سد کوار بعد از آبگیری چه پیامدهای خطرناکی دارد؟

سد کوار در صورت آبگیری پیامدهایی دارد که یک کارشناس عواقب خطرناکی مثل تلفات آب را برای آن در نظر گرفته است.

روزنامه ابتکار جنوب نوشت: «رودخانه قره آغاج یکی از مهم‌ترین رودخانه‌های استان فارس است که سد سلمان فارسی با حجم بیش از ۱۲۰۰ میلیون متر مکعب در محل تنگ کارزین در سال ۱۳۸۶ بر روی این رودخانه آبگیری شده است.

دکتر جهانشیر محمدزاده هابیلی، دانشیار بخش مهندسی آب دانشگاه شیراز درباره آبگیری سد کوار گفت: به دلیل ورود آب شور رودخانه شور جهرم در قبل از سد سلمان به داخل رودخانه قره آغاج، کیفیت آب رودخانه قره آغاج و آب خروجی از مخزن سد سلمان هم اکنون وضعیت چندان مناسبی ندارد.

وی افزود: با این وجود، آب سد سلمان به عنوان منبع اصلی آب آشامیدنی شهرها و روستاهای جنوبی استان فارس مثل شهرستانهای قیر، کارزین، جهرم، لار و … عمل می‌کند و در تأمین آب منطقه به‌ویژه در شرایط خشکسالی سال‌های اخیر نقش بسزایی را داشته است.

همانند سدهای تنگاب و سیوند، سد کوار نیز به یک حوضچه تبخیر و تلفات آب تبدیل می شود

او با بیان اینکه هم اکنون در مجاورت بند تاریخی بهمن، سد کوار با حجم حدود ۲۰۰ میلیون متر مکعب در مراحل نهایی ساخت قرار دارد ، بیان داشت : برای پیش بینی اثرات این سد، ابتدا باید تغییرات آبدهی رودخانه قره آغاج در پایین-دست سدهای کوار و سلمان را بررسی کنیم. متاسفانه در طول ۱۵ سال اخیر و از زمان آبگیری سد سلمان، آبدهی رودخانه قره آغاج در پایین دست سد سلمان (ایستگاه تنگ کارزین) با ۷۶% کاهش از ۵۲۹ به ۱۲۶ میلیون متر مکعب در سال کاهش یافته است. همچنین آبدهی رودخانه قره آغاج در پایین دست سد کوار (ایستگاه بند بهمن) با ۷۸% کاهش از ۲۹۰ به ۶۵ میلیون متر مکعب در سال کاهش یافته است.

دانشیار بخش مهندسی آب دانشگاه شیرازاضافه کرد :در نتیجه با آبگیری سد کوار و جلوگیری از انتقال ۶۵ میلیون متر مکعب از آب رودخانه قره آغاج به پایین-دست، حجم آب خروجی از سد سلمان به کمتر از نصف یعنی در حدود ۶۰ میلیون متر مکعب کاهش پیدا می کند.

وی بیان داشت : برای پیش بینی پیامدهای آبگیری سد کوار، بایدبه سرنوشت و عملکرد سدهای سیوند و تنگاب فیروزآباد در استان فارس توجه کرد ،چراکه از زمان بهره برداری از سد تنگاب فیروزآباد در سال ۱۳۹۲ که حجم مخزن آن در حدود ۱۴۰ میلیون متر مکعب می باشد، سالانه به طور میانگین در حدود ۳۰ میلیون متر مکعب آب شیرین وارد مخزن سد تنگاب شده است ولی به دلایل تبخیر و نشت آب، این حجم از آب فقط حجم مرده مخزن سد را پر کرده است و خروج آب از سد برای مصارف مختلف عملاً صفر بوده است.

محمدزاده هابیلی با تاکید به اینکه عملکرد سد سیوند نیز از سد تنگاب بدتر است ،گفت : در شرایط فعلی بحران آب، سدهای تنگاب و سیوند نه تنها به حل مسائل آب استان کمکی نکرده اند بلکه به عنوان مصرف کننده آب عمل نموده و بخشی از عامل ایجاد بحران آب در استان فارس هستند.

وی از هدررفت سالانه بیش از ۳۰ میلیون متر مکعب آب شیرین توسط این دو سد خبرداد و اظهار داشت: به دلیل مشابه بودن شرایط زمین شناسی و اقلیمی در محل سدهای تنگاب و کوار، به راحتی می توان نتیجه گرفت که در صورت آبگیری، بیش از نیمی از آب ورودی به سد کوار در اثر تلفات تبخیر و نشت تلف خواهد شد و حجم آب خروجی از این سد در شرایط فعلی در حدود ۳۰ میلیون متر مکعب در سال است که با توجه به روند کاهشی آبدهی رودخانه در طول زمان که ناشی از بهره برداری بیش از اندازه از آبهای زیرزمینی و توسعه پروژه های آبخیزداری و تغذیه مصنوعی در حوضه آبریز رودخانه قره آغاج است که حجم آب خروجی از سد در ظرف یک دهه آینده تقریباً به صفر خواهد رسید و این سد به سرنوشت فعلی سدهای تنگاب و سیوند گرفتار می شود.

