تدوین مصادیق جرم سیاسی در «بهارستان»
به گزارش انصاف نیوز، آمنه شیرافکن، گزارش نویس روزنامه ی شرق نوشت: 35 سال از پیروزی انقلاب گذشته و جرم سیاسی هنوز مصداقی ندارد. مجرمان سیاسی در همه این سال‌ها از امکان برگزاری دادگاه، با حضور هیات‌منصفه محروم بوده‌اند و از تخفیف و ارفاقی که همیشه شامل حال زندانیان سیاسی می‌شود، بی‌بهره بودند. همزمان با نگارش قانون برنامه چهارم توسعه، قوه‌قضاییه موظف به تدوین لایحه جرم سیاسی شد، آنچه حتی با پایان‌یافتن قانون برنامه چهارم نیز به نتیجه نرسید.
حالا چندی است کمیسیون قضایی مجلس تلاش منسجمی برای تدوین و تعیین مصادیق جرم سیاسی آغاز کرده است. چهار منبع مختلف، مبنای کار کمیسیون است: یکی از این منابع را گروهی از استادان حقوق دانشگاه‌های کشور در اختیار کمیسیون قرار داده‌اند و منبع دیگر، دستاورد تلاش مرکز پژوهش‌های مجلس است. طرح دیگری نیز از سوی مرکز مطالعات حقوق بشر اسلامی قوه‌قضاییه برای کمیسیون فرستاده شده و دیگر منبع مورد ارجاع نیز همان طرح قدیمی تعیین مصادیق جرم سیاسی است که از سال 84 تا به امروز در مجمع تشخیص مصلحت نظام بلاتکلیف مانده. البته ماجرای لایحه «جرم سیاسی» قدمتی بیش از آن دارد و موضوع به دوره ریاست آیت‌الله یزدی در مجلس بازمی‌گردد.
ابوالفضل ترابی، رییس کمیته ویژه بررسی مصادیق جرایم سیاسی در مجلس است و در گفت‌وگو با «شرق» تاکید دارد: «از ویژگی‌های قانونمندشدن جرم سیاسی در ایران، ارایه برخی خدمات بیشتر به محکومان سیاسی است. از جمله مسایلی که برای جرم سیاسی در نظر داریم، داشتن حق روزنامه، کتاب و مطبوعات و برخورداری از تلفن و مرخصی است. عدم اجبار به پوشش لباس زندان و دستبندزدن نیز از دیگر مسایلی است که در قالب پیشنهاد مطرح شده و در صورت تصویب، برای زندانیان سیاسی در نظر گرفته خواهد شد. به هر حال برخی زندانیان سیاسی تحصیلات و مقامی دارند که باید در شکل برخورد با آنها تجدیدنظر شود.»ترابی درباره اقدامات صورت‌گرفته از سوی کمیسیون قضایی مجلس به بررسی چهار طرح یادشده اشاره دارد: «در میان این چهار طرح، طرح مرکز پژوهش‌ها از دیگر موارد کامل‌تر است، طرح استادان دانشگاه خیلی مختصر و مبهم است و طرح مرکز حقوق بشر اسلامی نیز هنوز تکمیل نشده و در قالب دست‌نوشته‌هایی در اختیار ماست. البته ماهیت طرح‌ها و مصادیق آن از یکدیگر بسیار متفاوت است، خب عجله‌ای برای کار نیست، آنقدر موضوع مهم است که قدم‌به‌قدم پیش خواهیم رفت، هدفمان از تعیین مصادیق جرم سیاسی، تنها حقوقی است و با حاشیه‌های سیاسی آن کاری نداریم.»
