دولت برای توجیه عملکرد خود در حوزه تورم، به آمارهای غیررسمی متوسل می‌شود

هم میهن نوشت:

دولت سیزدهم در نشان دادن عملکرد مثبت از توسل به آمارهایی که نادرست یا غیررسمی اعلام شده هم باکی ندارد. در تازه‌ترین واکنش وزارت اقتصاد به نقد رسانه‌ها، به آمارهای بانک مرکزی اتکا شده درحالی‌که خود آقای رئیس دولت اعلام کرده تنها مرجع رسمی اعلام آمارهای اقتصادی، مرکز آمار کشور است و قانون هم همین را می‌گوید. چرا به آمارهای بانک مرکزی استناد می‌شود؟ برای آنکه عملکرد دولت روحانی را ضعیف‌تر از عملکرد خودشان نشان دهند. چرا در باقی شاخص‌ها و موارد به آمار بانک مرکزی استناد نمی‌شود؟ برای آنکه عملکرد دولت سیزدهم ضعیف نشان داده می‌شود! هرجا به نفع دولت باشد آمارهای مرکز آمار اعلام می‌شود و هر جا به زیان دولت باشد به آمارهای بانک مرکزی استناد می‌شود. همین رفتار نشان‌دهنده فقدان دستاورد و کوشش برای دستاوردسازی است. حالا در تازه‌ترین واکنش
وزارت اقتصاد به گزارش روزنامه هم‌میهن، با استناد به آمارهای بانک مرکزی، رکوردشکنی تورم به دولت روحانی نسبت داده می‌شود. این در حالی است که بانک مرکزی مجدد از بهمن سال گذشته از اعلام آمار تورم منع شده تا رکورد تورم دولت رئیسی پنهان بماند.

شکل‌گیری یک مناقشه

آمارهای اعلامی بانک مرکزی و مرکز آمار در برخی موارد تفاوت قابل ملاحظه‌ای داشته است. این دو نهاد وجود تفاوت را به روش‌های سنجش و جامعه آماری متفاوت نسبت می‌دهند. اما مخاطب وقتی آمار این دو مرجع را کنار هم قرار می‌دهد، آمارهای مرکز آمار را توأم با چاشنی خوشبینی می‌بیند. به‌طوری‌که آمار تورم مرکز آمار، همیشه از تورم اعلامی بانک مرکزی کمتر و برعکس رشد اقتصادی اعلامی مرکز آمار همواره از رشد اقتصادی محاسبه‌شده بانک مرکزی بیشتر است. به همین دلیل آمارهایی که مرکز آمار کشور اعلام می‌کند عموماً به مذاق دولتمردان بیشتر خوش می‌آید.

از ابتدای دهه ۹۰ مناقشه‌ای آماری بین مرکز آمار و بانک مرکزی شکل گرفت. تفاوت آمارها به‌قدری افزایش یافته بود که برنامه‌ریزان در محاسبات و برنامه‌ریزی‌های خود سرگردان شده بودند.

شورای عالی آمار در 18 خردادماه ۱۳۹۴ مصوبه‌ای را با هدف رفع مناقشه و از بین بردن موازی‌کاری‌ها به تصویب رساند که براساس آن اعلام شد: «از این پس در جهت عملیاتی شدن ماده 54 قانون برنامه پنجم و یکپارچگی و رفع موازی‌کاری، تنها مرکز آمار ایران مسئول تولید و انتشار آمار رسمی کشور در خصوص نرخ تورم، رشد اقتصادی، بیکاری و مانند آن است.»

البته مصوبه شورای عالی آمار، این را اضافه کرده بود که دستگاه‌های اجرایی منعی برای تولید آمار خود ندارند اما برای پرهیز از فعالیت‌های جزیره‌ای و تشویش افکار؛ فقط یک مرجع باید مسئولیت داشته باشد که قانون تکلیف را روشن کرده و تهیه آمار توسط مرکز آمار با هدف وحدت رویه آماری اتخاذ شده است.

