بازی با امنیت کاربران
هم میهن نوشت:
از شهریورماه 1401 و با فیلترشدن اینستاگرام و بسیاری از پلتفرم‌های دیگر، استفاده از فیلترشکن روی تلفن همراه و کامپیوترهای شخصی کاربران شبکه‌های اجتماعی چندین‌برابر بیشتر شد. کاربران برای استفاده از سایت‌های مختلف و حضور در شبکه‌های اجتماعی، به‌اجبار باید از «وی‌پی‌ان‌ها» و فیلترشکن‌هایی استفاده کنند که هیچ نام‌و‌نشان ثبت‌شده‌ای ندارند و اصلا مشخص نیست پشت این سرویس‌ها چه‌کسانی یا چه‌ارگانی حضور دارند. به‌همین‌دلیل است که کارشناسان هشدار داده‌اند استفاده از فیلترشکن‌ها یا «وی‌پی‌ان‌ها» علاوه بر آسیب‌زدن جدی به تجهیزات ارتباطی، حریم خصوصی کاربران و امنیت اطلاعات آنها را با تهدید جدی روبه‌رو می‌کند. در سال ۱۳۹۷ رئیس پلیس فتای ناجا اعلام کرده بود، حدود ۱۰ تا ۱۲میلیون‌نفر از «وی‌پی‌ان‌ها» و فیلترشکن‌ها استفاده می‌کنند. فقط طی شش‌ماه اخیر استفاده‌کنندگان از فیلترشکن‌ها در ایران به بیش از 60میلیون نفر رسیده و عملا هر کاربری که بخواهد از اینستاگرام یا بسیاری از سایت‌های دیگر استفاده کند، باید حداقل یک فیلترشکن روی تجهیزات ارتباطی خود داشته باشد.
خطرات استفاده از فیلترشکن
بارها گفته شده که «وی‌پی‌ان‌ها» یا فیلترشکن‌ها می‌توانند در نقش یک بدافزار ظاهر شوند. شاید کار کاربر را در لحظه راه بیاندازند و به سایت‌هایی اجازه دسترسی بدهند که فیلتر است اما در عمل، می‌توانند تهدید خطرناکی برای آسیب زدن به امنیت کاربر باشند. کارشناس آی‌تی شرکت ابراروان در گفت‌وگو با «هم‌میهن» می‌گوید، استفاده از فیلترشکن‌ها، کاربرها را با دوخطر جدی مواجه کرده است: «افزایش فیلترینگ و گستردگی آن باعث شده تا به‌واسطه فروش «وی‌پی‌ان» توسط فروشندگان، کاربران مجبور به نصب اپلیکیشن‌هایی روی تجهیزات ارتباطی خود شوند تا بتوانند فیلترینگ را دور بزنند. درنتیجه با دوموضوع مهم روبه‌رو هستیم. یک، احتمال بالای نقض حریم‌خصوصی و دو، نقض امنیت اطلاعات کاربران. این احتمال وجود دارد اپلیکیشنی که به مردم ارائه می‌شود تا با آن فیلترینگ را دور بزنند، خودش حاوی یک‌سری کدهای مخرب مثل تروجانها یا کی-لاگرها باشد. این اپلیکیشن‌ها دسترسی‌هایی را می‌گیرند که می‌توانند اطلاعات کاربر ازجمله عکس‌ها، نام‌های کاربری و پسوردهایی که در سایت‌ها و سایر اپلیکیشن‌ها مانند بانکداری اینترنتی یا سرویس‌هایی مانند ایمیل شخصی وارد می‌کند را به‌صورت غیرمجاز در اختیار بگیرند.
خطرات فیلترشکن‌ها
بارها پیش آمده که کاربر پیش از وصل‌شدن به فیلترشکن، با پیامی مواجه شده که با پرکردن یک فرم، می‌توانید با شبکه‌های برخی کشورهای دیگر ارتباط بگیرید. درواقع بسیاری از فیلترشکن‌ها علاوه بر اینکه بدافزار هستند، وسیله اصلی جاسوسی در کشور تلقی می‌شوند. کارشناس موردنظر درباره خطرات ناشی از استفاده از فیلترشکن می‌گوید: «کدهای مخرب و تروجانها می‌توانند پسورد را بدزدند و در اختیار «اتکر» بگذارند. شرکت امنیتی بیت دیفندر در گزارشی اعلام کرده بود، اپلیکیشنی که یک سرویس‌دهنده «وی‌پی‌ان» به‌نام «بیست اسپید» در اختیار کاربرانش در ایران قرار داده، حاوی کدهای مخربی است که اطلاعات حساس ازجمله پسوردها و عکس‌های خصوصی آنها را مورد سرقت قرار می‌دهد». خطر دومی که کاربران را به‌دلیل استفاده از فیلترشکن تهدید می‌کند، چیست؟ کارشناس آی‌تی شرکت ابراروان چنین در موردش توضیح می‌دهد: «موضوع دیگر خطر نقض حریم‌خصوصی کاربران است. یکی دیگر از کارهایی که اپلیکیشن‌های فیلترشکن انجام می‌دهند این است که باتوجه به دسترسی به اطلاعات کاربران در شبکه‌های اجتماعی می‌توانند دیتاهایی را از آنها جمع‌آوری کنند و به‌صورت غیرمجاز و بدون اجازه کاربر این اطلاعات را درازای دریافت پول در اختیار کمپین‌های تبلیغاتی و بازاریابی قرار دهند. این درحالیاست که در بسیاری از کشورها، جمع‌آوری اینگونه اطلاعات بدون رضایت و اجازه‌ی کاربران، منع قانونی دارد و مقررات سختگیرانه‌ای به‌عنوان مثال در «جی‌دی‌پی‌آر» در این ارتباط وجود دارد.»
