عیسی کلانتری: احیای دریاچه ارومیه در بهترین حالت تا ۱۴۱۲ طول می‌کشد/ «قانون توزیع عادلانه آب» ریشه تمام مصیبت‌های آبی کشور است
رئیس پیشین ستاد احیای دریاچه ارومیه گفت: در صورت تامین تمام حقابه دریاچه ارومیه و همچنین بهرهبرداری کامل از تونل کانی‌سیب و اجرای سایر برنامه‌های سخت‌افزاری و نرم‌افزاری لازم برای احیای دریاچه، در بهترین حالت تا سال ۱۴۱۲ طول می‌کشد تا دریاچه ارومیه احیا شود.
به گزارش خبرنگار ایلنا، در شرایطی در تاریخ ۵ اسفند ۱۴۰۱ فاز اول تونل کانی‌سیب با ظرفیت انتقال سالانه ۳۰۰ میلیون متر مکعب آب از رودخانه زاب به دریاچه ارومیه به بهرهبرداری رسید و این افتتاح به عنوان یکی از دستاوردهای دولت سیزدهم در راستای احیای دریاچه معرفی شد که اساسا نه این تونل به تنهایی نقش مهمی در احیای دریاچه ارومیه دارد و نه بهرهبرداری از آن، صرفا دستاورد دولت کنونی محسوب می‌شود؛ چراکه تونل کانی‌سیب از ابتدای تشکیل ستاد احیای دریاچه ارومیه در دولت یازدهم به عنوان یکی از پروژه‌های عمرانی لازم برای احیای این دریاچه تعریف شده و قرار بود حداکثر تا بهمن ۱۴۰۰ به بهرهبرداری برسد، اما به دلیل این که ترک‌خوردگی‌هایی در طول مسیر این تونل ایجاد شده بود، افتتاح آن بیش از یک سال به تاخیر افتاد.
همچنین در شرایطی که پیش از این، ستاد احیای دریاچه ارومیه ظرفیت انتقال آب تونل کانی‌سیب را سالانه ۶۲۳ میلیون متر مکعب اعلام کرده بود، مسئولان دولت سیزدهم اعلام کرده‌اند که در حال حاضر تونل کانی‌سیب تنها برای انتقال سالانه ۳۰۰ میلیون مترمکعب آب ظرفیت دارد و اگر فاز دوم این طرح با تامین اعتبارات لازم در سال ۱۴۰۲ به بهرهبرداری برسد، ظرفیت تونل حداکثر تا ۶۰۰ میلیون متر مکعب افزایش خواهد یافت. این در حالی است که سازمان حفاظت محیط‌زیست اعلام کرده که حقابه زیست‌محیطی دریاچه ارومیه سالانه ۳ میلیارد و ۴۰۰ میلیون متر مکعب است، اما براساس اظهارات آرزو اشرفی زاده، مدیرکل دفتر تالاب‌های این سازمان، در سال آبی گذشته یعنی از مهر ۱۴۰۰ تا شهریور ۱۴۰۱ تنها حدود یک میلیارد و ۱۰۰ میلیون متر مکعب از حقابه زیست‌محیطی دریاچه تامین شد.
این یعنی تا قبل از افتتاح تونل کانی‌سیب، دریاچه ارومیه با کسری تامین حقابه سالانه حدودا ۲ میلیارد و ۳۰۰ میلیون متر مکعبی مواجه بود، اما حالا با بهرهبرداری از فاز اول این تونل، تنها سالانه ۳۰۰ میلیون متر مکعب از این کسری جبران می‌شود. همچنین براساس آخرین آمارهای ارائه‌شده توسط کیاست امیریان، مدیرکل دفتر مدیریت بهم پیوسته منابع آب خزر و دریاچه ارومیه در گفت‌وگو با ایلنا در تاریخ ۲۱ فروردین ۱۴۰۲، در حال حاضر تراز دریاچه ارومیه یک هزار و ۲۷۰ متر و ۲۸ سانتی‌متر و حجم آب موجود در آن، حدود یک میلیارد و ۶۳۰ میلیون متر مکعب است. این در حالی است که براساس آمارهای رسمی ستاد احیای دریاچه ارومیه، تراز اکولوژیک دریاچه یک هزار و ۲۷۴ متر و ۱۰ سانتی‌متر و حجم آب این دریاچه در تراز اکولوژیک آن ۱۴ میلیارد و ۷۰۰ هزار میلیون مکعب است.
به عبارت دیگر، با گذشت بیش از ۹ سال از فعالیت ستاد احیای دریاچه ارومیه در دولت‌های یازدهم، دوازدهم و سیزدهم و در شرایطی که آخرین آمارهای مربوط به دریاچه حدود پنج هفته بعد از بهرهبرداری از فاز اول تونل کانی‌سیب ارائه شده است، در حال حاضر تراز دریاچه ارومیه ۳ متر و ۸۲ سانتی‌متر از تراز اکولوژیک آن کمتر است و حجم آب موجود در آن نیز تنها ۱۱.۱ درصد حجم آب این دریاچه در تراز اکولوژیک یعنی شرایط پایداری زیست‌محیطی آن است.
