زاینده‌ رود و تناقض‌های فراوان

دکتر محسن موسوی خوانساری در روزنامه پیام ما نوشت: هفته دوم آبان‌ماه ۱۴۰۲ برای مدیریت حوضهٔ آبریز زاینده‌رود به‌عنوان ایام تاریخ‌ساز ثبت خواهد شد. چون در این روزها بود که مدیران ارشد وزارت نیرو پس از حضور در دو شرکت آب منطقه‌ای اصفهان و چهارمحال‌وبختیاری، دفتر مدیریت یکپارچهٔ حوضهٔ آبریز زاینده‌رود را تأسیس و افتتاح کردند. این موضوع از آن جهت با اهمیت است که اولاً حکمرانی آب در پرچالش‌ترین حوضه‌های آبریز کشور وارد مراحل عملیاتی خود شده و ثانیاً پس از ۱۰ سال از تصویب اجرای مدیریت یکپارچهٔ حوضهٔ آبریز زاینده‌رود در شورای عالی آب کشور، بالاخره این امر ممکن شده است. باارزش‌بودن این اقدام مهم هیچ‌گاه فراموش نخواهد شد ولی تناقض‌های متعدد آشکار و پنهان باعث شده که توجه صاحب‌نظران بخش آب و محیط زیست کشور را مجدداً به سمت حوضهٔ آبریز زاینده‌رود هدایت کند و سوالات متعددی در این رابطه از دستگاه حکمرانی آب کشور مطرح شود.

به‌عنوان مثال، در شرایطی که مصارف تعریف‌شدهٔ آب در حوضهٔ آبریز زاینده‌رود نسبت به منابع آب تأمین‌شدهٔ آن تا سه برابر تخمین زده می‌شود و همهٔ دستگاه‌های مسئول، از استانداری‌های دو استان گرفته تا دانشگاه‌ها و ذی‌مدخلان بخش آب و خاک و کشاورزی و صنعت در حال تلاش برای کاهش مصرف، مدیریت توزیع آب و متعادل‌کردن بیلان منابع و مصارف هستند، متأسفانه مصارفی دیگر به‌نام پروژهٔ انتقال آب بن-بروجن با ظرفیت ۵۰ میلیون مترمکعب از حوضهٔ آبریز زاینده‌رود به حوضهٔ آبریز کارون در استان چهارمحال‌وبختیاری تعریف شده، تأمین اعتبار و اجرا می‌شود. 

ظاهراً در روزهای آینده مقرر شده توسط رئیس جمهوری نیز افتتاح شود و به بهره‌برداری برسد. کسی بر اولویت اول تأمین آب شرب شهروندان بروجنی شک‌وتردید ندارد ولی وقتی به آسانی می‌توان تأمین آب شرب این منطقه را با انتقال از سرشاخه‌های پر آب کارون انجام داد، چرا باید به حوضهٔ آبریز ضعیف و بحرانی و مریض‌احوال زاینده‌رود متوسل شد. یا اینکه از یک طرف پروژهٔ صدها هزار میلیارد تومانی انتقال آب از خلیج‌فارس و دریای عمان به اصفهان برای متعادل کردن وضعیت منابع و مصارف صنایع آب‌بر اصفهان با کمک بخش خصوصی و دولت محترم انجام می‌شود تا ۱۰۰ میلیون مترمکعب (یا بیشتر) آب شیرین‌شده چهار دلاری در هر مترمکعب را به اصفهان برسانند. ولی مشاهده می‌شود که هنوز آبی به این شهر وارد نشده، یک پروژهٔ سرمایه‌گذاری یک میلیارد یورویی برای توسعهٔ شرکت فولاد مبارکهٔ اصفهان با افزایش اشتغالزایی ۲۰ هزار نفری آغاز به‌کار می‌کند. 

یا اینکه از یک طرف طرح احداث سد عظیم مخزنی خرسان ۳ در سرشاخه‌های رودخانهٔ کارون، با وجود مشکلات بسیار زیاد میراثی، محیط‌زیستی و منطقه‌ای در حال انجام است تا مقادیری آب شیرین را برای کمک به تأمین آب شرب حوضهٔ آبریز زاینده‌رود و شهر اصفهان عملیاتی کند، ولی هنوز نه سدی ساخته شده و نه آبی به شرب اصفهان اضافه شده، ناگهان سخن از شروع احداث ۳۰۰ هزار واحد مسکونی طرح ملی برای شهر اصفهانی تعریف می‌شود که قطعاً تبعات اجرای چنین طرحی با افزایش یک میلیون مهاجر از دیگر شهرها به اصفهان همراه خواهد بود.

از نگاهی دیگر گفته می‌شود که بیش از ۱۵ میلیارد مترمکعب کسری مخازن آب زیرزمینی در دشت‌های بحرانی و ممنوعهٔ اصفهان وجود دارد و تا سال ۱۴۰۹ آبخوان زیرزمینی «دشت مهیار» خشک می‌شود. ولی هنوز ۲۰ هزار حلقه چاه غیرمجاز تعیین‌تکلیف و مسدود نشده‌اند و شاید مهمترین عامل فرونشست در اصفهان و در آستانهٔ تخریب قرارگرفتن آثار تاریخی یونسکو و ثبت‌ملی اصفهان هم همین استحصال آب از چاه‌های غیرمجاز و اضافه‌برداشت از چاه‌های مجاز باشد. با این‌حال مشاهده می‌کنیم که در شرایطی که این وضعیت برداشت غیرمجاز آب زیرزمینی کماکان ادامه دارد، مجدداً دولتمردان به‌دنبال تأمین آب بیشتر هستند و این دور و تسلسل همچنان ادامه دارد. 

تأسیس دفتر مدیریت یکپارچهٔ حوضهٔ آبریز زاینده‌رود را در دو استان مرتبط با این حوضه گرامی می‌داریم و استقبال می‌کنیم. چون اساس حکمرانی مطلوب آب همان مدیریت یکپارچهٔ حوضهٔ آبریز است. ولی از جنبهٔ دیگری نیز از دولت محترم تقاضا می‌کنیم که حداقل مصارف جدیدی در این حوضه تعریف نکنند. گاه شنیده می‌شود که صنایع آب‌بر کماکان در این حوضه در حال اجرا هستند که می‌توان صنایع فولاد و پتروشیمی در بروجن را در این رابطه نام برد. لذا پیشنهاد می‌شود که برای رسیدن به اهداف مطلوب مدیریت حوضه که شاید مهمترین آن رسیدن آب به تالاب گاوخونی باشد، به‌طور قاطع مدیریت حوضهٔ آبریز دستور توقف تمام فعالیت‌های اجرایی صنایع آب‌بر و نیمه‌آب‌‌بر را در این حوضهٔ آبریز صادر کند.

انتهای پیام