اطلاع‌رسانی‌های برجامی، از دولت روحانی تا دولت رئیسی
آسیه توحیدنژاد، انصاف نیوز: «به احیای برجام نزدیک شدیم»، «از توافق در مذاکرات احیای برجام دور شدیم» در بهار و تابستان که مذاکرات احیای برجام در جریان بود هر روز اخبار ضد و نقیضی از این دست در رسانه‌ها می‌شنیدیم. یک روز امیدواری و یک روز ناامیدی به جایی رسید که دیگر مردم چندان واکنشی به این دست اخبار نشان نمی‌دادند، تا اینکه خود مذاکرات نیز متوقف شد. انصاف نیوز این‌بار نه در مورد برجام و نه در مورد احیای برجام که در مورد اطلاع‌رسانی در این زمینه با دو نفر از خبرنگاران به‌نام این حوزه، هادی محمدی و سیدعلی موسوی خلخالی، مصاحبه کرده و از بی‌خبری رسانه‌ها در این حوزه و در این دولت پرسش کرده است.
«صدای شکایت آقایان از رسانه‌ای‌ها در می‌آید اما بخشی از اشکال هم مربوط به خودشان است»
هادی محمدی، خبرنگار با سابقه‌ی حوزه‌ی دیپلماسی و برجام است که این حوزه‌ی رسانه‌ای را در دولت‌های مختلف تجربه کرده است.
او در مورد قیاس اطلاع‌رسانی در حوزه‌ی دیپلماسی و برجام در دولت سیزدهم و دولت‌های پیشین چنین گفت: نمی‌شود گفت تفاوتی در اطلاع‌رسانی وزارت خارجه ایجاد شده، این خود موضوع است که دچار یک فترتی شده است. ما از فروردین 1401 تا الآن مذاکراتی نداشته‌ایم که قرار باشد اطلاع‌رسانی خاصی در مورد آن صورت گیرد. اتفاقات خردی که جسته و گریخته هم اتفاق افتاده صرف گمانه‌زنی‌هایی بوده که معلوم نیست چقدر واقعی بوده‌اند.
آقای محمدی همچنین به دور اول مذاکرات در دولت سیزدهم و پویایی فضای رسانه‌ای در حیطه‌ی احیای برجام در این ایام اشاره کرد. به باور آقای محمدی در این دوره‌ی سه، چهارماهه رسانه‌های ایران حتی دست بالاتر را داشته‌اند: ما شاهد این بودیم که برخلاف سال‌های گذشته رسانه‌های ایران در آن سه یا چهار ماه تقریبا دست برتر و بالاتر را داشتند. در مسائل مربوط به ایران تقریبا ما جلو بودیم و اجازه ندادیم آن‌ها زودتر از ما عمل كنند.
او به اخباری که در این ایام به شکل آف‌دریکورد در اختیار خبرنگاران حوزه‌ی سیاست خارجی قرار می‌گرفت نیز اشاره کرد.
انصاف نیوز: این اخبار اف د ریکورد محدود به خبرنگاران بود و و مردم نباید اطلاع پیدا می‌کردند؟
بله طبیعی است. همه‌ی جزئیات را نمی‌توان در اختیار همه‌ی مردم قرار داد؛ خصوصا مذاکراتی که هنوز به نتیجه نرسیده است. این آگاهی باعث می‌شد خبرنگاران در بازتاب اخباری که امکان انتشارش وجود داشت خیلی پخته‌تر عمل کنند.
این خبرنگار باسابقه‌ی حوزه‌ی دیپلماسی با این حال که فترت در خود مذاکرات را دلیل اصلی کم‌خبری از احیای برجام می‌دانست اما انتقاداتی نیز داشت: این انتقاد هم وجود دارد که برخی دوستان در سطح تیم مذاکره‌کننده یا در دولت به هر صورت نگاهی که به اطلاع رسانی هست را ندارند. شاید به این دلیل که تصور می‌کنند هرچه کمتر اطلاع رسانی کنند مذاکرات بهتر جلو می‌رود و انتقادات کمتر خواهد بود.