پس از  ابلاغ این مصوبه، اعلام آمارهای بانک مرکزی که به صورت روتین و منظم انجام می‌شد به کما رفت و هر زمان دولت عملکرد بدی از خود برجای می‌گذاشت، اعلام آمارهای بانک مرکزی متوقف می‌شد و هرگاه عملکردها مثبت می‌شد اعلام آمارها از سر گرفته می‌شد.

از جمله مهم‌ترین آمارهایی که از سال ۱۳۹۶ به بعد اعلام نشد، بودجه خانوار بود. بانک مرکزی در بررسی بودجه خانوار، میزان سرانه مصرف اقلام اساسی غذایی را در کنار تغییرات درآمد و هزینه خانوار محاسبه می‌کرد. اما از سال ۱۳۹۶ دسترسی به این آمارها متوقف شد.

دادن مرجعیت اعلام آمار از مرکز آمار به مفهوم رسمیت نداشتن آمارهای دیگر است. اما می‌بینیم هرجا نفع دولت در کار باشد، آمارهای همین مرجع غیررسمی مجدد مورد استناد دولت قرار می‌گیرد! فراموش نکنیم که این آمارها سری زمانی دارند و نمی‌توان یک بار به یک آمار مراجعه کرد و یک بار به آمار نهاد دیگر. اگر هم بخواهند به بانک مرکزی ارجاع دهند باید در همه موارد چنین کنند.

چرا وزارت اقتصاد به بانک مرکزی استناد کرد؟

وزارت اقتصاد برای آنکه نشان دهد دولت حسن روحانی رکورد تورم را شکسته است به آمارهای بانک مرکزی استناد می‌کند.

مرکز اطلاع‌رسانی و روابط عمومی وزارت امور اقتصادی و دارایی در پاسخ به مطلب روزنامه «هم‌میهن» در مورخ 23/3/1402 با تیتر «رکورد تورم دولت هاشمی شکست» آورده است: «برخی منتقدان بر این عقیده‌اند که رکورد تورم در طول تاریخ انقلاب اسلامی ایران بعد از دولت پنجم و ششم در این دولت شکسته شده، درحالی‌که این ادعا براساس آمار و ارقام منتشرشده توسط بانک مرکزی منطبق بر واقعیت نیست.

آمار بانک مرکزی از نرخ تورم سالانه کشور نشان می‌دهد در سال ۱۳۷۴ با ثبت تورم 4/49درصدی، بالاترین تورم پس از انقلاب در ایران ثبت شده است. رتبه دوم بالاترین تورم سالانه هم مربوط به سال ۱۳۹۹ در دولت حسن روحانی است که نرخ تورم به 1/47 درصد رسید. نرخ تورم در دو سال اول دولت سیزدهم یعنی سال‌های ۱۴۰۰ و ۱۴۰۱ به ترتیب 2/46 و 5/46 درصد بوده که پایین‌تر از آخرین سال عملکرد دولت دوازدهم (1/47درصد در سال ۱۳۹۹) است.

ضمن آنکه اگر تورم‌ را در مقاطع ماهانه و زمان تغییر دولت ملاک قرار دهیم، در شهریور ۱۴۰۰ یعنی در آغاز به کار دولت سیزدهم نرخ تورم طبق آمار بانک مرکزی 2/59 درصد بود که بالاترین تورم ۸۰ سال اخیر کشور محسوب می‌شود.

در عین حال، براساس آمار بانک مرکزی، نرخ تورم در تیرماه ۱۴۰۰ در پایان دولت دوازدهم به ۵۷ درصد رسید که بالاترین نرخ تورم از سال ۱۳۲۲ بدین‌سو در اقتصاد ایران محسوب می‌شود.

