پاسخ سلیمی نمین به مهاجرانی درباره‌ی مقبره کوروش

عباس سلیمی نمین، فعال اصولگرا و مدیر نهادی غیردولتی به نام «دفتر مطالعات و تدوین تاریخ ایران»، درباره‌ی یادداشت دکتر سیدعطاءالله مهاجرانی، وزیر اسبق ارشاد با عنوان «قدر کورش کبیر را بدانیم!» [لینک] پاسخی نوشت.

در بخشی از متن آقای سلیمی نمین آمده است: «جناب آقای مهاجرانی! اگر این گونه دفاع از هویت سازان دو هزار و پانصد ساله باستانی که در واقع تکریم از تمدن ملت ایران نیست (بلکه تجلیل از تاریخ یهود است که گویا با ورود به فلات ایران موجب تمدن سازی شده‌اند) را عالمانه نمی‌دانید به جای طرح مسائل احساسی کمک کنید تا ملت ایران با آگاهی از اهداف کم و زیاد کردن ابنیه تاریخی در مسیر مطالعه برای کشف هویت واقعی باستانی خود برآید».

متن کامل یادداشت عباس سلیمی نمین که نسخه‌ای از آن به انصاف نیوز ارسال شده در پی می‌آید:

باسمه تعالی. جناب آقای عطاء الله مهاجرانی

باسلام، مکتوب کوتاه شما را که انعکاس دهنده یک تأسف و یک خرسندی بود خواندم. هرچند بخشی از آن را تلاش برای ترمیم مرزبندی‌های درهم ریخته با برخی کشورهای عربی می‌پندارم که در جای خود نکوهیده است اما پرسش اولیه‌ام آن است که آیا چنین ترمیمی در غلتیدن از وادی افراط به تفریط را طلب می‌کرد؟

جناب عالی بهتر می‌دانید که بزرگ نمایی بخشی از تاریخ باستان ایران و محدود ساختن آن به دو هزار و پانصد سال، که قدمت چندانی ندارد با چه اهدافی صورت گرفته است. این درشت نمایی حتی اگر بدون تعرض به سایر مقاطع تاریخ باستان این مرز و بوم صورت گرفته بود جا داشت برای اثبات استمرار پای بندی به تعلقات ملی خود در وادی تقویت این سناریو تاریخی قرار نگیریم.

قبل از ورود به بحث، در ارتباط با حراست از ابنیه تاریخی باید یادآور شوم که مأموران اخذ وجه ورودیه، مسئولیت اصلی‌شان رعایت حریم آثار باستانی از سوی بازدیدکنندگان است. در روز تجمع مورد اشاره شما، بازدید رایگان اعلام می‌شود؛ لذا حراست با توجه به تجربیات تلخ گذشته صرفاً بر رعایت حریم آثار باستانی از سوی بازدیدکنندگان متمرکز بوده است. بنابر روایت جناب آقای دکتر امیری –رئیس سازمان میراث فرهنگی فارس- در گفت و گو با صاحب این قلم، جوان مطرح شده در مکتوبتان ابتدا بر گونه تذکر دهنده مقررات سیلی می زند و سپس با کنار زدن وی، به اتفاق دوستانش حتی از حفاظ شیشه‌ای نیز عبور می‌کنند و دیگران را به تأسی از این عملکرد قانون شکنانه خود فرامی خوانند. حال باید پرسید علی رغم این که تصاویر به روشنی گویای نقض مقررات ابنیه تاریخی از سوی عده‌ای است چرا مأمور وظیفه شناس هتک حرمت شده مجدداً در مکتوب شما با تعبیر «بلاهت» مورد ظلم مضاعف واقع می‌شود؟ آیا سوار شدن بر موج‌های ناپایدار، ارزش این میزان حق کشی و ترویج قانون شکنی را دارد؟

از شما به عنوان معلم تاریخ انتظار زیادی نیست که به جای دامن زدن به اقدامات احساسی و زودگذر جامعه را به تعمق بیشتر در تاریخ فراخوانید. همان گونه که واقفید تا آغاز سده نوزدهم هیچ مورخ و مستشرقی بنای موسوم به مشهد مادر حضرت سلیمان را مقبره کوروش نمی‌دانست. از نظر پیشینه، این تغییر نام به شروع پژوهش‌های ایران شناسی در هند همزمان با تأسیس کمپانی هندشرقی و به دنبال آن ایجاد انجمن آسیایی بنگال از سوی ویلیام جونز در سال 1784 م. باز می‌گردد. البته پیش از شروع این مطالعات منسجم انگلیسی‌ها در هند و ایران عهد قجر، سیاحان و سفرنامه نویسان اروپایی دوره‌های صفویه تا زندیه مشاهدات خود را از ابنیه باستانی ثبت و ضبط کرده و زمینه این مطالعات را فراهم آورده بودند. اما به دنبال آن‌ها مأموران سیاسی و نظامی و محققان انگلیسی در دوره قاجار در زمره نخستین ایران شناسان غربی در مطالعه و جهت دهی به کشف گذشته باستانی و نگارش تاریخ ایران باستان قرار می‌گیرند.