او اشاره‌ای هم به تجربه‌ی آقای جلیلی و آقای ظریف داشت: ما یک نمونه‌ی کار مذاکراتی آقای جلیلی را در دوره‌ی احمدی‌نژاد داشتیم که ایشان به شدت معتقد بود اطلاع رسانی چندانی نباید انجام شود؛ نشست خبری آنچنانی هم نداشت؛ ارتباطی با رسانه‌های داخلی خصوصا نداشت و در یک فضای بسته‌ای کار را جلو می‌برد. تیم آقای ظریف در دولت آقای روحانی در حوزه‌ی اطلاع رسانی ورود کرد طوری که عده‌ای می‌گویند بخشی از ضربه‌ای که به تیم ایشان وارد شد به دلیل اطلاع رسانی زیادی بود که انجام می‌داد. تیم مذاکراتی این دولت خصوصا در اوایل کار به تیم آقای جلیلی نزدیکتر بود و خیلی اهل اطلاع‌رسانی نبودند.
محمدی از سختی کار اهالی رسانه در این شرایط و حضور آقای باقری به عنوان نفر اول مذاکرات گفت: این(شرایط) کار را برای خبرنگاران سخت کرده بود و ما از منابع غیرمستقیم اخبار را دریافت می‌کردیم مثلا سخنگوی وزارت خارجه یا حتی بعضا خود وزیر خارجه ولی خود نفر اول مذاکره کننده خیلی اهل اطلاع رسانی نبود و نیست. خبرنگاران ما همیشه این نقد را داشته‌اند که نفر اول مذاکره‌کننده‌ی ما، آقای باقری، هیچگاه خیلی اهل مصاحبه و گفت‌وگو نبوده است و این دست خبرنگاران را هم بسته است.
مقطعی که مذاکرات تند جلو می‌رفت خود وزارت امور خارجه و سخنگوی قبلی در مسیر اطلاع رسانی قوی بودند اما خب تیم مذاکراتی و شخص نفر اول چندان مایل نبود و مقطع دوم هم که اصولا به جز چند روز مذاکراتی نبود. اتفاقی هم اگر می‌افتاد چون چیزی نمی‌گفتند عملا خبرنگاران مطلع نمی‌شدند و بايد صبر می‌كردند تا از توییت خبرنگاران یا خبرگزاری‌های خارجی اطلاعاتی برداشت کنند.
انصاف نیوز: به خبرنگاران خارجی اشاره کردید اطلاع رسانی از سوی طرف‌های دیگر چطور بوده است؟!
به نظر من خبرنگاران مشخص این حوزه‌ی طرف‌های دیگر مذاکرات به صورت هماهنگ با تیم‌های مذاکراتی‌شان جلو می‌روند. این خبرنگاران برای اعلام یکسری خبرها چه در توییتر و چه در رسانه‌هایشان به نوعی خط شکن هستند. این اخبار خاص را بعد از اینکه به صورت غیررسمی خبری منتشر کردند به صورت رسمی منتشر می‌کنند. در کشور ما نمی‌توان گفت چنین فضایی وجود ندارد اما خیلی کم است. موارد معدودی در کشور ما هم چنین کاری کرده‌اند اما هیچوقت به شکل سیستماتیک نبوده است. بنده خودم هم چند باری در هماهنگی با دوستان کار رسانه‌ای کردهایم و نتیجه هم داده است.
اگر می‌خواهیم در جنگ‌های رسانه‌ای ضربه نخوریم و مغلوب نشویم ما هم حتما باید چنین چیزی در فضای کشور داشته باشیم.
انصاف نیوز: در کدام دولت چنین اتفاقی افتاده است؟
چه در این دولت و چه در دولت قبل اتفاق افتاده است. در بحث سیاست خارجی دولت‌ها چندان تاثیرگذاری‌ای ندارند و اشخاص الان مهم‌ترند.
انصاف نیوز: از خبرگزاری های نزدیک به دولت هم چنین استفاده‌ای نمی‌شود؟
خبرگزاری نزدیک به دولت در بسیاری مسائل نمی‌تواند خبری را بزند مثلا خبرگزاری ایرنا که متعلق به دولت است اگر خبری را بزند دیگر غیررسمی نیست. کارکرد این خبرنگاران و رسانه‌ها این است که بتوانند به طور غیررسمی خبری را بیان کنند که بار حقوقی و فشاری روی تیم مذاکره کننده‌ی آن کشور نباشد. اگر قرار باشد یک رسانه‌ی رسمی مثل ایرنا یا صداوسیما بگوید هیچ فرقی نمی‌کند با اینکه یک دیپلمات بگوید. به همین دلیل رسانه‌های رسمی زیاد نمی‌توانند نقشی داشته باشند این رسانه‌های مستقل و غيررسمی هستند که می‌توانند چنين كاری انجام دهند. بايد اين اعتماد ايجاد شود.