دولت سیزدهم در مدت زمانی که زمام امور را در دست گرفت سعی کرد با آواربرداری اقتصادی و اقدامات لازم تورم را کاهش دهد و به گواه آمار در این امر نیز موفق بود و توانست نرخ تورم را به ۴۵ درصد برساند که این موفقیت در سایه استمرار تحریم‌ها صورت گرفت.»

چرا وزارت اقتصاد به بانک مرکزی استناد نکرد؟

وزارت اقتصاد در حالی آمار تورم سال 1399 را 1/47 درصد اعلام می‌کند که طبق گزارش مرکز آمار، تورم سال 1399، 4/36 درصد بوده است.

در جای دیگر وزارت اقتصاد تورم شهریور 1400 را به‌عنوان مبنای شروع به کار دولت سیزدهم ملاک قرار می‌دهد و آن را 2/59 درصد به‌عنوان بالاترین تورم 80 سال اخیر کشور اعلام می‌کند. درحالی‌که براساس اعلام مرکز آمار تورم شهریور 1400، 8/45درصد بوده است.

مسئولان اقتصادی دولت باید به یک پرسش مهم پاسخ دهند. اینکه اگر ملاک رسمی اعلام آمار تورم، بانک مرکزی است، چرا از بهمن سال گذشته تاکنون جلوی انتشار تورم بانک مرکزی گرفته شده است؟ و اینکه چرا وزارت اقتصاد در اعلام تورم ماه‌های فروردین و اردیبهشت 1402، به محاسبات بانک مرکزی استناد نمی‌کند؟

پاسخ روشن است. به این دلیل که محاسبات بانک مرکزی قرار بود نشان دهد تورم در دولت رئیسی یعنی تورم در ماه‌های ابتدایی امسال از 60 درصد عبور کرده است. بنابراین درست زمانی که آمارهای بانک مرکزی قرار بود خبر از رکوردشکنی تورم در دولت سیزدهم بدهد، بانک مرکزی از انتشار آمار منع می‌شود.

عبدالناصر همتی، رئیس اسبق بانک مرکزی 31 خرداد سال جاری در توئیتی نوشت: «رئیسی از کاهش تورم در انتهای سال ۱۴۰۰ به ۴۰ درصد گفت، ولی درمورد تورم ۶۰درصدی اردیبهشت امسال چیزی بر زبان نیاورد. ‌انتظار بود آقای ‎رئیسی بعد از ۲ سال به‌طور شفاف راجع به سرانجام وعده‌های مشخص خود در انتخابات به مردم توضیح دهند. از کاهش ‎تورم در آخر سال ۱۴۰۰ به 40درصدگفتند، ولی از تورم۶۰ درصدی اردیبهشت امسال چیزی نگفتند. صداوسیما هم کمک کرد درمورد وعده‌ها در برنامه دیگری صحبت شود!»

درهمین رابطه اکوایران در گزارشی اعلام کرد؛ تورم میانگین کل در فروردین‌ماه امسال براساس محاسبه داده‌های بانک مرکزی، به 7/55 درصد رسیده که هم‌عرض با ماه‌های پاییزی سال 1400 رتبه بالایی را داشته اما هنوز کمتر از آن زمان بوده است. در شهریورماه آن سال تورم میانگین بانک مرکزی برابر با 1/57 درصد بوده و اکنون 4/1 واحد درصد کمتر شده است.

این در حالی است که مرکز‌ آمار ایران، سطح تورم میانگین در اردیبهشت‌ماه امسال را برابر با 49 درصد برآورد کرده که بالاترین رقم در 10 سال اخیر بوده است. این رقم در شهریورماه برابر با 3/46 درصد بوده و اکنون 7/2واحد درصد بالاتر است. بنابراین درحالی‌که بانک مرکزی حتی در آمارهای سال پایه جدید بالاترین تورم میانگین را به شهریورماه 1400 نسبت می‌دهد، اما این بررسی در داده‌های مرکز آمار ثبت بالاترین رشد میانگین قیمت‌ها را به اردیبهشت‌ماه 1402 منسوب می‌داند.

