تعاملات سه نسل از جوراب سیاه تا روسری رنگی

«هر وقت برای کودک دهه هشتادیم خاطرات کودکیم را می گویم تنها دو چشم نگران می بینم و سوالاتی بی پایان از چراهایی که خودمان هم هیچ گاه دلیلش را نفهمیدیم. دنیای پیش روی او آنقدر با جهانی که من در آن زیسته ام متفاوت است که برای رسیدن به آن نباید تنها به رگه های موهای سفیدم اکتفا کنم. انگار این سی سال از زندگی ما تجربه یک قرن است که روی دور تند دستگاه دیده ایم.»

«الیزا ذوالقدر» در شفقنا نوشت: شاید این حرف مشترک بسیاری از متولدان دهه های پنجاه و شصت شمسی باشد که تغییراتی تا این حد عمیق را در چند دهه عمر تجربه کرده اند. آنها از ممنوعیت پوشیدن جوراب سفید در مدرسه به ساپورت های رنگارنگ دختران در خیابان رسیده اند و موهای فشن فرزندانشان آهی  است بر چهره رنگ نشده سال های جوانیشان. تفاوت جهان بینی و سلوک متولدان دهه های پنجاه، شصت، هفتاد و هشتاد همانقدر عمیق است که تغییرات اجتماعی، سیاسی و فرهنگی این دهه ها. از این روست که شاخص هویتی جدیدی در سال های اخیر برای جامعه ایرانی تعریف شده که مبنای آن دهه های تولد است و ویژگی های خاص رفتاری متولدان آن.

برای شناخت بیشتر این موضوع و بررسی ویژگی های هر یک از این دهه ها خبرنگار شفقنا زندگی گفت وگویی با دکتر محمد امین قانعی راد جامعه شناس و داستاد دانشگاه داشته که در ادامه می خوانید:

*آیا متولدان دهه ۶۰ و ۷۰ در ایران آنقدر تفاوت دیدگاه و جهان بینی دارند که سال تولدشان تبدیل به یک شاخصه هویتی در میان آنها شود؟

 قانعی راد: در بحث دهه های تولد بحث بر سر این است که آیا واقعا به دنیا آمدن در سال های مشخص و یا دهه مشخصی تجربه های متفاوتی برای فرد ایجاد می کند. تجربیات متفاوت نسلی معمولا در دوره های طولانی در حدود سی سال رخ می دهد. در واقع تحولات دهه به دهه رخ نمی دهد بلکه در دوره های سی ساله اتفاق می افتد. به طور مثال در غرب در اوایل قرن بیستم افراد جامعه درگیر جنگ های جهانی اول و دوم ، قحطی، عدم امنیت، محدودیت ها و فشارها، بیکاری و فلاکت بودند. بعد از آن دوره دولت رفاه آغاز شد که افراد جامعه در آن از امکانات رفاهی، سلامت، اشتغال، مصرف و رفاه اجتماعی برخوردار می شدند. این تحولات در فاصله های بیست تا سی سال اتفاق افتاد بنابراین افراد مختلف که تجربیات نسلی مختلفی داشتند هویت، شخصیت و شیوه های رفتاری متفاوتی در آنها شکل گرفت. در ادامه این روند در  غرب بعد از دولت رفاه انفجار اطلاعات رخ می دهد و نسل جدیدی به وجود می آورد که در فضای مجازی حضور دارد و با فناوری های اطلاعات نزدیکی بیشتری حس می کند. تحول همه این دوره ها در غرب حدود بیست تا سی سال به طول انجامیده است. اما در ایران ما در دهه۵۰ و یا  ۶۰ فضایی را تجربه می کنیم و متولدان آن دهه تجربیاتی دارند که  با تجربیات متولدان دهه ۷۰ و همچنین متولدان دهه ۸۰ کاملا متفاوت می شود.

*این تجربیات چه تفاوت هایی با یکدیگر دارند که تا این حد افراد متولد هر دهه را از متولدان دهه های دیگر متمایز می کند؟

