سد کوار بعد از آبگیری چه پیامدهای خطرناکی دارد؟

سد کوار در صورت آبگیری پیامدهایی دارد که یک کارشناس عواقب خطرناکی مثل تلفات آب را برای آن در نظر گرفته است.

روزنامه ابتکار جنوب نوشت: «رودخانه قره آغاج يکي از مهم‌ترين رودخانه‌هاي استان فارس است که سد سلمان فارسي با حجم بيش از 1200 ميليون متر مکعب در محل تنگ کارزين در سال 1386 بر روي اين رودخانه آبگيري شده است.

دکتر جهانشیر محمدزاده هابیلی، دانشیار بخش مهندسی آب دانشگاه شیراز درباره آبگیری سد کوار گفت: به دليل ورود آب شور رودخانه شور جهرم در قبل از سد سلمان به داخل رودخانه قره آغاج، کيفيت آب رودخانه قره آغاج و آب خروجي از مخزن سد سلمان هم اکنون وضعيت چندان مناسبي ندارد.

وی افزود: با اين وجود، آب سد سلمان به عنوان منبع اصلي آب آشاميدني شهرها و روستاهاي جنوبي استان فارس مثل شهرستانهاي قير، کارزين، جهرم، لار و … عمل مي‌کند و در تأمين آب منطقه به‌ويژه در شرايط خشکسالي سال‌هاي اخير نقش بسزايي را داشته است.

همانند سدهاي تنگاب و سيوند، سد کوار نيز به يک حوضچه تبخير و تلفات آب تبديل مي شود

او با بیان اینکه هم اکنون در مجاورت بند تاريخي بهمن، سد کوار با حجم حدود 200 ميليون متر مکعب در مراحل نهايي ساخت قرار دارد ، بیان داشت : براي پيش بيني اثرات اين سد، ابتدا باید تغييرات آبدهي رودخانه قره آغاج در پايين-دست سدهاي کوار و سلمان را بررسي کنيم. متاسفانه در طول 15 سال اخير و از زمان آبگيري سد سلمان، آبدهي رودخانه قره آغاج در پايين دست سد سلمان (ايستگاه تنگ کارزين) با 76% کاهش از 529 به 126 ميليون متر مکعب در سال کاهش يافته است. همچنين آبدهي رودخانه قره آغاج در پايين دست سد کوار (ايستگاه بند بهمن) با 78% کاهش از 290 به 65 ميليون متر مکعب در سال کاهش يافته است.

دانشيار بخش مهندسي آب دانشگاه شيرازاضافه کرد :در نتيجه با آبگيري سد کوار و جلوگيري از انتقال 65 ميليون متر مکعب از آب رودخانه قره آغاج به پايين-دست، حجم آب خروجي از سد سلمان به کمتر از نصف يعني در حدود 60 ميليون متر مکعب کاهش پيدا مي کند.

وی بیان داشت : براي پيش بيني پيامدهاي آبگيري سد کوار، بايدبه سرنوشت و عملکرد سدهاي سيوند و تنگاب فيروزآباد در استان فارس توجه کرد ،چراکه از زمان بهره برداري از سد تنگاب فيروزآباد در سال 1392 که حجم مخزن آن در حدود 140 ميليون متر مکعب مي باشد، سالانه به طور ميانگين در حدود 30 ميليون متر مکعب آب شيرين وارد مخزن سد تنگاب شده است ولي به دلايل تبخير و نشت آب، اين حجم از آب فقط حجم مرده مخزن سد را پر کرده است و خروج آب از سد براي مصارف مختلف عملاً صفر بوده است.

محمدزاده هابیلی با تاکید به اینکه عملکرد سد سيوند نيز از سد تنگاب بدتر است ،گفت : در شرايط فعلي بحران آب، سدهاي تنگاب و سيوند نه تنها به حل مسائل آب استان کمکي نکرده اند بلکه به عنوان مصرف کننده آب عمل نموده و بخشي از عامل ايجاد بحران آب در استان فارس هستند.

وی از هدررفت سالانه بيش از 30 ميليون متر مکعب آب شيرين توسط اين دو سد خبرداد و اظهار داشت: به دليل مشابه بودن شرايط زمين شناسي و اقليمي در محل سدهاي تنگاب و کوار، به راحتي مي توان نتيجه گرفت که در صورت آبگيري، بيش از نيمي از آب ورودي به سد کوار در اثر تلفات تبخير و نشت تلف خواهد شد و حجم آب خروجي از اين سد در شرايط فعلي در حدود 30 ميليون متر مکعب در سال است که با توجه به روند کاهشي آبدهي رودخانه در طول زمان که ناشي از بهره برداري بيش از اندازه از آبهاي زيرزميني و توسعه پروژه هاي آبخيزداري و تغذيه مصنوعي در حوضه آبريز رودخانه قره آغاج است که حجم آب خروجي از سد در ظرف يک دهه آينده تقريباً به صفر خواهد رسيد و اين سد به سرنوشت فعلي سدهاي تنگاب و سيوند گرفتار مي شود.

