اقتصاد، احساس ناامیدی و افول ارزشهای اخلاقی
حجت‌الاسلام محمدرضا یوسفی شیخ رباط، دانشیار دانشکده‌ی اقتصاد دانشگاه مفید در کانال تلگرامی خود نوشت:
شرایط اقتصادی از مسیرهای مختلفی بر ارتقاء یا افول ارزشهای اخلاقی اثرگذار است. یکی از این عاملهایی که به عنوان یک واسطه عمل می کند، احساس ناامیدی در جامعه است.
حس ناامیدی، با برآورده نشدن انتظارات، امیدها و احساس عدم تحقق آنها در آینده به وجود می آید. در این حالت انسان احساس می کند هیچ راه‌کار متعارف و مقبولی برای حل مشکلات وجود ندارد.
ناامیدی می تواند علل مختلفی داشته باشد اما یکی از مهمترین آنها، شرایط اقتصادی است. در شرایط رونق با ثبات اقتصادی وضعیت مردم بهبود یافته و مردم حس مثبتی نسبت به زندگی پیدا می کنند. امید به آینده در فعالیت آنها دیده می شود. اما وقتی اقتصاد بی ثبات شده و آینده روشنی وجود ندارد، مردم امید خود را برای بهبود زندگی از دست می دهند. شرایط بد اقتصادی از طریق فقر، نابرابری ناموجه، ساختار اقتصادی فاسد، انواع نااطمینانی اعم از شغلی، سرمایه گذاری، نوسانات نرخ ارز، انتظارات تورمی موجب ناامیدی می شود. البته اثرگذاری هر عاملی متمایز از دیگری است.
ناامیدی موجب می شود تا فرد انگیزه و نشاط خود را از دست دهد. زندگی برای فرد ارزش پیشین را نداشته در نتیجه تلاش لازم را برای بهبود انجام نمی دهد و این امر موجب کاهش بهره وری در محیط کار و تحصیل می شود.
یکی از مهمترین پیامدهای ناامیدی ناشی از شرایط اقتصادی، افول ارزشهای اخلاقی است که بر حسب عوامل مختلف به گونه های متفاوت خود را نشان می دهد.
احساس ناامیدی از ساختن یک زندگی عادی در فقیران و جوانان می‌تواند موجب انگیزه ای قوی برای رفتارهای غیراخلاقی شده و از این طریق نظام ارزشی افراد رو به زوال رود. زیرا فقیران احساس می کنند پایبندی به ارزشهای اخلاقی برای آنان هزینه داشته و موجب گرسنگی خود و خانوده شان و یا عدم تامین نیازهای اساسی آنها خواهد شد. لذا به دروغ، دزدی، فحشاء، خرید و فروش مواد، مشروبات، فرار از خانه، فروش فرزندان و مانند آن روی می آورند. آنان احساس می کنند در تعارض بقاء و حفظ اصول اخلاقی، باید بقاء را مقدم داشت. جوانان ناامید از آینده نیز به مصرف مواد مخدر و مانند آن روی می آورند.
یکی دیگر از عوامل موثر بر ناامیدی، نابرابری ناموجه در جامعه است. هرگاه تبعیض و فساد در جامعه گسترش یابد، نابرابری درآمد و ثروت نه به دلیل استعداد و تلاش، بلکه به دلیل فساد مالی و تبعیض و رانت رخ می دهد که امکان این مسیر برای همه فراهم نیست. اینگونه ثروت اندوزی موجب نابرابری ناموجه خواهد شد که در نتیجۀ آن، چشم و همچشمی نیز در جامعه افزایش می یابد. در این شرایط، ثروت و قدرت به عنوان ارزشهای معتبر جامعه پذیرفته می شود. از این رو، گرو ههایی از مردم که امکان رسیدن به ثروت را از راههای متعارف ندارند، سعی می کنند تا از طریق اختلاس، رشوه، پارتی بازی، دروغ گویی، اقتصاد سیاه به ثروت دست یابند و از این طریق اصول اخلاقی را زیرپا گذارند.
نوسانات اقتصادی مانند نوسانات نرخ ارز، فقدان افق روشن، وابسته شدن یک اقتصاد به شایعات خوب و بد و امثال آن موجب می شود تا فعالان اقتصادی اعم از تولیدکننده و تجار برای ادامه فعالیت خود، اصول اخلاقی را زیرپا گذارند.
تداوم بیکاری و فقدان افق روشن برای گشایش اقتصادی موجب سرخوردگی نسل جوان، به دلیل نرخ بالای بیکاری فارغ التحصیلان دانشگاهی شده است. این امر از طرفی موجب بی انگیزگی دانشجویان شده که در اشکالی مانند در پایان نامه های تقلبی و مانند آن خود را نشان می دهد.
از سوی دیگر مردم ناامید از آینده که از نظم کنونی احساس زیان می کنند و سهمی برای خود نمی بینند. بستر مناسبی برای شورش و اعتراض است. زیرا آنان در این شرایط چیزی برای از دست دادن ندارند. احساس می کنند که اموال عمومی در خدمت اغنیاء و رانتخواران است از این جهت به تخریب اموال عمومی در صورت امکان اقدام می کنند.
به گزارش آینده بان در سال 1397، سومین مسئله اجتماعی مردم ایران، ناامیدی در باره آینده و احساس بی آیندگی است. اکنون که 5 سال از آن گزارش می گذرد و جامعه ایرانی بعد از خروج ترامپ از برجام در سال 1397 و بازگشت تحریمها، فشار شدیدتری را تحمل کرده است و شاخص فلاکت روند رشد داشته است، به یقین ناامیدی در جامعه بیشتر و در نتیجه افول ارزشهای اخلاقی نیز نسبت به گذشته شدت یافته است چنانچه آمار و اطلاعات نیز این امر را گواهی می دهد.
اگر آرمان گرایی ها با واقعی گرایی تلفیق می شد، این چنین مشکلات اقتصادی زندگی مردم را احاطه نمی کرد و امروز با ناامیدی در جامعه گسترش نمی یافت. برای برون رفت از این وضعیت، توجه به علل سیاسی و اقتصادی احساس ناامیدی در جامعه، واقع گرایی در عرصه روابط بین الملل، اصل قراردادن رفاه جامعه و انجام الزامات آن، راه نجات کشور از وضعیت موجود است.
انتهای پیام
