خاطرات هاشمی مرداد ۷۹ | «كم‌كم عمق خسارات خشكسالی بروز می‌كنند»

انصاف نیوز: خاطرات روزنوشت آیت‌الله اکبر هاشمی در مرداد سال 1379 را در ادامه می‌خوانید:

شنبه 1 مرداد 1379   | 20 ربيع‌الثاني 1421                       22 جولاي 2000

مجمع [تشخیص مصلحت نظام] جلسه داشت. سياست‌كلي تمركز امور قضايي در دستگاه قضايي تصويب شد و نيز پيشنهاد شد كه از رهبري بخواهیم كه مسأله تعزيرات، براي بررسي و جداكردن امور قضايي از اجرايي [= دولت]، بار ديگر در مجمع مطرح شود. آقاي [سیدمحمد] خاتمي، [رییس‌جمهور]، خواست كه مسأله آزار متهمان قتل‌هاي زنجيره‌اي كه چندي پيش در جلسه مجمع به طور ناقص مطرح شد، يك بار ديگر مطرح شود كه ايشان توضيحاتي بدهند.

ظهر آقايان [علی‌اکبر] ناطق [نوری]، [احمد] جنتي، [عباس واعظ] طبسی، [محمدعلی موحدی کرمانی، محمد یزدی] و [قربانعلی] دُرّي [نجف‌آبادی]، میهمانم بودند. دربارة طرح مجدد موضوعي‌كه آقاي خاتمي خواستند، نظراتي داشتند. دربارة انتخابات رياست‌جمهوري آينده و نيز در مورد رد پيشنهاد رهبري در خصوص تعريف اصلاحات از سوي [حزب] مشاركتي‌ها، مذاكره شد. با آقاي طبسي، در مورد سفر  به مشهد مذاكره كرديم.

عصر به محل [سالن] همايش‌هاي بين‌المللي، براي افتتاح همايش جوانان پيرو اهل بيت رفتم. از پنجاه كشور به دعوت مجمع جهاني اهل بيت آمده‌اند. دكتر [علی‌اکبر] ولايتي، [دبیرکل مجمع جهانی اهل بیت]، خيرمقدم گفت و گزارش مختصر داد. من هم در مورد مقام اهل بيت و ظرفيت خوب جوانان براي رشد و تربيت، سخنراني كردم.[1]

به دفترم مراجعت‌كردم و تا ساعت نُه‌ونیم كارها را انجام دادم. مشاجره بين [روزنامه] كيهان و [روزنامه] ايران و خبرگزاري جمهوري اسلامي (ایرنا) شديد است؛ هر دو اقدام به افشاگري مي‌كنند و خارجي‌ها از خبرگزاري حمايت مي‌كنند و رسانه‌هاي راست از كيهان و رسانه‌هاي چپ از ايران و خبرگزاري. مشاجره جديد، به دنبال افشاگري كيهان در خصوص اتهام پول گرفتن بعضي ليبرال‌ها از سازمان ديده‌بان حقوق بشر آغاز شد.

يكشنبه 2 مرداد 1379   | 21 ربيع‌الثاني 1421                    23 جولاي  2000

دكتر [عیسی] كلانتري، وزيركشاورزي آمد.گفت، براساس‌ تكليف مجلس، دولت مصمم به ادغام وزارتخانه‌هاي جهاد [سازندگی] و كشاورزي است و آقاي خاتمي، [رییس‌جمهور]، از او خواسته كه وزير وزارتخانه جديد باشد وآقاي [محمد] سعيدي‌كيا، [وزیر جهادسازندگی]، قائم مقام ايشان، ولي ايشان نپذيرفته و گفته که براي جلوگيري از تخاصم كاركنان دو وزارتخانه، بهتر است فرد ثالثي خارج از دو وزارتخانه وزير  بشود. تأكيد كردم، بپذيرد.گفت،كاركردن در اين دولت مشكل است، چون توجهي به توليد و سازندگي نيست.گفت، در جلسه شوراي اقتصاد، ديروز بحث بود كه بخشي از نرخ‌هاي دولتي كه به حكم قانون اضافه شده است، دوباره براي تبليغات انتخابات آينده كم شود. در مورد شوري آب آبادان گفت، به خاطر كم شدن آب دجله و فرات و كارون، فشارآب دريا به اَروند و بهمن‌شير، زياد شده و به غلط آن را به حساب  طرح نيشكر خوزستان مي‌گذارند. خواست كه از يك باغ جالب در حومه تهران، بازديد كنم.

آقاي [عباس] آخوندي، [وزیر سابق مسکن و شهرسازی] آمد. پيشنهاد داشت كه پنج كشور ايران، عربستان، عراق، كويت و امارات، در طرح مشتركي توسط بخش غيردولتي سرمايه‌گذاري توسعه‌اي در نفت و گاز بنمايند و مانع سرمايه‌گذاري 100 ميليارد دلاري اعلان شده عربستان بشوند؛ چون معادله را در منطقه به‌ هم مي‌زند.گفت، جمعي  از دانشگاهيان و صنعتگران و بوروكرات‌ها، مايل‌اند يك حزب دست‌راستي واقعي، براساس فكر تقويت بخش خصوصي تشكيل دهند، ولي نگران اقدامات ايذايي هستند؛ از آن نوع كه بر سر [حزب] كارگزاران [سازندگی] آمد. گفتم، احتمال ايذاء هست، ولي اگر عقيده دارند كه به صلاح است، بايد از خطرها نهراسند.

عصر آقاي [علی‌اصغر] خاجي، سفير جديدمان در عربستان آمد.گفت،كارشناسان دو كشور، شما را باني روابط خوب جديد مي‌دانند و خواست كه حمايت از تحسين روابط را ادامه دهم و ادامه داد، رفتار آقاي [محمد محمدی] ري‌شهري، [نماینده رهبری و سرپرست حجاج ایرانی] در حج و بدگويي بعضي از روزنامه‌ها و عدم آمادگي ايران براي گنجاندن همكاري در مورد معارضه دوكشور و قرارداد همكاري امنيتي، مانع پيشرفت همكاري‌ها است.گفتم، به عنوان سفير تلاش كند كه دوستي و همكاري دو كشور كه براي منطقه و دو طرف مهم است، تقويت شود.

ياسر و آقاي [محمدرضا] رحيمي، [استاندار سابق کردستان] آمدند. در مورد كيفيت تنظيم جواب براي سمپاشي‌هاي گذشته مطبوعات، راهنمايي خواستند.

دوشنبه 3 مرداد 1379   |  22 ربيع‌الثاني 1421                   24 جولاي 2000

آقاي [سیدمحمود] دعايي، [سرپرست مؤسسه اطلاعات] آمد. گفت، دكتر [یدالله] سحابي، از او خواسته است كه بگويند، اتهام مهندس [عزت‌الله] سحابي چيست؟ چون رابطه خودش با دفتر رهبري، خوب نيست، از من خواست كه كمك كنم. گفت، آقاي [محسن] كديور گفته است كه هم‌بندي‌هاي آقاي [عبدالله] نوري [در زندان اوین]، هم‌خُلق او نيستند، لذا بر او سخت مي‌گذرد؛ خوب است جاي او را عوض كنند.

آشيخ قدرت‌عليخاني، [نماينده بویين‌زهرا] آمد وگفت، در مجلس، اختلاف بين [حزب] مشاركتي‌ها و بقيه دوم خردادي‌ها، جدي است. مشاركتي‌‌ها، آقاي [مهدی] كروبي، [رییس مجلس] را سازشكار مي‌دادند و مي‌گويند، پس از گذشت يك سال، او را ديگر ریيس نمي‌كنند و در اين دو ماه، به خاطر اختلافات مجلس،كار مهمي نتوانسته‌اند انجام دهند و دفتر رهبري به آقاي كروبي گفته كه رهبري به مجلس، در مورد طرح مطبوعات، تذكر خواهد داد. آقايان [سیدمحمد موسوی] خویيني‌ها، [عضو مجمع روحانیون مبارز] و [سیدمحمدعلی] ابطحي، [رییس دفتر رییس‌جمهور]، تمايل به مشاركتي‌ها دارند و آقاي [سیدعلی‌اکبر] محتشمي هم تا حدودي؛ با اينكه در گذشته اين‌گونه افراد را قبول نداشتند. گفت، وضع كشاورزان قزوين، به خاطر خشكسالي و عدم اجراي طرح سد طالقان، خوب نيست.

آقاي [حبیب‌الله] مباشري، [معاون دانشجویی دانشگاه امام صادق (ع)] و فرزندش محمد و جمعي از همكارانش آمدند. از صداوسيما شكايت داشتند كه قرارداد تأسيس شبكه اقتصادي توسط آنها را به عنوان بخش خصوصي نقض مي‌كنند؛ به خاطر مخالفت بعضي‌ها و به بهانه اينكه رهبري گفته‌اند، توسعه‌ كمي متوقف شود؛ استمداد كردند.

آقاي [محمدعلی] الهي، امام جماعت مركز [دارالحکمه] اسلامي در ميشيگان آمريكا آمد. قبلاً مسئول عقيدتي سياسي در نداجا، [= نیروی دریایی ارتش] بود. گفت، مركز را دو ميليون دلار خريده‌اند؛ يك كليسا بوده، با چندين هكتار زمين و هنوز قسط مي‌دهند. براي پرداخت ديون استمدادكرد و توضيحاتي از خدمات‌شان در شبستان آنجا داد.

عصر هيأت امناي دانشگاه آزاد اسلامي، جلسه داشت. ترازنامه و واحدهاي جديد و شهريه سال آينده و افزايش حقوق‌ها را تصويب كرديم. حدود 240 ميليارد تومان، دارایي‌هاست و حدود 120 ميليارد تومان گردش مالي، هزينه‌ها و درآمدهاي سالانه است و حدود 700 هزار دانشجو.

اخبار رسانه‌ها و صداوسيما، بيشتر مربوط به سفر رهبري به اردبيل است. گزارش‌هاي مربوط به مذاكرات كمپ ديويد 2 علایم به بن‌بست رسيدن را دارد. با اينكه چهارده روز است كه مذاكرات ادامه دارد؛ گويا مشكل عمده در وضع بيت‌المقدس شرقي است.

سه‌شنبه 4 مرداد 1379   |  23 ربيع‌الثاني 1421                  25 جولاي 2000

به مصلاي تهران رفتم. محسن هم همراهي كرد. آقايان [حسین] علایي، [مدیرعامل مصلای امام‌خمینی (ره)] و [علی] قيامتيون، [رییس‌سابق مرکز طراحی و ساخت موشک بالستیک شهیدهمت)]، از روي ماكت گزارش دادند. سپس پياده از تمام بخش‌هاي طرح بازديدكرديم. حدود 450 هزار مترمربع ساختمان و 670 هزار مترمربع صحن دارد. بيش از 100 ميليارد تومان به نرخ امروز، هزينه خواهد داشت و تاكنون فقط 14 ميلياردتومان هزينه شده است. امسال دولت، اعتبارات آنجا را از پنج ميليارد تومان به سه و نيم ميليارد تومان تقليل داده؛ حقيقتاً بناي عظيمي خواهد شد.[2]

بعد از ظهر، عقد ازدواج صبيه آقاي [حسن] خويد- از محافظان – را بستم. آقاي [رضا] زواره‌اي، [عضو شورای نگهبان] آمد. در مورد نامزدي [انتخابات] رياست‌جمهوري [1380] مشورت كرد.گفتم، بعيد است كه پيروز شود؛ با توجه به اينكه نه حزبي دارد و نه پولي و نه روزنامه‌اي، ولي او معتقد است، اگر صداوسيما برنامه‌هاي طولاني مناظره بگذارد، پيروز مي‌شود. پرسيد كه من چه كمكي مي‌كنم؛ قول كمكي ندادم، چون بنا بر بي‌طرفي دارم. 

فاطي آمد. در مورد [آماده‌سازی کتاب کارنامه و] خاطرات سال 1361 [= پس از بحران] صحبت شد.گفت، اخيراً در بعضي جاها، منجمله در كوه، بعضي خانم‌ها روسري خود را برمي‌دارند. امشب رسماً اعلان شد كه مذاكرات دوهفته‌اي كمپ ديويد 2 شكست خورده و هيأت‌ها برمي‌گردند و در آينده مذاكرات ادامه خواهد يافت.

بين مجلسي‌ها و قوه قضایيه، رفته رفته مشاجرات بر سر مطبوعات و نوارسازان و بازداشت‌ها، داغ‌تر مي‌شود و مشاجره [روزنامه] كيهان و خبرگزاري [جمهوری اسلامی (ایرنا)] هم ادامه دارد. امروز يك فروند هواپيماي كنكورد فرانسه، سقوط كرده و 113 نفر كشته شده‌اند. به خاطر اينكه اولين حادثه از اين نوع كنكورد است، مورد توجه محافل خبري و فني است. فقط 13 هواپیمای‌كنكورد، تاكنون ساخته شده است.[3]

چهار‌شنبه 5 مرداد 1379   | 24 ربيع‌الثاني 1421                26 جولاي 2000

مسئولان ستاد نمازجمعه تهران آمدند. آقاي [جواد] مقصودي، [رییس ستاد برگزاری نمازجمعه تهران] گزارش داد و گفت، از 1090 نمازجمعه‌اي كه تاكنون اقامه شده، 315 نماز را من اقامه كرده‌ام و بقيه را آقايان [سیدمحمود] طالقاني، [حسینعلی] منتظري، [عبدالکریم موسوی] اردبيلي، [سیدعلی] خامنه‌اي، [مهدی] رباني املشي، [محمد] امامي كاشاني، [احمد] جنتي، [محمد] يزدي، [محمدرضا] مهدوي‌كني. من هم صحبت مفصلي دربارة اهميت و آثار نمازجمعه و وظايف ائمه‌جمعه كردم.[4]

آقايان سيدعلي محقق [داماد، عضو سابق شورای‌عالی مدیریت حوزه علمیه قم] و احمدآقا مرعشي آمدند. آقاي محقق، مذاكرات خودش با رهبري را نقل كرد كه اظهارنگراني از وضع كشور و اختلافات و وضع حوزه [علمیه] قم نموده و نقش منفي هيأت‌هاي مؤتلفه را گفته است و نيز براي تجهيز و هزينه‌هاي جاري بيمارستاني كه در قم ساخته، استمدادكرد. از من خواست كه براي حل مشكلات كشور، دخالت‌كنم. من هم در مورد عوامل مشكلات توضيحاتي دادم و بعضي از نكته‌هاي نادرست اظهارات ايشان را توضيح دادم؛ تحركات سياسي در حوزه را معلول دخالت احزاب و دفتر رهبري مي‌‌داند. او معتقد است، اگر [حزب] مؤتلفه و سپاه [پاسداران] و [وزارت] اطلاعات دخالت نكنند، در حوزه حوادث اين‌گونه نيست و تيپ امام صادق(ع) و طلاب بعضي مدارس وابسته، از خارج از حوزه  دستور مي‌گيرند.

عصر دكتر [حسن] روحاني، [دبیر شورای عالی امنیت ملی] آمد. دربارة امور مركز تحقيقات [استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام] و انتخابات رياست‌جمهوري آينده و عوارض حضور يا عدم حضور آقاي [سیدمحمد] خاتمي، مذاكره كرديم. دكتر روحاني گفت، دوم خردادي‌ها در نظر دارند، اهداف‌شان را در شعارهاي انتخاباتي آقاي خاتمي بگنجانند و رأي مردم را رفراندوم به حساب آورند و سپس بر اجرای آن، پافشاري كنند.

امروز آقاي خاتمي، [رییس‌جمهور]، در جمع دانشگاهيان اعلان كرده كه نامزد رياست‌جمهوري آينده خواهد شد و به حدس و گمان‌ها خاتمه داد. عواقب احتمالي شكست مذاكرات كمپ ديويد 2 در رسانه‌ها مطرح است و دو طرف، تقصير را به گردن ديگري مي‌اندازد و احتمال  تشنج مي‌رود.