ویلیام اوزلی از اولین ایران شناسان غربی در این وادی بود که همراه هیئت سیاسی برادرش کور اوزلی_– خاورشناس و نماینده سیاسی انگلستان در دربار فتحعلی شاه_– در اوایل قرن نوزدهم رهسپار ایران شد. او در بازدید از شهرها و مناطق مختلف ایران به تفصیل به پیشینه تاریخی آن محل‌ها اشاره کرده است. اقدام مهم و اساسی دیگر ایران شناسان غربی در تدوین و بازکشف تاریخ باستان ایران شناسایی آثار برجای مانده از سلسله‌ها و امپراتوری‌های ایران قبل از اسلام و تدارک شناسنامه برای آثار برجای مانده از هزاره‌های پیش از میلاد بود. این اقدام که در حقیقت تکمیل روند نگارش تاریخ باستان به شمار می‌رفت در کنار کاوش‌های باستان شناسی هدفمند در سایت‌های تاریخی گوناگون (بی توجهی به برخی سایت‌های تاریخی و سرمایه گذاری ویژه نسبت به برخی دیگر سایت‌ها) موجب شد تا هویت تازه‌ای برای بسیاری از آثار باستانی بر جای مانده از ایران قدیم تعریف و قرائت‌های جدیدی درباره هویت بعضی از این آثار ارائه شود. به عنوان مثال، تخت جمشید که طی سده‌های گذشته همواره به عنوان تختگاه جمشید -پادشاه اساطیری ایران- شناخته می‌شد و تا همین امروز نیز با همین نام کهن خود شناخته و خوانده می‌شود، در نتیجه مطالعات باستان شناسی و تحقیقات ایران شناسان غربی به عنوان تختگاه و پایتخت سلسله هخامنشیان شناسایی و معرفی شد و بدین شکل هویت نوین و تازه‌ای یافت که در گذشته هیچ گاه بدان شناخته نمی‌شد، یا بنای مقبره مادر حضرت سلیمان در مشهد مرغاب که نامش با سلیمان نبی در تورات گره خورده بود، به عنوان مدفن کوروش -بنیان گذار امپراتوری هخامنشیان- شناسایی و معرفی شد و هویتی متفاوت با تلقی پیشینیان از این بنا یافت.

قابل تأمل این که تا مدت‌ها بعد از این هویت بخشی جدید، ایرانیان همچنان بر اعتقاد خود راسخ بودند. برای نمونه، جورج ناتانیل کرزن در این زمینه می‌نویسد: «روایت ایرانیان_– نوشته بودم که ایرانیان این بنا را قبر مادر سلیمان می‌نامند و این عقیده در سراسر دوره اسلامی شایع بود… اولین تطبیق آن با قبر کوروش_– در سال 1809 (م) روی هم رفته موریه را نخستین فردی می‌دانستند که مقبره کوروش را شناخته بود و معلوم شد چنان که آریان و استراین و دیگر نویسندگان قدیم نقل کرده‌اند آن جا به وسیله اسکندر آسیب دیده بود، ولی اظهار این مطلب نیز حیرت انگیز است که وقتی که به عبارات مربوط به کتاب او مراجعه نمودم معلوم شد که وی این موضوع را مطرح کرده بود تا خود نقض کند. اوزلی که همان سال در آن جا بوده رفتار مشابهی اختیار نمود. به نظر من کرپورتر اولین انگلیسی است که از عهده تطبیق برآمد، اما می‌توان فرض و تصور کرد که عامل این شناسایی و تطبیق پرفسور گروتفند باشد و قبول یا رد این نظریه منوط است به مقابله و تطبیق عبارات راجع به محل واقعی قبر کوروش در نوشته‌های نویسندگان قدیم و … با آن چه در محل یعنی به طوری که شرح داده شد در دشت مرغاب هست.» (ایران و قضیه ایران، جورج کرزن، مترجم غلامعلی وحید مازندرانی، انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ ششم، سال 1387، جلد دوم صص 7-96)

همان گونه که مشخص است کرزن بسیار محتاطانه در این زمینه سخن می‌گوید. قابل تأمل تر آن که در زمان سفر هرمان نوردن (1928 م.) به ایران، یعنی بعد از گذشت 110 سال از تاریخ پردازی کمپانی هند شرقی برای این سرزمین، ایرانیان همچنان بر اعتقاد خود راسخ بودند: «از دشت وسیع گذشتیم و از دهکده کوچک و کوچه‌های پر از گِل و لای عبور کردیم تا به مقبره کوروش رسیدیم. این ده کوچک «مادر سلیمان» نام دارد. عجیب است که تاریخ با افسانه‌های اسلامی و سامی در هم آمیخته و ساکنین اطراف، این مدفن را متعلق به مادر سلیمان پیغمبر می‌دانند.» (زیر آسمان ایران، هرمان نوردن، ترجمه سیمین سمیعی، تهران، دانشگاه تهران، 1356 خ، ص 98)

