هزارتوی آلودگی تهران

«حبیب رستمی» در روزنامه ی جهان اقتصاد نوشت:

ماه پاییز برای پایتخت‌نشین‌ها یادآور روزهایی همراه با  استرس آلودگی هواست. گزارش‌های سال‌های اخیر نشان می‌دهد، آلودگی هوای زمستانی که معمولا از دی آغاز می‌شد، در سال‌های گذشته به اواسط پاییز کشیده شده و به این شکل، وارونگی دما تعداد روزهای ناسالم را در کل سال بالاتر برده است.

وارونگی هوا در سال نود و چهار باعث شد تا پایتخت در بازه زمانی مشخص، ۱۵روز ناسالم برای گروه‌های حساس و یک روز ناسالم در حالت هشدار را داشته باشد.

شاید همین مسئله باعث شد تا محیط زیست استان تهران، به فکر غافلگیرکردن وارونگی دما بیفتد و پیگیر اجرای تعطیلی دوهفته‌ای مدارس پایتخت در پرریسک‌ترین ماه آلودگی هوا یعنی آذر شود. معاون سازمان حفاظت محیط زیست استان تهران، درهمین رابطه گفته است: «دولت به‌منظور کاهش آلودگی هوا، مصوبه‌ای را در مورد مدیریت ساعات کار ادارات و مدارس دارد و در‌این‌راستا، سازمان حفاظت محیط زیست، پیشنهاد تعطیلی دوهفته‌ای مدارس در پاییز را داده است و با جدیت، پیگیر اجرای آن هستیم.»

معاون سازمان حفاظت محیط زیست می گوید: «دولت مصوبه‌ای را در سال جاری دارد که کارگروهی با مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست و عضویت برخی دستگاه‌ها بیایند و ساعات کار ادارات و ساعات مدارس را طوری تعریف کنند که ترافیک کمتر شود و آلودگی هوا هم به ‌نسبت آن کاهش پیدا کند. این جلسات در دست بررسی است اما هنوز تصویب نهایی نشده و در حد کارهای کارشناسی است؛ یک‌سری موافقت‌ها هم از سوی برخی دستگاه‌ها انجام شده است اما هنوز نهایی نشده و در حال پیگیری هستیم.»

این پیشنهاد از طرف سازمان حفاظت محیط زیست داده شده است و در مورد آن جدیت زیادی هم وجود دارد و زمان اجرای آن به زمان جلساتی که برگزار می‌شود، بستگی دارد اما از آنجایی که سازمان حفاظت محیط زیست، با جدیت پیگیر این موضوع است، می‌تواند امسال قابلیت اجرائی‌شدن را داشته باشد. در متن این مصوبه دولت آمده است که کارگروهی با مسئولیت سازمان حفاظت محیط زیست، در مدت سه ماه با همکاری وزارتخانه‌های آموزش و پرورش، وزارت راه و شهرسازی، وزارت صنعت، معدن و تجارت، وزارت فرهنگ اسلامی، علوم، تحقیقات و فناوری و سازمان مدیریت برنامه‌ریزی و نیروی انتظامی نسبت به برنامه‌ریزی و ارائه بسته مدیریت تقاضای سفر از قبیل ساعات شروع و پایان کار دستگاه‌های دولتی و کاهش ایام و ساعات تعطیلی مدارس و ایام کاری آن دسته از ادارات که امکان‌پذیر است اقدام و نتیجه را اعلام کند.

رستگاری ضمن پیش‌بینی آلودگی هوا در پاییز امسال، مطابق سال گذشته می‌گوید: «پیشنهاد ما این است که دو هفته در ماه‌های پاییز این اتفاق بیفتد و تعطیلی مدارس را داشته باشیم؛ این تصمیم فعلا در مورد مدارس گرفته شده است و کاهش ساعات کار ادارات و دستگاه‌های دولتی در مراحل بعدی در دستور کار قرار خواهند داشت.»