ضرورت برخورداری از حق هیات‌منصفه
ترابی معتقد است: «مجرمان سیاسی از ویژگی خاصی برخوردارند اما هنوز تعریفی از جرم سیاسی نداریم. برخی روی تعریف مصادیق کار می‌کنند و از تعریف جرم سیاسی بازمانده‌اند و برخی دیگر تاکیدشان بر تعریف صرف جرم سیاسی متمرکز شده، به هر شکل در حال حاضر این جرم هم در زمره جرایم عادی بررسی می‌شود، باید برای یک‌بار هم شده، نسبت به تعریف جرم سیاسی – حتی در سطح مقدماتی – اقدام کنیم. دادگاه جرایم سیاسی نیز مانند جرایم مطبوعاتی باید با حضور هیات‌منصفه برگزار شود.» هرکدام از طرح‌های پیشنهادی مذکور که رای آورد و هر تسهیلاتی در اختیار مجرمان سیاسی قرار بگیرد، آنطور که ترابی می‌گوید: «برخورداری از حق هیات‌منصفه و برگزاری دادگاه برای متهمان سیاسی قطعی است.»
عدم انسجام مجالس، مانع از تعیین مصادیق
ترابی در پاسخ به اینکه دلیل تعریف‌نشدن جرم سیاسی تا به امروز چه بوده، می‌گوید: «تعریف جرم سیاسی پیچیدگیهای خاص خودش را دارد، دلایل متنوعی در کار بوده: یکی اینکه شرایط سیاسی حاکم بر مجالس گذشته و برخی عدم انسجام‌ها اجازه نداده تا کار به خوبی پیش رود، دلیل دیگر اینکه به آن شکل، ضرورتی برای پرداختن به این مساله احساس نشده و شاید هیچ‌گاه به این شدت ضرورت تدوین جرم سیاسی احساس نشده.» او می‌افزاید: «هیچ عامل سیاسی در تصمیم کمیسیون قضایی تاثیری ندارد، نگاه ما تبیین مسایل حقوقی است و رویکرد ما در پیگیری مساله سیاسی نیست. نگاه ما به پیگیری این موضوع مثبت است و می‌خواهیم طرحی تدوین شود تا شورای‌نگهبان با کلیات آن موافقت کند، در سایه فقدان جرم سیاسی و مصادیق آن، مرتکبان به جرم سیاسی در قالب بندهای قانونی مربوط به اخلال در نظم عمومی، تمرد از حکم مامور و تشویش اذهان عمومی رسیدگی می‌شوند. بر اساس اصل 168 قانون اساسی «رسیدگی به جرایم سیاسی و مطبوعاتی علنی است و با حضور هیات‌منصفه در محاکم دادگستری صورت گیرد. نحوه انتخاب، شرایط و اختیارات هیات‌منصفه و تعریف جرم سیاسی را قانون بر اساس موازین اسلامی معین می‌کند. به گزارش دفتر مطالعات حقوقی مرکز پژوهش‌های مجلس «تعریف و تبیین جرم سیاسی یکی از اصول مهم قانون اساسی است که تا امروز به دلایل متعددی معطل مانده و قانونگذار عادی نتوانسته نظر شورای‌نگهبان را به عنوان مرجع تشخیص شرع و تفسیر قانون اساسی در ارتباط با جرم سیاسی تامین کند.»
افزایش هزینه فعالیت سیاسی
نبود مصداقهای جرم سیاسی در قانون، موجب شده تا متهمان اینگونه جرایم از حقوق سیاسی و قضایی خود مانند محاکمه علنی و حضور هیات‌منصفه و سایر امتیازات ارفاقی – نسبت به سایر محکومان – محروم باشند. سعید حکیمیها، استادیار دانشکده حقوق دانشگاه امام حسین(ع) در همین زمینه می‌گوید: «واقعیت این است که ملاکهای احراز جرم سیاسی، در بسیاری از موارد در کشور ما وجود داشته و تداوم این امر، موجب افزایش هزینه‌های فعالیت سیاسی در کشور خواهد شد و زیبنده جمهوری اسلامی و قطعا به نفع کشور نیست. بر اساس بند «و» ماده 130قانون برنامه چهارم توسعه قوه‌قضاییه ملزم به تهیه و تصویب لایحه «تعریف جرم سیاسی و تفکیک آن از سایر جرایم» بود و حالا که زمان سپری شده، این قوه نتوانست چنین اقدامی را به نتیجه برساند.» محمدجعفر حبیب‌زاده، استاد حقوق دانشگاه تربیت مدرس نیز معتقد است: «عدم تعریف جرم سیاسی به معنای عدم وجود منتقد و مخالف سیاسی در جامعه نیست. این موضوع حتی باعث نمی‌شود که منتقدان و مخالفان سیاسی از فعالیت سیاسی دست بکشند بلکه تنها موجب سلب حقوق آنان در مقابل دستگاه قضایی و نحوه محاکمه آنان می‌شود.» مجلس شورای اسلامی در خردادماه سال 88 طرحی را درخصوص جرم سیاسی به تصویب رساند که با 18 ایراد شورای‌نگهبان مواجه شد، به دنبال اصرار مجلس بر این طرح، مصوبه مذکور، در نهایت برای تایید به مجمع تشخیص مصلحت نظام ارسال شده و هنوز هم در اختیار مسوولان مجمع تشخیص مصلحت قرار دارد.