وی افزود : به دلیل ورود آب شور رودخانه جهرم به داخل رودخانه قره آغاج در بالادست مخزن سد سلمان، کیفیت آب خروجی از سد سلمان به شدت متاثر از رودخانه شور جهرم است.

دکتر جهانشیر محمدزاده هابیلی بیان داشت : تا قبل از آبگیری سد سلمان، شوری رودخانه قره آغاج در پایین دست محل سد دارای نوسانات زیادی در محدوده بین ۲۶۰ تا ۲۶۰۰ میکروموس بر سانتیمتر بوده است ولی مهار سیلابهای شیرین توسط مخزن سد سلمان باعث شده است که دامنه نوسانات شوری آب رودخانه قره آغاج در پایین دست سد سلمان به ۹۰۰ تا ۱۶۰۰ میکروموس بر سانتیمتر کاهش یابد. به گونه ای که متوسط شوری آب خروجی از مخزن سد سلمان در حدود ۱۳۵۰ میکروموس بر سانتیمتر باشد و از نقطه نظر استانداردهای آب شرب دارای کیفیت متوسطی است ولی با توجه به محدودیت منابع آبی استان فارس، هم اکنون سد سلمان آب شرب بخش زیادی از ساکنان استان فارس را تامین می کند.

آبگیری سد کوار باعث تبدیل شدن مخزن بزرگ سد سلمان به یک دریاچه شور کوچک می شود
دانشیار بخش مهندسی آب دانشگاه شیراز با تاکید به اینکه آبگیری سد کوار یک تهدید جدی برای تامین پایدار آب شرب شهرستانهای قیر، کارزین، جهرم و لار است ، افزود : آبگیری سد کوار باعث خشک شدن باغات و مزارع وابسته به آب سد سلمان می شود وبا آبگیری سد کوار نه تنها خود سد کوار بلکه سد سلمان هم به کام نابودی فرو خواهد رفت.

وی با بیان اینکه پیامدهای آبگیری سد کوار برای ساکنان پایین دست سد سلمان و شهرهایی که آب شرب آنها به سد سلمان وابسته است بسیار خطرناکتر است اضافه کرد : در اثر آبگیری سد کوار، سالانه از ورود ۶۵ میلیون متر مکعب آب شیرین رودخانه قره آغاج به داخل مخزن دریاچه سد سلمان جلوگیری می شود که در نتیجه حجم آب خروجی از سد سلمان به نصف (حدود ۶۰ میلیون متر مکعب) کاهش میابد.

این کارشناس حوزه آب معتقد است : مشکل اصلی از آنجا منشا می گیرد که به طور متوسط در حدود ۲۵ میلیون متر مکعب آب شور از رودخانه شور جهرم وارد دریاچه سد سلمان می شود که با آبگیری سد کوار و جلوگیری از ورود آب شیرین رودخانه قره آغاج به داخل مخزن سد سلمان، سهم آب شور رودخانه جهرم از مجموع آبهای ورودی به مخزن سد سلمان از ۱۵% فعلی به حدود ۴۰% افزایش یافته و باعث افزایش شدید شوری آب دریاچه سد سلمان و تبدیل آن به یک دریاچه کوچک آب شور می شود که آب آن نه تنها برای مصارف شرب بلکه حتی برای مصارف کشاورزی غیرقابل استفاده می شود و بنابراین در صورت آبگیری سد کوار، اولا آب شرب شهرستانهای قیر، کارزین، جهرم، لار و … که در حال حاضر از سد سلمان تامین میشوند، شور و غیرقابل شرب می شود و دوما به دلیل حساسیت باغات مرکبات به شوری آب آبیاری، باغات مرکباتی که آب آبیاری آنها از سد سلمان تامین می شود، ظرف مدت کوتاهی پس از آبگیری سد کوار خشک میشوند، و همچنین به دلیل افزایش شوری آب آبیاری، کمیت و کیفت حتی محصولات مقاوم به شوری مثل درخت نخل نیز به شدت کاهش می یابد و در نهایت به دلیل از بین رفتن آب شرب و محصولات زراعی و باغی، زندگی و معیشت جمعیت وابسته به سد سلمان به خطر افتاده و منجر به بروز مسائل و مشکلات امنیتی، سیاسی، اجتماعی و اقتصادی فراوانی در سطح استان می شود.