پنج‌شنبه 6 مرداد 1379   |  25 ربيع‌الثاني 1421                 27 جولاي 2000

در منزل و [دفتر] كوشك مطالعه داشتم؛ منجمله براي بررسي كتابي كه آقاي [حبیب‌الله] حميدي از مجموعه مقالات رسانه‌ها آماده كرده كه در زمان انتخابات [مجلس ششم در سال 1378]، به نفع من و در جواب سم‌پاشي‌هاي مخالفان درج شده؛ مطالب خوبي است، ولي در مقابل امواج سم‌پاشي‌ها، زياد نيست و خيلي كم است[5]. مشاجره [روزنامه] كيهان و خبرگزاري [جمهوری‌اسلامی (ایرنا)] ادامه دارد؛ حاميان خبرگزاري، بيش ازكيهان است و [آقای حسین شریعتمداری]، عقب‌نشيني را شروع كرده است. در مورد مرجع تعريف اصلاحات، مقالات زيادي در مخالفت با پيشنهاد رهبري منتشر مي‌شود؛ گرچه به صورت ظاهر، به عنوان مخالف نظر جناح راست مطرح مي‌‍‌شود، ولي معلوم است كه به كجا برمي‌خورد.

با اظهارات [بیل کلینتون]، ریيس‌جمهور آمريكا و [ایهود] باراك، [نخست‌وزیر اسراییل] و [یاسر] عرفات، [رییس حکومت خودگردان فلسطین]، تقريباً روشن شده كه اختلاف اساسي در كمپ ديويد، بر سر بيت‌المقدس بوده؛گرچه مسایل آوارگان و شهرك‌ها و آب و ارتش هم جزو مسایل اختلافي است.كلينتون پيشنهادكرده كه بيت‌المقدس شرقي، تقسيم شود كه پذيرفته نشده است. ضمناً اعراب از مقاومت عرفات، استقبال‌كرده‌اند، ولي در اسرایيل، براي باراك مشكل پيش‌آمده است.

عفت و جمعي از بستگان، مطابق برنامه، براي هواخوري و قدم زدن به بام تهران در شمال ولنجك رفتند. من پس از نوشتن خاطرات و اصلاح بخشي از نمايه‌هاي تفسير راهنما، ساعت ده و نیم شب خوابيدم.

جمعه 7 مرداد 1379   |  26 ربيع‌الثاني 1421                     28 جولاي 2000

در منزل بودم. وقت با مطالعه اخلاق و اصلاح‌نهايي [کتاب‌کارنامه و] خاطرات‌سال1361 [= پس از بحران] و اصلاح نمايه‌هاي تفسير راهنما گذشت. عفت، براي مراسم ضيافتي‌كه خانواده آقای لاهوتي به مناسبت ازدواج سارا داده‌اند، به كرج رفت.

در اخبار، روشن شده كه [بیل کلینتون]، ریيس‌جمهور آمريكا، تقصير عمده شكست كمپ ديويد 2 را به گردن ياسر عرفات انداخته است؛ چيزي كه براي حيثيت عرفات مفيد است و به همين دليل در مراجعت، مورد استقبال گرم مردم فلسطين قرار گرفته است. روسيه كم كم مي‌پذيرد كه به زور سلاح، نمي‌تواند جنگ چريكي چچن را تمام كند و به فكر مذاكره افتاده است.

ديشب هواپيمايي از [شرکت هواپیمایی ملی ایران (هما)] ايران‌اير، در فرودگاه شيراز مجبور شده، در حالي كه چرخ جلو باز نمي‌شد، با چرخ‌هاي عقب، بدون آسيب فرود آيد. روزنامه‌ تايمز لندن، نوشته كه صدام [حسین، رییس‌جمهور عراق]، مبتلا به مرض سرطان‌خون است. در ايالت فلوريداي آمريكا، گردباد بي‌سابقه‌اي امروز وزيده كه ستوني طولاني از آب دريا را به فضا مي‌برد و صدها متر بالاتر پخش مي‌کند.

متأسفانه درياچه بختگان فارس هم در اثر خشكسالي خشك شده و اكنون درياچه‌هاي ارژن، مهارلو و بختگان در شيراز، خشك خشك است و سه تالاب مهم بين‌المللي در مهاباد هم خشكيده است؛ كم‌كم عمق خسارات خشكسالي بروز مي‌كنند. وضع عربستان و كشورهاي ديگر جنوب خليج فارس و افغانستان، از ايران بدتر است.

ملامحمد عمر، رهبر طالبان اعلان كرده كه كشت خشخاش در افغانستان ممنوع است. اگر به خوبي اجرا شود، تحول مهمي در وضع [تولید و قاچاق] مواد مخدر خواهد بود؛ چون بيشتر مواد مخدر در افغانستان توليد مي‌شود. در اكثر نمازهاي جمعه امروز، بحث اصلاحات مطرح بوده است، به اين‌گونه كه رهبري مي‌گويند و تفسير دوم خردادي‌ها از اصلاحات را محكوم كرده‌اند.

شنبه 8 مرداد 1379  |   27 ربيع‌الثاني 1421                        29 جولاي 2000

آقاي [قربانعلی] دُرّي [نجف‌آبادی]، ریيس دیوان عدالت اداري [و وزیر سابق اطلاعات] آمد. از حرف‌هايي كه بعضي در مورد ايشان در مورد مسأله قتل‌هاي زنجيره‌اي مي‌زنند و نيز احتمال مطرح‌شدن اتهام ايشان در دادگاه، اظهارنگراني‌كرد. در مورد راه علاج مذاكره شد. آقاي حسن صانعي، [رییس بنیاد 15 خرداد] آمد و گفت، مصلحت نيست آقاي خاتمي، [رییس‌جمهور]  در مجمع [تشخیص مصلحت نظام]، در مورد مسأله قتل‌ها صحبت‌كند؛ چون طبعاً افرادي مثل‌آقاي [علی‌اکبر] ناطق [نوری]، سئوالات جدي در مورد نحوه بازجويي‌ها كه زيرنظر آقاي خاتمي بوده، مطرح مي‌كندكه مسأله‌ساز است.

آقاي [محسن] نوربخش، [رییس‌کل بانک مرکزی] آمد و گفت، افرادي در دولت به فكر پایين‌آوردن قيمت ارز به صورت تصنعي هستند؛ به منظور تبليغات انتخابات آینده [ریاست‌جمهوری] و اين ممكن است، تعادل جاري اقتصاد را به هم بزند. آقاي محسن رضايي، [دبیر مجمع تشخیص مصلحت نظام] آمد. از وضع اختلافات و نظر رهبري در مورد اصلاحات از سوي جناح دوم خرداد، اظهار نگراني كرد و براي سفر به آمريكا همراه آقاي خاتمي اجازه گرفت؛ به اميد ملاقات فرزندش احمد[6] و نجات ‌او از دست آمريكا. كميسيون زير بنايي [مجمع تشخیص مصلحت نظام] جلسه داشت؛ چهار بند از سياست‌هاي  كلي ارتباطات را تصويب كرديم.

عصر جمعي از اهل علم پاكستان، همراه آقاي سيدحافظ ریاض نقوي، ریيس جامعه المنتظر لاهور آمدند.گزارشي از وضع شيعه و روحانيت شيعه پاكستان دادند، حدود 300 مدرسه طلبگي دارند و شهريه‌‌هایي به طلاب، به مبلغ پانزده هزار تومان، از طرف رهبري و آقاي [سیدعلی] سيستاني داده مي‌شود. وضع وعاظ شيعه خوب است، ولي امنيت خوبي براي شيعه وجود ندارد و سپاه صحابه، منشأ ناامني است و سپاه محمد (ص) كه با خشونت‌هاي سپاه صحابه مقابله مي‌كرده، تقريباً متلاشي شده است. از اختلافات ايران، ابراز نگراني كردند و اينكه مايه دلسردي شيعيان جهان شده و گفتند، شيعيان اميدشان به شماست كه مثل گذشته، ائتلافي به وجود آوريد. اجازه ترجمه كتاب‌هاي من به زبان اُردو و چاپ آنها را گرفتند.

[بیل کلینتون]، ریيس‌جمهور آمريكا كه از سرسختي [یاسر] عرفات، [رییس حکومت خودگردان فلسطین]  ناراحت است، تهديد كرده كه سفارت آمريكا را به بيت‌المقدس متنقل مي‌كنند و اعلان يك‌طرفه فلسطيني‌ها را خطرناك خوانده است.

يكشنبه 9 مرداد 1379   |  28 ربيع‌الثاني 1421                   30 جولاي 2000

آقاي صادق خرازي، [معاون آموزش و پژوهش وزير امورخارجه] آمد. گزارشي ازكارهاي تحقيقي و فرهنگي معاونت داد و گفت، مجموعه ارزشمندي از نقشه‌ها، در زيرزمين وزارت امورخارجه بوده كه آنها را تنظيم كرده‌اند. خواست بازديدكنم. از آقاي [غلامحسین] كرباسچي، [مدیرمسئول روزنامه هم‌میهن] انتقاد داشت كه پس از آزادي از زندان، چپ‌روي كرد و روزنامه‌اش تعطيل شد. از اوضاع كشور هم ابراز نگراني كرد.

آقاي [مقداد] نجف‌نژاد، نماينده بابلسر آمد. از اقدامات خود در بابلسر گفت و در مورد تهيه كشتي براي يك مؤسسه غيرانتفاعي‌كه با همياري مردم تأسيس‌كرده‌اند، مشورت‌کرد. گفت، انصراف شما از مجلس اقدام درستي بوده،گرچه ابتدا نيروهاي ارزشي ناراحت شدند، ولي با ديدن وضع مجلس و روحيه نمايندگان و مشكلاتي كه براي آقاي [مهدی] كروبي، [رییس مجلس]  به وجود مي‌آورند، روشن شده كه مناسب نبود كه من در مجلس باشم.

آقاي [سید ابراهیم] ریيسي، ریيس [سازمان] بازرسي كل كشور آمد. گزارشي از بررسي وضع انتخابات تهران داد و گفت، ادله جرم را مشخص كرده‌اند كه به دادگاه مي‌دهند و نيز از اقدامات قوه قضایيه در تعطيلي مطبوعات و بازداشت‌ها گزارش داد وگفت، اين سياست ادامه دارد. سخنراني آقاي خاتمي، [رییس‌جمهور] را درست مقابل نظر رهبري دانست. 

عصر آقاي [سیدصدرالدین] شريعتي، [عضو هیأت نظارت بر انتخابات] از شوراي نگهبان آمد. گزارشي‌هاي تفصيلي از فساد انتخابات تهران را آورد. آقاي محسن رضايي آمد و گفت، دوم خردادي‌ها در مورد اصلاحات، صريحاً مقابل نظر رهبري ايستاده‌اند و نيز بنا دارندكه شعارهايشان را در انتخابات رياست‌جمهوري توضيح بدهند و رأي مردم را به حساب رفراندوم بياورند و دفتر رهبري از اين وضع ناراحت است. خواست كه من با رهبري صحبت كنم. انتقاداتي در جرايد، نسبت به اعلان زودهنگام نامزدي آقاي خاتمي شروع شده است؛ در رسانه‌هاي مقابل هم استقبال وسيعي مي‌شود.

در كشمير، يك حزب مهم، يك‌طرفه اعلان آتش‌بس‌كرده و گفته، مبارزه مسلحانه را كنار مي‌گذارد و با استقبال دولت هند و انتقاد احزاب اسلامي پاكستان روبرو شده است.

چند كشور عربي، در مقابل تهديد آمريكا عليه [یاسر] عرفات، [رییس حکومت خودگردان فلسطین]، از تصميم عرفات حمايت‌كرده‌اند. اظهارات تُند و گستاخي‌هایي هم از سوي آمريكا، در مورد محكوميت جاسوسان يهودي مي‌شود.

دوشنبه 10 مرداد 1379   |  29 ربيع‌الثاني 1421                31 جولاي 2000

وزير امورخارجه استراليا آمد. صحبت‌ها دربارة توسعه روابط در سطح مطلوب بود. مسأله حقوق بشر و محاكمه جاسوسان يهودي و روابط با آمريكا هم مطرح شد. از موقعيت مجمع [تشخیص مصلحت نظام]، سئوالاتي داشت. من اظهار تعجب‌كردم، از رياست عاليه ملكه انگليس بر استراليا و رأي اكثريت مردم به آن و از آمريكا، به خاطر دخالت در امور داخلي ايران، انتقادكردم.

گروهي از مؤسسه [آموزشى و پژوهشى] عترت آمدند.گفتند، [آقاى حازم فري‌پور]، ریيس مؤسسه، از دانش‌آموزان استعداد درخشان است. سال‌هاي اول انقلاب، با كمك من از طريق بنياد مستضعفان تأسيس شده و كارهاي اقتصادي و توليدي، به خصوص توليد تجهيزات آموزشی مدارس و قطعات اتومبيل دارد. گرفتار مشكل نقدينگي شده‌اند و استمداد كردند. به خاطر سال شروع اميد دارند، باز هم مساعدت كنم. گفتم نامه‌اي بنويسند، به جايي ارجاع كنم.

عصر آقای سيداحمد موسوي، [مشاور وزیرامور خارجه] آمد. از دفتر رهبري و وزارت امورخارجه به خاطر نحوه برخورد با كارهاي لبنان گله دارد وگفت، تحويل حزب‌الله لبنان مي‌دهد. از آقاي نصرالله خواسته كه براي روشن‌شدن سرنوشت برادرش و همراهانش[7] تلاش كنند.

شب فائزه براي تهيه شام آمد و گفت، هيأت مؤسس [حزب] كارگزاران [سازندگی]، تصميم گرفته كنگره حزب را تشكيل دهد. تلفني با آقاي عبدالله نوري، [وزیر سابق کشور و مدیرمسئول روزنامه خرداد] كه به مرخصي آمده، احوال‌پرسي كردم.[8] گفت، هنوز دستش كم حس است، ولي درد ندارد. محسن که براي احوال‌پرسي به منزل او رفته بود، ارتباط تلفني را برقراركرد.

حزب‌الله لبنان، در مقابل تهديد آمريكا كه اگر دولت خودگردان فلسطين، دولت فلسطين به مركزيت بيت‌المقدس را يك‌طرفه اعلان كند، سفارت آمريكا را به بيت‌المقدس خواهد برد، تهديدكرده، در اين صورت سفارت آمريكا منهدم خواهد شد و اجساد آمريكايي‌ها، به آمريكا خواهد رفت. آمريكا، سروصداي زيادي در اين مورد راه انداخته و از دولت‌‍‌هاي دوست، خواسته كه اين اظهارات را محكوم كنند.

كنگره آمريكا، لايحه‌اي را مطرح كرده كه بتوانند از اموال مسدود شده دولت‌ها در آمريكا، براي پرداخت غرامت به بازماندگان تروريسم دولت‌هاي عامل برداشت‌كنند؛ گويا منظورشان ايران وكوبا است. فرستاده ويژه روسيه براي رژيم حقوقي درياي خزر، صريحاً در مخالفت با نظريه ايران در مورد سهميه دولت‌هاي ساحلي، اظهارنظر غيرمترقبه كرده است.

سه‌شنبه 11 مرداد 1379   |  30 ربيع‌الثاني 1421                1 آگوست 2000

همسر مرحوم [حجت‌الاسلام] بهرامي و فرزندش سعيد آمدند. مشكلات زندگي‌شان را توضيح دادند و براي اداي دين و شغل براي سعيد استمدادكردند. جمعي از مديران متحصن حوزه [علمیه] قم عليه آقاي [عطاءالله] مهاجراني، [وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی] آمدند. اهداف تحصن را توضيح دادند و از امور فرهنگي و اجتماعي و اقتصادي كشور اظهار نگراني نمودند و خواستند كه با حوزه، بيشتر كار كنم.

آقاي [امیر] تهراني، معاون [پارلمانی] وزير اطلاعات آمد و دربارة مجلس گزارشي داد.  گفت، وضع به آن خرابي كه از اول تصور مي‌شد، نيست و اختلاف بين نيروهاي دوم خردادي زياد است.گروه تحقيق و تفحص نوارسازان، توقع زيادي از وزارت اطلاعات دارند و خواسته‌هاي خود را با تحكم مطرح مي‌كنند.

عصر عقد ازدواج دو نفر از كاركنان مجمع [تشخیص مصلحت نظام]  را بستم. آقاي [علی‌اکبر] ادب، [مسئول دفتر ارتباط رییس‌جمهور با ائمه‌جمعه و روحانیت] آمد وگزارشي از برنامه بُردن علما براي ديدن طرح‌ها داد و خواست كه براي كمك به نيازمندان، پولي به صورت علي‌الحساب، مثل گذشته نزد او بگذارم. گفت، هر جا براي بازديد مي‌روند، آثار دولت سازندگی است. آقاي [محسن] دعاگو، [امام جمعه شمیرانات] آمد و دربارة مطالبي كه عليه دولت آقاي خاتمي در نماز جمعه شميران گفته است، توضيح داد؛ منجمله اينكه عملكرد آن فاجعه ملي تمام عيار است.گفت، بعد از آن خطبه، تلفن‌هاي تُند دوم‌ خردادي‌ها زياد شده و از تجديد رياست آقاي خاتمي در دوره بعد، اظهار نگراني كرد و گفت، بنا دارد مبارزه كند.