در چنین شرایطی باید پرسید که اولا چرا ستاد احیا در طول مدت فعالیت نسبتا طولانی خود و در شرایطی که با دستور مستقیم رئیس دولت‌های یازدهم و دوازدهم تشکیل شد و از بهمن ۹۲ تا شهریور ۱۴۰۰ نیز از سوی رئیس‌جمهور وقت حمایت می‌شد، نتوانست وضعیت دریاچه ارومیه را بهبود ببخشد، ثانیا تونل کانی‌سیب چه نقشی در احیای دریاچه ارومیه دارد و اساسا چرا این پروژه در ستاد احیا تعریف شد و به چه دلیل بهرهبرداری از آن به تاخیر افتاد و ثالثا وضعیت اجرای سایر برنامه‌های نرم‌افزاری و سخت‌افزاری لازم برای احیای دریاچه ارومیه چگونه است و آیا توفیق چندانی در اجرای این برنامه‌ها در ۹ سال گذشته به دست آمده است؟
پاسخ این سوالات و پرسش‌های دیگر درباره وضعیت امروز دریاچه ارومیه، بررسی عملکرد ستاد احیا در سال‌های گذشته، راهکارهای باقیمانده برای احیای دریاچه ارومیه و سناریوهای موجود درباره پیش‌بینی وضعیت آینده دریاچه را از «عیسی کلانتری» رئیس ستاد احیای دریاچه ارومیه از ابتدای شروع به کار فعالیت این ستاد در بهمن ۹۲ تا تیرماه ۱۴۰۱، پرسیدیم؛ کسی که در دولت دوازدهم یعنی از مرداد ۹۶ تا مهر ۱۴۰۰ همزمان با ریاست ستاد احیای دریاچه ارومیه، معاون رئیس‌جمهور و رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست نیز بود. او هم‌اکنون به عنوان دبیرکل خانه کشاورز ایران فعالیت می‌کند و البته سابقه تصدی‌گری وزارت کشاورزی، مشاوره رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام و مدیریت گروه پژوهشی امور کشاورزی مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع را نیز در کارنامه خود دارد. بخش نخست این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید:
تا شهریور ۱۴۰۰، ۹۷ درصد اقدامات سخت‌افزاری احیای دریاچه ارومیه به پایان رسید
در ابتدای گفت‌وگو با کلانتری از او پرسیدیم که با توجه به پایان دوره ریاست او بر سازمان حفاظت محیط‌زیست در مهر ۱۴۰۰ و صدور حکم مسئول جدید ستاد احیای دریاچه ارومیه در تیر ۱۴۰۱ توسط رئیس دولت سیزدهم، دقیقا تا چه زمانی می‌توانیم او را به عنوان مسئول اصلی ستاد احیا بدانیم؟ او در پاسخ به این سوال گفت: مسئولیت من در ستاد احیای دریاچه ارومیه تا پایان دولت دوم آقای روحانی یعنی شهریور ۱۴۰۰ بود و در دولت جدید، با توجه به این که حکمی برایم صادر نشد، مسائل ستاد احیا را غیرمستقیم پیگیری می‌کردم و به صورت مستقیم مسئولیتی نداشتم.
کلانتری در ادامه تاکید کرد: تا پایان دوره مسئولیت من در ستاد احیای دریاچه ارومیه، اقدامات سخت‌افزاری پیش‌بینی‌شده برای احیای دریاچه به طور متوسط تا ۹۷ درصد انجام شد، البته این آمار در پروژه‌های مختلف متفاوت است، مثلا تا آن زمان تصفیه‌خانه بزرگ تبریز تا ۹۹.۵ درصد پیش رفته بود، اما تصفیه‌خانه ارومیه تا ۹۰ درصد انجام شده بود.
وی افزود: براساس آنچه از ابتدا در ستاد احیای دریاچه ارومیه پیش‌بینی کرده بودیم، اقدامات نرم‌افزاری لازم برای احیای دریاچه از جمله موضوع صرفه‌جویی آب در بخش کشاورزی در حوضه آبریز دریاچه باید تا ۱۴۱۰ ادامه پیدا می‌کرد، بنابراین از ابتدا هم قرار نبود اقدامات نرم‌افزاری در دولت آقای روحانی به پایان برسد و همین حالا نیز دولت سیزدهم باید این اقدامات را ادامه دهد.
رئیس پیشین ستاد احیای دریاچه ارومیه خاطرنشان کرد: در دوره ما حدود ۹۰ درصد بودجه تخصیص‌یافته برای احیای دریاچه ارومیه به اقدامات سخت‌افزاری اختصاص داشت و فقط ۱۰ درصد این بودجه مربوط به امور نرم‌افزاری بود، البته به ثمر نشستن اقدامات نرم‌افزاری زمان‌بر است و با صرف تخصیص بودجه محقق نمی‌شود.
کلانتری در بخش دیگری از صحبت‌هایش به موضوع افتتاح سد کانی‌سیب در اسفندماه ۱۴۰۱ اشاره کرد و گفت: تا پایان دوره مسئولیت من در ستاد احیای دریاچه ارومیه، ساخت سدهای مربوط به پروژه کانی‌سیب به صورت صد درصد تکمیل شده بود و تونل نیز تا ۹۸ درصد پیشرفت فیزیکی داشت؛ در واقع آنچه در پروژه کانی‌سیب برای دولت سیزدهم باقی مانده بود، واقعا کار زیادی نبود، اما مسئولان دولت سیزدهم به بهانه بیرون زدن آب در دو قسمت از محلی که تونل در آبرفت حفر شده بود، بیش از یک سال افتتاح تونل را به تاخیر انداختند. این در حالی است که رفع مشکل بیرون زدن آب از دو قسمت تونل، از نظر فنی به این همه زمان نیاز نداشت و فقط لازم داشتند که دو سازه بتنی را تغییر دهند تا تونل را زودتر تمام کنند. شاید فکر می‌کردند اگر تونل را زودتر تمام کنند، این اقدام به نام دولت قبل ثبت خواهد شد.
وی در ادامه توضیحات خود گفت: بیرون زدن آب از بخشی از تونل، اتفاقی طبیعی در احداث چنین تونل‌هایی است و بارها مشاهده شده است که وقتی یک تونل در دل کوه حفر می‌شود، از یک قسمت آن آب بیرون می‌زند و متصدیان، سریعا آن تونل را تعمیر می‌کنند. بنابراین اگر می‌خواستند، به‌راحتی می‌توانستند مشکل بیرون‌زدگی آب از دو قسمت تونل کانی‌سیب را حل کنند، اما این کار را نکردند.
معاون حسن روحانی در دولت دوازدهم با ادعای سیاسی‌کاری مسئولان دولت سیزدهم در تاخیر در تکمیل تونل کانی‌سیب تاکید کرد: اگر تونل کانی‌سیب زودتر تکمیل می‌شد، می‌توانستند آن را در آذر ۱۴۰۰ افتتاح کنند، اما افتتاح این تونل تا اسفند ۱۴۰۱ به طول انجامید و این اقدام باعث شد دریاچه ارومیه عملا به میزان یک میلیارد متر مکعب ضرر کند، زیرا اگر تونل کانی‌سیب به موقع افتتاح شده بود، این تونل می‌توانست حداقل یک میلیارد متر مکعب آب بیشتر به دریاچه انتقال دهد.