انصاف نيوز: يعني اعتماد بين رسانه و وزارت امورخارجه؟
بله، اين باعث ميشود خبرنگاران نتوانند با تیم مذاکراتی هماهنگ شوند و تیم مذاکراتی هم نتواند برای رسیدن به اهداف ملی از خبرنگارن کمک بگیرند. این را بارها دیده‌ایم که رسانه‌های ما به این دلیل که در این هماهنگی نیستند ممکن است مطالبی منتشر کنند که به نفع کشور نباشد؛ صدای آقایان در می‌آید اما بخشی از اشکال هم به خودشان مربوط است.
تفاوت در نفر اول مذاکره‌کننده دو دولت است؛ یکی وزیر بود و این یکی معاون وزیر
موسوی خلخالی سردبیر سایت دیپلماسی ایرانی و خبرنگار کهنه‌کار حوزه‌ی دیپلماسی و سیاست خارجی دومین خبرنگار این حوزه است که انصاف نیوز به سراغش رفته و از شرایط اطلاع‌رسانی در حوزه‌ی احیای برجام از او پرسیده است.
نخستین سوال این‌بار هم قیاس دسترسی رسانه‌ها و خبرنگاران به اخبار پیرامون مذاکرات احیای برجام و برجام در دو دولت حسن روحانی و ابراهیم رئیسی بود. خبرنگار انصاف نیوز در سوالش بر رسانه‌ها به صورت کلی و نه به صورت گلچین و انتخابی تاکید کرد. آقای خلخالی در مورد گلچین کردن رسانه‌ها توضیح داد که در دولت آقای روحانی هم شاهد گلچین کردن رسانه‌ها بوده‌اند و در ادامه از تفاوت فی نفسه‌ی مذاکرات در دولت روحانی و دولت رئیسی گفت: در دولت آقای روحانی مذاکره‌کننده‌ی اصلی آقای ظریف بود و اختیاراتی داشت که می‌توانست مطابق همان اختیارات خبرنگاران را همراه خود به سفر ببرد یا اینکه با مسئولیت خودش اطلاعات خاصی را در اختیار آن‌ها قرار دهد. مضاف بر اینکه خود آقای ظریف هم در شبکه‌های اجتماعی فعال بود. بنابر این شرایط در دولت آقای روحانی تا جایی که امکان داشت رسانه‌ها اطلاعاتی را دریافت می‌کردند اما در دولت آقای رئیسی مذاکره‌کننده‌ی اصلی آقای باقری است. آقای باقری هم وزیر خارجه نیست معاون وزیر خارجه است. در دولت آقای روحانی هم وقتی سطح مذاکرات به معاون وزیر خارجه، آقای عراقچی، می‌رسید سطح دسترسی رسانه‌ها به اخبار متفاوت می‌شد.
انصاف نیوز: یعنی هیچ راهی وجود ندارد که چنین اختیاراتی از سمت خود وزیر خارجه به معاون وزیر خارجه هم داده شود؟
شرایط متفاوت است. وقتی عناوین تغییر می‌کند طرفین هم مطابق مسئولیت‌هایشان عمل می‌کنند به همین دلیل نوع تعامل نیز تغییر می‌کند.
انصاف نیوز: عده‌ای بر این باورند که از جانب خود وزارت خارجه هم مردم کمتر در اطلاع اخبار قرار می‌گیرند. در این مورد چه توضیحی دارید؟
حدودا نزدیک به 8 ماه است که مذاکرات در بن‌بست است و اصلا خبری وجود ندارد. در بهار و تابستان که مذاکرات در جریان بود خود وزارت خارجه یکسری گزاره‌برگ‌هايی را در اختيار خبرنگاران و اهالی رسانه قرار می‌داد. اطلاع‌رسانی وزارت خارجه در دولت آقای رئیسی و آقای روحانی با یکدیگر تفاوت دارند.
انصاف نیوز: یعنی به باور شما تحلیل بعضی از افراد مبنی بر اینکه سیاست وزارت خارجه اساسا بر این مبنا بوده که کمتر اطلاع‌رسانی کند و کارهایش را در یک سکوت خبری پیش ببرد نادرست است؟ می‌تواند بدبینی باشد؟
به نظر من قدری بدبینی است چرا که ما باید یک مسئله‌ای را در نظر بگیریم آن هم این است که مذاکرات هنوز به نتیجه نرسیده‌اند. زمانی دولت می‌تواند اطلاع‌رسانی کند که مذاکراتش به مرحله‌ای رسیده باشد.
