احیای تالاب گاوخونی در ابهام
احیای تالاب گاوخونی همراه با تدوین طرح جامع احیای زاینده‌رود مورد توجه قرار گرفته است و به گفته‌ی رئیسی: «طرح جامع احیای زاینده رود در دست تدوین است و از طرف وزارت نیرو به‌زودی در اختیار نخبگان و پس از آن به اطلاع مردم خواهد رسید.»
به گزارش اصفهان زیبا، خردادماه سال گذشته بود که رئیس‌جمهور به اصفهان سفر و در خلال سخنان خود به تدوین طرح جامع احیای زاینده‌رود اشاره کرد: «طرح جامع احیای زاینده رود در دست تدوین است واز طرف وزارت نیرو به‌زودی در اختیار نخبگان و پس از آن به اطلاع مردم خواهد رسید.»
یک سوم از اعتبارات این سفر استانی نیز به طرح‌های آب‌رسانی اختصاص یافت. در یک سال گذشته حرف‌وحدیث راجع به احیای تالاب گاوخونی زیاده بوده و برخی از مسئولان نیز در رابطه با آن وعده‌ها و وعیدهایی داده‌اند.
مهران زینلیان، معاون هماهنگی امور عمرانی استانداری اصفهان در گفت‌وگو با رسانه‌ها از این طرح سخن گفت و توضیح داد که طرح احیای تالاب گاوخونی روی میز رئیس‌جمهور است: «در اصفهان حقابه‌داران بسیاری داریم؛ اما مظلوم‌ترین بخش محیط‌زیست است و انتظار داریم مدیران کشوری به یاری مدیران استانی بیایند تا تالاب بین‌المللی گاوخونی احیا شود. حقابه تالاب گاوخونی چندهزارساله و کاملا قانونی است و خشکی این تالاب ظلم به مردم است. این تالاب خشک، منبع آلایندگی در استان شده و تحقیقات دانشگاهی نشان می‌دهد ریزگردهای این تالاب به شوره‌زار تبدیل شده و ۶ کیلومتر عمودی و ۶هزارکیلومتر افقی قابل‌انتشار است. احیای این تالاب از دغدغه‌های مدیریت استان و روی میز ریاست‌جمهوری است تا با همراهی همه مسئولان این تالاب در مرکز کشور جان دوباره بگیرد.»
حسین اکبری، معاون طبیعی اداره کل حفاظت محیط‌زیست اصفهان اما در این باره در گفت‌وگو با «اصفهان زیبا» با اشاره به اینکه طرح احیای تالاب گاوخونی ذیل ستاد ملی حفاظت و احیای تالاب‌های درخطر آماده می‌شود، می‌گوید: «ضمن اینکه دستگاه‌های مرتبطی که در قانون پیش‌بینی شده‌اند نیز موظف هستند برنامه‌های اولویت‌دار خود را به همراه اعتبارات موردنیاز و زمان اجرا ارائه دهند. پس از اینکه همه دستگاه‌ها برنامه‌های خود را ارائه دادند و در جلسات کارشناسی این برنامه‌ها بررسی و جمع‌بندی شدند، در کمیته کارشناسی سازمان حفاظت محیط‌زیست دوباره این طرح‌ها مطرح می‌شوند و در نهایت جمع‌بندی و به تأیید دبیرخانه ستاد ملی حفاظت و احیای تالاب‌ها می‌رسند.»
به گفته اکبری، درحال حاضر، جلسات اولیه در استان تشکیل شده و دستگاه‌های مختلف نیز برنامه‌های خود را ارائه داده‌اند و این برنامه‌ها به معاونت محیط‌زیست دریایی و تالاب‌ها ارسال شده است. لازم است که چنین اتفاقی در استان چهارمحال‌وبختیاری نیز بیفتد؛ چرا که زاینده‌رود در جغرافیای هر دو استان قرار دارد.
تهیه و تدوین و تصویب و ارجاع این طرح از الزامات قانون حفاظت از محیط‌زیست دریایی و تالاب‌هاست؛ بنابراین این طرح قابل‌پیگیری و تصویب است و البته که الزامی قانونی است؛ چرا که درحال حاضر تالاب گاوخونی از جمله تالاب‌هایی با شرایط بد و بحرانی است.
او می‌گوید که علاوه بر این، اقدامات دیگری نیز به‌منظور احیای تالاب انجام شده است؛ مثلا اینکه «با توجه به بازدید رئیس حوضه آبریز زاینده‌رود و شرکت مدیریت منابع آب ایران و معاون وزیر نیرو از تالاب گاوخونی و تأکید مسئولان استانی بر احیای رودخانه و استمرار آن، قرار بر این بود که در سال آبی 1402-1401 که در مقایسه با سنوات گذشته ذخیره سد بهتر بود و به 600 میلیون متر مکعب رسید و باران‌های خوبی که بارید، انتظار می‌رفت در تدوین جدول منابع و مصارف زاینده‌رود، موقع رهاسازی، حجمی نیز برای گاوخونی در نظر گرفته شود که این اتفاق نیفتاد؛ اما امید است که در زمستان حجمی برای گاوخونی رهاسازی شود.»