اگر حقابه‌ها را اختصاص می‌دادند و تونل زودتر افتتاح می‌شد، دریاچه ۴ میلیارد متر مکعب بیشتر آب داشت
کلانتری در ادامه صحبت‌های خود به تخصیص پیدا نکردن حقابه دریاچه ارومیه از رودخانه‌های مربوط به حوضه آبریز این دریاچه در دو سال آبی گذشته اشاره کرد و گفت: حقابه دریاچه ارومیه از رودخانه‌های حوضه آبریز خود سالانه یک و نیم میلیارد متر مکعب است، اما در سال آبی گذشته (مهر ۱۴۰۰ تا شهریور ۱۴۰۱) کمتر از ۵۰۰ میلیون متر مکعب آب از رودخانه‌ها به دریاچه ارومیه دادند. در سال آبی قبل از آن (مهر ۱۳۹۹ تا شهریور ۱۴۰۰) یعنی در سال پایانی دولت آقای روحانی نیز وزارت نیرو به جای یک و نیم میلیارد، تنها حدود ۸۰۰ میلیون متر مکعب آب از رودخانه‌ها به دریاچه ارومیه تخصیص داد.
رئیس پیشین ستاد احیای دریاچه ارومیه تاکید کرد: اگر حقابه کامل دریاچه ارومیه در دو سال آبی گذشته به اندازه کافی تامین می‌شد و تونل کانی‌سیب را هم به‌جای اسفند ۱۴۰۱ در آذر ۱۴۰۰ افتتاح می‌کردند، اکنون دریاچه ارومیه می‌توانست حدود ۴ میلیارد متر مکعب بیشتر از مقدار فعلی آب در خود جای داده باشد.
نادیده گرفتن تخصیص ۵۰۰ میلیون دلار برای پروژه کانی‌سیب در دولت قبل
رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست در دولت دوازدهم درباره هزینه‌های صرف‌شده برای پروژه کانی‌سیب گفت: متاسفانه در این دولت، وقتی می‌خواستند رقم بودجه تخصیص یافته به سدها و تونل کانی‌سیب را در اخبار اعلام کنند، بی‌انصافی به خرج دادند و گفتند که دولت قبل به میزان ۲ هزار و ۵۰۰ میلیارد تومان خرج تونل و سدها کرده بود و دولت فعلی یک هزار میلیارد تومان خرج این پروژه کرده است. این در حالی است که ما در دولت قبل، علاوه بر ۲ هزار و ۵۰۰ میلیارد تومان که به صورت ریالی برای پروژه کانی‌سیب هزینه کردیم، ۵۰۰ میلیون دلار هم به صورت ارزی از محل اعتبارات صندوق توسعه ملی برای تکمیل این پروژه قرار دادیم.
وی افزود: این ۵۰۰ میلیون دلار که در آمار اعلام‌شده در روز افتتاح تونل کانی‌سیب به آن اشاره ای نشد، بخشی از اعتبارات ۸.۵ میلیارد دلاری بود که با مجوز مقام معظم رهبری به عنوان بودجه آب‌های مرزی از صندوق توسعه ملی برداشت شده بود و در دولت قبل، صرفا با ۴۰ میلیون دلار از این مبلغ، دو دستگاه حفار برای پروژه کانی‌سیب خریداری شد و سایر بودجه در موارد دیگر برای تکمیل این پروژه صرف شد. ولی وقتی استاندار کنونی آذربایجان غربی در صدا و سیما درباره بودجه پروژه کانی‌سیب صحبت می‌کرد، اشاره‌ای نکردند که در دولت قبل، ۵۰۰ میلیون دلار فقط به صورت ارزی به این پروژه اختصاص داده شده است.
۹۶.۵ درصد از بودجه پروژه کانی‌سیب در دولت‌های یازدهم و دوازدهم اختصاص داده شد
کلانتری در ادامه صحبت های خود گفت: این در حالی است که اگر بودجه ۵۰۰ میلیون دلاری را هم به رقم تخصیص‌یافته به پروژه کانی‌سیب توسط دولت قبل اضافه کنیم و متوسط نرخ دلار در ۹ ماه منتهی به افتتاح کانی‌سیب، ۴۵ هزار تومان در نظر بگیریم، عملا ۲۲ هزار و ۵۰۰ میلیارد تومان به اعتباراتی که دولت قبل برای این پروژه اختصاص داده است، اضافه می‌شود.
وی در ادامه اظهار داشت: از این محاسبات می‌توان این‌طور نتیجه گرفت که دولت سیزدهم فقط ۳.۵ درصد بودجه لازم برای تکمیل پروژه کانی‌سیب را تخصیص داده است و ۹۶.۵ درصد بودجه لازم برای تکمیل این پروژه در دولت‌های یازدهم و دوازدهم تخصیص یافته بود.
اگر بارندگی مناسب باشد، کانی‌سیب می‌تواند سالانه تا ۱.۲ میلیارد متر مکعب آب انتقال دهد
کلانتری در پاسخ به این سوال که طبق آمار رسمی منتشرشده، در حال حاضر میزان انتقال آب پروژه کانی‌سیب فقط ۳۰۰ میلیون متر مکعب در سال است و در چنین شرایطی، اساسا این پروژه چه نقشی در احیای دریاچه ارومیه دارد، توضیح داد: آورد سالیانه تونل کانی‌سیب ۶۲۳ میلیون متر مکعب است، اما مسئولان دولت در حال حاضر ظرفیت فاز اول تست این پروژه یعنی ۳۰۰ میلیون متر مکعب را به عنوان ظرفیت تونل اعلام کرده‌اند که این طور نیست، زیرا محاسبات مهندسی نشان می‌دهد اگر بارندگی مناسب باشد، همین تونل کانی‌سیب می تواند سالانه تا یک میلیارد و ۲۰۰ میلیون متر مکعب آب نیز به دریاچه ارومیه انتقال دهد. البته ما در ستاد احیای دریاچه ارومیه، با توجه به شرایط بارندگی‌های منطقه، ظرفیت متوسط ۶۲۳ میلیون متر مکعب در سال را برای تونل کانی‌سیب در نظر گرفتیم.