وی افزود : به دليل ورود آب شور رودخانه جهرم به داخل رودخانه قره آغاج در بالادست مخزن سد سلمان، کيفيت آب خروجي از سد سلمان به شدت متاثر از رودخانه شور جهرم است.

دکتر جهانشير محمدزاده هابيلي بیان داشت : تا قبل از آبگيري سد سلمان، شوري رودخانه قره آغاج در پايين دست محل سد داراي نوسانات زيادي در محدوده بين 260 تا 2600 ميکروموس بر سانتيمتر بوده است ولي مهار سيلابهاي شيرين توسط مخزن سد سلمان باعث شده است که دامنه نوسانات شوري آب رودخانه قره آغاج در پايين دست سد سلمان به 900 تا 1600 ميکروموس بر سانتيمتر کاهش يابد. به گونه ای که متوسط شوري آب خروجي از مخزن سد سلمان در حدود 1350 ميکروموس بر سانتيمتر باشد و از نقطه نظر استانداردهاي آب شرب داراي کيفيت متوسطي است ولي با توجه به محدوديت منابع آبي استان فارس، هم اکنون سد سلمان آب شرب بخش زيادي از ساکنان استان فارس را تامين مي کند.

آبگيري سد کوار باعث تبديل شدن مخزن بزرگ سد سلمان به يک درياچه شور کوچک مي شود
دانشیار بخش مهندسی آب دانشگاه شیراز با تاکید به اینکه آبگيري سد کوار يک تهديد جدي براي تامين پايدار آب شرب شهرستانهاي قير، کارزين، جهرم و لار است ، افزود : آبگيري سد کوار باعث خشک شدن باغات و مزارع وابسته به آب سد سلمان مي شود وبا آبگيري سد کوار نه تنها خود سد کوار بلکه سد سلمان هم به کام نابودي فرو خواهد رفت.

وی با بیان اینکه پيامدهاي آبگيري سد کوار براي ساکنان پايين دست سد سلمان و شهرهايي که آب شرب آنها به سد سلمان وابسته است بسيار خطرناکتر است اضافه کرد : در اثر آبگيري سد کوار، سالانه از ورود 65 ميليون متر مکعب آب شيرين رودخانه قره آغاج به داخل مخزن درياچه سد سلمان جلوگيري مي شود که در نتيجه حجم آب خروجي از سد سلمان به نصف (حدود 60 ميليون متر مکعب) کاهش ميابد.

این کارشناس حوزه آب معتقد است : مشکل اصلي از آنجا منشا مي گيرد که به طور متوسط در حدود 25 ميليون متر مکعب آب شور از رودخانه شور جهرم وارد درياچه سد سلمان مي شود که با آبگيري سد کوار و جلوگيري از ورود آب شيرين رودخانه قره آغاج به داخل مخزن سد سلمان، سهم آب شور رودخانه جهرم از مجموع آبهاي ورودي به مخزن سد سلمان از 15% فعلي به حدود 40% افزايش يافته و باعث افزايش شديد شوري آب درياچه سد سلمان و تبديل آن به يک درياچه کوچک آب شور مي شود که آب آن نه تنها براي مصارف شرب بلکه حتي براي مصارف کشاورزي غيرقابل استفاده مي شود و بنابراين در صورت آبگيري سد کوار، اولا آب شرب شهرستانهاي قير، کارزين، جهرم، لار و … که در حال حاضر از سد سلمان تامين ميشوند، شور و غيرقابل شرب مي شود و دوما به دليل حساسيت باغات مرکبات به شوري آب آبياري، باغات مرکباتي که آب آبياري آنها از سد سلمان تامين مي شود، ظرف مدت کوتاهي پس از آبگيري سد کوار خشک ميشوند، و همچنین به دليل افزايش شوري آب آبياري، کميت و کيفت حتي محصولات مقاوم به شوري مثل درخت نخل نيز به شدت کاهش مي يابد و در نهایت به دليل از بين رفتن آب شرب و محصولات زراعي و باغي، زندگي و معيشت جمعيت وابسته به سد سلمان به خطر افتاده و منجر به بروز مسائل و مشکلات امنيتي، سياسي، اجتماعي و اقتصادي فراواني در سطح استان مي شود.