آقاي [احمد] حق‌طلب، فرمانده سپاه حفاظت [انصارالمهدی] آمد. گفت،كار حفاظت اين روزها مشكل شده؛ چون به خاطر اختلافات و نزاع‌ها و سوءظن دوم‌ خردادي‌ها به سپاه، در قبولي محافظ احتياط مي‌كنند و مي‌خواهند بدانند، سابقه محافظ چيست و قبلاً كجا كار مي‌كرده است. در سفرها هم مشكل داريم و قبلاَ چنين  مسایلي براي دولت‌ها مطرح  نبود.

شب میهمان رهبري بودم. از سفر اردبيل راضي‌اند و از اظهارات دوم خردادي‌ها، منجمله آقاي خاتمي، [رییس‌جمهور] دربارة اصلاحات ناراضي‌اند. دربارة شوراي عالي انقلاب فرهنگي گفتند، مشغول بررسي تغيير وضع كلي احتمالي هستند. دربارة مطبوعات و رياست‌جمهوري آينده و جلسه فردا شب هم مذاكره كرديم. آيت‌الله خامنه‌اي گفتند كه آقاي خاتمي، اكراه دارد كه جلسه سران دربارة تعريف اصلاحات، در حضور ايشان تشكيل شود. اصرار نموده كه لااقل به تأخير بيفتد.گفتند، دربارة نامزد انتخابات شدن با ايشان مشورت نكرده و اگر مي‌كرد، مي‌گفتم كه زودهنگام است و صبركند.گفتند كه [سازمان] بازرسي‌كل كشور، آقاي [عطاءالله] مهاجراني، [وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی] را در مصرف سوء سپرده‌هاي حج، متخلف شمرده و به دادگاه فرستاده است.[9] آقاي [سیدابراهیم] ریيسي، [رییس سازمان بازرسی کل کشور] هم در ملاقات دو سه روز قبل با من، همين را گفت.

چهارشنبه 12 مرداد 1379   | 1 جمادي‌الاول 1421            2 آگوست 2000

آقاي حسين مرعشي، [نماینده کرمان] آمد. گفت، فضاي مجلس در مقابل قوه قضایيه و توقيف مطبوعات، تُند است و بناست امروز عصر، فراكسيون‌ها تشكيل شوند، براي تصميم‌گيري در مورد طرح مطبوعات كه با مخالفت رهبري مواجه شده است. آقاي [علیرضا] صفاريان، ریيس دفتر ریيس مجلس آمد. از اعضاي سابق دفتر تحكيم وحدت است. گفت، در مطالعه سوابق مديريت مجلس، به اين نتيجه رسيده‌اند كه مديريت من سيستماتيك، هماهنگ و مؤثر بوده و مي‌خواهد رمز و راز آن را بياموزد كه به آقاي [مهدی] كروبي، [رییس مجلس] كمك شود؛ توضيحاتي دادم و گفتم، سعي‌كند در دفتر جناحي عمل نشود و براي كم‌كردن اختلافات در سطح بالا تلاش شود. درخواست‌كرد، براي نزديك كردن قوه قضایيه به مجلس كمك كنم.

آقاي [علی شیخ] موحد، نماينده رهبري در بعضي دانشگاه‌هاي [آزاد اسلامی] فارس آمد. از برخورد وزارت اطلاعات با ايشان در گذشته و به خصوص در انتخابات خبرگان،گله داشت و گفت، شايد به خاطر عدم حمايت از مرجعيت رهبري بوده كه گفتم، بعيد است اين باشد؛ چون رهبري مايل به اين‌گونه امور نبودند و حتي از خود من هم خواستند كه ترويج از مرجعيت ايشان نكنم و نيز از اعترافات دروغ متهمان قتل‌هاي زنجيره‌اي عليه ايشان، ناراحت بود و گفت، یکی از متهمان، ضمن عذرخواهي گفته، مجبورمان كردند.گفتم،آنها چنين اظهارات دروغي نسبت به بعضي از شخصيت‌ها كرده‌اند. از نحوه مديريت آقاي دكتر [عبدالله] جاسبي در دانشگاه آزاد [اسلامی] انتقاد داشت و آن را ديكتاتوري و خودمحورانه توصيف‌كرد. خواستار توجه بيشتر به تقويت جنبه جهاد سازندگي، در ادغام با وزارت كشاورزي شد و گفت، در اين باره با مجلسيان مذاكره و حزب مشاركت و شخص محمدرضا خاتمي را بي‌برنامه وكم‌عمق يافته است. چندي قبل، دكتر جاسبي از آقاي موحد، براي ادامه نمايندگي‌اش در دانشگاه دفاع كرد.

اخوي محمد، [معاون اجرایی رییس‌جمهور] آمد و گفت، براي تبليغات انتخابات رياست‌جمهوري آقاي [سیدمحمد] خاتمي، تدارك وسيعي ديده شده و چند سفر خارجي و هشت سفر داخلي، از آن جمله است. محسن، [سرپرست دفتر ریاست مجمع تشخیص مصلحت نظام]، براي امور دفتر آمد و گفت، آقاي عبدالله نوري گفته، در زندان راحت است و عادت كرده.

عصر آقاي نبيه‌بري، ریيس مجلس لبنان، همراه با جمع زيادي از سران حزب امل اسلامي لبنان آمدند.  از حمايت‌هاي همه جانبه ايران از مقاومت لبنان قدرداني كردند و خواستند، تبعيضي در كمك‌ها  بين گروه‌هاي مقاومت و شيعه نباشد و از مسایل احتمالي بعد از پيروزي در لبنان اظهارنگراني‌كرد و دربارة وضع مرز لبنان و اسرایيل و نقاط مسأله‌دار منجمله روستاي القجر، یارون و مقبره عبادى، توضيحاتي داد وگفت، آب و برق و بسياري از خدمات جنوب لبنان در منطقه اشغالي كه از شمال اسرایيل تأمين مي‌شده، قطع است و مردم مشكل جدي دارند. مشكل 130 هزار مين كه اسرایيلي‌ها كاشته‌اند و روزانه تلفات مي‌آفريند، باقي‌مانده و هشت روستا به كلي منهدم و محو شده و اروپايي‌ها هم از دادن كمك‌هاي وعده داده شده به جنوب لبنان، طفره مي‌روند و كمك‌هاي دولت‌هاي عربي هم ضعيف است و غربي‌ها مانع‌اند.گفت، لبنان هم لوله‌هايي را كه آب از رودخانه‌هاي لبنان به اسرایيل مي‌برد، قطع كرده است. فردا نيروهاي سازمان ملل در مرز مستقر مي‌شوند. خواست كه ايران با سرمايه و نيروي انساني، در ترميم خرابي‌هاي لبنان سهيم شود. گفتم، در دوران رياست جمهوري‌ام، با اعزامي هيأتي به لبنان، طرح‌هایي را آماده كرده بودم؛ پيگيري كنند. نصيحت كردم كه اتحادشان را تقويت كنند.

شب با سران سه قوه، در دفتر رهبري، با دعوت ايشان، براي مسأله تعريف اصلاحات جلسه داشتیم. آیت‌الله خامنه‌اي، حدود پنجاه دقيقه صحبت كردند؛ براي توجيه اين اقدام و قانع‌كردن آقاي [سیدمحمد] خاتمي‌كه البته قانع نشدند، ولي تسليم شدند. خواستندكه در جلسه سران قوا با حضور من بررسي شود و پيشنهاد براي بررسي و تأييد، به ايشان داده شود. هر دو ماه يك جلسه با ايشان باشد.

گفتند، برخي اصلاحات را به معناي تغيير نظام تعريف مي‌كنند كه خواست دشمنان است و تعبير اصلاح‌طلب را دشمنان خارجي مطرح كردند که در صحبت‌هاي اول آقاي خاتمي نبود. آقاي خاتمي توضيحاتي دربارة اشكال تعريف اصلاحات داد وگفت، از جنبه ايجابي چيزي نمي‌شود گفت، چون بيش از همين برنامه سوم، چيزي نداريم، ولي از لحاظ سلبي مي‌توانيم بگوييم، منظور تغيير نظام نيست و اصلاحات در چارچوب نظام است.

من گفتم، اصولاً مطرح كردن اصلاحات در اين حجم، به عنوان تبليغات است. اصلاحات امري مستمر است و هميشه بوده و در آينده هم هست و تازگي ندارد و تبليغات زيادي، خيلي را قانع كرده كه نظام اسلامي فاسد است و سرانجام هم، چون اقدام چشمگيري به عنوان اصلاح نداريم، باعث يأس و سرخوردگي مردم مي‌شود و خطرناك است.

آقاي [مهدی] كروبي، [رییس مجلس]،  به دليل آراي دوم خرداد، كشور را نيازمند اصلاحات دانست و آقاي [سیدمحمود] هاشمي‌شاهرودي، [رییس قوه قضاییه] هم گفت، بايد با تأييد مداوم اقدامات گذشته و خدمات و كارآيي نظام، وعده  اصلاحات داد و عمل هم كرد. گفتم، مثل گذشته، عمل بدون تبليغات، بهتر است. بعد از شام، ساعت دوازده شب به خانه رسيدم.

پنج‌شنبه 13 مرداد 1379  |   2 جمادي‌الاول 1421            3 آگوست 2000

در منزل بودم.كارها را از دفتر آوردند. دربارة اخلاق هم براي نمازجمعه مطالعه‌كردم. اعلان شد، يك نفر يهودي ايراني اهل يزد – به نام موسي قصاب- به رياست‌جمهوري اسرایيل انتخاب شده است.[10] ظهر كاظم از خانه فائزه، غذا آورد: بزقُرمه. ديشب، ياسر غذا آورد: ساندويچ. عفت و فاطي، براي معالجه به لندن رفته‌اند.

جمعه 14 مرداد 1379   |  3 جمادي‌الاول 1421               4 آگوست 2000

ساعت دوازده، براي اقامه جمعه به دانشگاه تهران رفتم. خطبه‌اي راجع به تكبر و خطبه‌اي در مسایل روز ايرادكردم؛ با تأكيد بر فقرزدايي و سازندگي و حفظ آرامش و سرمايه‌گذاري مردم، براساس سياست اعلام شده رهبري و انتقاد از آمريكا، به خاطر تهديد فلسطيني‌ها.[11] محسن و فرزندانش و كاظم [مرعشی، برادرهمسرم]، همراهم بودند.

عصر آقاي محمد مطهري، [فرزند شهید مرتضی مطهری] آمد. در كانادا تحصيل مي‌كند. براي ديدار آمده است. دربارة نحوه تحصيل و نحوه زندگي‌شان، سئوالات زيادي كردم. دربارة شرايط جديد ايران هم مذاكره شد. تا شب مطالعه كردم. بولتن‌هايي در مورد وحدت احتمالي مجدد دوكُره و طرح «پارك انرژي‌هاي نو» و بررسي كتابي كه آقاي شجاع‌الدين ابراهيمي، [شاعر خراسانی] در جواب سمپاشي‌هاي تخريب‌كنندگان من، نوشته است.

در كشمير، دولت هند با حزب حركت المجاهدين، وارد مذاكره شده و سازمان ملل گزارشي دربارة خسارت‌هاي خشكسالي در ايران و تبعات آن داده است.

شنبه 15 مرداد 1379   |  4 جمادي‌الاول 1421                  5 آگوست 2000

مجمع [تشخیص مصلحت نظام] جلسه داشت. سياست‌كلي كوتاه‌كردن مراحل دادرسي و كم‌كردن موانع قطعيت قضا را تصويب‌كرديم.[12] آقاي خاتمي، [رییس‌جمهور]، در اين جلسه، براي جبران اظهاراتي كه در مورد اشكالات رسيدگي به پرونده قتل‌هاي زنجيره‌اي شده بود، صحبت كوتاهي كرد. بعضي‌ها آماده شده بودند كه اگر اظهارات ايشان نامناسب باشد، مقابله كنند كه چنين نشد. رهبري هم امروز صبح از طريق دفترشان به من پيغام داده بودند كه بگويم، «ايشان در تحرك بخشيدن به رسيدگي مؤثر بودند و در جريان كارها، گزارش‌ها را از طريق آقاي خاتمي مي‌گرفتند و دخالتي در امور پيگيري‌ها نداشته‌اند» و من گفتم. آقاي [مهدی] كروبي، [رییس مجلس] گفت، امروز عصر فراكسيون‌هاي مجلس جلسه دارند كه در مورد طرح اصلاح قانون مطبوعات، مذاكره كنند. مايل است، وضعي بشود كه احتياجي به طرح پيام رهبري در مخالفت با طرح پيش نيايد.

ظهر آقايان [عباس واعظ] طبسی، [محمد] يزدي، [احمد] جنتي، [علی‌اکبر] ناطق [نوری]، [قربانعلی] دُرّي [نجف‌آبادی] و [محمدعلی] موحدي كرماني، میهمانم بودند. از خطبه‌هاي جمعه من قدرداني كردند و نظر دادند كه رياست‌جمهوري آقاي [سیدمحمد] خاتمي، به نفع نظام اسلامي نبوده و مصحلت نيست كه تجديد شود، ولي طرح مشخصي براي جلوگيری ندارند و هنوز نظر رهبري را هم نمي‌دانند. به آقاي يزدي و آقاي جنتي گفته شد، در شوراي نگهبان دست از اختلافات‌شان بردارند؛ صورت خوبي ندارد. عصر اعضاي جامعه زينب آمدند. خانم [منیره] نوبخت، [عضو شوراي مركزي جامعه‌ زينب] گزارش داد و من هم دربارة فضایل زينب (س) و اهميت الگو بودن براي زنان مسلمان حرف زدم.

شب در مجمع [تشخیص مصلحت نظام] ماندم. مطبوعات چپ، تأكيد زيادي بر تصويب طرح مطبوعات دارند و رسانه‌هاي بيگانه هم آنها را تشويق مي‌كنند. آقاي [حسن] يوسفي اشكوري، امروز از سفر اروپا برگشت. بعد از كنفرانس برلين نيامده بود. حكم بازداشت دارد؛ دادگاه ويژه روحانيت، پس از چند ساعت، او را بازداشت كرد.

يكشنبه 16 مرداد 1379   |  5 جمادي‌الاول 1421               6 آگوست 2000

آقاي [محمدباقر] نوبخت، نماينده رشت در مجلس آمد. گفت، خطبه‌هاي جمعه اخير شما، تأثير زيادي در محافل مستقل سياسي و اقتصادي داشته و گزارش حوادث امروز مجلس را داد. گفت، در جلسه ديروز عصر، اختلافات حل نشد، ولي هيأت ریيسه طرح مطبوعات را از دستور بيرون آورد و امروز پيش از علني و رسمي شدن جلسه، آقاي [مهدی] كروبي، [رییس مجلس]،  با توضيحات زياد، نامه آيت‌الله خامنه‌اي را خواند كه نوشته‌اند، مسأله مطبوعات حساس است و قانون قبلي، بخشي از مشكلات را حل كرده و تغيير آن قانون فعلاً نه مشروع است و نه مصلحت.[13] نمايندگان تُند چپ و [حزب] مشاركت ناراحت شدند و پس از رسمي‌شدن جلسه و خوانده نشدن طرح در دستور جلسه، اكثرشان جلسه را ترك كردند و از رسميت انداختند، ولي پس از مدتي مراجعت كردند و با اخطارهاي مكرر آیين‌نامه‌اي، ریيس مجلس را وادار كردند كه نامه رهبري را در جلسه علني بخواند و از صدا[ی جمهوری اسلامی=رادیو] پخش شود؛ لابد به منظور اعلان به مردم كه آنها وظيفه خودشان را انجام داده‌اند و رهبري مانع كار شدند. در بين اخطارها، اخطار آقاي [رجبعلی] مزروعي، [نماینده اصفهان]، تُند بوده و گفته، رهبري چنين حقي ندارند و آقاي [محمد] رشيديان، [نماینده آبادان] هم تعبير موهني نسبت رهبري داشته و گفته، مي‌خواهم به آقاي خامنه‌اي تذكر شرعي بدهم و جمعي از نمايندگان با عصبانيت به او حمله كرده‌اند و مجلس متشنج شده است.[14] آقاي كروبي، از ولايت مطلقه خوب دفاع كرده و تشبيه به اقدامات مشابه امام كرده و جمعي از چپ‌ها هم با مشاركتي‌ها مخالفت كرده‌اند و عملاً دوم خردادي‌ها، دچار اختلاف و شكاف شده‌اند؛ گرچه در اين ميان، براي رهبري گران تمام مي‌شود و نيز عذرخواهي‌كرد از اينكه در انتخابات مجلس، به من اصرار كرده‌اند كه نامزد شوم و در عمل نتوانسته‌اند كار زيادي انجام دهند. گفت، حزب اعتدال [و توسعه]، هنوز در مورد انتخابات رياست‌جمهوري تصميمی نگرفته است.