معاون طبیعی اداره کل حفاظت محیط‌زیست اصفهان با اشاره به اینکه در کارگروه سازگاری با کم‌آبی نیز این موضوع موردتأکید قرار بگیرد، می‌گوید: پیش‌بینی شده است که بارش‌های خوبی در پاییز و زمستان امسال در سرشاخه‌ها رخ دهد؛ همچنین ذخیره سد نیز مناسب است و به همین خاطر قرار است در پاییز و زمستان حقابه خوبی به تالاب تعلق بگیرد؛ علاوه بر این، طرحی هم خود وزارت نیرو به منظور احیای زاینده‌رود و تالاب درنظر دارد.
احیای تالاب به عزم ملی نیاز دارد
زاینده‌رود باید از سراب تا پایاب جاری باشد؛ این موضوعی است که سال‌هاست فعالان محیط‌زیست بسیار بر آن تأکید دارند و معتقدند که تنها راه نجات اصفهان از مشکلات مختلف مثل فرونشست و کاهش سطح آب‌های زیرزمینی و… جاری‌شدن دائمی زاینده‌رود است.
مهدی طغیانی، نماینده مجلس نیز در این باره در گفت‌وگو با «اصفهان زیبا» با اشاره به اینکه بحث تالاب از بحث‌های مرتبط با زاینده‌رود است و این دو قابل‌تفکیک از هم نیستند، تصریح می‌کند: «وزارت نیرو به منظور احیای زاینده‌رود، پس از تجمعات مردمی و در ابتدای دولت، مطالعات طرحی را انجام داده بود و البته هنوز ما جزئیات این طرح را مشاهده نکرده‌ایم و صرفا بخش‌هایی را که در جلسات به‌صورت پراکنده مطرح شده، شنیده‌ایم. این طرح شامل شفاف‌شدن برداشت‌های بالادست، نصب کنتورهای هوشمند، چاه‌های غیرمجاز و جبران آب شرب در شمال و جنوب استان و سامان‌دهی آب است. برداشت آب از سوی صنایع نیز از طریق انتقال آب دریا قرار است کمتر شود. همه این‌ها برنامه‌ای است که قرار است برای احیای زاینده‌رود انجام شود.»
به گفته این نماینده مجلس، احیای زاینده‌رود به عزم و اراده وزارت نیرو بستگی دارد؛ در غیر این صورت همه بحث‌ها صرفا شعار است و به نتیجه‌ای هم نخواهد رسید. رفت‌وآمد دولت‌ها در همه این سال‌ها نه تنها شرایط را عوض نکرد، که وضعیت در سال‌های اخیر نیز بدتر شده است!
لزوم احیای گاوخونی مثل روز روشن است و سال‌هاست که همه از آن سخن می‌گویند. صحبت از احیای تالاب گاوخونی درحالی است که بی‌توجهی به حقابه این تالاب و نرسیدن آب به آن، باعث شده که در حال حاضر تمام مساحت گاوخونی خشک شود و از آن تنها شوره‌زاری باقی بماند.
موضوعی که مثل روز روشن است!
خشک‌شدن صددرصدی تالاب گاوخونی، موضوعی است که چندی پیش محیط‌زیست اصفهان آن را گزارش داد: «بر اساس تصاویر ماهواره‌ای، تالاب گاوخونی صددرصد خشک است و شاید 2درصد یا 3درصدِ قسمت شمالی آن کمی مرطوب باشد. رهاسازی آبی که در بهمن‌ماه سال گذشته صورت گرفت، موجب شد بین ۶ تا 7درصد این تالاب مرطوب شود؛ ولی چون این جریان آب استمرار نداشت و با فصل گرما روبه‌رو شدیم، در عمل این رهاسازی هم بی‌نتیجه بود.»
این درحالی است که در سال ۱۴۰۱ در مجموع حدود ۱۵میلیون مترمکعب آب و پساب به تالاب رسیده که برای شرایط گاوخونی غیرمؤثر است.
در سال ۱۴۰۱ از اول تا ۳۰ فروردین‌ماه هیچ‌گونه رهاسازی حقابه به سوی تالاب نداشتیم و تنها به‌صورت میانگین حدود ۲۵۰ لیتر در ثانیه زهاب و پسابِ پایین‌دست به تالاب رسید که این میزان در مجموع حدود هفت‌میلیون مترمکعب بوده است.