———————————————————————
تعیین مصادیق جرم سیاسی به نفع نظام است
تعیین مصادیق جرم سیاسی در دستور کار کمیسیون قضایی مجلس است و کمیتهای متشکل از سه عضو مجلس مشغول کارند تا هرچه زودتر، طلسم تعریف جرم سیاسی شکسته شود. حالا باید دید مجلس نهم می‌تواند در این زمینه پیشقدم شود یا نه. اللهیار ملکشاهی، رییس کمیسیون حقوقی و قضایی مجلس، زمان تعیین مصادیق جرم سیاسی را حداکثر تا یک سال آینده می‌داند. او از اینکه افراد مرتبط با جرم‌های سیاسی در 35 سال گذشته از هیات‌منصفه بی‌بهره بوده‌اند، گله دارد و معتقد است که عدم برگزاری دادگاه با هیات‌منصفه برای زندانیان سیاسی فقط هزینه‌های نظام را بالا میبرد.
روند تعیین مصادیق چطور پیش می‌رود؟
به خوبی، مرکز پژوهش‌های مجلس گزارش خوبی آماده کرده و سه تن از نمایندگان هم مشغول کارند.
فکر می‌کنید جمع‌بندی شما در کمیسیون قضایی بر حضور هیات‌منصفه در دادگاه زندانیان سیاسی تاثیرگذار باشد؟
حضور هیات‌منصفه، حلقه مفقوده پرونده زندانیان سیاسی است. تردیدی وجود ندارد که مجلس به دنبال آن است تا همانطور که جرایم مطبوعاتی با حضور هیات‌منصفه برگزار می‌شود، همین روال برای جرایم سیاسی نیز در نظر گرفته شود.
فکر می‌کنید تا چه زمانی این امر محقق شود؟
ما باید طرح دقیقی ارائه دهیم تا شورای‌نگهبان نیز ایرادی به آن نگیرد، تعیین مصادیق جرم سیاسی در همین دوره محقق می‌شود امیدواریم در همین یکسال بتوانیم به نتیجه برسیم.
تا به امروز فقدان این قانون تاسیسی چه آسیبی به جامعه رسانده؟
اینکه دادگاه مجرم سیاسی با حضور هیات‌منصفه رسیدگی شود، منافع بسیار زیادی دارد؛ نخست اینکه جلوی برخی جوسازی‌های متهمان گرفته می‌شود. دادگاه‌ها اکنون هم به شکل منصفانه و حضور وکیل و مراحل تجدیدنظر برگزار شده و زندانیان سیاسی نیز از این روند بهره‌مندند اما فقدان تعیین مصادیق جرم سیاسی موجب برخی فضاسازی‌ها شده که برای نظام هزینه‌بر است.
آیا کمیسیون قضایی برنامه‌ای برای تعیین مصداق حصر یا ممانعت از حصر خانگی در دستور کار دارد؟
کمیسیون در حال حاضر بنایی ندارد که روی این مساله کار کند، اگر درباره جرم سیاسی صحبت می‌کنیم، موضوع، اشخاص نیستند و مصداقها را نمی‌آوریم. موضوع این است که چه اقدامی جرم سیاسی تلقی می‌شود. بنا ندارم الان در مورد این مساله بیشتر توضیح بدهم.
انتهای پیام