طبق داده‌های اعلام شده از سوی مرکز آمار ایران تورم نقطه به نقطه در آخرین ماه سال گذشته به سال پایه 1400 برابر با 54 درصد محاسبه شد. این در حالی است که آمارهای بانک مرکزی نشان می‌دهد در این مقطع تورم نقطه‌ای در کشور 9/59 درصد بوده است. اختلافی که حدوداً 6 واحد درصد است.

این در حالی است که رفتار این متغیر در هر دو مرکز مهم آماری کشور نشان می‌دهد تورم نقطه به نقطه در ماه دوم سال نزولی بوده و به عبارت دیگر از سرعت رشد نقطه به نقطه قیمت‌ها کم شده است.

محاسبه داده‌ها نشان می‌دهد، تورم نقطه به نقطه در فروردین‌ماه امسال رکورد 4/62 درصدی را ثبت کرده و پس از آن با 7/2 واحد درصد کاهش به 7/59 درصد در اردیبهشت‌ماه تنزل پیدا کرده است. داده‌های مرکزآمار نیز نشان می‌دهد در این مقطع تورم نقطه به نقطه با کاهشی 9/0 واحد درصدی مواجه شده و در اردیبهشت‌ماه به 6/54 درصد رسیده است. البته با اینکه در هر دو تابلوی آماری در ماه‌های ابتدایی سال جاری تورم نقطه به نقطه کمتر شده، اما سطح رشد این شاخص همچنان در مراتب بالایی قرار داشته است.

نگاه کارشناس / 1

مرتضی افقه استاد دانشگاه و اقتصاددان در گفت‌وگو با هم‌میهن عنوان کرد:

مردم تورم را می‌بینند، نه ادعای دولت

دو سال پیش وقتی ابراهیم رئیسی در یکی از مناظره‌های انتخاباتی با هیجان اعلام کرد که برای حل مشکلات اقتصادی و تورم، اقتصاددان‌ها را به صف می‌کند، قابل حدس بود که روند صعودی تورم کشور ادامه‌دار خواهد بود. تورم کم نشد اما دولت سیزدهم مدعی است که نرخ آن را کاهش داده است. مرتضی افقه، استاد اقتصاد دانشگاه در گفت‌وگو با هم‌میهن این ادعا را رد می‌کند و می‌گوید ملاک اقتصاددان‌ها برای تحلیل «تورم سالیانه» است، اما دولت با «تورم نقطه‌ای» تلاش دارد اوضاع را خوب جلوه دهد.

‌دولت رئیسی از شکستن رکورد تورم 80 سال گذشته در دولت روحانی می‌گوید و مدعی است تورم را کاهش داده‌اند. شما این ادعا را چقدر درست می‌دانید؟

 نه، این حرف درست نیست. بالاترین نرخ تورم حدود 50 درصد بود که در دوره مرحوم هاشمی رخ داد که آن هم دلایل خود را داشت. خود دوستان هم می‌دانند دلیل اینکه در دوره روحانی تورم بالا رفت، تشدید تحریم‌ها از سال 1397 به بعد بود. اتفاقاً فقط خبر برجام که بعد از روی کار آمدن حسن روحانی رخ داد، باعث شد تورم بالای 40 درصد که از دوره احمدی‌نژاد مانده بود به یکباره کاهش پیدا کند. در اواخر سال 1396، تورم و نرخ رشد اقتصادی و اشتغال، شاخص‌های خیلی خوبی داشتند، بنابراین اگر از سال 1397 به بعد تورم افزایش پیدا کرد به دلیل تحریم‌ها بود که خیلی به یک دولت خاص نیز مربوط نبود. درست است که دولت حسن روحانی اشکالات زیادی داشت اما در تورم کارنامه بدی نداشت، اتفاقا آقایان قبل انتخابات 1400 می‌گفتند خط قرمز ما نقدینگی و تورم است، اما می‌بینیم که بعد از دو سال نتوانستند کاری انجام دهند. درباره اینکه دولت می‌گوید تورم 12 درصد کاهش پیدا کرده، چند نکته وجود دارد. اول اینکه تورم منظورشان تورم نقطه‌ای است، یعنی تورم خرداد امسال را نسبت به تورم خرداد سال قبل که  به دلیل حذف ارز 4200 تومانی یکباره جهش پیدا کرد مقایسه کرده‌اند. برای همه مشهود است که چون امسال اتفاق خاصی رخ نداده، تورم نقطه به نقطه نسبت به سال قبل کاهش پیدا کرد، اما ملاک اقتصاددان‌ها برای تحلیل هنوز «تورم سالانه» است. اینکه تورم نقطه‌ای بالای 40 درصد است، به این معنی است که تورم کل همچنان افزایشی است. بنابراین دولت کار خاصی برای مهار تورم نکرده است.