آقاي [موسی] قرباني، نماينده قائنات آمد. ايشان هم ماجراي مجلس را شبيه آقاي نوبخت تعريف كرد و اضافه كرد، سخنان آقاي كروبي، در جلسه غيررسمي، راهنمايي بود براي چپ‌ها كه در جلسه رسمي تذكر بدهند. آقاي نوبخت هم گفت، اظهارات آقاي كروبي در جلسه غيررسمي خوب نبود. آقاي قرباني، نگران ادامه پيگيري مشاركتي‌ها است. براي تأسيس دانشگاه آزاد اسلامي در قائن استمداد كرد.

آقاي مسيح مهاجري، [مدیرمسئول روزنامه جمهوری اسلامی] آمد. از خطبه‌هاي جمعه من قدرداني كرد و از اقدام قاطع آيت‌الله خامنه‌اي در مورد طرح مطبوعات، اظهار خوشحالي نمود و لزوم پيگيري اين سياست را تأكيدكرد و براي منصرف‌ساختن آقاي خاتمي از رياست‌جمهوري آينده -كه آن را به صلاح  نمي‌داند- چاره‌جويي نمود و خواست بفهمدكه من آمادگي نامزد شدن را دارم يا نه كه جواب منفي شنيد.

آقاي دكترعلي لاريجاني، [رییس سازمان صدا و سیما] آمد. از بحث‌هاي امروز مجلس، ابراز رضايت كرد و پيشنهاد داشت كه موج پيام حمايت از اقدام رهبري برپا شود و مجلس خبرگان هم بيانيه بدهد. گفت، سياست صداوسيما اين است كه تشنج‌خواهي مشاركتي‌ها را علني‌تركنند و بوق‌هاي تبليغاتي عليه اقدام رهبري در سطح جهان فعال مي‌شود و بايد در داخل اجازه مخالفت رسانه‌ها را نداد.

بلافاصله پس از حوادث مجلس،گزارش‌ها و تحليل‌هاي خارجي عليه اقدام رهبري آغاز شد. تقريباً همه خبرگزاري‌هاي مهم، آن را به عنوان سركوب آزادي‌ها در مجلس و حمايت از جناح راست تفسير كردند و بي‌سابقه خواندند. علي كشتگر، از سران كمونيست‌ها، آن را تشبيه به توپ بستن مجلس توسط محمدعلي‌شاه قاجاركرد. امشب پيام تأييد آقاي [احمد] جنتي و نيز شوراي نگهبان و بسيج دانشجويي دانشگاه تهران منتشر شد و ادامه خواهد يافت. مصاحبه‌هاي زيادي از نمايندگان از صداوسيما پخش شد و نوعاً در تأييد و حتي آقاي رشيديان هم تأييدكرد؛ مثل اينكه ترسيده است.

دوشنبه 17 مرداد 1379   |  6 جمادي‌الاول 1421              7 آگوست 2000

سردار [حسین] علایي، [مدیرعامل مصلای امام خمینی] آمد. از توجه و كمك‌هاي من به ساختمان مصلاي تهران تشكر نمود و در مورد كناره‌گيري از رياست ستاد مشترك سپاه به دليل اختلاف نظر با فرماندهي سپاه توضيح داد. آلبوم عكس‌هاي برنامه بازديد از مصلا را آورد. [آقای عیسی کلانتری]، وزيركشاورزي و مهندس مفيدی، مسئول صنايع نيشكر اهواز آمدند. گزارش كار و مشكلات را دادند و از عدم توجه جدي ریيس‌جمهور و بانك‌ها به نياز‌هاي اعتباري‌ و نيز جوسازي جمعي از نمايندگان خوزستان عليه طرح با استفاده از مسأله شورشدن آب آبادان شكايت كردند و گفتند، متأسفانه خشكسالي شديد، با «مَدّ كبير» توأم شده كه معمولاً هر شانزده سال يك بار اتفاق مي‌افتد. توضيحاتي دربارة خسارت‌هاي بي‌حساب خشكسالي دادند.

عصر دكتر [احمد] احمدي، [عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی] آمد و از بي‌عملي شوراي عالي انقلاب فرهنگي و نيز ركود اقتصادي و عقب‌رفت امور كشور در سه سال دولت، انتقاد داشت و گفت، در دانشگاه وضع عقب رفته و شكايت داشت، از اينكه او را به جلسه مديران دانشگاه‌ها در دفتر ریيس‌جمهور كشانده بودندكه در حضور آنها، اعلان شركت در انتخابات شود.گفت، در دانشگاه جناح‌گرايي دوم خردادي‌ها شديد است. از اينكه احتمالاً چهار سال ديگر، كشور بخواهد دست اين جناح باشد، اظهار نگراني‌كرد و گفت، مشغول تهيه كتابي در موضوع فلسفه، در جواب مسایل مهم منفي فلسفه غرب است.

آقاي [محمد] نيازي، ریيس دادگاه نظامي [= سازمان قضايى نيروهاى مسلح] آمد. از مديريت جلسه مجمع [تشخیص مصلحت نظام] تشكر كرد كه عليه او مطالبي گفته نشد و از نحوه برگزاري دادگاه قتل‌هاي زنجيره‌اي اظهارنگراني‌كرد و از آقايان خاتمي و [حمید] سرمدي و عباد [= علی ربیعی] به خاطر اقدامات مداخله‌جويانه جناحي در مسأله قتل‌ها[ی زنجیره‌ای] انتقاد داشت.

بيانيه‌هاي زيادي در حمايت از اقدام رهبري و مجلس، در مورد طرح مطبوعات و محكوم كردن مخالفان آن نامه، صادر شده و جمعي از دانشجويان بسيجي، جلوي مجلس تحصن كرده‌اند. در آبادان و محلات، عليه آقايان [محمد] رشيديان و [علی‌اصغر] هادي‌زاده تظاهرات شده است.

سه‌شنبه 18 مرداد 1379   |  7 جمادي‌الاول 1421               8 آگوست 2000

آيت‌الله [حسینعلی] منتظري، در جواب چهار سئوال [بخش فارسی رادیو بی بی سی] B.B.C به صورت مكتوب، در مورد دخالت آيت‌الله خامنه‌اي در امور مجلس، حرف‌هاي تُندي زده‌اند و عمل رهبري و نيز ولايت‌مطلقه را محكوم كرده و گفته‌اند، رهبري بايد فقط نظارت داشته باشد. همزمان وزارت امور خارجه آمريكا، اقدام رهبري را محكوم كرده است. به نظر مي‌رسد، اين‌گونه اقدامات اوج بگيرد.

آقاي [علی‌اکبر] احمديان، ریيس ستاد مشترك سپاه، همراه آقاي [علی] فدوي، از نيروي دريايي سپاه آمدند. براي تأمين ارز طرح‌هاي حساسي كه با چين، روسيه و كره شمالي دارند، استمداد كردند. آقاي [حسن] خليليان، [مشاور وزیرکشور و] فرماندار سابق قم آمد. از فشل‌بودن مديريت در قم و نيز در استانداري تهران گفت و گزارشي داد از اقداماتي كه براي سامان دادن به ايثارگران در سمت مشاورت وزارت كشور [انجام داده است].

آقاي دكتر [حميد] ناظمان، [استاد اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی] آمد. گفت، طرحي براي ساخت اتومبيل كه با باطري كاركند، دارد و دربارة پيگيري آن مشورت كرد. گفتم، اگر اقتصادي باشد، قابل اجراست و من هم مساعدت خواهم كرد. از كارهاي مهم دولت سازندگي قدرداني كرد و گفت، افراد آگاه و باسواد، ارزش زيادي براي آن دوره در تاريخ ايران قائل‌اند. عصر عقد ازدواج دختر مهندس [عبدالحسین] هراتي را بستم؛ در تنظيم كتاب ميراث سازندگي، تلاش زيادي كرده است.

آقاي [سید ابوالحسن] نواب، از مديريت حوزه [علمیه] قم آمد. گزارشي از اقدامات مركز خدمات حوزه به طلاب داد. از وام و كالاهاي ضروري و … و طرحي براي دوران پيري اهل علم و بازنشستگي و اعزام طلاب از حوزه به روستاها و مناطق مورد نياز آورد. از خطبه‌هاي اخير جمعه تمجيد كرد و خواست كه براي آگاهي طلاب، وقت صرف كنم. امروز بازاريان و دانشجويان، مقابل مجلس تظاهرات داشتند و فشار زيادي را به مجلس آوردند. در بسياري از شهرها، عليه نمايندگان مخالف دستور رهبري، تظاهرات شده است.

عفت و فاطي از لندن تلفن كردند. دكتر عفت گفته، بستري شود، معده را جراحي كند براي مشكل سرفه؛ گفتم عجله نكند. شب در دفترم ماندم.

چهار‌شنبه 19 مرداد 1379   |  8 جمادي‌الاول 1421           9 آگوست 2000

بيانيه‌ها و پيام‌ها در حمايت از اقدام رهبري و اخراج طرح مطبوعات از دستور مجلس زیاد است و موافقان طرح منفعل شده‌اند. در مقابل، نهضت‌آزادي و مجمع پيروان خط امام، بيانيه در مخالفت با حذف آن از دستور داده‌اند و احمدآقا- فرزند آیت‌الله منتظري- با راديو ضدانقلاب در لس‌آنجلس مصاحبه كرده و عليه رهبري حرف زده و گفته، اكنون روشن شد كه بسياري از فشارها، از طرف خود آقاي خامنه‌اي بوده؛ منجمله فشار براي حصر.

به آقاي ابراهيم اميني، [رییس دبیرخانه مجلس خبرگان] گفته شده، از طرف مجلس خبرگان هم بيانيه صادر شود كه نشد. آقاي اميني مشورت كرد، براي تكذيب خبر كذبي كه روزنامه شرق‌الاوسط داده، مبني براينكه مجلس خبرگان در جلسه مخفي خود، آقاي [سیدمحمود] هاشمي‌شاهرودي را به عنوان جانشين رهبري انتخاب كرده؛ گفتم، آن روزنامه بي‌اعتبار است و معمولاً خبر جعل مي‌كند و ارزش اينكه خبرگان جواب آن را بدهند، ندارد، ولي به نحوي بايد تكذيب شود، چون راديو اسرایيل خوانده است.

دكتر [محمدعلی] هادي، [معاون حقوقی و کنسولی وزارت امور خارجه] آمد. از اقداماتش براي روان‌شدن گذرنامه ايرانيان مقيم خارج و ويزاي خارجيان و مسایل سربازي و ازدواج ايراني‌هاي مقيم خارج داشته‌اند، گزارشي داد و خواست كه در سخنراني روزشنبه، راجع به آنها مطلبي بگويم. آقاي [سیدحسین] هاشمي، نماينده ميانه در مجلس آمد و گزارشي از مسایل جاري مجلس داد و گفت، نمايندگان مشغول امضاي نامه‌اي خطاب به ملت در توضيح مسايل اخير مجلس‌اند و ممكن است، تحريك‌آميز باشد. دعوت كرد كه براي مراسم بزرگداشت شهداي ميانه به آنجا بروم.

اخوي محمد، [معاون اجرایی رییس‌جمهور] آمد و گفت، در سفر آقاي [سیدمحمد] خاتمي به كردستان، استقبال مردم كمتر بوده و ضمناً نمايندگان كردستان، در سخنراني‌هاي مقدماتي در اجتماعات، طلبكاري كرده‌اند و از اينكه دولت به وعده‌هاي انتخاباتي در موردكردستان عمل نكرده، انتقاد نموده‌اند.گفت، آقاي خاتمي در جلسه هیأت دولت گفته كه هنوز معلوم نيست، نامزد رياست‌جمهوري شود و اظهاراتش بنا به مصالحي بوده است.

عصر دكتر [محمدصادق] محفوظي، [ریيس‌جامعه اسلامى پژوهشگران] و آقاي برادران آمدند. گزارش تهيه كتابي براي پاسخ‌گويي به سمپاشي‌هاي ضدانقلاب و چپ‌ها عليه دولت سازندگی را دادند. پيشنهاد انتشار روزنامه مستقلي دارند. براي تأمين وام استمداد كردند. دربارة انتخابات رياست‌جمهوري بحث كردند و پيشنهاد پيدا كردن رقيب مؤثر براي آقاي خاتمي را دادند. آقاي مرتضي قرباني، [مشاور رییس‌جمهور در امور ایثارگران و فرمانده سابق  لشكر ويژه 25 كربلا] آمد. گزارشي از اقدامات براي امور معيشتي ايثارگران در اصفهان را داد و خواستار كمك، براي استفاده از رانت‌هاي دولتي براي ايثارگران شد. به خانه آمدم. فائزه شام تهيه كرده بود.

پنج‌شنبه 20 مرداد 1379   |  9 جمادي‌الاول 1421          10 آگوست 2000

تا عصر در منزل مطالعه مي‌كردم. عصر در يكي از ساختمان‌هاي سعدآباد، با آقاي ياسر عرفات، [رییس حکومت خودگردان فلسطین] ملاقات داشتم.[15] خواستم كه توضيحي در مورد كمپ ديويد دوم و برنامه‌هاي بعد بدهد.گفت، مقدمات‌كار اجلاس كمپ‌ديويد آماده نبود و مذاكرات از صفر شروع شد و پنج موضوع در دستور بود: قدس، مرز، آب، آوارگان و شهرك‌ها؛ ولي عملاً عمده وقت، صرف قدس شد و به توافقي نرسيديم و بقيه ناتمام ماند. آمريكا به نفع اسرایيل پيشنهاد داد و گفت كه توليت اماكن مذهبي بيت‌المقدس از فلسطيني‌ها باشد، ولي حاكميت شهر و اماكن با اسرایيل باشد و در چند محله شهر هم فلسطيني‌ها، حاكميت اداري داشته باشند كه پذيرفته نشد.

گفت، مجلس فلسطين تصويب كرده كه در شهريور يك‌طرفه دولت مستقل با مركزيت بيت‌المقدس اعلان شود و مصمم‌ايم كه عمل كنيم، مگر اينكه مجلس پس بگيرد. خواست كه ايران به عنوان ریيس‌كنفرانس اسلامي، اجلاس سران و يا اجلاس وزراي امورخارجه و يا اجلاس سران كميته قدس را تشكيل دهد. با هم مصاحبه كوتاهي با خبرنگاران داشتيم. سئوال‌هاي زيادي، ضمن مذاكرات نمودم كه به همه پاسخ داد.

تا شب در منزل مطالعه وكاركردم.  امروز هم در بعضي شهرها، تظاهرات در حمايت از اقدام رهبري در مورد مجلس بود. بعضي گروه‌هاي دانشجويي هم بيانيه داده‌اند و از مجلس خواسته‌اند كه لايحه طرح مطبوعات را پيگيري نكنند. عملاً بعضي از گروه‌ها و افراد، صريحاً در مخالفت با رهبري حرف مي‌زنند و در رسانه‌هاي غربي هم روي اين موضوع و نيز بازداشت يهودي‌ها و [حسن] يوسفي [اشکوری][16] و [احمد] زيدآبادي[17]، [روزنامه‌نگار] و تعطيلی [روزنامه] بهار و … انتقادهاي شديدي دارند و صريحاً رهبري را به عنوان مسئول اينها معرفي مي‌كنند.

علي‌رغم خشكسالي شديد، در خراسان و سمنان، سيل شديد  و خرابي داشته‌ايم. در تركيه، بين نخست‌وزير و ریيس‌جمهور اختلاف افتاده؛ [آقای بولنت اجویت]، نخست‌وزير مي‌خواهدكاركنان مذهبي دولت را اخراج كند و آقاي [احمد نجدت] سزر، مخالف است.