رئیس پیشین ستاد احیای دریاچه ارومیه در ادامه توضیحات خود گفت: براساس محاسباتی که ما در دولت یازدهم در ستاد احیا انجام دادیم، دریاچه ارومیه برای این که احیا شود، سالانه به حدود ۳.۵ میلیارد متر مکعب آب نیاز دارد، حال با توجه به این که تراز اکولوژیک دریاچه یک هزار و ۲۷۴ متر و ۱۰ سانتی‌متر از سطح دریا و حجم دریاچه در تراز اکولوژیک آن ۱۴ میلیارد و ۷۰۰ میلیون متر مکعب است، در این صورت دریاچه ارومیه باید ۱۴.۷ میلیارد متر مکعب آب داشته باشد تا در شرایط پایداری اکولوژیک قرار بگیرد. در چنین شرایطی، وسعت دریاچه ارومیه به حدود ۴ هزار و ۲۰۰ کیلومتر مربع خواهد رسید و عمق دریاچه به صورت متوسط حدود ۳.۵ متر خواهد بود، یعنی از عمق صفر در ساحل دریاچه تا حدود ۱۲ متر در عمیق‌ترین نقاط دریاچه.
احیای دریاچه ارومیه در بهترین حالت تا ۱۴۱۲ طول می‌کشد
کلانتری در پاسخ به این سوال که در ابتدای تشکیل ستاد احیای دریاچه ارومیه، قرار بود فعالیت‌های این ستاد در چه بازه زمانی این دریاچه را به تراز اکولوژیک خود برساند، عنوان کرد: برآورهای ابتدایی ما در ستاد احیا این بود که اگر حقابه دریاچه به اندازه کافی تخصیص پیدا کند، با احداث تونل کانی‌سیب و انجام سایر برنامه‌های سخت‌افزاری و نرم‌افزاری لازم برای احیای دریاچه ارومیه، این دریاچه تا سال ۱۴۰۸ به تراز اکولوژیک خود خواهد رسید، اما با توجه به مشکلاتی که در سال‌های گذشته رخ داده است، محاسبات کنونی نشان می‌دهد که حتی اگر دریاچه ارومیه از همین امروز تمام حقابه زیست‌محیطی پیش‌بینی‌شده را دریافت کند، پروژه‌های برنامه‌ریزی‌شده به اتمام برسد و صرفه‌جویی‌های مد نظر در حوزه کشاورزی و سایر حوزه‌ها انجام شود، بازهم تا سال ۱۴۱۲ طول می‌کشد تا این دریاچه احیا شود.
رئیس سابق سازمان حفاظت محیط‌زیست با بیان این که برای احیای دریاچه ارومیه باید حجم این دریاچه تا سال ۱۴۱۲ به ۱۴.۷ میلیارد متر مکعب برسد، عنوان کرد: متوسط بارش باران روی سطح دریاچه سالانه حدود ۳۳۰ میلی‌متر و میزان تبخیر از سطح دریاچه نیز حدود یک هزار و ۵۰ میلی‌متر در سال است، بنابراین می‌توان برآورد کرد که متوسط تبخیر خالص دریاچه ارومیه، سالانه حدود ۷۲۰ میلی‌متر است. به همین دلیل برای احیای دریاچه ارومیه، ابتدا باید طوری برنامه‌ریزی کنیم که هر سال به اندازه‌ای آب وارد دریاچه شود که این تبخیر ۷۲ سانتی‌متری را جبران کند و بعد از آن است که هرچه بیشتر آب وارد دریاچه ارومیه شود، می‌تواند مساحت دریاچه را به صورت تجمعی افزایش دهد.
وی در ادامه توضیح داد: با توجه به محاسبات فوق درباره حجم آب سالانه لازم برای احیای دریاچه ارومیه، ما در ستاد احیا پیش‌بینی کردیم که اولا برای جبران حجم آب تبخیرشده و ثانیا برای افزایش حجم دریاچه تا رسیدن به تراز اکولوژیک، سالیانه باید به طور متوسط ۳ میلیارد و ۴۶۰ میلیون متر مکعب آب وارد دریاچه شود. این عدد، رقمی بود که در ابتدای تشکیل ستاد احیا به عنوان حقابه زیست‌محیطی دریاچه ارومیه به تصویب ستاد رسید و بعدا هم مورد موافقت سازمان حفاظت محیط‌زیست و وزارت نیرو قرار گرفت.
تونل کانی‌سیب قرار است دقیقا چه نقشی در احیای دریاچه ارومیه ایفا کند؟
کلانتری در همین راستا در توضیح بیشتر درباره این که احداث تونل کانی‌سیب دقیقا قرار است چه نقشی در احیای دریاچه ارومیه داشته باشد و کدام بخش از کمبود آب‌های لازم برای احیای دریاچه را جبران کند، گفت: در ابتدای تشکیل ستاد احیا، محاسبه کردیم که حجم مجموع آب‌های وارشده به دریاچه ارومیه از طریق رودخانه‌ها، تصفیه‌خانه‌ها و صرفه‌جویی در بخش کشاورزی، در صورت تخصیص کامل حقابه توسط وزارت نیرو و اجرای پروژه‌های نرم‌افزاری و سخت‌افزاری تعریف‌شده، در مجموع حدود ۲ میلیارد و ۹۰۰ میلیون متر مکعب خواهد شد. این در حالی است که حقابه مورد نیاز برای احیای دریاچه ارومیه را سالانه به طور متوسط ۳ میلیارد و ۴۶۰ میلیون متر مکعب برآورد کرده بودیم.
رئیس پیشین ستاد احیای دریاچه ارومیه ادامه داد: در چنین شرایطی برای این که بتوانیم حقابه لازم برای احیای دریاچه ارومیه و رسیدن آن به تراز اکولوژیک را به صورت کامل تامین کنیم، سالانه حدود ۶۰۰ میلیون متر مکعب آب کم داشتیم. بنابراین تصمیم گرفتیم تونل کانی‌سیب را احداث کنیم تا این تونل بتواند با دبی متوسط ۲۰ متر مکعب بر ثانیه، سالانه ۶۲۳ میلیون متر مکعب آب را وارد دریاچه کند و به این صورت کمبود حقابه مورد نیاز برای احیای دریاچه ارومیه جبران شود.