دلیل استفاده خارجی‌ها از فیلترشکن
بیشتر فیلترشکن‌ها از نوع «وی‌پی‌ان» هستند و VPN مخفف کلمه Virtual Private Network به‌معنای شبکه اختصاصی مجازی است و از یک پورت و پروتکل خاص استفاده می‌کنند. عمده استفاده «وی‌پی‌ان» در دنیا برای حفظ امنیت است؛ مثلا اگر یک کاربر یا مسئولی به خارج از کشور رفته باشد و بخواهد از آنجا با حفظ امنیت، به اینترنت‌بانک‌اش یا سرویسی داخل ایران وارد شود، اگر به شبکه‌ی آن کشور اطمینان نداشته باشد، از «وی‌پی‌ان» استفاده می‌کند. این موضوعی است که کارشناس آی‌تی نیز تایید می‌کند و معتقد است که به‌صورت معمول کاربران خارجی با دلایل متفاوتی در قیاس با کاربران داخل ایران از «وی‌پی‌ان» استفاده می‌کنند: «در ایران متاسفانه باتوجه به برخی قوانین، سرویس‌های اینچنینی که از نظر سطح امنیت و حفظ حریم‌خصوصی کاربران نظارت شوند، وجود ندارد. درواقع ما اصلا نمی‌دانیم از چه‌کسی یا چه‌شرکتی فیلترشکن می‌خریم. این درحالیاست که در بسیاری از کشورها اینطور سرویس‌دهنده‌ها به‌صورت‌رسمی ثبت‌شده هستند و نسبت به امنیت کاربران و حفظ حریم‌خصوصی آنها تعهد قانونی دارند. البته منظورم این نیست که از صحبت‌هایم اینطور برداشت شود که شرکت‌های فروش فیلترشکن با یک پشتوانه رسمی ایجاد شوند. چون در هر صورت دغدغه ما استفاده از «اینترنت آزاد» است و فروش سرویس فیلترشکن امن باید در اختیار کاربران باشد تا به اختیار خودشان و برای بالا بردن سطح امنیت‌شان از آنها استفاده کنند.»
استارلینک راه فرار؟
بسیاری تصور می‌کنند «استارلینک» یا همان اینترنت ماهوره‌ای تنها راه نجات دسترسی به اینترنت آزاد است. البته تا امروز این موضوع، رویایی بیش نیست. کارشناس موردنظر معتقد است باتوجه به اینکه استفاده از استارلینک در هر کشوری نیازمند کسب مجوز از دولت آن کشور است، طبعاً استفاده از اینترنت ماهواره‌ای در ایران با دشواری‌هایی همراه خواهد بود: «استارلینک موضوعی است که براساس شنیده‌های من در ایران به‌صورت محدود وجود دارد. تجهیزات استارلینک چنان است که برای هر شهروندی در ایران در دسترس نیست. استارلینک در هر کشوری که بخواهد فعالیت کند، دولت آن کشور باید مجوزش را صادر کند. قطعا دولت ایران با توجه به پیچیدگی‌های سیاسی‌ای که بین ایران و شرکت‌های آمریکایی به‌واسطه‌ی تحریم‌ها وجود دارد، مجوز استفاده از استارلینک را نمی‌دهد و به‌تبع‌آن، استفاده از آن را غیرقانونی اعلام کرده و راهکار مقابله با استارلینک را هم طراحی می‌کند. پس تا این لحظه نمی‌توان راه نجات دورزدن فیلترینگ را «استارلینک» دانست.»
اگر دولت ایران نسبت به فیلترینگ گسترده سایت‌های ایرانی نرمش‌خاصی نداشته باشد، راهکار مردم ایران در آینده برای استفاده از اینترنت چیست؟ کارشناس آی‌تی می‌گوید که هیچ طرح جایگزینی وجود ندارد: «اگر سایت‌های مختلف رفع‌فیلتر نشوند، هیچ راهکار درست و مناسبی حداقل «فعلا» وجود ندارد که ما مثل مردم بسیاری از کشورهای دنیا به‌راحتی از اینترنت استفاده کنیم. فیلترینگ شرایطی را ایجاد کرده که عملا دسترسی به اینترنت و استفاده از بسیاری از وب‌سایت‌ها مستلزم استفاده از راهکارهای دورزدن فیلترینگ است. متاسفانه شرایطی را ایجاد کرده‌اند که کاربر مجبور می‌شود از اپ‌های ناامن استفاده کند و به‌تبع‌آن علاوه بر هزینه زیاد خرید فیلترشکن، ریسک امنیتی برای بسیاری از گروه‌های جامعه از دانش‌آموزان و دانشجویان گرفته تا گروه‌های آسیب‌پذیری مانند مشاغل خانگی ایجاد می‌کند. به‌عنوان‌مثال بسیاری از زنان خانه‌دار و سرپرست خانوار که تا قبل از این محدودیت‌های گسترده از پلتفرم اینستاگرام برای تبلیغات و فروش محصولات خود استفاده می‌کردند، درحال‌حاضر با سد فیلترینگ و هزینه‌های مادی و امنیتی برای دورزدن آن به‌منظور کسب درآمد و چرخاندن چرخ اقتصاد خانواده در این شرایط دشوار اقتصادی مواجه هستند.
انتهای پیام