جمعه 21 مرداد 1379  |   10 جمادي‌الاول 1421            11 آگوست 2000

در خانه بودم. وقت با مطالعه و استراحت‌گذشت. ظهر، ياسر و مهدي و مريم و ليلی بودند و شب، محسن و بچه‌هايش. اكثر ائمه‌جمعه، دستور رهبري در مورد [مسکوت‌ماندن] طرح [اصلاح قانون] مطبوعات و اقدام مجلس به حذف از دستور را ستايش‌كرده و به افرادي از نمايندگان كه مخالفت كرده‌اند، تاخته‌اند و رسانه‌هاي بيگانه، مستقيماً به رهبري حمله مي‌كنند.

در كشمير، حزب ‌المجاهدين[18] كه آتش‌بس اعلان كرده بود، به خاطر عدم تحقق انتظاراتش از سوي هند، اعلان تجديد مبارزات مسلحانه كرده و انفجاري هم با تلفات زياد انجام داده و تهديد به انفجار بزرگتر در هند كرده است. در عربستان سعودي، زندانيان يك زندان، در يك اقدام كم سابقه شورش كرده‌اند و خواستار بهتر شدن وضع خود هستند. اخيراً عفو بين‌الملل، گزارشي در مورد وضع بد زندانيان در سعودي داده كه بي‌تأثير نيست. روز چهارشنبه هم در يك منطقه آمريكايي و انگليسي‌نشين عربستان، تيراندازي صورت گرفت كه انعكاس وسيعي داشت.

امروز با محسن، [مدیر دفتر نشر معارف انقلاب]، در مورد كيفيت راه‌اندازي مركز اسناد، كتابخانه و موزه رياست‌جمهوري رفسنجان و نيز انتشار صورت اموال خانواده كه در زمان رياست‌جمهوري به قوه قضایيه داده‌ايم، مذاكره كرديم. با توجه به شايعاتي كه در مورد ثروت ما توسط دشمنان در داخل و خارج رواج يافته، با اعلان دارايي‌ها كه با تأييد رییس  قوه قضایيه در نمازجمعه، شايعات را خنثي مي‌كند و باعث تعجب دنيا مي‌شود كه در مدت بيست سال، از دارايي ما كاسته شده و مقدار آن هم قابل توجه نيست. با بحث اصل 142 [قانون اساسی] كه اخيراً مطرح شده، فرصت خوبي است.[19]

شنبه 22 مرداد 1379    |  11 جمادي‌الاول 1421             12 آگوست 2000

پيش از ظهر،كميسيون زيربنايي [مجمع‌تشخيص مصلحت نظام] جلسه داشت. سياست‌هاي‌كلي ارتباطات را تكميل كرديم. نيروهاي مسلح و صداوسيما، ‌خواستند مستقل باشند كه در مواردي پذيرفته نشد. به دكتر [محسن] نوربخش، [رییس‌کل بانک مرکزی] گفتم، به خواست سپاه در مورد اعتبارات اسنادي توجه كنند. عصر در وزارت امور خارجه، در جمع سُفرا و كارداران، در مورد تهديدهاي نظام سخنراني‌كردم.[20] پاسخ به سئوالات را در برنامه گذاشته بودند كه نپذيرفتم.

شب به خانه آمدم. فائزه شام آماده كرده بود. مونا، [دختر فائزه] گفت، براي آموزش خبرنگاري به روزنامه ايران مي‌رود. مصاحبه مي‌خواست كه نپذيرفتم. آمريكا، بعد از مدتي توقف، بمباران هوايي عراق را از سرگرفت و اين بعد از سفر ریيس‌جمهور ونزوئلا به عراق است كه به عنوان مسأله نفت اتفاق افتاد و اولين سفر يك ریيس‌جمهور به عراق، بعد از جنگ كويت است.

يكشنبه 23 مرداد 1379   |  12 جمادي‌الاول 1421           13 آگوست 2000

براي بازديد از برنامه‌هاي فرزندان شهيد، به اُردوگاه طوباي بنيادشهيدكرج رفتيم. هفت كلاس يك هفته‌اي در مورد خدمات روزنامه‌نگاري، عكاسي، شعر، قصه و خوشنويسي داير بود. با دانش‌آموزان هر كلاس مذاكره و احوال‌پرسي كردم و سئوالاتي از وضع درس و كار و حال‌شان پرسیدم. سپس در جمع آنها، پس از گزارش آقاي [محمدحسن] رحيميان، [رییس بنیاد شهید]، در عظمت مقام شهيد و حقوق خانواده‌هاي شهدا و موقعيت ممتاز تحصيلي فرزندان سخنراني كردم.[21]

به دفتر رفتم. عصر آقاي [محمدصادق] صالح [الحسینی] لبناني، مشاور وزير ارشاد آمد. پيشنهاد مصاحبه‌اي دربارة  تاريخ انقلاب داشت كه پذيرفتم. قصد توليد كتابي از اين راه دارد. براي جلوگيري از محكوم شدن آقاي [عطاءالله] مهاجراني، [وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی] استمدادكرد؛ اخيراً دربارة مصارف [سود] وجوه حج و عمره، به دادگاه احضار شده است. از وضع كشور اظهار نگراني كرد.

دكتر [حسن] روحاني، [دبیر شورای عالی امنیت ملی و رییس مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام] آمد. دربارة مركز تحقيقات و استعفاي احتمالي آقاي [غلامرضا]  فروزش، [معاون مرکز تحقیقات استراتژیک] و جانشيني او صحبت شد. گفت، آقاي خاتمي، [رییس‌جمهور]، به ايشان گفته است كه قصد نامزدشدن ندارد و اعلام نامزدي براي قطع بحث‌ها  و نيز به ميدان آمدن زودهنگام نامزد راست‌ها بوده است. گفت، از آقاي [کمال] خرازي، [وزیر امورخارجه] شنيده كه رهبري به آقاي خاتمي‌گفته‌اند، اگر بناست جداً نامزد شود، رهبري شرايطي دارند. شوراي عالي امنيت ملی، از او خواسته كه براي حل مشكلات فيمابين، به عراق سفر كند، ولي نپذيرفته. آقاي خرازي هم نپذيرفته است. دربارة عوارض رودرويي تُندروهاي چپ با رهبري بر سر مسأله اصلاحات و نيز حذف طرح [اصلاح قانون] مطبوعات و خطرهاي ناشي از آن صحبت كرديم.

دفتر تحكيم وحدت، تاكنون چند بيانيه در مخالفت داده و به آقاي [مهدی] كروبي، [رییس مجلس]  هم اهانت‌كرده و شبنامه‌ها هم درگوشه وكنار پخش مي‌شود. شب در مجمع [تشخیص مصلحت نظام] ماندم.

دوشنبه 24 مرداد 1379   |  13 جمادي‌الاول 1421          14 آگوست 2000

براي مراسم تشیيع جنازه 300 شهيدي كه اخيراً در جبهه‌ها پيدا شده، به مجلس رفتم. آقاي كروبي، [رییس مجلس] صحبت كرد و با اشاره، جواب انتقادات دفتر تحكيم وحدت و ديگران را داد و گفت، وامدار گروه‌هاي سياسي نيست. به آقاي بهزاد نبوي، [نایب رییس مجلس] و جمعي از اعضای هيأت ریيسه كه به استقبال و بدرقه آمده بودند، گفتم كه اگر از اين منازعات جلوگيري نكنند، به جاي بدي خواهد رسيد.

آقاي دكتر [جواد] گرجي آمد. براي روشن شدن وضعيت زمين‌ خود در كرج كه از ابتداي پيروزي انقلاب در طرح قرارگرفته است، استمدادكرد. آقاي [سعید] فائقي، [معاون فنی و امور فدراسیون‌های سازمان تربیت‌بدنی] آمد وگفت، جمع زيادي از اهل نظر، امروز مشي مناسب وضع كشور را همان سياست‌هاي دولت سازندگي مي‌دانند و بنا دارند براي پيگيري آن، حزبي تأسيس كنند. خواست كه كمك‌شان كنم وگفت، نه سياست‌هاي رهبري و نه سياست‌هاي آقاي خاتمي، افاقه‌اي نمي‌كنند.

[آقاى محسن قائمى‌نسب، مدیر رادیو معارف و] مسئولان شبكه راديويي معارف قم آمدند. برنامه‌هايشان را توضيح دادند و از من كمك فكري ‌خواستند. معتقدند، خيلي‌خوب جا افتاده است. عصرآقاي [اسدالله] بادامچيان آمد. خطرات تحركات دوم خردادي‌ها و شخص آقاي [سیدمحمد] خاتمي و ضررهاي احتمالي تجديد انتخاب ايشان را گفت و خواستار وجود سياست روشن از سوي رهبري و تأسيس حزب نيرومند و متحدشدن نيروهاي ارزشي شد.

در رسانه‌هاي داخلي و خارجي و اظهارات گروه‌ها، انتقادات زيادي به صورت مستقيم و غيرمستقيم از اقدامات رهبري در مورد اصلاحات و مطبوعات مي‌شود كه در انقلاب بي‌سابقه است. در مقابل هم تأييدات زيادي از نيروهاي ارزشي مي‌شود؛ منجمله در مراسم تشيیع جنازه امروز.

يك زيردريايي -كروسك – بزرگ روسيه در درياي بارنتز، در شمال به گل نشسته و آسيب ديده است. 116 سرنشين دارد و احتمال برخورد با شيء خارجي و شايد زيردريايي آمريكايي كه براي كنترل مانور روس‌ها در منطقه بوده، مطرح است. جان سرنشينان در خطر است. زيردريايي اتمي است و خطر نشت اورانيوم هم هست.[22]

آقاي [هادی] مروي، معاون اول قوه قضایيه، در مصاحبه‌اي گفته كه تعطيلي مطبوعات و بازداشت روزنامه‌نگاران، سياست‌كلي قضايي نيست و بسياري از قضات، با اين تفسير قانون موافق نيستند و نظر بعضي از قضات است.

سه‌شنبه 25 مرداد 1379   |  14 جمادي‌الاول 1421           15 آگوست 2000

اظهارات آقاي مروي، موجي از خوشحالي در بين دوم خردادي‌ها ايجاد كرده و امروز اظهارات فراواني از رسانه‌هاي خارجي و داخلي‌شان، در استقبال از اين اظهارات آمده و جناح مقابل را نگران كرده است.[23] آقايان [محمدرضا] عباسي‌فرد و [حسن] دانایي‌‌فر، براي امور مالي و اداري دبيرخانه [مجمع تشخیص مصلحت] آمدند. آقاي [کرامت‌الله] عمادي، نماينده سميرم آمد و انتقاداتي به دوم خردادي‌هاي مجلس و دولت داشت وگفت، خشكسالي و آفت، خساراتي در حدود 17 ميليارد تومان به كشاورزي سميرم واردكرده و براي حل مشكل مردم استمداد كرد.

آقاي [عطاءالله] مهاجراني، وزير [فرهنگ و] ارشاد [اسلامی] آمد. مداركي براي اثبات قانوني بودن تصرفات از سود سپرده‌هاي عُمره و حج ارایه داد. به خاطر نظر [سازمان] بازرسي‌كل‌كشور مبني بر تخلف، او را به دادگاه احضار كرده‌اند و فكر مي‌كنند كه اين رسيدگي سياسي براي فشار بر استعفا است و گفت، با اينكه بناي قطعي داشته كه تا مهر كنار برود، با مطرح شدن دادگاه، استعفا نخواهد داد، تا نتيجه دادگاه روشن شود و گفت، آقاي [سیدمحمد] خاتمي به او پيشنهادكرده، معاونت فرهنگي [رییس‌جمهور] را قبول‌كند و او نپذيرفته و مايل نيست در دولت بماند و نظرش اين است كه آقاي خاتمي در انتخابات شركت نكند، چون اگر اين وضع ادامه يابد، كشور خيلي عقب مي‌ماند و بايد كسي حضور يابد كه با رهبري هماهنگ باشد. توقع دارد كه مشكل دادگاهي‌شدن او را حل‌كنيم. به لاريجاني‌ها هم همين حرف‌ها را زده است. ضمناً گفت، اگر دادگاه تشكيل شود، در مورد ديگران كه از همين رويه از پول‌هاي سپرده استفاده كرده‌اند، خواهدگفت؛ مثل وزراي سابق ارشاد و نيز آقاي [سیدمحمود] هاشمي‌شاهرودي، [رییس قوه قضاییه] و آقاي [علی] رازيني.

عصر آقاي علي لاريجاني، [رییس سازمان صدا و سیما] آمد و گفت، ریيس دادگستري تهران و قضات مربوط به روزنامه‌ها، از حرف‌هاي آقاي [هادی] مروي، [معاون اول قوه قضاییه]، عصباني‌اند و به آقاي شاهرودي كه در مشهد است، شكايت شده و او گفته است كه آقاي مروي، حرف خودش را زده و اين سياست قوه قضایيه نيست و به او تذكر داده شده كه حرف خود را اصلاح كند.گفت، روند جاري مطلوب نيست و كشور به سوي بحران پيش مي‌رود و رهبري هم مستقيماً درگير شده‌اند و حملات به رهبري زياد شده و نهضت آزادي، دوشنبه ميتينگ اعلان كرده است. خبر [غرق‌شدن] زيردريايي روسيه، انعكاس وسيعي دارد.

چهار‌شنبه 26 مرداد 1379  |   15 جمادي‌الاول 1421        16 اگوست 2000

آقاي [علی] وكيلي، ریيس مركز تحقيقات وزارت نفت آمد. نمونه‌هايي از تحقيقات به ثمر رسيده و مواردي از همكاري‌های مؤثر با دانشمندان روسيه را گفت. از وضع راكد كشور انتقادكرد و گفت، سياست قفل‌زدن به تلاش‌ها حاكم است. نمونه آن را پرداخت نشدن ارز مورد نيازشان -كه در كميسيون ويژه تصويب شده- ذكركرد.

آقاي [علی] شمس‌اردكاني، [مدیرعامل سابق منطقه آزاد قشم] آمد. از اُفت سرمايه‌گذاري گفت. خطر مهم اقتصاد را در اين مي‌داند. از ماليات‌هاي ضدسرمايه‌گذاري و توليد انتقادكرد و از آزارهايي كه نسبت به نيروها وكارهاي مؤثر رواج دارد و باعث دلسردي شده و نمونه‌ را مزاحمت‌هايي در مورد كار خود ياد كرد. در ساحل خليج فارس، كنار بندر طاهري، اسكله‌اي  براي صادرات مواد سنگين وزن و كم ارزش مثل خاك و شن و آهك و كلينكر و … مي‌سازند؛ كارشكني‌هايي را ذكركرد و خواست در مجمع [تشخیص مصلحت نظام]، فكري بكنيم.

آقاي [محمود] گلزاري[24]، روان‌شناس [و استاد دانشگاه علامه طباطبایی] آمد. پيشنهادهایی براي بحث اخلاق در نمازجمعه‌ام داشت. عصر مسئولان «[جمعیت] تعاون اسلامي» [مجتمع فرهنگى و آموزشى رستگاران] آمدند. آقاي [محمدحسن] مشكات، گزارشی از خدمات‌شان در مناطق مرزي و محروم داد؛ از تأسيس مدارس و ايجاد اشتغال و … [25].  جمعي از روحانيون كه براي خدمت در اين مراكز، از قم هجرت كرده‌اند، آمدند. برايشان در مورد آموزش، هجرت براي انسان سازي، تبليغ و رجعت صحبت‌كردم.[26] در رسانه‌ها، بحث بر سر مطبوعات و اصلاحات و حكم رهبري ادامه دارد.

زيردريايي روسيه، هنوز نجات نيافته است. روسيه با تأخير زياد، پيشنهاد كمك غرب را پذيرفت و امروز زيردريايي ژرف‌پيماي انگليسي با هواپيما به نروژ منتقل شد كه به درياي بارنتز به كمك زيردريايي كورسک برود كه با 116 سرنشين به گل نشسته. آقاي [ولادیمیر] پوتين، [رییس‌جمهور روسیه]، وضع را بحراني اعلان كرد. در ايران هم، هلي‌كوپتري پس از برخاستن از سكوي پارس جنوبي، در دريا سقوط كرده و چند نفر مفقودند.

پنج‌شنبه 27 مرداد 1379  |   16 جمادي‌الاول 1421     17 آگوست 2000

در منزل بودم. وقت با مطالعه كتابي‌كه آقاي شجاع الدين ابراهيمي، شاعر مشهدي که با جمع‌كردن مقالات اخير، براي جواب به سمپاشي‌هاي مخالفان نوشته است و نيز تقويت زبان انگليسي و خواندن بولتن‌ها و جرايد و اصلاح نمايه‌هاي تفسير راهنما گذشت.