سوال از مسولين مربوطه:
این دانشیار بخش مهندسی آب دانشگاه شیراز به طرح سوالی از مسئولین مربوطه پرداخت و گفت : با وجود اينکه سد سلمان با حجم بيش از 1200 ميليون متر مکعب و با صرف هزينه هاي زيادي ساخته شده و حجم مخزن آن نزديک به 10 برابر حجم آب خروجي از سد است، با کدام منطق اقتصادي ساخت سد کوار در بالادست سد سلمان قابل توجيه است؟

راهکار:
دکتر محمدزاده هابیلی بیان داشت : با آبگيري سد کوار نه تنها خود سد کوار بلکه سد سلمان هم به کام نابودي فرو خواهد رفت ولي با توجه به ظرفيت آبدهي رودخانه قره آغاج، ساکنان شهرستانهاي کوار و خفر حق استفاده از حقابه اين رودخانه را حداقل براي مصارف شرب دارند.

وی در تشریح راهکار این مساله گفت : براي اين منظور مي توان اين حقابه را از طريق احداث يک خط انتقال آب بين مخزن سد سلمان و شهرستانهاي خفر و کوار تامين کرد هرچند هزينه زياد آن ممکن است ايرادي باشد که به اين پيشنهاد گرفته مي شود ولي پاسخ اين است که چطور براي تامين آب استان فارس، آب شور خليج فارس را ميتوان با صرف هزينه هاي بسيار هنگفت و خسارات زيست محيطي فراوان، شيرين سازي و سپس تا ارتفاع بيش از 1000 متر از سطح دريا و مسافت بيش از چندصد کيلومتر پمپاژ کرد ولي آب سد سلمان را با وجود فاصله بسيار کمتر و اختلاف ارتفاع کمتر بين مبدا و مقصد و بدون نياز به شيرين سازي نمي توان به شهرستانهاي خفر و کوار منتقل کرد؟

پيشنهادات:
محندزاده هابیلی افزود : متاسفانه بيشتر سدهاي ساخته شده، در دست ساخت و در دست مطالعه در سطح استان فارس مثل سدهاي سيوند، تنگاب، سلمان و … بر مبناي داده هاي مربوط به پرآبي رودخانه هاي استان فارس (دوره قبل از سال 1386) طراحي شده اند ولي پس از سال 1386، آبدهي بيشتر رودخانه هاي استان فارس مثل رودخانه هاي شاپور، دالکي، فيروزآباد، سيوند، فهليان و … تا بيش از 75% کاهش يافته و بعضي از آنها مثل رودخانه هاي سيوند، قره آغاج و فيروزآباد در طول بيشتر ماه هاي سال خشک هستند. که متاسفانه بعضي از کارشناسان، کاهش منابع آب را به کاهش بارندگي نسبت مي دهند. در حاليکه طبق گزارش وضعيت منابع و مصارف آب کشور در آبان ماه سال 1400 که در شوراي عالي آب مطرح شده است، بارندگي بلندمدت کشور در حدود 20 ميليمتر (8%) کاهش يافته و از 250 به 230 ميليمتر رسيده است. هر چند کاهش بارندگي يکي از عوامل کاهش آبدهي رودخانه هاست ولي دليل اصلي نيست.

وی در تشریح دلايل اصلي کاهش شديد آبدهي رودخانه هاي استان فارس گفت : به 2 دليل اصلي بهره برداري بيش از اندازه از سفره-هاي آب زيرزميني و توسعه بسيار زياد طرح هاي کنترل سيلاب و تغذيه مصنوعي برمي گردد. چرا که بخش زيادي از جريان آبي که قبلاً وارد رودخانه‌ها مي شده است، سرريز مخازن آب زيرزميني از طريق آب خروجي از چشمه ها بوده است که با بهره‌برداري بي‌رويه و رو به گسترش از سفره‌هاي آب زيرزميني، اين بخش از آب را به دليل خشک شدن و يا کاهش شديد آبدهي چشمه ها از دست داده‌ايم. همچنين بخش ديگر مربوط به سيلاب‌هايي بوده است که وارد رودخانه ها مي‌شده است ولي با وجود توسعه پروژه هاي تغذيه مصنوعي و کنترل سيلاب، بخش زيادي از اين سيلابها به صورت تغذيه مصنوعي وارد سفره هاي آب زيرزميني مي شود که توسط چاه هاي آب مصرف شده و ديگر وارد جريان آب رودخانه ها نمي‌شود.

وی افزود : پيشنهاد مي شود که در خوشبينانه ترين سناريو، وضعيت 15 ساله اخير آبدهي رودخانه هاي استان فارس مبناي تصميم گيري طرح هاي توسعه اي منابع آب اين استان قرار گيرد و بر اين مبنا کليه طرح هاي در دست مطالعه و در دست اجرا و حتي طرح هاي اجرا شده مثل سدهاي سيوند و تنگاب مورد بازنگري قرار گيرند. در غير اين صورت، حفظ و يا اجراي اين طرح ها نه تنها کمکي به حل مديريت بحران آب در سطح استان فارس نمي کند بلکه به عنوان بخشي از بحران آب عمل کرده و باعث تشديد پيامدهاي بحران آب در سطح استان مي شود.

انتهای پیام