‌خوانند صدای رساتری به گوش رهگذران می‌رسد؛ ضمن اینکه زیر پل خواجو سکوهایی وجود دارد که مردم می‌توانند ساعت‌ها روی آن بنشینند و به آواز گوش دهند و به تماشای منظره بپردازند. همه اینها دست‌به‌دست هم داده‌اند تا آوازخوانی زیرپل خواجو به بخشی از فرهنگ عامه مردم اصفهان تبدیل شود و مردم هم با آن خو بگیرند.» شاهین سپنتا، فعال میراث فرهنگی در گفت‌وگو با «هم‌میهن» اینها را می‌گوید.
به گفته سپنتا آوازخوانی زیرپل خواجو به یکی از جاذبه‌های داخلی و خارجی گردشگری تبدیل شده است: «چراکه توریست‌های داخلی و خارجی که به اصفهان سفر کرده‌اند برای دقایقی هم که شده به زیر این پل آمده‌اند و به این آوازها گوش داده‌اند؛ ترانه‌هایی که اتفاقا قدیمی و فولکلور یا امروزی هستند و طیف گسترده‌ای دارند و همین هم باعث می‌شود تا جوانان نیز به آن علاقه‌مند شوند؛ درواقع این آوازخوانی‌ها مثل یک کلاس و آموزشگاه موسیقی است و مردم را با موسیقی سنتی آشنا می‌کند.» او ادامه می‌دهد: «شاید در برخی از مواقع جمعیت در پل خواجو از کنترل خارج و در ساعاتی از نیمه شب باعث سروصدا و باعث آزار و اذیت مردم شود؛ به هر حال، پل خواجو در حوالی مناطق مسکونی قرار دارد و سروصداهای ناشی از ساز یا آواز خواندن ممکن است برخی را آزار دهد و باعث اعتراض آنها شود؛ اما این مسئله نباید موجب شود تا دستگاه‌های مربوطه کلا صورت‌مسئله را پاک کنند بلکه باید این اقدام فرهنگی را سامان‌دهی کنند. مردم در کنار گرفتاری‌های مختلف اجتماعی و اقتصادی و فرهنگی نیاز به چنین شادی‌های کوچکی دارند و
نباید نسبت به آنها سنگ‌اندازی شود. چنین فرصت‌هایی استرس‌های روزانه را کاهش می‌دهد؛ پس مسئولان باید از چنین جریان‌های فرهنگی به نفع مردم
استفاده کنند.»
مریم کریمی، جامعه‌شناس نیز در این‌باره در گفت‌وگو با «هم‌میهن» با اشاره به اینکه آوازخوانی زیرپل خواجو از سنت‌های دیرینه اصفهان بوده است، می‌گوید: «اصفهان با موسیقی و آواز هیچ‌گاه غریبه نبوده است و براساس آنچه توریست‌ها روایت کرده‌اند همواره از دیدن زاینده‌رود و خواندن آواز لذت می‌برده‌اند و اوقات شادی خود را اینگونه طی می‌کرده‌اند. برخی از اساتید آواز از جمله تاج اصفهانی نیز زیر این پل آوازخوانی می‌کرده است. از سوی دیگر، معماری پل خواجو نیز به گونه‌ای بوده است که آوازخوانی در آن نسبت به سایر پل‌ها جذابیت بیشتری داشته و باعث دلنشین‌تر شدن صدا می‌شده است.»
به گفته این جامعه‌شناس، سیاست‌گذاران باید از این چنین فرصت‌ها و سنت‌های دیرینه‌ای که چندان مغایرتی با عرف جامعه هم ندارند استفاده کنند و نه اینکه در پی از بین بردن آن باشند؛ چراکه بسیاری از جامعه‌شناسان معتقدند که موسیقی موجب تخلیه هیجانی توده مردم می‌شود و به همین دلیل هم مردم به آن نیاز دارند؛ به‌ویژه مردمی که از طبقه متوسط هستند، تحت فشارهای روانی مختلفند و برای ادامه زندگی خود، هزینه بسیاری از تفریحات دیگر را ندارند.

انتهای پیام