سوال از مسولین مربوطه:
این دانشیار بخش مهندسی آب دانشگاه شیراز به طرح سوالی از مسئولین مربوطه پرداخت و گفت : با وجود اینکه سد سلمان با حجم بیش از ۱۲۰۰ میلیون متر مکعب و با صرف هزینه های زیادی ساخته شده و حجم مخزن آن نزدیک به ۱۰ برابر حجم آب خروجی از سد است، با کدام منطق اقتصادی ساخت سد کوار در بالادست سد سلمان قابل توجیه است؟

راهکار:
دکتر محمدزاده هابیلی بیان داشت : با آبگیری سد کوار نه تنها خود سد کوار بلکه سد سلمان هم به کام نابودی فرو خواهد رفت ولی با توجه به ظرفیت آبدهی رودخانه قره آغاج، ساکنان شهرستانهای کوار و خفر حق استفاده از حقابه این رودخانه را حداقل برای مصارف شرب دارند.

وی در تشریح راهکار این مساله گفت : برای این منظور می توان این حقابه را از طریق احداث یک خط انتقال آب بین مخزن سد سلمان و شهرستانهای خفر و کوار تامین کرد هرچند هزینه زیاد آن ممکن است ایرادی باشد که به این پیشنهاد گرفته می شود ولی پاسخ این است که چطور برای تامین آب استان فارس، آب شور خلیج فارس را میتوان با صرف هزینه های بسیار هنگفت و خسارات زیست محیطی فراوان، شیرین سازی و سپس تا ارتفاع بیش از ۱۰۰۰ متر از سطح دریا و مسافت بیش از چندصد کیلومتر پمپاژ کرد ولی آب سد سلمان را با وجود فاصله بسیار کمتر و اختلاف ارتفاع کمتر بین مبدا و مقصد و بدون نیاز به شیرین سازی نمی توان به شهرستانهای خفر و کوار منتقل کرد؟

پیشنهادات:
محندزاده هابیلی افزود : متاسفانه بیشتر سدهای ساخته شده، در دست ساخت و در دست مطالعه در سطح استان فارس مثل سدهای سیوند، تنگاب، سلمان و … بر مبنای داده های مربوط به پرآبی رودخانه های استان فارس (دوره قبل از سال ۱۳۸۶) طراحی شده اند ولی پس از سال ۱۳۸۶، آبدهی بیشتر رودخانه های استان فارس مثل رودخانه های شاپور، دالکی، فیروزآباد، سیوند، فهلیان و … تا بیش از ۷۵% کاهش یافته و بعضی از آنها مثل رودخانه های سیوند، قره آغاج و فیروزآباد در طول بیشتر ماه های سال خشک هستند. که متاسفانه بعضی از کارشناسان، کاهش منابع آب را به کاهش بارندگی نسبت می دهند. در حالیکه طبق گزارش وضعیت منابع و مصارف آب کشور در آبان ماه سال ۱۴۰۰ که در شورای عالی آب مطرح شده است، بارندگی بلندمدت کشور در حدود ۲۰ میلیمتر (۸%) کاهش یافته و از ۲۵۰ به ۲۳۰ میلیمتر رسیده است. هر چند کاهش بارندگی یکی از عوامل کاهش آبدهی رودخانه هاست ولی دلیل اصلی نیست.

وی در تشریح دلایل اصلی کاهش شدید آبدهی رودخانه های استان فارس گفت : به ۲ دلیل اصلی بهره برداری بیش از اندازه از سفره-های آب زیرزمینی و توسعه بسیار زیاد طرح های کنترل سیلاب و تغذیه مصنوعی برمی گردد. چرا که بخش زیادی از جریان آبی که قبلاً وارد رودخانه‌ها می شده است، سرریز مخازن آب زیرزمینی از طریق آب خروجی از چشمه ها بوده است که با بهره‌برداری بی‌رویه و رو به گسترش از سفره‌های آب زیرزمینی، این بخش از آب را به دلیل خشک شدن و یا کاهش شدید آبدهی چشمه ها از دست داده‌ایم. همچنین بخش دیگر مربوط به سیلاب‌هایی بوده است که وارد رودخانه ها می‌شده است ولی با وجود توسعه پروژه های تغذیه مصنوعی و کنترل سیلاب، بخش زیادی از این سیلابها به صورت تغذیه مصنوعی وارد سفره های آب زیرزمینی می شود که توسط چاه های آب مصرف شده و دیگر وارد جریان آب رودخانه ها نمی‌شود.

وی افزود : پیشنهاد می شود که در خوشبینانه ترین سناریو، وضعیت ۱۵ ساله اخیر آبدهی رودخانه های استان فارس مبنای تصمیم گیری طرح های توسعه ای منابع آب این استان قرار گیرد و بر این مبنا کلیه طرح های در دست مطالعه و در دست اجرا و حتی طرح های اجرا شده مثل سدهای سیوند و تنگاب مورد بازنگری قرار گیرند. در غیر این صورت، حفظ و یا اجرای این طرح ها نه تنها کمکی به حل مدیریت بحران آب در سطح استان فارس نمی کند بلکه به عنوان بخشی از بحران آب عمل کرده و باعث تشدید پیامدهای بحران آب در سطح استان می شود.

انتهای پیام