از چاله به چاه افتادن

علی نظری شیخ احمد در یادداشتی ارسالی به انصاف نیوز با عنوان «از چاله به چاه افتادن» نوشت: 

معاون علمی و فناوری ریاست جمهوری گفته است که از سال آینده معیارهای ارزیابی شرکت های دانش بنیان متحول خواهد شد و علاوه بر سطح تکنولوژی، شاخص میزان اشتغال هم وارد سنجه های ارزیابی و دسته بندی شرکت های دانش بنیان و به تبعیت از آن، میزان و نحوه حمایت معاونت علمی و فناوری از آنها خواهد شد. پیشتر شیوه ارزیابی شرکت های دانش بنیان به دلیل نادیده گرفتن نوآور بودن محصولات دانش بنیان و تکیه صرف بر پیچیدگی های فناوری تولید آنها مورد انتقاد قرارگرفته بود، حال وارد کردن معیار اشتغال در ارزیابی می تواند حتی معیار سطح و پیچیدگی  تکنولوژی را هم تحت الشعاع قرارداده و بیم آن می رود که به دلیل درصد بالای بیکاری در جامعه و سیاست دولت مبنی بر ایجاد فرصت های شغلی بیشتر، شاخص اشتغال حداقل به مهمترین معیار ارزیابی شرکت های دانش بنیان تبدیل شده و  به این ترتیب از توسعه تکنولوژی و نوآوری های جدید غفلت شود و در نتیجه به کاهش بهره وری و ارزش افزوده محصولات دانش بنیان منتهی شود.

شرکت دانش‌بنیان (nowledge enterprise)به شرکت‌هایی گفته می‌شود که دانش و فناوری، جزئی جدایی‌ناپذیر از دارایی آن‌ها باشد. دانش‌بنیان در ایران شرکت یا مؤسسه ای است که به منظور هم‌افزایی علم و ثروت، توسعه اقتصاد دانش‌محور، تحقق اهداف علمی و اقتصادی شامل گسترش، کاربرد نوآوری و تجاری‌سازی نتایج حاصل از تحقیق و توسعه در حوزه فناوری‌های برتر، با ارزش افزوده فراوان تشکیل می‌شود. سطح فناوری، مرحله تولید و طراحی مبتنی بر تحقیق و توسعه  از معیارهای شناسایی و ارزیابی کالاها و خدمات دانش‌بنیان می باشد. به این معنی که کالاها و خدمات دانش بنیان باید در حوزه فناوری‌های بالا یا متوسط به بالا باشند و دانش فنی طراحی و ساخت نمونه آزمایشگاهی یا دانش فنی فرایند تولید محصول به دلیل پیچیدگی فنی به سختی قابل کپی‌برداری بوده و کسب آن از موانع اصلی ورود شرکت‌های دیگر به بازار باشد. همچنین نیازمند تحقیق و توسعه قابل توجه، توسط گروه فنی خبره برای کسب آن باشد. و در نهایت  منجر به ایجاد خواص یا کارکردهای پیچیده‌ای در محصول، شده باشد.

هرچند در تعریف فوق به نوآوری اشاره ای نشده است اما سخن از سطح بالای فناوری به میان آورده و بر دانش فنی و پیچیدگی های طراحی و تولید تاکید دارد و به درستی میزان اشتغال، معیاری برای ارزیابی محصولات دانش بنیان محسوب نشده ست.  تکنولوژی به دلیل ماهیت آن و استفاده از ماشین به جای انسان فی ذاته با اشتغال رابطه معکوس دارد. افزایش سطح فناوری علاوه بر تغییر ماهیت و نوع کار و جابه جایی مشاغل، تعداد فرصت های شغلی را هم کاهش می دهد. به عبارت دیگرهر چند سطح بالای تکنولوژی فرصت های شغلی جدیدی خلق می کند اما در عین حال  فرصت های شغلی بیشتری را از بین می برد. از این رو برای کسانی که هم دارای مهارت  و هم دانش ضمنی هستند، زمینه بیشتری برای یافتن کار با پاداش و دستمزد بالا ایجاد می‌کند. و کسانی را که مهارت و دانش محدودی دارند، با چالش بزرگ مواجه می کند.

امروزه رشد روزافزون تکنولوژی به گونه ای غیرقابل انکار بر صنایع مختلف تأثیر گذاشته است و یکی از حوزه هایی که متاثر از تکنولوژی بوده شاخص بهره وری می باشد. یافته های تحقیقات  نشان می دهد که تکنولوژی پیشرفته تولید در صنایع مختلف تأثیر معناداری بر بهره وری دارد، این در حالی است که تکنولوژی پیشرفته تولید از طریق متغیرهای میانجی مدیریت کیفیت جامع و استفاده از فناوری اطلاعات تأثیر بیشتری بر بهره وری و در نتیجه ارزش افزوده دارد. بنابراین برآیند کلی تاثیر توسعه تکنولوژی بر صنعت و خدمات، افزایش بهره وری و ارزش افزوده و کاهش اشتغال است.

با توجه به توضیحاتی که ارائه شد چنانکه برنامه معاونت علمی و فناوری مبنی بر تغییر معیارهای شناسایی و ارزیابی شرکتهای دانش بنیان عملیاتی شود بیم آن می رود که سنجه اشتغال به معیار اساسی تبدیل شده و حمایت های معاونت علمی و فناوری به جای صنایع “های تک” با بهره وری بالا به سمت صنایع کاربر با تکنولوژی ساده و متوسط هدایت شود و در نتیجه به توسعه نیافتگی فناوری، کاهش بهره وری و ارزش افزوده در درازمدت منجر شود. این مسئله علاوه بر مغایرت با برنامه چشم انداز توسعه کشور و قوانین بالادستی ممکن است به مانعی اصلی برای اجرای ماموریت های ذاتی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری در حمایت از نوآوری وتوسعه  فناوری کشور تبدیل شود.

در نهایت انتظار می رفت تغییرات در معیارهای شناسایی و ارزیابی شرکت های دانش بنیان پاسخی به انتقادهایی باشد که به نادیده گرفتن نوآوری های جدید در محصولات و خدمات  دانش بنیان می شد اما سخنان معاون علم و فناوری مبنی بر توجه به معیار اشتغال در ارزیابی شرکتهای دانش بنیان و حمایت های آن معاونت حاکی از ادامه پیمودن راه اشتباه بوده و مصداق ضرب المثل “از چاله درآمدن و به چاه افتادن” است.

انتهای پیام