وی در ادامه اظهار داشت: اگر ۶۲۳ میلیون متر مکعب آب انتقالی از تونل کانی‌سیب به صورت سالانه وارد دریاچه ارومیه نشود، قطعا دریاچه به تراز اکولوژیک خود نخواهد رسید. البته برای این که دریاچه با سرعت بیشتری احیا شود و کمبود آب‌های ورودی به آن بر اثر خشکسالی‌های احتمالی در سال‌های آتی نیز جبران شود، باید هرچه زودتر سد سیلوه نیز مورد بهرهبرداری قرار گیرد، زیرا افتتاح این سد هم می‌تواند سالانه ۱۰۰ میلیون متر مکعب آب به دریاچه انتقال دهد. البته بخش عمده‌ای از تونل انتقال آب از سد سیلوه در دولت قبل تکمیل شده است و قاعدتا مسئولان دولت فعلی نباید مشکل خاصی برای بهرهبرداری هرچه سریع‌تر از این سد داشته باشند.
هرچقدر حقابه کمتری به دریاچه ارومیه اختصاص یابد، احیای آن بیشتر به تاخیر می‌افتد
کلانتری با تاکید بر این که در صورت تامین تمام حقابه دریاچه ارومیه و همچنین بهرهبرداری کامل از تونل کانی‌سیب، پروژه انتقال آب از سد سیلوه و تصفیه‌خانه‌های تبریز و ارومیه و اجرای برنامه‌های نرم‌افزاری لازم برای احیای این دریاچه بخصوص صرفه‌جویی در مصرف آب کشاورزی در حوضه آبریز دریاچه، بازهم تا سال ۱۴۱۲ طول می‌کشد تا دریاچه ارومیه احیا شود، عنوان کرد: هرچقدر حقابه تعیین‌شده از رودخانه‌ها کمتر تامین شود، نهایی شدن برنامه‌های صرفه جویی آب در بخش کشاورزی به میزان هدف‌گذاری‌شده ۸۰۰ میلیون متر مکعب در سال به تاخیر بیفتد و پروژه‌های سخت افزاری لازم برای احیای دریاچه نیز دیرتر تکمیل شود، طبیعتا دریاچه ارومیه دیرتر احیا خواهد شد.
وی افزود: ما چاره‌ای نداریم جز این که برای احیای دریاچه ارومیه، آن را به تراز اکولوژیک برسانیم. این در حالی است که اکنون حدود ۳ میلیارد متر مکعب آب در دریاچه ارومیه وجود دارد و حجم دریاچه در تراز اکولوژیک آن ۱۴.۷ میلیارد متر مکعب است؛ یعنی در حال حاضر دریاچه ارومیه برای رسیدن به تراز اکولوژیک بیش از ۱۱ میلیارد متر مکعب آب کم دارد، ولی از نظر علم هیدرولیک، اگر برنامه‌های سخت‌افزاری و نرم‌افزاری پیش‌بینی‌شده اجرایی شود، بازهم امکان احیای دریاچه تا سال ۱۴۱۲ وجود دارد. البته اگر بخواهیم مانند دو سال آبی گذشته، در سال‌های آبی آتی نیز نسبت به تامین حقابه دریاچه بی‌توجهی کنیم، ممکن است کار به جایی برسد که احیای دریاچه نسبت به شرایط امروز بسیار دشوارتر شود.
امسال می‌توان از طریق تونل کانی‌سیب یک میلیارد متر مکعب آب به دریاچه ارومیه انتقال داد
رئیس پیشین ستاد احیای دریاچه ارومیه با تاکید بر این که از ابتدا موضوع بهرهبرداری از تونل کانی‌سیب در دو فاز دارای ظرفیت‌های متفاوت مطرح نبود و همین حالا هم مسئولان دولت سیزدهم می‌توانند از ظرفیت کامل این تونل برای انتقال آب استفاده کنند، گفت: پروژه تونل کانی‌سیب در حال حاضر تکمیل شده است و اقدامی که در اسفندماه سال گذشته انجام شد، به نوعی آب‌بندی تونل بود و دولتی‌ها اگر بخواهند، همین حالا می‌توانند ۶۲۳ میلیون متر مکعب در سال را از طریق این تونل رهاسازی کنند و نیازی به احداث سد یا تونل جدیدی وجود ندارد.
افتتاح تونل کانی‌سیب باعث شد ایران بتواند از حقابه خود از رودخانه زاب استفاده کند
کلانتری با تاکید بر اینکه افتتاح تونل کانی‌سیب باعث شد که ایران بتواند از حقابه خود از رودخانه زاب بهرهبرداری کند، عنوان کرد: آورد سالیانه رودخانه زاب به طور متوسط ۲.۱ میلیارد متر مکعب در سال است که تا قبل از احداث تونل کانی‌سیب، تمام حجم آب این رودخانه از طریق پیرانشهر و سردشت وارد عراق می‌شد و در سد حاج عمران این کشور ذخیره می‌شد، یعنی پیش از احداث این تونل، ما از حقابه خودمان از رودخانه زاب استفاده نمی‌کردیم و حالا با افتتاح این تونل، زمینه‌ای فراهم شده است که بتوانیم از این حقابه بهرهبرداری کنیم.
اگر ستاد احیا تشکیل نمی‌شد، دریاچه ارومیه طی ۱۲ تا ۱۳ سال به طور کامل خشک می‌شد
کلانتری با تاکید بر این که اگر ستاد احیای دریاچه ارومیه تشکیل نمی‌شد، این دریاچه طی ۱۲ تا ۱۳ سال به طور کامل خشک می‌شد، توضیح داد: زمانی که مساله خشک شدن دریاچه ارومیه مطرح شد، متوسط عمق دریاچه به حدود ۴ متر رسیده بود و با توجه به این که میانگین تبخیر خالص دریاچه ۷۰ سانتی‌متر است و در آن زمان سالانه تنها حدود یک میلیارد متر مکعب آب وارد دریاچه ارومیه می‌شد، تخمین‌های کارشناسی نشان می‌داد که احتمال دارد طی ۱۲ تا ۱۳ سال دریاچه به طور کامل خشک شود.
رئیس پیشین ستاد احیای دریاچه ارومیه ادامه داد: احتمال خشک شدن دریاچه اساسا از سال ۷۵ مطرح شده بود، زیرا در دهه‌های اخیر برداشت آب کشاورزی در حوضه آبریز دریاچه ارومیه، به مراتب بیشتر از پتانسیل زیست‌محیطی منطقه شده است و در چند دهه گذشته شاهد آن بوده‌ایم که کشاورزی بدون در نظر گرفتن لزوم تامین منابع آبی لازم در این حوضه آبریز توسعه یافته است.