نامه‌اي از سوي شخصي به نام كامران، از مشهد به دفترم فاكس شده كه بوي توطئه مي‌دهد. به آقاي [عباس واعظ] طبسی، [تولیت آستان قدس رضوی] در مشهد، تلفني گفتم، دربارة اين شخص كه در مشهد است، تحقيق شود. شب، ايشان جواب دادند كه رديابي شده، در مشهد است و فعاليت‌هایي دارد. بايد [وزارت] اطلاعات نتيجه را بدهد؛ مي‌تواند شبيه كار نوارسازان باشد. محسن هم آمد. راجع به همين موضوع بحث شد. قرار بود به وزارت اطلاعات ارجاع داده شود كه ترجيح داديم تا رسيدن جواب مشهد، صبر كنيم.

شايعة دروغ جانشين رهبري شدن آقاي [سیدمحمود] هاشمي‌شاهرودي وسعت يافته و امروز خانم اعظم طالقاني، در اردوي دانشجويي، آن را مورد حمله و انتقاد قرارداده؛ به عنوان اينكه آقاي شاهرودي، معاود عراقي است و اموالي در خارج دارد و سابقه انقلابي ندارد. قرار بود، آقاي ابراهيم اميني، [رییس دبیرخانه مجلس خبرگان] تكذيب كنند كه نكرده‌اند؛ به ايشان تلفني تذكر دادم كه اقدام كنند.

حادثه زيردريايي روسيه، هنوز تمام نشده و از نروژ و انگليس، براي كمك اقدام شده است. آمريكا، اخبار نجات يافتن دو خلبان ايراني توسط كشتي‌هاي آمريكا را تكذيب كرد. اظهارات صريح ملي‌گراها در مخالفت با اقدام رهبري براي كنار گذاشتن طرح [اصلاح قانون] مطبوعات، ادامه دارد و بي‌سابقه است.

جمعه 28 مرداد 1379   |  17 جمادي‌الاول 1421          18 آگوست 2000

عفت و سارا و علي و محمد، ساعت سه بامداد، از سفر معالجه به لندن بازگشتند. خوشحال شدم. در خانه بودم؛ با استراحت و مطالعه. ظهر بچه‌ها جمع بودند. انتشار بيانيه‌هاي گروه‌ها در مخالفت با راكد شدن طرح [اصلاح قانون] مطبوعات ادامه دارد و مراكز مجهولي، براي فردا، اجتماع در بهارستان اعلان كرده‌اند و خارجي‌ها به آن دامن مي‌زنند.

آقاي [رضا] استادي، سخنگوي شوراي نگهبان، چند روز پيش گفت، ادامه نمايندگي نمايندگان مجلس، احتياج به ادامه شرايط دارد و اگر تشخيص داده شود كه فاقد صلاحيت‌اند، نمايندگي را از دست مي‌دهند. اين اظهارات، براي نمايندگان مجلس، خيلي گران آمد و اعتراضات زيادي كردند و از آقاي [مهدی] كروبي، [رییس مجلس]  هم انتقاد شد كه چرا سكوت كرده است. امروز آقاي [احمد] جنتي، [دبیر شورای نگهبان]، در نمازجمعه [تهران]، همان حرف آقاي استادي را تكرار كرد و خارجي‌ها هم تحريكاتي در مقابل اين حرف جديد دارند.

چند روز قبل در مجلس، دو طرح در مورد تغيير و تفسير دو قانون مطرح شد؛ براي جلوگيري از اقدام قوه قضایيه عليه مطبوعات. در محافلي مطرح مي‌شود كه اين اقدام مجلس، براي تصويب چيزي بدل از طرح اصلاح قانون مطبوعات است و مخالفت با رهبري فرض مي‌شود.

شنبه 29 مرداد 1379   |  18 جمادي‌الاول 1421            19 آگوست 2000

آقاي [غلامرضا] فروزش، [معاون مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام] آمد.گزارشي از وضع مركز تحقيقات و اشكال در رفتار بعضی داد و اجازه خواست، به خاطر مسئوليت‌هاي ديگر، از معاونت كناره‌گيري كند و مشاورت داشته باشد. چند هفته پيش، آقاي [حسن] روحاني، [رییس مرکز تحقیقات استراتژیک]، به ايشان گفته، شرط ادامه معاونت اين است كه هفته‌اي سي ساعت در مركز باشد كه نمي‌تواند. از اوضاع سياسي و اقتصادي كشور اظهار نگراني كرد و براي پذيرفتن نایب‌ریيسي شوراي شهر تهران كه به او پيشنهاد شده است، مشورت كرد

آقاي [یدالله] طاهرنژاد، نماينده سابق نوشهر [و عضو شورای مرکزی حزب کارگزاران] آمد.گفت، بخشي از چپ‌ها، منجمله آقاي بهزاد نبوي، [نایب رییس مجلس] و دوستانش، به اين نتيجه رسيده‌اند كه مقابله با شما، به ضرر خودشان و مملكت و اصلاحات و مجلس تمام شده و بايد جبران شود و وقت ملاقات مي‌خواهند. گفت، مقابله واضح با رهبري در مسأله اصلاحات و طرح مطبوعات، به شفاف شدن مواضع مي‌رسد و شايد به آنجا منتهي شود كه رهبري هم مثل ساير مسئولان، پاسخگو باشند. گفتم، هم‌اينك رهبري در مقابل مجلس خبرگان، بايد پاسخگو باشند،گرچه خبرگان پاسخ‌خواه نيست. خواست‌كه من استقلال خود را حفظ كنم و به جناحي تمايل پيدا نكنم.

آقاي [محمود] واعظي، [معاون بین‌الملل مركز تحقيقات استراتژيك مجمع تشخیص مصلحت نظام]، همراه محققان بخش سياست خارجي مركز تحقيقات آمد؛ كميته‌هاي اروپا، خاورميانه، آسيا و آسياي ميانه و قفقاز و روسيه و جهاني‌شدن. طرح‌هاي خود را توضيح دادند؛ تشويق‌شان كردم.

عصر جمعي از آزادگان و مديران ستاد آزادگان آمدند. آقاي [عباسعلی] وكيلي، [رییس ستاد رسیدگی به امور آزادگان] گزارش داد و من هم در شأن آنها و لطف خداوند در آزادشدن آنها صحبت كردم.[27] از دو هفته قبل، راديوهاي ضدانقلاب، از قول گروه‌هاي مجهول‌الهويه، اعلان كرده بودند كه امروز عصر در ميدان بهارستان، اجتماعي براي مخالفت با اقدام رهبري در مورد طرح مطبوعات دارند. پليس و حزب‌الله آماده درگيري بودند. چند صدنفري جمع شده بودند و تعدادي بازداشت و بقيه منصرف شدند.

يكشنبه 30 مرداد 1379   |  19 جمادي‌الاول 1421         20 آگوست 2000

آقاي [محسن] كافي، فرزند مرحوم آشيخ حسن كافي آمد. چند سالي در كانادا، روحاني شهر براي شيعيان بوده و به خاطر نيازهاي مالي، نتوانسته ادامه بدهد. به ايران برگشته و باز مي‌خواهند او را اعزام كنند؛ مايل نيست، دست خالي برود و مي‌خواهد مبلغي براي تهيه يك مركز براي اجتماعات اسلامي داده شود.

آقاي [ابوالقاسم] دلفي، سفيرمان در بلژيك آمد. گزارشي از وضع روابط و شكايت يك ضدانقلاب از من -كه مواجه با اعتراض عمومي در ايران شد و دولت بلژيك عقب زد – داد. آقاي [امیر] تهراني، [معاون پارلمانی] از وزارت اطلاعات آمد. گزارشي از جريان ديروز [تجمع در میدان] بهارستان داد و گزارشی از وضع مجلس داد و فشاري كه از درون و برون مجلس بر آقاي [مهدی] كروبي، [رییس مجلس] به خاطر پذيرش حكم رهبري در طرح اصلاح قانون مطبوعات وارد مي‌شود وگفت، وزارت اقداماتي براي حفظ روحيه ايشان مي‌كند كه مقاومت او نشكند.

ظهر محسن، [مدیر دفترنشر معارف انقلاب] آمد. در مورد جواب به نامه مجهول‌الهدف آقاي كامران و انتشار كتاب‌هايي كه با موضوع من نوشته مي‌شود، صحبت كرديم. آقاي [عباس واعظ] طبسی، [تولیت آستان قدس رضوی]، تلفني اطلاع دادند كه پس از رسيدگي سپاه و [وزارت] اطلاعات، معلوم شده كه كامران نظرپرست، اسم مستعار اوست و شخص فاسدي است.

عصر آقاي [سیدمحمد] اصغري، سفيرمان در بلغارستان آمد و وضع آنجا و روابط را گفت. آقاي [ابراهیم] درازگيسو، سفيرمان در تركمنستان آمد و از محبت و استقبال آقاي [صفرمراد] نيازُف، [رییس‌جمهور ترکمنستان] اظهار رضايت كرد و گفت، تحت تأثير سياست‌ها و محبت‌هاي شما هستند. او را با خود به جلسه هیأت دولت برده و از ايران و شخص من، تمجيد كرده و به وزرا در مورد همكاري با سفير ايران تذكر داده است. خواست كه براي به نتيجه رسيدن مذاكرات دربارة گاز و نفت و …كمك كنم

امدادگران انگليسي و نروژي هم تاكنون نتوانسته‌اند براي زيردريایي اتمي‌كورسک روسيه كه در درياي بارنتز به گل نشسته، كاري بكنند. آقاي [ولادیمیر] پوتين، ریيس‌جمهور روسيه، به خاطر ضعف مديريت در برخورد با آن حادثه، تحت فشار انتقادهاي شديد است.

دوشنبه 31 مرداد 1379   | 20 جمادي‌الاول 1421          21 آگوست 2000

پيش از ظهر با معاونان مركز تحقيقات [استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام]  جلسه داشتيم. بيشتر به ذكر كمبودها و مشكلات گذشت؛ از پشتيباني و امور اداري و نيز سختي و محدوديت تصويب طرح‌هاي پيشنهادي و نبودن اختيارات براي معاونان ناراضي‌ند. دكتر [حسن] روحاني، [رییس مرکز تحقیقات استراتژیک]، نبود كه دفاع كند.گفتم، پيگيري مي‌كنم. دربارة اوضاع جاري بحث و از مقابله صريح با رهبري كه بي‌سابقه است، اظهار نگراني شد.

عصر مصاحبه تلويزيوني در مورد جنگ داشتم و جواب سئوالاتي در مورد شروع جنگ و عقب‌راندن عراق و ورود در خاك عراق و پذيرش قطعنامه و صلح و آينده را دادم.[28]

شب، جلسه سران در مجلس بود. دربارة تعريف اصلاحات بحث بود؛ به جايي نرسيديم. همه قبول داشتندكه چيزي براي تعريف ندارند و بايد به نحوي از آن گذشت. آقاي [مهدی] كروبي، [رییس مجلس]، از مشكلات دو گروه افراطي راست و چپ براي انقلاب انتقاد كرد؛ شبيه حرف‌هاي گذشته من و آقاي [سیدمحمد] خاتمي، از آقاي شاهرودي، [رییس قوه قضاییه] خواست كه بعضي از زندانيان را قبل از سفر ايشان به نيويورك آزاد كند و از بعضي روزنامه‌ها رفع توقيف شود كه جواب مساعدي نگرفت. آقاي شاهرودي، گفت كه از خانه آقاي [مسعود] بهنود، [روزنامه‌نگار]، ترياك و مشروبات هم به دست آمده و قبلاً آقاي [علی] لاريجاني، مطالبی در مورد آقای [احمد] زيدآبادي گفته بود. آقاي كروبي‌گفت، چند منافقي كه اخيراً بازداشت شده، اسنادي داشته‌اند كه برنامه ترور خود ايشان و من را داشته‌اند.

پس از باز شدن دريچه زيردريايي روسيه توسط دريانوردان نروژي، اعلان شد كه تمامي 118 سرنشين مرده‌اند. فرمانده نيروي دريايي روسيه، از مردم عذرخواهي كرد و فشار تبليغات و انتقادات عليه دولت و شخص [ولادیمیر] پوتين، [رییس‌جمهور روسیه] شدت گرفت. از بي‌اعتبار شدن نيروي دريايي روسيه و برخورد ضعيف دولت پوتين و نيروي دريايي با حادثه و به خصوص كه براي بيرون آوردن اجساد هم از نروژي‌ها درخواست كمك شده، سند مهمي بر ضعف نيروي دريايي روسيه است. قبلاً عدد سرنشيان 107 و 116 گفته شده بود.

امروز بحران سياسي در تركيه شدت گرفت. آقاي احمد نجدت سزر، ریيس‌جمهور، براي بار دوم مصوبه دولت در مورد اخراج پرسنل اسلام‌گرا از دولت را وتوكرد وگفت، پارلمان بايد تصويب كند. [بولنت] اجويت، [نخست‌وزیر ترکیه] گفت، اختلاف در اين سطح غير قابل‌تحمل است. بعضي از رسانه‌هاي لائيك، صحبت از استيضاح سران را مطرح كرده‌اند و نيروهاي اسلامي و مستقل و غيرترك‌ها، از نجدت سزر حمايت مي‌كنند و به سوي بحران پيش مي‌روند؛ به خصوص ايستادگي سزر بر موازين قانون اساسي، اعتبار او را بالا برده است.

---

[1] – در بخشی از این سخنرانی آمده است: «جوانان مؤمن و آنهايى كه حاضر هستند، براى اهداف مقدس و اُخروى و معنوى فداكارى كنند، انسان‌هاى ديگرى هستند و با انسان‌هاى معمولى، متفاوت مى‌شوند و نسبت به خدا حق دارند. ما اين چراغ هدايت را با استفاده از منابع قرآنى و سنت و تاريخ ائمه، روشن مى‌كنيم و حركت جوانان را نه براى تشيع و بر مبناى مكتب اهل‌بيت(ع) كه براى قرآن و كل دنياى اسلام و مسلمين و در درجه بعد براى همه‌ بشريت آغاز مى‌كنيم. اگر مسلمين خوب هستند، به خاطر اين است كه براى بشريت پيام دارند. از لحاظ عقلى هم اين انتخاب درست است؛ چون جوان منبع انرژى است. انرژى جوان با انرژى انسان كهنسال قابل مقايسه نيست. خداوند نيروى عظيمى در درون انسان‌هاى جوان، ذخيره كرده است كه اگر اينها به طرف راه خدا و صراط مستقيم هدايت شوند، بسيار پيش‌برنده و بالابرنده و بالنده خواهند بود. اگر ما بر اساس مكتب اهل‌بيت(ع) راه راست و شيوه‌هاى عمل، استراتژيك و تاكتيك را براى آنها ترسيم كنيم، قدرت عظيمى را به حركت درمى‌آوريم و ايمانى كه مى‌تواند از طريق مكتب اهل‌بيت(ع) به يك جوان پُرانرژى و اميد تزريق شود، به آسانى در جاهاى ديگر به وجود نمى‌آيد.»Ã Äرجوع‌‌کنید ← كتاب «هاشمي‌‌رفسنجاني، سخنرانی‌های 1379»، دفترنشرمعارف انقلاب، 1401.

[2] – آقای هاشمى در پايان بازديد، در دفتر يادبود چنین نوشت: «بسم الله الرحمن الرحيم، از تلاش‌هاى پيگرانه دست اندركاران بناى مصلاى تهران صميمانه متشكرم. بنايى‌كه قرن‌ها نمونه بارز مقام ديرينه دينى و فرهنگى و فنى و تمدن انقلاب اسلامى ايران خواهد بود و احتمالاً تا مدتى طولانى بزرگترين بناى دينى – فرهنگى تاريخ اسلام باشد. بى‌شك پيشرفت مناسب كارى با اين عظمت، نيازمند مساعدت نظام اسلامى‌مان و همت نيروهاى مخلص انقلابى و متعهد است. انتظار اين است كه دولت محترم با توجه به وسعت و عظمت كار، اعتبارات مناسب را با زمان‌بندى مطلوب در اختيار مجريان بگذارد. اکبر هاشمى رفسنجانى، ریيس مجمع تشخيص مصلحت نظام.»