‌چرا آمارهای اعلامی دولت، قابل باور نیست؟

کاهش تورم به‌معنی کاهش قیمت‌ها نیست اما ممکن است مردم آن را با هم یکی بدانند و چون کاهش قیمت‌ها را نمی‌بینند احتمال دارد احساس کنند که دولت دروغ می‌گوید. اما در واقع حقیقت این است که سرعت افزایش قیمت‌ها کاهش پیدا کرده است. طبیعی است که مردم هنوز به‌طور متوسط 40 درصد تورم را در خریدهای خود می‌بینند و هیچ دلیلی نیست که کاهش تورم را احساس کنند. اعلام کاهش تورم توسط دولت فقط به خاطر این است که بعد از دوسال ناکامی در تحقق وعده‌ها، حرفی برای گفتن داشته باشند. این سخنان هیچ دستاوردی ندارد چون مردم هنوز تورم بالای 40 درصد را می‌بینند، نه 12 درصدی که دولت ادعا می‌کند.

‌در دولت حسن روحانی، بعد از اینکه در ارائه آمار تورم بین بانک مرکزی و سازمان مرکز آمار اختلاف پیش آمد، مقرر شد تنها مرجع رسمی اعلام تورم، مرکز آمار باشد. اینکه دولت برای تخریب دولت روحانی همچنان از آمار تورم بانک مرکزی استفاده می‌کند را چگونه تحلیل می‌کنید؟

رئیسی همه مشکلات ناشی از تحریم را به گردن دولت روحانی انداخت که کسب رای کند، البته با توجه به اینکه شورای نگهبان همه رقبای او را حذف کرده بود نیاز به تخریب دولت روحانی هم نبود و به هر حال رای می‌آورد. هر چه توانستند روحانی را تخریب کردند، اما اکنون می‌بینند که ناکام شده‌اند. هفته پیش دیدیم که آقای رئیسی در مصاحبه خود، درحالی‌که وعده یک میلیون مسکن در سال را نتوانسته محقق کند، به جای پاسخگویی، به سوال از دولت قبل بسنده کرد مبنی بر اینکه «چرا دولت قبل این کار را نکرده است؟» متاسفانه چون دولت در تحقق وعده‌های خود دستاورد قابل توجهی نداشته است و هیچ توجیه منطقی هم ندارند، به دولت قبل حمله می‌کنند. معلوم نیست دو سال بعد قرار است ناکامی‌های خود را چگونه توجیه کنند.

نگاه کارشناس / 2

محمدتقی فیاضی کارشناس اقتصادی:

دولت آماری که به نفعش باشد اعلام می‌کند

محمدتقی فیاضی، کارشناس اقتصادی معتقد است به دلیل کسری بودجه‌ای که دولت دارد همچنان نرخ تورم بالاست. او در گفت‌وگو با هم‌میهن می‌گوید، از جمله تکنیک‌های دولت برای اینکه آمار را به نفع خود اعلام کند، استفاده از ابزارهایی مانند «تغییر مراکز آماری»، «سرکوب‌های آماری» و یا «اصلاح سال پایه» است.