افزایش ۳۵۰ هزار هکتاری سطح اراضی زیر کشت حوضه آبریز دریاچه ارومیه در دهه‌های اخیر
رئیس سابق سازمان حفاظت محیط‌زیست با اشاره به رشد محسوس سطح اراضی زیر کشت در حوضه آبریز دریاچه ارومیه در دهه‌های اخیر گفت: در چهار دهه گذشته سطح اراضی تحت کشت آبی در حوضه آبریز دریاچه ارومیه حدود ۲۰۰ هزار هکتار بود، اما تا دو سال پیش، مساحت این اراضی به بیش از ۵۵۰ هزار هکتار افزایش یافته بود، یعنی در چهار دهه گذشته، کشت آبی در حوضه آبریز دریاچه ارومیه به میزان ۳۵۰ هزار هکتار بیشتر از توان زیست‌محیطی این حوضه آبریز توسعه پیدا کرده و آب لازم برای این توسعه نیز از حقابه طبیعی خود دریاچه برداشته شده است.
وی در همین راستا تاکید کرد: با توجه به روند گرمایش جهانی، متوسط دمای هوا در حوضه آبریز دریاچه ارومیه در چهار دهه گذشته ۱.۵ درجه سانتی گراد افزایش یافته است و این مساله باعث شده که شدت تبخیر دریاچه به میزان ۲۰۰ میلی متر بیشتر شود. یعنی در دهه‌های اخیر، در حالی که شدت تبخیر آب دریاچه ارومیه بیشتر شده است، ما از حقابه طبیعی دریاچه برداشته و به توسعه کشاورزی پرداخته‌ایم، طبیعی است که در چنین شرایطی دریاچه ارومیه وارد روند خشک شدن شود و یکی از عوامل اصلی کاهش محسوس حجم آب دریاچه ارومیه در دهه‌های گذشته نیز همین مساله است.
چیت‌چیان حقابه دریاچه ارومیه را می‌داد، اما اردکانیان نسبت به تامین حقابه دریاچه کم‌لطفی کرد
در ادامه گفت‌وگو با کلانتری از او پرسیدیم با توجه به تعیین رقم ۳.۵ میلیارد متر مکعب به عنوان حقابه محیط‌زیستی دریاچه ارومیه از سال ۹۳ و با توجه به این که از سال ۹۳ تا ۱۴۰۰ او شخصا رئیس ستاد احیای دریاچه بود و چهار سال از این بازه زمانی را نیز همزمان به عنوان رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست فعالیت می‌کرد، آیا در این بازه زمانی حقابه دریاچه ارومیه به اندازه همین رقم تعیین‌شده تخصیص می‌یافت یا مانند آنچه در سال آبی گذشته مسئولان کنونی سازمان محیط‌زیست اعلام کردند، مشکلاتی در تامین حقابه این تالاب وجود داشت؟
رئیس سابق سازمان حفاظت محیط‌زیست در پاسخ به این سوال گفت: از سال آبی ۹۳ – ۹۴ تا سال آبی ۹۸ – ۹۹، سالانه بیش از ۸۰ درصد حقابه دریاچه ارومیه از رودخانه‌های این حوضه آبریز توسط وزارت نیرو تامین شد و حتی در یک سال که بارندگی‌ها مناسب بود، به میزان یک و نیم برابر حقابه به دریاچه تخصیص یافت، به نحوی که حجم آب دریاچه ارومیه بدون انتقال آب از تونل کانی‌سیب، تصفیه‌خانه‌های تبریز و ارومیه و سد سیلوه به بیش از ۵ میلیارد متر مکعب افزایش یافت.
کلانتری ادامه داد: در زمان تصدی‌گری آقای چیت‌چیان بر وزارت نیرو، ما وضعیت مناسبی در تامین حقابه محیط‌زیستی دریاچه ارومیه داشتیم، اما آقای اردکانیان متاسفانه کم‌لطفی‌هایی را در این زمینه به خرج داد، چراکه ایشان احتیاط بیش از حد در خصوص ذخیره‌سازی آب برای سال‌های بعد داشت، مثلا وقتی در یک سال بارندگی مناسب بود، بخش زیادی از آب را ذخیره می‌کرد تا اگر در سال بعد بارندگی کاهش یافت، برای تامین آب شرب، کشاورزی و صنعت به مشکل برنخورد، این در حالی است که اگر در یک سال بارندگی کم شود، باید همه بخش‌ها تبعات آن را متحمل شوند، نه فقط بخش محیط‌زیست.
طبق قانون، حقابه‌های محیط‌زیستی باید بر صنعت و کشاورزی مقدم باشد
رئیس پیشین ستاد احیای دریاچه ارومیه با تاکید بر این که براساس قوانین برنامه‌های پنجم و ششم توسعه، حقابه محیط‌زیست بر کشاورزی و صنعت اولویت دارد، گفت: تنها حقابه‌ای که بر حقابه‌های محیط‌زیستی از جمله حقابه تالاب‌ها مقدم است، آب مورد نیاز بخش شرب است. برآوردها نشان می‌دهد که آب شرب مورد نیاز اهالی حوضه آبریز دریاچه ارومیه که از سرشاخه رودخانه‌ها برداشته می‌شود، سالانه حدود ۲۰۰ میلیون متر مکعب است که در بدترین شرایط بارندگی نیز به راحتی قابل تامین است و هیچ‌گاه مشکلی در تامین آن به وجود نخواهد آمد.
وی ادامه داد: براساس قانون، دولت باید بعد از آب شرب حقابه محیط‌زیست را بر کشاورزی و صنعت مقدم بداند که متاسفانه در سال‌های پایانی دولت دوم آقای روحانی نسبت به این مساله بی‌توجهی شد، البته تا پایان سال آبی ۹۸ – ۹۹ حدود ۸۰ درصد حقابه‌ها تامین شد، ولی در سال ۹۹ – ۱۴۰۰ چون پیش‌بینی می‌شد که احتمال دارد بارندگی‌ها به شکل خارج از نرمال کاهش یابد، حقابه بسیار کمی به دریاچه ارومیه اختصاص داده شد.