قانعی راد: در دهه ۶۰ ایران در جنگ است و جامعه تا سال های ۶۷ و ۶۸ با فضایی نظامی و جنگ زده مواجه است. شهرها بمباران و موشک باران می شوند و بچه ها با محدودیت های ناشی از این فضا مواجهند. نوعی فضای ایدئولوژیک بر تلویزیون و رادیو و بر نوع انتقال پیام ها حاکم است و برنامه هایی که پخش می شود برنامه هایی ویژه و متاثر از فضای جنگ زده جامعه است. در مدارس نوع تربیت و آموزش بچه ها متفاوت است. انضباط جمعی سختی در مدارس وجود دارد و معلمان اقتدار زیادی دارند. در خانواده نیز والدین اقتدار بیشتری بر بچه ها اعمال می کنند. بنابراین فضای خانواده، مدرسه، رسانه و فضای کلی اجتماع در دهه ۶۰ کاملا متفاوت است. اما در دهه ۷۰ زمینه های حاکمیت اصلاحات به وجود می آید. در دوره اصلاحات سیاسی و اداری فضای عمومی کشور و فضای رسانه ای باز می شود. اقتدار والدین در خانواده ها و معلمان در مدرسه ها کاهش می یابد. بنابراین در دهه ۷۰ فضای خانواده، مدرسه، رسانه و فضای کلی اجتماع با دهه ۶۰ متفاوت و غیر سلسله مراتبی تر است. به بچه ها امکان  بروز و ظهور بیشتر شخصیتشان داده می شود. بچه ها در دهه ۷۰ می توانند حرفشان را بزنند و صدای آنها شنیده می شود. خانواده ها توجه بیشتری به بچه ها می کنند. هم از نظر ابراز محبت و هم از نظر امکانات رفاهی. رفاه عمومی در سطح جامعه افزایش می یابد. با این شرایط به دهه ۸۰ می رسیم که در آن انفجار اطلاعات رخ می دهد. بنابراین می بینیم همان سه دوره ای که در غرب با فاصله های طولانی بیست و سی سال و ظرف حدود یک قرن رخ داده در کشور ما در عرض سه دهه اتفاق می افتد. جنگ در دهه ۶۰، دولت رفاه نسبی در دهه ۷۰ و انفجار اطلاعات در دهه  ۸۰. طبیعتا افرادی که در این دهه ها رشد می کنند و بزرگ می شوند از نظر فکری، سبک زندگی، نگرش و ویژگی های رفتاری با یکدیگر متفاوت می شوند.

*با این شرایط آیا نمی توان تصور کرد که این همه تفاوت در عرض سی سال باعث واگرایی شدید در سطح جامعه شده است؟

قانعی راد: این میزان سرعت در تغییرات در یک جامعه مسلما باعث ایجاد واگرایی هایی در بین افراد آن جامعه می شود. زیرا نسل های مختلف با جهان بینی های متفاوت و رفتارهای مختلف در جامعه شکل می گیرد.

*در این صورت آیا این واگرایی به فروپاشی جامعه منجر نمی شود؟

قانعی راد: در چنین شرایطی جامعه دچار ناهمگرایی می شود اما لزوما این ناهمگرایی به فروپاشی جامعه نمی انجامد. جامعه می تواند نظم و نسق خود را داشته باشد و این ناهمگرایی هم می تواند باعث شکل گیری نوعی تنوع اجتماعی در جامعه شود که اتفاقا می تواند جنبه های مثبتی هم داشته شد. این ناهمگرایی می تواند زندگی اجتماعی را غنی می کند به جای اینکه باعث چالش و تنش در جامعه شود. اما این موضوع بستگی به این دارد که ظرفیت جامعه برای جمع کردن این تنوع چگونه است. اینکه جامعه بتواند نسل های مختلف را در کنار یکدیگر قرار دهد و چیزی را برقرار کند که می توان نام آن را ارتباطات میان نسلی گذاشت. یعنی نسل های مختلف با یکدیگر ارتباط داشته باشند. همچنین می توان در این زمینه مفهوم عدالت میان نسلی را مطرح کرد. یعنی میان نسل های مختلف عدالت در جامعه برقرار شود و اینها با یکدیگر در تعامل و گفتگو باشند و نوعی هم افزایی فرهنگی برای جامعه ایجاد کنند.

*این کار و مدیریت این واگرایی چگونه ممکن است؟ آیا جامعه ایرانی این ظرفیت را دارد که با برقراری ارتباطات میان نسلی باعث شکل گیری عدالت میان نسلی در میان افراد شود؟

 قانعی راد: این موضوع را باید در دو سطح رسمی و غیر رسمی بررسی کرد. از یک سو در سطح رسمی جمع کردن این ناهمگرایی به برنامه های مسوولان و سیاستگذاران کشور بر می گردد که ما در سیاست های رسمی ضعف می بینیم. به طور مثال وقتی بچه های دهه ۸۰ بیرون می آیند مانند آنچه در ماجرای تجمع مجتمع کورش با آن مواجه بودیم شاهد نگرانی در بخش رسمی بودیم که با پیشداوری ها و نگرانی ها با این ماجرا برخورد می کند و با آن همدلی نشان نمی دهد. بخش رسمی حرکت این جوانان را صرفا به مثابه یک تهدید می بیند و نه یک شرایط واقعی در جامعه که بر مبنای آن نسلی شکل گرفته که باید به ویژگی ها، حساسیت ها و نیازهای این نسل توجه کرد. اما ما بیشتر شاهد نوعی بی توجهی و در عین حال نگرانی هستیم که گویا این نوجوانان و جوانان گویا تنها با این هدف آمدند که جامعه را ویران کنند. در حالی که لزوما چنین نیست. اینها می توانند نسلی باشند که آورده های خود را برای جامعه داشته باشند و به رشد، توسعه و ایجاد توازن در جامعه کمک کنند. این بچه های دهه ۸۰ که نسل فناوری های اطلاعات هستند می توانند دستاوردی برای جامعه داشته باشند و ارزش افزوده ای در جامعه ایجاد کنند که باید از آن استقبال کرد. بنابراین در پاره ای از موارد می توان دید که ظرفیت سیاستی کم است و ظرفیت لازم را برقراری تعامل بین نسل های مختلف و استفاده از ظرفیت ها در مواردی ندارد. این یک نقطه ضعف است و ما باید ظرفیت های بخش سیاستگذاری را در این زمینه بهبود ببخشیم.