همچنین از هشتم تا سی‌ام بهمن ماه ۱۴۰۱ دو بار به صورت کوتاه‌مدت و موقت آب به سمت تالاب گاوخونی رهاسازی شد که در مجموع هشت‌میلیون مترمکعب آب به تالاب رسیده است؛ درحالی که حقابه تالاب بین‌المللی گاوخونی در یک سال ۱۷۶ میلیون متر مکعب برآورد می‌شود.
با این حال، برخی از کارشناسان حوزه آب معتقدند که هنوز فرصت برای احیای تالاب گاوخونی از دست نرفته و هر چه زودتر باید برای آن کاری کرد.
رضا آقایی، کارشناس حوزه آب، با اشاره به اینکه به منظور احیای تالاب گاوخونی باید به دهه 70 برگردیم و دلایلی که باعث ایجاد شرایط کنونی شد را بررسی کنیم به «اصفهان زیبا» می‌گوید: «میزان تأثیر خشک‌سالی بر حوضه آبخیز زاینده‌رود حداکثر 22درصد است و بیشتر نیست؛ به این معنا که اکنون باید 20درصد از تالاب گاوخونی خشک می‌شد و نه تمام وسعت آن. اگر دهه 70 به این طرف و اتفاقاتی که رخ داده را بررسی کنیم، باید این اتفاقات نقطه هدف ما باشند. این به آن معنا نیست که توسعه‌های مختلف را نادیده بگیریم و آن‌ها را حذف کنیم، بلکه این توسعه‌ها باید همسو با آب انجام شوند؛ یعنی اگرجمعیتی در حوضه زاینده‌رود قرار گرفته‌اند، الزاما پساب آن نیز باید به داخل خود رودخانه ریخته شود، نه اینکه این پساب به جای دیگری برود. در بخش صنعت نیز این مسئله صدق می‌کند. در بخش کشاورزی نیز اگر توسعه‌ای رخ داده، باید حتی الامکان یکی از بهترین گزینه‌ها این باشد که در گام اول، اصلاح الگوی کشت انجام شود و کشت به گیاهانی اختصاص داده شود که نیاز کمتری به آب دارند و همچنین روش‌های آبیاری نیز باید اصلاح شوند؛ البته این به آن معنا نیست که از آبیاری تحت فشار استفاده شود؛ چرا که این روش اصلا مناسب حوضه آبخیز زاینده‌رود نیست. از سوی دیگر باید تبخیر از سطح زمین به حداقل و آب بیشتری به خود گیاه برسد. در گام آخر نیز باید اراضی که توسعه یافته‌اند، بازخرید شوند و به صورت مواد به حوضه زاینده‌رود برگردند.»
شرایط باید به حالت قبل بازگردد
آنطور که این کارشناس حوزه آب می‌گوید، برای احیای هر رودخانه یا تالاب و باتلاق، باید شرایط به شرایط طبیعی بازگردد؛ بدون اینکه مواضع سیاسی در آن اعمال شود.
احیای تالاب فقط در این صورت امکان‌پذیر است و هر جا هم که احیایی صورت گرفته، از این رویه پیروی کرده؛ در غیر این صورت احیای تالاب با شکست مواجه و وضعیت هم بدتر می‌شود. این یک قانون طبیعی است. مثل اینکه وقتی بخواهیم جنگلی را احیا کنیم، باید شرایط را به شرایط طبیعی برگرداند.
احیای تالاب کار امروز و فردا نیست و زمان زیادی لازم است تا بتوان با اعمال راهکارها و تدوین برنامه‌های مختلف، گاوخونی را احیا کرد: «احیای تالاب شاید حدود ده‌سال زمان نیاز داشته است؛ البته در صورتی که برنامه‌ریزی‌های لازم انجام شود و اعتبار کافی هم وجود داشته باشد. هر چه زمان بیشتر بگذرد و دست روی دست گذاشته شود، مسلما احیای تالاب نیز سخت‌تر خواهد بود!»
دولت‌های مختلف آمدند و رفتند و در رابطه با احیای تلاب وعده‌ووعیدهای مختلفی دادند؛ اما هیچ کدام از آن‌ها به ثمر نرسیدند و وضعیت گاوخونی روزبه‌روز بهتر که نشد، بدتر نیز شد؛ به‌طوری که اکنون گفته می‌شود تمام مساحت این تالاب بین‌المللی خشک شده است: «متأسفانه احیای تالاب همیشه با دیدگاه‌های سیاسی همراه بوده است؛ درحالی که این رویکرد اشتباه است. برخی نیز تنها راهکار را انتقال آب و توجه به آب‌های ژرف می‌دانند و هزینه‌های زیادی نیز صرف آن می‌کنند؛ به همین خاطر، باید برای احیا تجدیدنظرهایی صورت بگیرد و صرفا به طرح‌های مصوبی همچون کوهرنگ و بهشت آباد توجه شود.»
انتهای پیام