در دو سال آبی گذشته وضعیت تامین حقابه دریاچه ارومیه اصلا مناسب نبود
کلانتری با بیان این که در دولت سیزدهم میزان تخصیص حقابه دریاچه ارومیه حتی از دولت دوازدهم نیز کمتر شد، عنوان کرد: در سال آبی ۱۳۹۹ – ۱۴۰۰ به میزان ۸۰۰ میلیون متر مکعب از یک میلیارد و ۵۰۰ میلیون متر مکعب حقابه دریاچه ارومیه از رودخانه‌های حوضه آبریز اختصاص یافت و در سال آبی گذشته یعنی ۱۴۰۰ – ۱۴۰۱، نیز تنها ۴۰۰ میلیون متر مکعب از این حقابه به دریاچه تخصیص داده شد. بنابراین در دو سال آبی گذشته وضعیت تخصیص حقابه دریاچه ارومیه به هیچ وجه مناسب نبوده است.
رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست در دولت دوازدهم مدعی شد: اگرچه سازمان محیط‌زیست در دولت سیزدهم میزان تخصیص حقابه دریاچه ارومیه در سال آبی ۱۴۰۰ – ۱۴۰۱ را یک میلیارد و ۱۰۰ میلیون متر مکعب اعلام کرده است اما با بررسی آمارهای موجود از وضعیت تراز دریاچه ارومیه در سال‌های گذشته می‌توان به این نتیجه رسید که بدون در نظر گرفتن بارش‌های مستقیم، در سال قبل حداکثر ۴۵۰ میلیون متر مکعب آب وارد دریاچه ارومیه شده است.
وی با تاکید بر این که مردم و سازمان محیط‌زیست وظیفه دارند تامین کامل حقابه دریاچه ارومیه را از دولت مطالبه کنند، گفت: وقتی کشاورزان در نقاط مختلف کشور خواهان تامین حقابه خود هستند، اهالی استان‌های آذربایجان غربی و شرقی نیز باید خواهان تامین کامل حقابه دریاچه ارومیه باشند. این در حالی است که در حال حاضر در کشورمان محیط‌زیست آخرین اولویت تامین حقابه است و شاهد آن هستیم که تامین آب مورد نیاز صنعت و کشاورزی نسبت به تخصیص حقابه تالاب‌ها برای وزارت نیرو اولویت دارد.
برای تامین کامل حقابه‌های محیط‌زیستی، نباید سالانه بیش از ۴۰ درصد آب‌های تجدیدپذیر را مصرف کنیم
رئیس سابق سازمان حفاظت محیط‌زیست با تاکید بر لزوم ایجاد تغییرات اساسی در نحوه مدیریت منابع و مصارف آبی در کشور گفت: مهمترین مشکلی که باعث می‌شود نتوانیم حقابه‌های محیط‌زیستی از جمله حقابه تالاب‌ها و رودخانه‌ها را به اندازه کافی تخصیص دهیم، مصرف بالای آب در بخش‌های مختلف در ایران است. ما زمانی می‌توانیم حقابه‌های زیست‌محیطی را به اندازه کافی تامین کنیم که میزان مصرف آب در کشور حداکثر به اندازه ۴۰ درصد ورودی سالانه منابع آب تجدیدپذیر باشد. در اجلاس جهانی توسعه پایدار ریو نیز تصویب شده است که نباید در هیچ کشوری میزان مصرف آب بیش از ۴۰ درصد منابع آب تجدیدپذیر باشد.
وی در ادامه تاکید کرد: ایران تنها کشوری در دنیا است که بیش از ۱۰۰ درصد ورودی‌های سالانه آب تجدیدپذیرخود را مصرف می‌کند و طبیعی است که در چنین شرایطی، آب به اندازه کافی به حوزه محیط‌زیست، سفره‌های زیرزمینی، دشت‌ها، رودخانه‌ها، تالاب‌ها و … نمی‌رسد و خشک شدن امروز رودخانه‌ها و تالاب‌های کشور نیز ناشی از همین مساله است. در این وضعیت دیگر نباید انتظار پایداری اکوسیستم را داشته باشیم و وقتی هم که اکوسیستم ما پایدار نباشد، طبیعتا زنجیره حیات وحش کشور نیز به خطر می‌افتد و دیگر یوز یا پلنگی باقی نمی‌ماند.
تا پیش از سال ۹۶ حقابه تالاب‌ها توسط سازمان محیط‌زیست محاسبه نشده بود
در این میان اما سوال مهمی که از این صحبت‌های کلانتری مطرح می‌شود، این است که با توجه به مسئولیت چهار ساله او در سازمان حفاظت محیط‌زیست در دولت دوازدهم، خود او در آن ایام که همزمان رئیس ستاد احیای دریاچه ارومیه نیز بود، چقدر برای تامین حقابه محیط‌زیستی تالاب‌های مختلف از جمله دریاچه ارومیه تلاش کرد و در آن زمان، مسئولان ارشد دولت و وزارت نیرو در پاسخ به درخواست‌های سازمان محیط‌زیست برای تامین حقابه‌ها چه واکنشی داشتند؟
رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست در دولت دوازدهم در پاسخ به این سوال گفت: ما در دولت قبل حقابه محیط‌زیستی بیش از ۷۰ درصد تالاب‌ها و رودخانه‌ها را محاسبه و به وزارت نیرو اعلام کردیم، این در حالی است که پیش از شروع دوره مسئولیت من در سال ۹۶، حقابه تالاب‌ها توسط سازمان حفاظت محیط‌زیست تعیین نشده بود و اساسا بحث تعیین حقابه‌های محیط‌زیستی در کشور مطرح نبود.
وی افزود: ما در دولت قبل به وزارت نیرو اعلام کردیم که حقابه بختگان سالانه یک و نیم میلیارد متر مکعب است، ولی عموما سالانه کمتر از ۲۰۰ میلیون متر مکعب آب به این دریاچه اختصاص می‌یابد، چون در بالادست رودخانه کُر به عنوان تامین‌کننده اصلی آب دریاچه بختگان، کشت برنج توسعه یافته است و وزارت نیرو مدیریت صحیح آب را انجام نمی‌دهد.