معاون سازمان حفاظت محیط زیست افزود: «سازمان، کارهای مستمری دارد از جمله همین مصوبه دولت؛ جلسات مستمری در زمینه کاهش و کنترل آلودگی هوا داریم و فردا هم کارگروه کاهش آلودگی هوا برگزار می‌شود اما این به آن معنی نیست که پاییز امسال آلودگی نداریم؛ امسال هم اگر پدیده وارونگی دما را داشته باشیم، آلودگی را خواهیم داشت اما امیدواریم با اقداماتی که انجام شده هم از شدت آلودگی کاسته و هم تعداد روزهای آلوده کمتر شود اما به شرایط اقلیمی هم بستگی دارد و این‌گونه نیست که بگوییم آلودگی نخواهیم داشت. قطعا در پاییز آلودگی خواهیم داشت.»

از عوامل تاثیرگذار بر روند وارونگی یا اینورژن می توان به وجود هوای سرد و خشک که باعث جذب تشعشع حرارت زمین می شود، آسمان صاف و بدون ابر که عمل تشعشع را سرعت می بخشد و هوای آرام و بدون باد که باعث عدم تداخل هوای سرد و گرم شود، اشاره کرد. اکثر آلاینده های هوا همچون دود اگزوز خودروها، گاز و دود صنایع و غیره، هنگامی که رها می شوند، گرمتر از هوای اطراف خود هستند و چون هوای گرم به اندازه هوای سرد متراکم نیست، گازهای آلوده گرم بالا می روند و در لایه های سرد بالاتر پخش می شوند. وقتی وارونگی گرمایی رخ می دهد، یک لایه هوای گرم روی یک لایه هوای قرار می گیرد. گازهای آلوده گرم فقط تا زمانی که به لایه هوای گرم برسند، بالا می روند.

از آنجایی که نمی توان به مقابله با وارونگی رفت باید آلودگی ها و آلاینده ها را مدیریت کرد که عوامل آلودگی هوا در دو سال اخیر به مراتب بهبود یافته اند و می توان به وضعیت وارونگی در پاییز و زمستان پیش رو امیدوار بود.

درهنگام آلودگی و انباشت آلاینده ها در هوا، سه گروه از اقشار جامعه را بیشتر در معرض خطر هستند:
کودکان, سالمندان, بیماران قلبی و تنفسی

عوامل ریشه ای آلودگی هوا که این روزها دامنگیر بیشتر کلانشهرهای کشور شده را می توان از زوایای مختلف مورد بررسی قرار داد.یکی از مهمترین علل آلودگی که سهمی حدود ۷۰ تا ۸۰ درصدی در این زمینه دارد را می توان کیفیت سوخت و احتراق خودروها و سایر وسایل نقلیه دانست.به طوری که طی سال های ۹۰ تاکنون آلودگی هوا به شدت افزایش یافته و نه تنها پایتخت بلکه سایر کلانشهرها و استان های کشور را هم درگیر کرده است.پس از اعمال تحریم ها علیه ایران، کشورهای اروپایی صادرات بنزین به ایران را متوقف کردند و مسئولان وقت وزارت نفت طرح افزایش ضربتی تولید بنزین در پتروشیمی ها را آغاز کردند.پس از این اقدام مشاهده شد که آلودگی هوا به شدت در تهران و سایر کلانشهرها افزایش پیدا کرد و روزهایی که هوای پایتخت در شرایط ناسالم قرار داشت روندی صعودی را طی کرد.در حالی که در سال ۸۸ تعداد روزهای ناسالم در پایتخت تنها ۴۲ روز بود در سال ۸۹ به ۱۰۴ روز و در سال ۹۰ به ۲۱۸ روز افزایش پیدا کرد.پس از سال ۹۰ آلودگی هوا قدری کاهش پیدا کرد ولی همچنان ایران آلوده ترین کلانشهرهای جهان را داشت.همان زمان عده ای بنزین های تولید شده در پتروشیمی ها را عامل آلودگی هوا دانستند و حتی اعلام کردند که این بنزین ها سرطان زاست.

پس از روی کار آمدن دولت یازدهم تولید بنزین در پتروشیمی ها متوقف و دولت با توجه به شرایط جهانی اقدام به واردات دوباره بنزین کرد.اما با وجود اینکه آلایندگی هوا با کاهش مواجه شد، مسئولان وزارت نفت موفق به حل معضل آلودگی هوا نشده و شرایط نامناسب کماکان در تهران و سایر کلانشهرها وجود دارد.گرچه آلودگی هوا در سال های میانی دهه ۸۰ نیز وجود داشت اما میزان آلودگی در قیاس با وضع فعلی بسیار کم تر بود و تعداد روزهای آلوده تهران در دولت نهم به ۱۰۰ روز نمی رسید.به طوری که حتی در سال ۸۶ این میزان به ۱۵ روز تنزل پیدا کرد.