‌دولت سیزدهم معتقد است رکورد تورم ۸۰ سال گذشته در دولت حسن روحانی شکسته شده است و تورم را ۲۰ درصد کاهش دهد. این گزاره را تا چه اندازه واقعی می‌دانید؟

اگر کاهش تورم را نقطه به نقطه حساب کنیم، در خردادماه سال گذشته نرخ ارز ترجیحی کنار گذاشته شد و یک شوک قیمتی به جامعه وارد آمد و قیمت‌ها افزایش پیدا کرد. طبیعی است بعد از این مدت اثرات آن شوک از بین رفته و تورم نقطه به نقطه کاهشی شده است، ولی در بقیه متغیرهای تاثیرگذار در تورم، روند کاهشی را مشاهده نمی‌کنیم. کسری بودجه دولت مهمترین عامل تاثیرگذار بر روی نرخ تورم است که همچنان پابرجاست و دولت یا مستقیم از طریق اتکا به پایه پولی تامین مالی می‌کند و یا غیرمستقیم با بردن اوراق به بانک‌های تجاری این کار را انجام می‌دهد که آنها نیز از طریق بانک مرکزی تامین مالی می‌شوند. ناترازی بانک‌های تجاری نیز همچنان پابرجاست، یعنی بانک مرکزی به‌رغم وعده‌هایی که برای اصلاح ناترازی بانک‌ها داده است عملاً اتفاق خاصی را نمی‌بینیم. بنابراین این روند به‌گونه‌ای نیست که تغییر کرده و یا برگشته باشد و همان روند گذشته ادامه دارد، منتها به‌خاطر برخی دلایل تکنیکی، نرخ تورم نقطه به نقطه کاهش پیدا کرده است. در مجموع اگر بخواهیم تورم سالیانه را حساب کنیم قطعا نسبت به دولت قبل افزایش پیدا کرده و البته ممکن است تورم در محصولات غذایی و دارو تعدیل شود ولی بعید می‌دانم امسال نیز با وجود آزاد شدن برخی منابع مالی تورم از سال قبل کمتر شود و ادعای دولت در این خصوص درست نیست.

‌آمارهای اعلام شده تورم را چقدر نزدیک به احساس واقعی گرانی در کشور می‌دانید؟

دو موضوع وجود دارد، یکی اینکه آمار آنچه که رخ داده چقدر واقعی است، البته معمولا آمار تورم بانک مرکزی مقداری از آمار سازمان مرکز آمار بیشتر است. نکته بعد اینکه، احساس تورم است که با اولی متفاوت است. اینکه آمار همان چیزی است که از دل پرسشنامه‌ها و آمارگیری‌ها بیرون می‌آید را نمی‌توان به درستی قضاوت کرد چون ما به آنها دسترسی نداریم. اما راجع به احساس تورم باید بگویم که به هرحال مردم هر روز خرید انجام می‌دهند و با برخی از کالاها مانند خوراکی‌ها ارتباط دارند که نرخ افزایش قیمت آنها بیشتر از متوسط قیمت همه کالاها است. پس به‌طور طبیعی این احساس را دارند که افزایش تورم بیشتر از آن چیزی است که دولت اعلام می‌کند.

‌در دولت قبل  تصمیم گرفته شد مرکز آمار تنها مرجع اعلام تورم باشد، اینکه دولت رئیسی برای بزرگنمایی تورم در دولت روحانی باز به آمارهای بانک مرکزی استناد می‌کند، منطقی است؟

این هم جزو همان تکنیک‌هایی است که دولت انجام می‌دهد. به‌هرحال دولت‌ها سعی می‌کنند عملکرد خود را بهتر نشان دهند و از هر ابزاری مانند «تغییر مراکز آماری»، «سرکوب‌های آماری» و یا «اصلاح سال پایه» استفاده می‌کنند.

انتهای پیام