تعیین سالانه ۱۴ میلیارد متر مکعب حقابه برای بخش محیط‌زیست کشور کافی نیست
رئیس پیشین ستاد احیای دریاچه ارومیه با تاکید بر نقش مهم تصویب قانون توزیع عادلانه آب در سال ۱۳۶۱ در تخصیص نیافتن حقابه‌های محیط‌زیستی گفت: متاسفانه در این قانون به جای این که توزیع آب به شکل موضوعی بین بخشی دیده شود، تمام اختیارات این حوزه به وزارت نیرو سپرده شده است و این وزارتخانه در موضوع آب هم می‌تواند سیاست‌گذاری کند و هم خودش مجری این سیاست‌ها باشد. در واقع قانون غلط سال ۱۳۶۱، وزارت نیرو را به متصدی، متولی و مجری اصلی حوزه آب کشور تبدیل کرده است که عملا اگر بخواهد، می‌تواند حقابه‌های محیط‌زیستی را هم اختصاص ندهد.
کلانتری در پاسخ به این سوال که با توجه به مسئولیت هشت ساله او در ستاد احیا و مدیریت چهار ساله‌اش در سازمان حفاظت محیط‌زیست، خود او در دولت قبل چه اقدامی برای تغییر این رویه نادرست انجام داد، اظهار داشت: در دولت قبل پذیرفتند که سالانه تا ۱۴ میلیارد متر مکعب حقابه محیط‌زیستی به بخش‌های مختلف اختصاص بدهند و این حقابه را نیز تخصیص دادند، اما قطعا این رقم کافی نیست و نمی‌تواند همه نیازهای آبی حوزه محیط‌زیست را برطرف کند. البته وقتی آقای چیت‌چیان وزیر نیرو بود، ما با ایشان به توافق رسیدیم و پذیرفت که نه‌تنها در حوضه آبریز دریاچه ارومیه، بلکه در سایر حوضه‌ها نیز براساس همین رقم حقابه‌ها را اختصاص بدهد.
وی در ادامه تاکید کرد: تا قبل از دوره مسئولیت من در سازمان محیط‌زیست اصلا مساله حقابه‌های زیست‌محیطی در کشور مطرح نبود، زیرا این حقابه‌ها محاسبه نشده بود و معلوم نبود که از هرکدام از سدها چقدر آب باید وارد تالاب‌ها، رودخانه‌ها و … بشود، اما محاسبات مربوط به حقابه‌ها از سال ۹۶ به بعد انجام شد و در دوره مسئولیت بنده در سازمان محیط‌زیست، ارقام دقیق حقابه‌های محیط‌زیستی بیش از ۷۰ درصد تالاب‌ها و رودخانه‌ها مشخص شد.
قانون توزیع عادلانه آب حتما باید تغییر کند
رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست در دولت دوازدهم با تاکید بر لزوم تغییر قانون توزیع عادلانه آب مصوب سال مصوب سال ۱۳۶۱ مجلس شورای اسلامی و نحوه تصمیم‌گیری در سیاست‌های مربوط به توزیع منابع آبی در سطوح کلان کشور گفت: برای این که وضعیت مدیریت منابع آبی کشور بهبود یابد، حتما و حتما باید قانون مصوب سال ۱۳۶۱ تغییر پیدا کند، زیرا بزرگترین معضل آب کشور وجود همین قانون است که همه اختیارات را به وزارت نیرو سپرده است. آب یک موضوع بین بخشی است که نباید متولی اصلی آن صرفا یک دستگاه دولتی باشد، بلکه باید یک شورای قانونی تشکیل شود که درباره موضوعات آبی تصمیم‌گیری کند و وزارت نیرو صرفا باید مجری سیاست‌گذاری‌های این شورا باشد.
وی در پاسخ به این سوال که آیا «شورای عالی آب» که همین حالا از مدیران ارشد دولت تشکیل شده است، نمی‌تواند نقش سیاست‌گذار حوزه آب کشور را ایفا کند، گفت: شورای عالی آب در حال حاضر اختیارات کافی را ندارد، چراکه قانون سال ۱۳۶۱ اختیارات این شورا را از بین برده و تمام اختیارات درباره نحوه توزیع آب کشور را به شخص وزیر نیرو سپرده است؛ به نحوی که وزیر نیرو هر کسی که باشد، می‌تواند درباره موضوع توزیع آب بین بخش‌های مختلف هر طور که می‌خواهد عمل کند و مثلا به یک شهر یا یک تالاب هیچ آبی تخصیص ندهد.
اختیار توزیع آب بین بخش‌های مختلف باید به سازمان برنامه و بودجه سپرده شود
کلانتری با تاکید بر این که اختیارات وزارت نیرو درباره نحوه توزیع آب بین بخش‌های مختلف باید از وزارت نیرو گرفته و به سازمان برنامه و بودجه واگذار شود، عنوان کرد: همان‌طور که سازمان برنامه، بودجه کشور را براساس قانون بودجه سالانه بین بخش‌های مختلف توزیع می‌کند، باید آب را نیز همین سازمان با به‌کارگیری کارشناسان مجرب و مطابق ضوابط بین‌المللی به حوزه‌های مختلف تخصیص بدهد.
رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست در دولت دوازدهم ادامه داد: باید ساز و کاری در کشور ایجاد شود که سازمان برنامه و بودجه هر سال مشخص کند که از متوسط سالانه ۹۰ میلیارد متر مکعب منابع آبی تجدیدپذیر ایران، طبق مصوبات شورای سیاست‌گذاری آب کشور که باید ساختار متفاوتی با شورای عالی آب کنونی داشته باشد، مثلا هر سال باید ۴۰ میلیارد متر مکعب به بخش کشاورزی و ۱۰ میلیارد متر مکعب به صنعت و شرب اختصاص پیدا کند و بقیه این آب باید به عنوان حق محیط‌زیست شناخته شود و به تالاب‌ها، رودخانه‌ها و … اختصاص یابد.
وی در ادامه گفت: در حال حاضر روند تخصیص آب به بخش‌های مختلف کشور منطقی نیست و تمام اختیارات به یک شخص یعنی وزیر نیرو سپرده شده است که درباره تمام مسائل آبی کشور هم تصمیم‌ساز است، هم تصمیم‌گیر. با قوانین و ساز و کار موجود، وزیر نیرو هم مجری و هم فروشنده و هم خریدار آب است. طبیعی است که چنین روندی با عدالت آبی هم مغایر است و ریشه تمام مصیبت‌های آبی کشور نیز همین موضوع است.
انتهای پیام/