واقعیت این است که مسئولان کشور باید شهرهایی چون مکزیکوسیتی و لندن را که سابقه آلودگی شدید هوا را داشته اند الگوی خود قرار داده و اقدام به زدودن تدریجی آلودگی هوا در کلانشهرها کنند. -بدین ترتیب که با راه اندازی هرچه سریع تر پالایشگاه ستاره خلیج فارس سوخت با کیفیت و دارای استاندارد مناسب را تولید و در اختیار مردم قرار دهد. چراکه به گفته برخی مسئولین بنزین های وارداتی که هم اکنون وارد کشور می شود استاندارد مناسب را نداشته و اگر به دنبال واردات بنزین هم هستیم باید بنزین های با کیفیت و با استاندارد روز را وارد کنیم.

مسئله دیگری که می توان آن را مثمر ثمر دانست استفاده از گاز طبیعی و بالا بردن سهم آن در سبد سوخت کشور است. چراکه کشور ما از منابع عظیم خدادادی گاز برخوردار بوده و می تواند از این ظرفیت نهایت استفاده را ببرد. یکی دیگر از راهکارهایی که می توان به آن اشاره کرد بهبود کیفیت احتراق خودرها مثلا از طریق استفاده از توربوشارژ، از رده خارج کردن خودروهای فرسوده و نظارت بر معاینه فنی آن هاست. از مسائل دیگری که می توان نام برد ساماندهی ناوگان خودروهای دیزلی است زیرا در حالی که استفاده از سوخت دیزل در اروپا به عنوان سوخت پاک در دستور کار قرار گرفته است متاسفانه در کشور ما خودروهای دیزلی را خودروهایی با آلایندگی بالا و احتراق نامناسب می شناسند. لذا ساماندهی این خودروها می تواند تاثیر زیادی در کاهش آلودگی هوا داشته باشد.اقدام آخر را نیز می توان خارج کردن کارخانه های آلاینده از شهرها و گازرسانی حداکثری به نیروگاه ها عنوان کرد. اجرای راهکارهای ذکر شده معضل بزرگ آلودگی هوای کلانشهرها را حل کند؛ زیرا که تعطیل کردن مدارس و اداره ها یا اجرای محدوده زوج و فرد راه حل های زودگذر بوده و در درازمدت نمی تواند جوابگو باشد

در اینجا مساله کاهش و مدیریت آلودگی هوا مدنظر است. شیوه های شناخته شده و یا تجربه شده کاهش آلودگی هوا می‌توان اصول و راهکارهای زیر را نام برد:

الف) کاهش از منبع، موثرترین، معقول‌ترین و کم هزینه ترین راهکاری است که ریشه در ضرب المثل «پیشگیری بهتر از درمان است» دارد.

ب) کاهش از طریق رعایت قوانین و استانداردها و دستورالعمل ها

ج) کاهش از طریق اعمال سیاست های صحیح مدیریتی در برنامه ریزی، مهندسی و مدیریت حمل و نقل و ترافیک (در بخش حمل و نقل) و آمایش سرزمین و صنایع(در بخش های غیر حمل و نقلی)
یکی از انتقادهای روزهای انتخابات ریاست جمهوری ۹۲ مربوط به عدم همکاری دستگاه های اجرایی و درگیر در حوزه جلوگیری از آلودگی هوا بود که با وعده حسن روحانی قرار بود که این برنامه تدوین شود. همچنین معصومه ابتکار که پیشتر خودش به عنوان نماینده شورای شهر و رییس کمیسیون حفاظت از محیط شورای شهر تهران، تلاش های فراوانی در این زمینه کرده بود، در روزهای آغاز به کارش وعده داده بود که این برنامه تدوین شود.
هیات وزیران به موجب این مصوبه راهکارها و برنامه اجرایی مدون شامل فعالیت های موثر در کاهش آلودگی هوا با زمان بندی مشخص و تعیین مجری و ناظر مربوط به تفکیک هر یک از فعالیت های مذکور در هشت محور:«سوخت، خودروهای در حال حرکت، منابع ساکن، خودروهای نو، مدیریت حمل ونقل و تقاضای سفر، پایش و پیش بینی هوا، آموزش و اطلاع رسانی و زیرساخت های شهری» مورد بحث قرار داده و تصمیم گیری کرده اند.

