ملکیان و رکود روانشناسی در حوزه‌ی عمومی
حمیدرضا جلایی‌پور، جامعه‌شناس در یادداشتی تلگرامی نوشت:
طرح بحث: جامعه ما با بحران اخلاقی روبروست مثلاً بیش از هفتاد در صد مردم به هم اعتماد ندارند. همچنین جامعه ایران با معضل بیماری‌های روحی ـ روانی روبرو است و بیش از ده میلیون نفر از مردم از داروهای اعصاب و روان استفاده می‌کنند. در چنین جامعه‌ای متفکرانی مثل مصطفی ملکیان که در یک سطح نظری معضلات اخلاقی و روحی روانی جامعه را برای مخاطبان تحصیل کرده مورد آسیب شناسی قرار می‌دهد، یک سرمایه فکری مفید هستند. از طرف دیگر در جامعه ما حداقل چند نفر اقتصاددان، جامعه شناس، معرفت و اخلاق شناس یک مقدار در حوزه عمومی حرف می‌زنند و به آسیب شناسی امور می‌پردازند ولی در ایران تعداد کمی از روانشناسان و روانپزشکان تأثیرگذار در حوزه عمومی حضور دارند. در چنین شرایط رکودی یکی از روانپزشکان متعهد و محترم کشورمان چنین اظهار نظری را درباره ملکیان بر روی صفحه تلگرام گذاشته بود: «[حرف‌های ملکیان] کپی دست چندمی از «رولومی» و بنیان گزاران روان درمانی اگزیستنس هست اما بسیار نا پخته و پر از نقص». هدف این نوشته نقد این نظر روانپزشک عزیز است.
متن بحث
۱ – این قضاوت روانپزشک عزیز ما نیازمند ارائه توضیحات و شواهد قانع کننده‌تری است. این روانپزشک روی «بحث یا سخنرانی خاص و مشخصی» از ملکیان چنین نظری منفیی نداده است، بلکه بی دریغ و به طور کلی «کل حرف‌ها»ی او را مورد قضاوت قرار داده است. بنابراین (که البته از لحاظ روش شناسی توصیه نمی‌شود) من هم مجبورم یک مقدار کلی بحث این روانپزشک را نقد کنم.
2 – فرض کنیم طبق ارزیابی این روانپزشک حرف‌های روانشناسانه و اخلاقی ملکیان مبتنی بر کپی برداری از حرف‌های روانشناسان اگزیستانسیالیست‌ها باشد. الان همین حرف‌های به اصطلاح کپی برداری شده ملکیان (که البته به نظر من کپی برداری نیست) در فضای واقعی و آن لاین مورد توجه کثیری از تحصیل کردگان داخل و خارج کشور است.
3 – تا زمانی که یک محقق ایرانی (چه روانپزشک یا غیر روانپزشک) نیاید همین حرف‌های نظری و اخلاقی ملکیان را البته از نوع غیر کپی برداری شده‌اش بزند و مخاطبان تحصیل کرده ایرانی را تحت تأثیر قرار دهد، به نظر می‌رسد ادعای این روانپزشک درباره نظرات ملکیان موثق نیست. و طرح آن را از سوی وی نباید جدی تلقی کرد.
4 – در شرایط کنونی در حوزه عمومی مصطفی ملکیان از زمره معدود متفکرانی است که با استفاده از آرای روانشناسان حرف‌های نیکو و مستدلی به مخاطب ارائه می‌دهد در حالی که این روانپزشک با یک ادعای بلا دلیل نظرات او را کپی برداری ضعیف معرفی کرده است. شما ببینید در این کشور ده میلیون افسرده داریم تا حالا چندتا روانشناس در حوزه عمومی توانسته‌اند در مورد این معضل عمومی دست به روشنگری تأثیرگذار بزنند!
5 – در ضمن کدام اندیشمند ایرانی است که تحت تأثیر اندیشمندان غیرایرانی نباشد؟ این عیب نیست. حسن است، به شرطی که با ارجاع باشد، که در کارهای مصطفی ملکیان ارجاع هست. اتفاقاً نشر اندیشه‌های متفکران جهان به زبان فارسی و قابل فهم خودش کار سخت و البته مهم و سودمندی است.
6 – اجمالاً حدس می‌زنم (مگر روانپزشک ما شواهد قانع کننده ارائه بدهد) اندیشمندان و فلاسفه و روانشناسانی که ملکیان تحت تأثیر آن‌ها است قابل فروکاهش به «رولو می» نیستند. ملکیان در عین استفاده از آرای اندیشمندان غیرایرانی، خودش هم در چند زمینه آرای جدیدی طرح کرده و سبک ویژه‌ی خودش را پرورده و در پروژه «عقلانیت و معنویت» هم عرضه کرده که می‌توانیم با آن‌ها مخالف باشیم ولی نمی‌توانیم آن‌ها را صرفاً کپی‌برداری بدانیم.
7 – ظریف اینکه من در شرایطی این حرف‌ها را درباره ملکیان می‌زنم که اولاً خودم به عنوان یک مشتری و شاگرد مدرسه نواندیشی دینی بیشتر تحت تأثیر پروژه فکری «دین یا معنویت قدسی در چارچوب اخلاق» ابوالقاسم فنایی هستم، نه پروژه عقلانیت و معنویت ملکیان. ثانیاً با روانشناسی گرایی او در برابر جامعه شناسی گرایی مخالفم که در آینده در یادداشتی جداگانه به آن می‌پردازم.
8 – باید اعتراف کرد که هم اکنون اگر از میان هشتاد هزار عضو هیات علمی در ایران هشت نفر مثل ملکیان در روشنگری در حوزه عمومی فعال داشتیم، به مراتب وضع بهتری داشتیم.
9 – یکی از ویژگی‌های برجسته استاد ملکیان این است که زحمت زیادی برای فهم مسائل پیچیده انسان جدید می‌کشد و آن را صادقانه و قابل فهم، و مستدل و بدون چشمداشت مادی و منزلتی (خصوصاً بدون شیره پیره و ناز و افاده) در اختیار مخاطب و حوزه عمومی قرار می‌دهد و گوشش هم در برابر انتقادات باز است.
10 – در ضمن به یاد داشته باشیم اهمیت ملکیان بیشتر در دین‌شناسی و تاکید بر عقلانیت و اخلاق در عرصه‌ی عمومی است. در زمینه‌ی روانشناسی هم ادعای کار آکادمیک ندارد و اتفاقاً موارد مورد اشاره او بیشتر از جنس حکمت است. و این خوب است فرهیختگانی از نوع ملکیان این آموزه‌ها را عمومی می‌کنند و اصلن جایگزین روانشناسی نیست که آکادمیک یا روان‌درمان‌گری تخصصی است.
جمع بندی: تا روانپزشک عزیز ما شواهد و دلایل قابل دفاع بیاورد، اجازه بدهید ارزیابی ایشان را درباره محتوای بیانات استاد ملکیان جدی نگیریم.
انتهای پیام