[3] – هواپیمای کنکورد که محصول مشترک فرانسه و انگلیس است سریع‌ترین هواپیمای مسافربری دنیا به شمار می‌رود که پس از سانحه هوایی سال 2000 برای همیشه از رده خارج شد. این هواپیمای کنکورد، متعلق به شرکت ایرفرانس در حال تیک آف بود که ناگهان آتش گرفت و سقوط کرد و به یک هتل برخوردکرد. مهندسان هواپیمای کنکورد بعد از ۵۲ روز فهمیدند، علت سانحه چیست؛ قبل از برخاستن کنکورد، یک هواپیمای مک دولاند داگلاس دی سی-۱۰ برخاست و هنگام برخاستن، یک تکه از موتور سمت چپ‌اش جدا شد و روی باند افتاد. هنگام تیک‌آف کنکورد، چرخ سمت چپ روی این تکه دی سی – ۱۰ رفت و لاستیک ترکید و یکی از تکه‌های لاستیک ترکیده به یکی از مخزن‌های سوخت برخورد نمود. با برخورد مخزن، سوخت به بیرون ریخته و مخزن منفجر شد و خلبان نتوانستÃ Äآن را کنترل کند و سقوط کرد.

[4] –  در بخشی از این سخنرانی آمده است: «پيغمبراكرم (ص)، وقتى از مشكلات مكه فارغ شدند و به مدينه مهاجرت كردند، با تدبير الهى اولين پايگاهى كه ترسيم نمودند، پايگاه نماز آن هم نمازجمعه بود و تا امروز هم اين جريان در تاريخ اسلام مانده است؛ منتها آنچه كه مربوط به شيعه، ولايت و اهل‌بيت(ع) بوده، در اين مركز حضور جدى نداشته است. دليل‌اش اين بوده كه اين از شئون حكومت است و معمولاً شيعه از اين شأن محروم و در دست ديگران بوده است. البته با همان وضع مؤثر بوده است. تا آنجايى كه ما مى‌دانيم، در تاريخ بعد از ائمه و بعد از غيبت امام زمان (عج)، نمازجمعه مستمر و مؤثر در تاريخ شيعه كم بوده است.

در زمان ائمه هم نبوده، غير از زمان كوتاه على‌ابن‌ابيطالب (ع)، شيعه حضور چندانى در جامعه نداشته است، ولى افرادى در گوشه وكنار بودند كه حكومت‌هاى شيعى تشكيل مى‌دادند. هر وقت تشكيل مى‌شد، نمازجمعه بها پيدا مى‌كرد، ولى در يك كشور بزرگ، مثل ايران سابقه‌ حكومت به آن شكل نبود. الحمدلله بعد از انقلاب، با انتظارى كه مى‌رفت، خيلى سريع اين نهاد شكل گرفت. امام هم تدبير خوبى كردند. اولين امام‌جمعه‌اى كه انتخاب‌كردند، مرحوم آيت‌الله طالقانى بودند و انصافاً مناسب بودند. ايشان يك شخصيت مبارز، مجاهد، خوشنام، مقبول، خوش‌بيان و آشنا به مسايل روز بودند كه توانستند به تريبون نمازجمعه اعتبار بدهند. نقطه‌ ديگر انتخاب ايشان اين بود كه بعضى‌ها با ولايت فقيه – با شيوه موجود – موافق نبودند، آنها از جهاتى آمادگى داشتند كه اطراف آيت‌الله طالقانى جمع شوند، ولى با اين انتخاب امام، نمازجمعه به يك مركز عمومى براى همه‌ بخش‌هاى انقلاب تبديل شد، چون معشوق انسان‌هاى متعهد، نمازجمعه بود و در آن با عشق حضور پيدا مى‌كردند. مسلمان‌هايى كه يك مقدار حالت ليبرالى و گروهكى داشتند، تلاش مى‌كردند كه از آقاى طالقانى فاصله نگيرند. لذا آنها هم مى‌آمدند و نمازجمعه يك مركز تجمع شد. اين ثمره‌اى بود كه امام تدبيركرده بودند.» رجوع‌‌کنید ← كتاب «هاشمي‌‌رفسنجاني، سخنرانی‌های 1379»، دفترنشرمعارف انقلاب، 1401.

[5] – با ورود آقای هاشمی به عرصه انتخابات مجلس ششم، به‌ویژه در سه ماه پایانی 1378، مقالات فراوانی در انتقاد از سیاست‌ها و عملکرد ایشان در دوره ریاست‌جمهوری در نشریات کشور به چاپ رسید .گروهی دیگر نیز به این انتقادات پاسخ گفتند. درکتاب «نقدناتمام، مقالاتی که در پاسخ به نقد آیت‌الله هاشمی در نشریات‌کشور منتشرشده، توسط آقای حبیب‌الله حمیدی،گردآوری و در چهار فصل «کلیات»، «اقتصاد و سازندگی»، «سیاسی اجتماعی» و «مجلس و انتخابات»، تنظیم گردید. گردآورنده کتاب، علاوه بر مقدمه‌ای در توصیف اوضاع و احوال زمان موردÃ Äنظر، همچنین توضیح دیدگاه‌های مختلف در ارتباط با موضوع مورد بحث، در ابتدای هر بخش، مقدمه‌ای کوتاه درباره موضوع همان بخش نگاشته است. این کتاب در 334 صفحه توسط انتشارات اساتید قلم تهران در سال 1379 منتشر شد.

[6] – احمد رضایی میرقائد (۱۳۵۵ –۱۳۹۰)، فرزند ارشد آقای محسن رضایی، دبیر مجمع تشخیص مصلحت نظام بود. او در سال 1377 به آمریکا پناهنده شد و در آنجا به موضع‌گیری‌های تُندی علیه مسئولین نظام پرداخت. احمد رضایی، در سال ۱۳۸۴ در سکوت کامل به ایران بازگشت. او ۲۲ آبان ۱۳۹۰ در هتلی در دبی درگذشت. علت مرگ احمد رضایی، از سوی منابع مختلف، دلایل متعددی از قتل و خودکشی با مصرف داروی ضد افسردگی اعلام شد.

[7] – آقای سیدمحسن موسوی، کاردار سفارت ایران در بیروت بود که به همراه سه نفر دیگر، در تاریخ ۱۴ تیر ۱۳۶۱ در لبنان ربوده شدند.

[8] – آقای عبدالله نوری، بعد از انتشار کتاب کارنامه و خاطرات 1378 «حضور و انصراف»، توضیحی فرستاد و چنین نوشت: «در چند فراز از کتاب خاطرات سال 1378 مرحوم آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی نوشته‌شده است که من از طریق برخی دوستان، درخواستی برای رهایی از زندان داشته‌ام که با وساطت آن مرحوم اقدامی صورت پذیرد. لازم است تأکید نمایم که در مدت سه سال زندان، هرگز از هیچ‌کس تقاضایی تحت عنوان مشکل و یا تخفیف زندان و یا آزادی از زندان نداشته‌ام، تا آنجا که حتی برادر عزیزم، مرحوم علیرضا را هم از پیگیری‌های دلسوزانه‌ای که داشت و گاه در ملاقات‌ها بیان می‌کرد، نهی‌کردم. ممکن است دوستان از ناحیه خودشان، اقدامات یا پیگیری‌هایی کرده‌اند که هیچ‌گونه ارتباطی به من نداشته است. عبدالله نوری، سی‌ام مرداد 1401»

[9] – این موضوع در استیضاح آقای مهاجرانی، وزیر وقت فرهنگ و ارشاد اسلامی، در سال 1378 مطرح شد که پاسخ وی چنین بود: «قبل از وزارت بنده، از سود سپرده [حج] عُمره استفاده می‌شده و وزیر پیشین فرهنگ و ارشاد اسلامی، آن را در مواردی هزینه می‌کردند و زمانی که من وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی را تحویل گرفتم، شش میلیارد تومان به سازمان حج و زیارت بدهکار بود . این سپرده در حوزه‌های تجاری، نظیر ایجاد مغازه در کیش و خرید و فروش پوست استفاده می‌شد و زمانی که من به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی آمدم، هرگونه کار تجاری را ممنوع کردم و درصدد بر آمدیم، که بسیاری از طرح‌های نیمه‌تمام فرهنگی، که ده تا پانزده سال نیمه‌تمام رها شده بودند را با استفاده از سود سپرده عمره به بهره‌برداری برسانیم. 170 میلیارد تومان پول، نزد سازمان حج و زیارت بود و ما به سازمان حج و زیارت اعلام کردیم که چه مقدار از این مبلغ را می‌تواند برای مدت پنج سال برای هزینه در فعالیت‌های فرهنگی، در اختیار وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی قرار دهد و سازمان حج و زیارت نیز عنوان کرد که می‌تواند مبلغ صد میلیارد تومان از سپرده عُمره را به ارشاد واگذار کند.

در نامه‌ای به رییس‌جمهور پیشنهاد کردیم که این مبلغ به یک حساب ثابت سپرده منتقل شود و از شورای پول و اعتبار خواستیم، این مسأله را بررسی کند. شورای پول و اعتبار، پس از بحث و بررسی بسیار، اعلام کرد که این پول، پول دولتی نیست و اشکال گرفتند که ممکن است، استفاده از آن اشکال شرعی داشته باشد و بنده دوبار خدمت رهبر معظم انقلاب رسیدم و نهایتاً ایشان موافقت کردند، اما دربارة نوع هزینه‌ها ملاحظاتی داشتند و قرارشد که این مبلغ زیرنظر رییس‌جمهور هزینه شود . پس از آن، ما فهرستی از محل‌هایی که سود سپرده عُمره در آنجا هزینه شده بود، تهیه کردیم و بسیاری از طرح‌های نیمه تمام که داشت در فهرست آثار باستانی قرار می‌گرفت، از این طریق تکمیل و به بهره‌برداری رسید.»

[10] – موشه کاتساو یا ماشاالله قصاب یا موسی قصاب، متولد ۱۹۴۵ میلادی در روستای خویدک یزد، هشتمین رییس‌جمهور دولت اسراییل بود که از سال ۲۰۰۰ تا ۱۵ ژوئیه ۲۰۰۷ میلادی، این پست را بر عهده داشت. وی به همراه خانواده‌اش در سال ۱۹۵۱ به اسراییل مهاجرت کرد. در ۱۵ اکتبر ۲۰۰۶، پلیس اسراییل ادعا کردکه شواهد کافی برای متهم کردن او به تجاوز جنسی و استراق سمع غیرقانونی را دارد. پس از آن دادستان کل اسراییل به او پیشنهاد کرد که از قدرت کناره بگیرد، اما او نپذیرفت و خود را بی‌گناه دانست. در سال۲۰۱۱ میلادی، دادگاهی در اسراییل، وی را به جرم تجاوز به عنف و آزار جنسی به هفت سال زندان محکوم کرد.

[11] – در بخشی از خطبه دوم آمده است: «اصلاح جزو ذات انقلاب بوده است. انقلاب براى اصلاح آمد و هر جامعه، هر روز و در همه شئونش بايد مواظب باشد تا امروزش بهتر از ديروزش باشد. كسى كه دو روزش مساوى باشد، مغبون است. حتماً بايد فردا بهتر از امروز باشد. جامعه باید شرايطى داشته باشد و مردم تشويق شوند و سرمايه‌هاى خود را به كار بگيرند و در كشاورزى، صنعت، جهانگردى و حمل و نقل، به زمين بند كنند و با خيال راحت سرمايه‌گذارى كنند. اين از وظايف قوه‌ قضائيه، وزارت اطلاعات و نيروهاى نظامى و انتظامى است كه امنيت را حفظ كنند و آرامش را به وجود بياورند. دولت هم بايد برنامه‌ها را انجام بدهد. رهبرى هم مايل هستند. البته بسيارى از آنها در برنامه سوم آمد. اگر لازم است و مجلس آمادگى دارد، اين مطالب را تقويت كنيم و حركت جديدى به وجود بياوريم.Ã Äمطمئن باشيد كه غير از حكومت دينى و غير از ارتباط خوبى كه بين مردم و حكام زمان انقلاب هست، چيز ديگرى نمى‌تواند وحدت ارضى ايران و رشد كلان و عمران و آبادانى ايران را تأمين كند.» رجوع‌‌کنید ← كتاب «هاشمي‌ رفسنجاني، خطبه‌های جمعه 1379»، دفترنشرمعارف انقلاب، 1401.

[12] – يكى از مشكلات جدى قوه قضایيه، اطاله دادرسى و عدم قطعيت احكام بود.گاهى براى برخى جرم‌ها، شش بار حكم صادر و نقض مى‌شد و باعث سرگردانى مردم و بلاتكليفى صاحبان پرونده‌هاى قضايى مى‌گردید كه اين امر ناشى از اطاله دادرسى و عدم قطعيت حكم بود. مجمع تشخیص مصلحت نظام، به عنوان مرجع تدوین سیاست‌های کلان کشور، پس از بررسى‌هاى كارشناسى و با حضور مسئولان قضایى، دولت و كميسيون قضايى مجلس شوراى اسلامى، به اين نتيجه رسيد كه مراحل دادرسى محدود و موانع بر سر قطعيت احكام برطرف شود.كاهش و محدودشدن مراحل دادرسى، به معناى اين نبودكه تجديدنظر و استيناف حذف شود، بلکه تجديد نظر و استیناف از ديوان عالى کشور، به قدرت خود باقى می‌ماند، اما شيوه‌اى كه در شش مرحله حكم صادر و نقض مى‌شد، هم با مبانى فقهى و هم با روش‌هاى حقوقی موجود و رايج در دنيا سازگار نبود. این سیاست‌کلی از طرف مجمع به رهبر معظم انقلاب ارسال گردید تا برای اجرا ابلاغ نمایند.

[13] – قبل از آغاز به کار رسمی مجلس ششم، نظراتی دربارة اولویت‌های قابل طرح و بررسی در مجلس، توسط نمایندگان عنوان شده بود. دبيركل وقت حزب مشاركت، دو هفته بعد از گشایش مجلس ششم، طرح اصلاح قانون مطبوعات را «مهم‌ترين مسأله‌ سياسي مشاركتي‌ها» يادكرد و گفت: «اكنون مهم‌ترين مسأله‌ سياسي ما كه مي‌تواند خيلي راحت برطرف شود، محدوديت‌هاي بسيار شديدي است كه براي مطبوعات به‌وجود‌آمده؛ ما درصدد هستيم در اولين قدم‌هايمان محدوديت‌هاي شبه‌قانوني، قانوني و غير‌قانوني مطبوعات را برداريم». نمایندگان مجلس، در تاریخ 29 خرداد 1379 طی نامه‌ای با بیش از 150 امضا خطاب به ریاست قوه قضاییه، خواستار رفع توقیف از مطبوعات شدند. سازمان مجاهدین انقلاب نیز در پیامی به نمایندگان مجلس ششم، ضمن ارایه توصیه‌هایی از اصلاح قانون مطبوعات، به عنوان یکی از اولویت‌های کاری مجلس یادکرد. در طرح حزب مشاركت ایران اسلامی، كه تحت عنوان «طرح اصلاح موادي از قانون مطبوعات مصوب 28 اسفند 1364» يك فوريت آن در جلسه‌ علني 29 خرداد 1379 به تصويب رسيد، 2 ماده، 9 تبصره و 8 بند از قانون مصوب 30 فروردین 1379 حذف و 6 ماده و 1 تبصره‌ آن اصلاح مي‌شد.

همچنين اين طرح به اصلاح عباراتي در متن قانون 30 فروردین 1379 مي‌پرداخت و يک ماده و 4 تبصره‌ جديد به آن الحاق مي‌شد. با رايزني‌هاي نمایندگان حزب مشاركت در مجلس ششم، طرح تغيير قانون مطبوعات به صحن علني مجلس در روز 16 مرداد 1379 كشانده شد. رهبر معظم انقلاب، مخالف اصلاح قانون مطبوعات بودند و با صدور حكمي حكومتي، در قالب نامه‌اي خطاب به مجلس، مانع تصویب این طرح در مجلس شدند. در بخشی از این حکم رهبری آمده است: «اگر دشمنان اسلام و انقلاب و نظام اسلامی، مطبوعات را در دست بگیرند یا در آن نفوذ کنند، خطر بزرگی، امنیت و وحدت و ایمان مردم را تهدید خواهد کرد و اینجانب سکوت خود و دیگر دست اندرکاران را در این امر حیاتی جایز نمی‌دانم. قانون کنونی تا حدودی توانسته است، مانع از بروز این آفت بزرگ شود و تغییر آن به امثال آنچه در کمیسیون مجلس پیش‌بینی شده، مشروع و به مصلحت نظام وکشور نیست.» آقای مهدی كروبي، رییس وقت مجلس در این باره گفته است: «آقاي حجازي از دفتر رهبري خبر داد كه اول وقت، نامه‌اي از مقام معظم رهبري مي‌آيد. ما صبح در هيأت ریيسه بوديم كه نامه رسيد. نامه را يكي از آقايان خواند. در نامه آمده بود كه اين طرح نه مصلحت است و نه مشروع كه در دستور كار قرارگيرد و طرح را از دستور كار خارج كنيم. پس طرح را از دستوركار خارج كرديم».