هرچند بعدها با تخریب قبرستان قدیمی اطراف این مقبره و تغییر نام دهکده حاشیه آن تلاش وسیع‌تر و همه جانبه تری برای این هویت سازی جدید صورت گرفت، اما این سؤال همچنان باقی است که اگر بزرگ نمایی معاصر از هخامنشیان برای تثبیت تاریخ دو هزار و پانصد ساله پیشینه‌ای آن گونه که شما نیز ترسیم می‌کنید داشت آیا کمپانی هند شرقی‌ها در باوراندن نظریاتشان با چنین دشواری مواجه بودند؟

جناب آقای مهاجرانی! اگر این هویت سازی با تخریب‌های عامدانه برای برجسته سازی هخامنشیان همراه نبود، تبعیت بدون تأمل شما از این سناریو چندان اهمیتی نداشت، اما زمانی که اسناد بیانگر این واقعیت‌اند که با هدفی خاص آثاری محو شده‌اند همراهی با بزرگ نمایی از این مقطع از تاریخ باستان ملت ایران، دیگر به معنای تکریم از سابقه تمدنی این دیار نخواهد بود.

جهت اطلاع شما در مناظره‌ای که در خبرگزاری میراث فرهنگی در سال 1385 بین بنده و آقایان پرویز رجبی محقق تاریخ باستان، عبدالمجید ارفعی استاد زبان ایلامی (به صورت حضوری) و محمد حسن طالبیان مدیر اجرایی چغازنبیل (به صورت غیر حضوری) برگزار شد در پاسخ به این پرسش که آثار باستانی کشف شده در اطراف تخت جمشید که تصاویر آن در کتاب «تخت جمشید» نوشته اریش ف.اشمیت آمده چرا تخریب شده است ابتدا آقای طالبیان گفت: «امروزه دیگر معتقدند نباید در یک اثر باستانی چیزی کم یا زیاد شود و باید هر آن چه که هست مورد حفاظت قرار گیرد. در آن زمان به دلیل آن که سقف‌ها ریخته شده بوده و نمی‌توانستند دیوارها را نگه دارند کوتاهشان می‌کردند و در حد پلان نگه می‌داشتند. در حال حاضر قسمت‌های پایینی به صورت خشت اصل باقی مانده و روی آن مرمت شده است. این قبیل اتفاقات در گذشته تنها در تخت جمشید و در چغازنبیل هم اتفاق می‌افتاده است؛ هنگامی که نمی‌توانستند حفاظت کنند دیوارها را کوتاه می‌کردند.»

این کارشناس محترم تابع هویت سازی جریان کمپانی هند شرقی برای آثار باستانی ایران ضمن این که معترف است این هویت سازان در ابنیه تاریخی ما دخل و تصرف کرده‌اند (با نابودی یا افزودن بر بنا) در مقام توجیه عملکردها بر می‌آید. در حالی که تصاویر به ثبت رسیده از حفاری‌ها در اطراف تخت جمشید گویای کشف بنایی متفاوت از تخت جمشید است که هیچ نشانی از فروپاشی در دیوارهای آن به چشم نمی‌خورد متأسفانه اکنون از این بناهای خشت و گِلی هیچ گونه اثری در اطراف تخت جمشید نیست.

تأسف بار تر، توجیه آقای پرویز رجبی است: «رجبی: پا قانقاریا بکند قطعش می‌کنند. سلیمی نمین: مگر آثار باستانی قانقاریا گرفته است؟ رجبی: ساختمان دارد می‌ریزد. سلیمی نمین: وقتی دارد می‌ریزد باید خرابش کرد؟ …. سلیمی نمین ….. فرمایش آقای طالبیان مبنی بر این است که تغییرات، صورت گرفته است؛ این گزارش دوست شماست که شما قبولش دارید. اما تصاویر نشان می‌دهد که تخریب فاجعه آمیز است تصاویر آقای اشمیت به عنوان مستندات این نیست که خشت و گِل بین درگاهی‌ها باشد اصلاً خودش یک بنای مستقل است. بنای مستقلی است که الان وجود ندارد. (خبرگزاری میراث فرهنگی کد خبر ۵۲۳۷۷، 25/4/85)

جناب آقای مهاجرانی! اگر این گونه دفاع از هویت سازان دو هزار و پانصد ساله باستانی که در واقع تکریم از تمدن ملت ایران نیست (بلکه تجلیل از تاریخ یهود است که گویا با ورود به فلات ایران موجب تمدن سازی شده‌اند) را عالمانه نمی‌دانید به جای طرح مسائل احساسی کمک کنید تا ملت ایران با آگاهی از اهداف کم و زیاد کردن ابنیه تاریخی در مسیر مطالعه برای کشف هویت واقعی باستانی خود برآید.

عباس سلیمی نمین

مدیر دفتر مطالعات و تدوین تاریخ ایران

25/08/1395

به پیوست تصاویر تقدیم می‌گردد.

انتهای پیام