انصاف نیوز: در مورد بن‌بست‌هایی هم که وجود دارد نمی‌توانند شفاف‌سازی کنند؟
همه می‌دانند بن‌بست‌ها چه چیزهایی هستند. اما بیان رسمی این بن‌بست‌ها ممکن است صلاح نباشد. این طبیعی است. در همه جای دنیا همین است. شما مذاکرات کیسینجر با چینی‌ها را ببینید وقتی مذاکرات به نتیجه رسید مفاد مذاکره منتشر شد یا مثلا مذاکرات استارت 1 یا استارت 2(مذاکرات بین آمریکا و روسیه) وقتی به توافق می‌رسند یا به مرحله‌ای می‌رسند که هر دو طرف یقین پیدا می‌کنند نزدیک به توافقند اطلاع‌رسانی می‌کنند. کما اینکه در دولت آقای روحانی هم به همین منوال بود ما از مذاکرات ژنو اطلاعی نداشتیم تا زمانی که مذاکره به نتیجه رسید.
اصلا در روند مذاکرات ممکن است حرفی گفته شود بعد آن حرف نقض شود یا توافقی شود و بعد نقض شود. به همین دلیل انتظارات هم باید معقول باشند.
انصاف نیوز: در کشورهای دیگر اطلاع‌رسانی در این حوزه چگونه است؟
در مورد مثال آمریکا حرف بزنیم؛ در آمریکا هم خبرنگارن از طریق سخنگوی وزارت خارجه به اخبار دسترسی پیدا می‌کنند خارج از این کسی کانال خاصی ندارد مگر رسانه‌هایی که متصل به دولت آمریکا هستند مثل وال‌استریت ژورنال یا واشنگتن‌پست که کانال‌های خاصی دارند. در مورد چین مثلا که اساسا کلا چیز گفته نمی‌شود تا توافق صورت بگیرد.
انصاف نیوز: بنابراین این امکان وجود دارد که از رسانه‌های وابسته‌شان استفاده‌ی مفید کنند. آیا در ایران هم چنین اتفاقی می‌افتد؟ برای مثال همین که یک خبرنگار توییتی می‌زند و به روند مذاکرات کمک می‌کند می‌تواند به سود کشور تمام شود.
این دیگر بسته به اعتماد دولت به رسانه‌‌هاست. دولت آن اعتماد مطلوب را به رسانه‌ها ندارد یا آن اعتماد را نمی‌تواند از رسانه‌ها دریافت کند. ما همیشه این اختلاف را در ایران داشته‌ایم که دولت از رسانه‌ها به صورت عام خطاهایی به تعبیر خودشان می‌بینند که موجب می‌شود عطایش را لقایش ببخشند. این بی‌اعتمادی بین رسانه و دولت از هر دو سو وجود دارد در بعضی دولت‌ها این بی‌اعتمادی‌ها کمرنگ‌تر شده و در بعضی دولت‌ها پررنگ‌تر شده است.
رسانه‌ای‌هایی که در دولت آقای روحانی حضور داشتند با رسانه‌ای‌هایی که در دولت آقای رئیسی حضور دارند نگاهشان در تعامل با رسانه متفاوت است. این افراد وقتی به دولت راه می‌یابند آن‌چه فکر می‌کنند درست است را به رسانه‌ها منتقل می‌کنند. در دولت آقای روحانی هم ما از بسیاری از اخبار اطلاع نداشتیم بعد از اینکه اتفاق می‌افتاد ما مطلع می‌شدیم.
انصاف نیوز: بنابراین به نظر شما زیاد نمی‌توان این دو دولت را از این نظر قیاس کرد؟
در این موضوع اگر آقای باقری ملاحظاتی دارد من به شخصه به ایشان حق می‌دهم به خصوص که مذاکرات در مدت عمر این دولت چندین بار در حال به نتیجه رسیدن بوده و دولت هم تا اندازه‌ای اطلاع‌رسانی کرده است ولی ناگهان لحظه‌ی آخر همه‌چیز به هم ریخته است. به هر حال هر طرفی در قبال کاری که انجام می‌دهد مسئولیت دارد و اعتبارش برایش مهم است. به همین جهت من فکر می‌کنم باید قدری منصفانه‌تر نگاه کنیم.
انتهای پیام