*آیا در بخش غیر رسمی این ظرفیت وجود دارد؟

 قانعی راد: در سطح غیر رسمی هم برقرار این ارتباطات به هنر و توانایی افراد و اینکه چگونه بتوانند با گروه های اجتماعی مختلف تعامل داشته باشند، باز می گردد. در سطح جامعه می بینیم مردم در گروه های مختلف با هم زندگی می کنند و اگر پای یک عامل بازدارنده بیرونی که اینها را علیه هم تهییج کند در میان نباشد، نسل های مختلف در کنار هم زندگی می کنند و همدیگر را کمابیش می فهمند. از این رو به نظر می رسد ظرفیت در جامعه به ویژه جامعه شهری بیشتر از بخش سیاستگذاری است.

*اما به نظر می رسد سرخوردگی ها و احساس کمبودهایی در میان متولدان دهه های ۵۰ و ۶۰ وجود دارد که باعث شکل گیری نوعی نگاه منفی به متولدان سایر دهه ها به ویژه دهه ۸۰ شده است که با امکانات بیشتر و در شرایط اجتماعی بهتری رشد می کنند. آیا این سرخوردگی ها که ناشی از شرایط اجتماعی آن دوره بوده نمی تواند در شکل گیری تعامل بین نسلی تاثیر منفی داشته باشد؟

 قانعی راد: بله؛ ممکن است این اتفاق رخ دهد. این سرخوردگی و اینکه متولدان دهه ۵۰ و ۶۰ برخی فرصت ها و امکانات زندگی را از دست دادند یا از آنها به جبر زمانه و بنا به شرایط سیاسی گرفته شده است. این موضوع باعث ایجاد واکنشی در آنها می شود که سعی می کنند با فرصت های موجود جامعه که در اختیار دارند به شیوه انحصارگرایانه ای برخورد کنند. به این صورت که تلاش می کنند آن فرصت ها را در اختیار خود نگه دارند و دیگران را از دسترسی به آنها محروم کنند. این باعث می شود که نسل های جوانتر در مقابل شرایطی قرار بگیرند که امکان چرخش دسترسی به منابع وجود ندارد و یک نسل قدیمی تر می خواهد منابع را در اختیار خود بگیرد. زیرا معتقد است در یک دوره ای از فرصت هایی محروم شده و حالا اگر فرصتی هست تلاش می کند آن را به شیوه ای انحصاری استفاده کند. اگر شغل، ثروت و یا منابعی در دست فرد است سعی می کند آن را در انحصار خود بگیرد و همین انحصارطلبی می تواند باعث ایجاد تنش با نسل های جوانتر شود.

*چگونه می توان از این تنش ها پیشگیری کرد؟

 قانعی راد: تنش نسل ها را باید در سیاستگذاری های رسمی مورد توجه قرار داد و برای آن برنامه ریزی کرد. نمی توان صرفا به ظرفیت های اخلاقی جامعه در این زمینه بسنده کرد. باید دید چگونه می توان از نقطه نظر سیاستگذاری تعاملات میان نسلی را افزایش داد. حتی اگر بخواهیم این تعاملات را در بین افراد جامعه افزایش دهیم باز هم سیاست های رسمی در تعامل میان نسلی کمک کننده است تا جامعه موفقتر عمل کند. افزایش ظرفیت های اجتماعی از طریق آموزش، رسانه ها و یا هنر به شهروندان کمک می کند تا ظرفیت های خود را افزایش دهند و به آنها یاد می دهد که ظرفیت تعاملات میان نسلی را بهبود ببخشند. البته بخشی از کار هم به ایجاد ضوابط، چارچوب ها و مقرراتی نیاز دارد تا به تعاملات میان نسلی شکل دهد و آن را سازماندهی کند و به این ترتیب با غنی تر سازی روابط بین نسل های مختلف در جامعه، آن را بهبود ببخشد و تلطیف کند.

انتهای پیام