گفتنی است سالانه بیش از ۴۵ هزار نفر در ایران به خاطر آلودگی هوا و یا مشکلات ناشی از آن جان خود را از دست می دهند. همچنین این روزها بحث آلودگی بنزین تولیدی داخل ایران و غیراستاندارد بودن آن نیز بسیار فراگیر شده است. برپایه پژوهشی که در دانشگاه صنعتی شریف انجام شده است، آلایندگی بنزین و گازوییل تولید داخل از ۲۰ تا ۸۰۰ برابر استاندارد یورو ۴ است. هرچند شرکت ملی  پخش و پالایش و سازمان حفاظت از محیط زیست آن را تکذیب کرده اند.
درجلسه هیات دولت , این راهکارها و برنامه اجرایی مدون برای کاهش آلودگی هوا به تصویب رسیده است:
– جدول زمانی استاندارد حد مجاز آلایندگی خودروهای بنزینی و گازوییلی ساخت داخل و همچنین موتورسیکلت ها
– اجرایی شدن نصب و به کارگیری فیلتر جذب ذرات دیزل برای تمامی خودروهای دیزلی وارداتی و تولید داخل و منوط شدن شماره گذاری آنها به نصب فیلتر مذکور
– وزارت نفت ملزم شد تا سوخت با استاندارد یورو ۴ و دیزل با گوگرد کمتر از ۴۰ قسمت در میلیون در کلان شهرها متناسب با میزان تولید بنزین و با اولویت شهرهای با آلودگی بیشتر عرضه کند.
– توسعه ناوگان های فرسوده نوسازی و استفاده از واحدهای تولید همزمان برق، برودت و گرمایش به میزان سالیانه ۲۰۰ مگاوات
– راه اندازی و تکمیل شبکه ملی پایش آلودگی هوا، صدا و امواج با بهره گیری از سیستم های زمینی و ماهواره ای و الزام به استقرار سیستم پایش بر خط صنایع بزرگ تا پایان سال ۱۳۹۳
– پخش رایگان مطالب آموزشی سازمان حفاظت محیط زیست در صدا و سیما
– گسترش زیرساخت های الکترونیکی خدمات رسانی در بخش دولتی و عمومی به منظور کاهش سفرهای درون شهری به میزان دو برابر وضع موجود
– افزایش سرانه فضای سبز در شهرها و حریم آنها به میزان مندرج در طرح های جامع آنها
– وزارت راه و شهرسازی و وزارت نفت ملزم شدند تا زمان بندی دسترسی به اهداف سهم حمل و نقل عمومی درون شهری و برون شهری را با همکاری وزارت کشور ارایه کنند.

آلودگی هوا به شکل فاجعه آمیزی سلامت انسانها را تهدید مـی نمایـد. برنامـه هـای مقابلـه بـا آلـودگی هـوا بـدون مشارکت مردمی قابل اجرا نیست. امروزه ثابت شده است که استفاده از نیروهای مردمی و محلـی عـلاوه برصـرفه جویی در هزینه کسب اطلاعات و اجرا و نظارت بهتر طرحها، باعث ایجـاد کامـل تـرین، صـحیح تـرین و پایـدارترین برنامه ها خواهد شد. تشویق و ایجاد انگیزه در مردم، همراه با اطلاع رسانی و آموزش در سـطوح مختلـف مـی توانـد امکان شرکت موثر مردم در برنامه ها را فراهم آورد. مشارکت افراد در حل مـشکلات محـیط زیـست باعـث اسـتفاده بهینه از زمان، انرژی و هزینه، استفاده از منابع اطلاعات یا تجـارب افـراد محلـی، افـزایش سـرعت و کـاهش خطـای تصمیم گیری می شود . تجارب نشان می دهد که تحمیل قوانین و مقررات کاهش آلودگی هوا بدون در نظـر داشـتن نگرش ها، علایق، ظرفیت ها، محـدودیت هـا و ویژگیهـای اقتـصادی، اجتمـاعی و فرهنگـی جامعـه از موفقیـت لازم برخوردار نخواهد بود.

انتهای پیام