[14] – مجلس ششم، زمانی در هشتم خرداد 1379آغاز به کار کرد که يک ماه پيش از آن، دادگستری تهران، 18 روزنامه و هفته‌نامه را تعطيل کرده بود و مطبوعات حامی اصلاح طلبان زير فشار سختی قرار داشتند. بنابراين، مجلس همزمان با جنگ اعتبارنامه‌ها، کار خود را با طرح «اصلاح قانون مطبوعات» آغازکرد. در نخستين صبح شروع به کار پس از تعطيلات تابستانی، آقای مهدی کروبی، ریيس مجلس، اعلام کرد که جلسه غيرعلنی خواهد بود. در اين جلسه که فقط 15 دقيقه طول کشيد، رييس مجلس پس از شرح رايزنی‌های خود در ايام تعطيلات، با خواندن نامه آيت الله خامنه‌ای، رهبر معظم انقلاب، خروج طرح اصلاح قانون مطبوعات را از دستور اعلام کرد. آقای محسن آرمين، نماينده تهران و چند تن ديگر از نمايندگان، برای خواندن نامه رهبری اصرار ورزيدند و سرانجام نامه به طور علنی خوانده شد. با خواندن نامه، جلسه به تشنج کشيده شد. آقای محمد رشيديان، نماينده آبادان گفت: «من تذکر دارم، من تذکر شرعی دارم، می‌خواهم شرع را به آقای خامنه‌ای يادآوری کنم.» آقای محمدمهدی شاهرخی، نماينده پلدختر و از نمايندگان جناح راست، فرياد زنان در حالی که به رشيديان دشنام می‌داد، به سوی او حمله‌ور شد… چند تن از نمايندگان از هر طرف وارد معرکه شدند.

گروه‌هایی از معترضان اصولگرا، در مقابل ساختمان مجلس اجتماع کردند و دو روز پياپی دست به تظاهرات زدند و عليه نمايندگان اصلاح طلب شعار دادند. در جلسه بعد، نامه 161 تن از نمايندگان خطاب به مردم قرائت شد که در آن با توجه به تظاهرات اطراف مجلس آمده بود: «غوغاسالاری‌ها و جوسازی‌های اخير، ذره‌ای تأثير در اراده شما مردم متعهد و آگاه ايران اسلامی، برای ادامه روند اصلاحات نخواهد داشت. هشدار می‌دهيم که از تلاش بيهوده برای نااميد ساختن مردم دست برداريد.» اين نخستين شکست مجلس در تصويب طرح‌ها و لوايحی بود که از آن پس، به مانع شورای نگهبان برخورد. تقريباً تمام تلاش‌های بعدی اصلاح‌طلبان برای ايجاد تغييراتی هرچند جزیی در قانون مطبوعات با استناد به همين حکم حکومتی، از طرف شورای نگهبان غيرشرعی تشخيص داده شد. برخی تحلیلگران معتقدند، اگر اصلاح‌طلبان، به جای تندروی، مسیر اعتدال را می‌پیمودند، می‌توانست گره‌های کور توسعه و دموکراسی در ایران را با هزینه کمتر  بگشاید و نظام را به سمت موفقیت رهنمون سازد.

[15] – در اين ديدار، پس از احوال‌پرسى و خوشامدگويى، آقای یاسر عرفات به آقای هاشمی‌گفت: «اين يك واقعيت است‌كه حضرتعالى نه تنها نزد مردم فلسطين، بلكه براى امت عرب و همه مسلمان‌ها عزيز هستيد.» آقای هاشمى نيز گفت: «ما هم شما را دوست داريم. ما روزهاى مبارزات را كه دركنار يكديگر بودیم، فراموش نخواهيم كرد. حضرتعالى براى ما الگو و نمونه‌اى از همرزمان حضرت امام خمينى (ره) هستيد. مسأله شما و مسأله فلسطين، مثل مسأله خودمان بود. هنوز هم همان حالت را داريم. هيچ وقت اهميت خود را در ايران از دست نداده است. مسايل فلسطين را به اندازه مسايل ايران، پيگيرى مى‌كنيم. اين روزها حرف‌هاى زيادى شنيدم و خواندم. مايل هستم، واقعيت را از جنابعالى بشنوم. در كمپ ديويد چه گذشت؟ الان چه مى‌گذرد؟ نقشه‌ جنابعالى چيست؟ از ما چه توقعى داريد؟» آقای عرفات پاسخ داد: «در واقع بايد بگويم كه متأسفانه براى اجلاس كمپ ديويد، تدارك و آمادگى لازم در نظر گرفته نشده است تا به ثمر بنشيند. با آقاى كلينتون توافق كردم تا براى نشست آتى تدارك لازم را ببينيم تا به ثمر برسد. اين را با آقاى كلينتون توافق كرديم و وزير امورخارجه هم اين قول را دادند. آقاى كلينتون هم كنفرانسى با باراك ترتيب مى‌دهد.

چه بسا گفته‌هاى ايشان را فراموش كند، يا به عمد آن را به فراموشى بسپرد. لذا در آن اجلاس ما از صفر شروع كرديم. در آنجا ما موضوع قدس را به عنوان اولين موضوع، سپس مسأله پناهندگان را مطرح كرديم. الان نيمى از ملت ما از آوارگان هستند. بيش از چهار ميليون پناهنده داريم كه در سراسر جهان پراكنده هستند. همچنين مسأله شهرك‌ها كه آن را به عنوان لانه‌هاى انفجار مى‌شناسيم. مسأله آب‌ها را مطرح كرديم كه از ما به سرقت مى‌برند. همچنين مسأله مرزها و مسأله امنيتى مطرح شد و مسايل اقتصادى كه پول‌ها و سرمايه‌هاى ما را به سرقت مى‌برند. قرار بود همه‌ زمين‌هايى را كه در سال 1967 به اشغال درآمد، به ما تحويل بدهند كه مسايل اساسى هم حل و فصل شوند كه عبارتند از: مسأله قدس، پناهندگان، شهرك‌ها، آب‌ها و مواضع نظامى. قول دادند  كه اين مواضع نظامى را از بين ببرند، ولى همواره از اجراى اين مسايل شانه خالى مى‌كنند. اروپايى‌ها و آمريكايى‌ها و برخى از اعراب هم در خصوص اين مسأله مداخله كردند، ولى چيزى عايد ما نشد. در كمپ ديويد هم هيچ نتيجه‌اى نگرفتيم.»

[16] – آقای حسن یوسفی اشکوری (۱۳۲۸ –   ) روحانی و نماینده مجلس اول از چهره‌های شاخص ملی – مذهبی است. وی پس از سخنرانی در کنفرانس برلین که واکنش‌های سیاسی و تبلیغاتی گسترده در ایران به دنبال داشت، دستگیر و در دادگاه ویژه روحانیت تهران محاکمه و در دادگاه اول به اتهام اینکه گفته است، حجاب از احکام ضروری اسلام نیست، به اعدام محکوم شد، ولی پس از نقض آن حکم در دادگاه دوم به هفت سال حبس و خلع لباس روحانیت محکوم شد. وی پس از گذراندن کمتر از پنج سال از دوران محکومیت، در سال ۱۳۸۳ از زندان آزاد شد و به آلمان مهاجرت کرد.

[17] – آقای احمد زیدآبادی (۱۳۴۴-   )، روزنامه‌نگار و تحلیلگر سیاسی اصلاح‌طلب و نزدیک به جریان ملی- مذهبی، داماد آقای محمد محمدی گرگانی، نماینده دوره اول مجلس است. او از سال ۱۳۷۳ در روزنامه همشهری کار می‌کرد و پس از دوم خرداد 1376 با بیشتر روزنامه‌های اصلاح‌طلب همکاری داشت. همچنین سردبیر روزنامه آزاد بود که در سال ۱۳۷۸ منتشر می‌شد. وی در سال ۱۳۷۹ به جرم تبلیغ علیه نظام، تشویش اذهان عمومی و اقدام افسارگسیخته علیه نظام ۱۳ ماه در زندان به سربرد. وی دبیرکل سازمان دانش‌آموختگان ایران اسلامی (ادوار تحکیم) نیز بوده‌است.

[18] – حزب المجاهدین، یکی از بزرگترین گروه‌های شبه‌نظامی در کشمیر است که برای استقلال این منطقه علیه دولت هند مبارزه می‌کنند و در سال ۱۹۸۹ میلادی توسط محمد احسن‌دار پایه‌گذاری گردید. این گروه توسط هند، اتحادیه اروپا و ایالات متحده آمریکا به عنوان یک سازمان تروریستی شناخته شده ‌است و پاکستان و ترکیه نیز با این گروه روابط تنگاتنگی دارند. حزب المجاهدین، علیرغم اینکه صلح و عدالت را مقصود خود عنوان می‌کنند، با این حال مذاکره را رد کرده و مبارزه را تنها راه پایان اشغالگری هند در کشمیر می‌دانند.

[19] – اصل‌ صدو چهل و دوم قانون‌اساسی جمهوری‌اسلامی ایران، اشعار می‌دارد: «دارایی رهبر، رییس‌جمهور، معاونان رییس‌جمهور، وزیران و همسر و فرزندان آنان، قبل و بعد از خدمت، توسط رییس قوه قضاییه رسیدگی می‌شود که برخلاف حق افزایش نیافته باشد.» این اصل قانون اساسی در همان حدی که مشخص شده بود، اجرا شد و مسئولان در ردیفی که معین کرده بودند، دارایی خودشان را اعلام کردند. از جمله آقای هاشمی رفسنجانی، قبل و در ابتدا و بعد از ریاست‌جمهوری، اموال‌ خود را به مراجع ذیربط اعلام کرد و آن زمان که آقای محمد یزدی، رییس قوه قضاییه بودند، در نمازجمعه گفت که «دارایی‌های آقای هاشمی، نسبت به قبل از ریاست‌جمهوری ایشان کمتر هم شده است.»

2- در بخشی از این سخنرانی آمده است: «اگرآرمان‌هاى انقلابيون صدر [= اول انقلاب] ، تحقق مى‌يافت، حادثه انقلاب‌اسلامی مى‌توانست خيلى عظيم‌تر از آنچه كه فعلاً هست، باشد. چنين چيزى در دنياى اسلام سابقه نداشت؛ يك انقلاب كاملاً دموكراتيك و مردمى و از ريشه توده‌هاى اصيل جامعه و متكى به يك مكتب بسيارغنى، در يك كشور غنى و ثروتمند و از لحاظ جغرافيايى، استراتژيك، اتفاق افتاد. همه‌ امكانات لازم براى يك قدرت عظيم در اين انقلاب وجود داشت. رهبرى هم مثل امام بود كه نمونه او در تاريخ خيلى كم است. اگر همه‌ اينها نبود، قطعاً در قدم‌هاى اول شكست مى‌خورديم. استقلال، كفرستيزى و استكبارستيزى بر مبناى اسلام، هدف انقلاب بود كه امواج‌اش دنياى اسلام را گرفت و تا عمق كشورهاى غربى هم پيش رفت. هرجا جمعى از مسلمان‌ها بودند، شيفته انقلاب شدند و قدرت عظيمى خلق شد. طبيعى بود كه دشمنان ما و آنهايى كه ممكن بود، از انقلاب آسيب ببينند و مقدارى هم ديده بودند، بسيج شوند كه نگذارند اين انقلاب به اهداف‌اش برسد. همه‌ شرارت‌هاى ممكن را در مورد انقلاب انجام دادند. در هيچ موردى كاملاً موفق نبودند؛ اما بايد بگويم كه تا حدودى توانستند مهاركنند و اشكالاتى را در داخل به‌وجود بياورند كه ما به آنها مشغول شويم و از خارج هم محاصره كنند، جنگ، بايكوت‌ها، تحريم‌ها و عدم همكارى‌ها را به صورت خيلى وسيع ايجادكردند. با وسايلى كه در اختيار داشتند، انجام دادند و هنوز هم ادامه دارد.» رجوع‌ کنید ← كتاب «هاشمي رفسنجاني، سخنرانی‌های 1379»»، دفتر نشر معارف انقلاب، 1401.

[21] – در بخشی از این سخنرانی آمده است: «دلبستگى عميق بنده به رزمندگان، شهدا و فرزندان‌شان و آثارشان طبيعى است؛ چون بخش مهمى از مسئوليت و كار من در رابطه‌ با پدران شما بود و با آنها مأنوس، محشور، همكار و همراه بودم. هر جا علامتى از پيروزى شما مى‌بينم، حقيقتاً خوشحال مى‌شوم. همان‌طوركه در مورد فرزندان خودم است. توضيحاتى كه در مورد توفيقات فرزندان شاهد در ميدان تحصيل، تربيت و تحقيق دادند، خوشحال‌كننده است، البته آثارش را در خيلى از جاها مى‌بينيم. اميد ما هم همين است. كسانى كه از جان و عزيزترين موجوديت خود براى خدا، جامعه و اسلام مى‌گذرند، شجره‌ مقدسى را غرس مى‌كنند كه در طول زمان، ريشه به اعماق زمين و اجتماع مى‌دواند و شاخ‌ و برگ آن در آسمان‌ها هست و به همه‌جاى فضاى بشريت، معنويت مى‌رساند. اين تقدير و تدبير الهى و آسمانى براى بشريت است. اگر شهيد و شهادت، آن ارزش و مقام را دارد، به خاطر اين است كه پيام خدا و سنت ربوبيت الهى را رشد و پرورش مى‌دهد و تعميق مى‌كند. حتماً شما بچه‌هاى شاهد به اين آيه توجه داريد كه براى هر خانواده شهيد، يك تابلو و يك منظره زيبا است كه در چند نقطه‌ قرآن با صراحت مى‌گويد كه شهدا را مُرده حساب نكنيد، اينها زنده‌اند و دائماً روزى مى‌گيرند و تغذيه مى‌شوند.» رجوع‌ کنید ← كتاب «هاشمي رفسنجاني، سخنرانی‌های 1379»، دفتر نشر معارف انقلاب، 1401.

[22] – «زیردریایی اتمی کورسک» دارای موشک‌های بالستیک، دردریای بارنتز غرق شد. این زیردریایی در پنج سال نخست خدمت، تنها یک مأموریت شش‌ماهه در تابستان ۱۹۹۹ انجام داد که زیرنظرگرفتن ناوگان ششم نیروی دریایی آمریکا در دریای مدیترانه بود.گفته می‌شد ملوانان این زیردریایی، به خاطر عدم فعالیت در پنج سال، توان جنگی کافی نداشتند و برای همین، روسیه تصمیم گرفت آن را در مانوری شرکت دهد. در نخستین روز تمرین کورسک، موشک گرانیت با کلاهک مشقی را با موفقیت شلیک کرد. دو روز بعد در ۱۲ آگوست (22 مرداد 1379) خدمه، آماده پرتاب دو موشک دیگر می‌شدندکه انفجاری در داخل زیردریایی رخ داد و ۱۳۵ ثانیه بعد، انفجار دیگری زیردریایی را لرزاند. این انفجار، سوراخی بزرگ در بدنه ایجاد کرد و همه به جز ۲۳ نفر از 119 خدمه را غرق کرد و زیردریایی را به ته دریا فرستاد.

[23] – ‏برای نمونه، جبهه مشارکت ایران اسلامی، با انتشار بیانیه‌ای از اظهارات معاون اول رییس قوه قضاییه در نقد نحوه توقیف مطبوعات استقبال کرد. در بخشی از این بیانیه آمده است: «به دنبال توقیف تعداد زیادی از مطبوعات آزاد و مستقل که قانونی بودن آن حتی از طرف مقامات عالي‌رتبه قضایی نیز مورد تردید قرار گرفته است، اینک نویسندگان و اهل قلم و فکر، به نحو غیرقابل باوری از طرف همان دادگاه‌ها مورد تعقیب قرار گرفته‌اند. این برخوردها به بهانه بیان مطالب یا ابراز عقاید، نه تنها فاقد تمهیدات حقوقی است، بلکه با اصول متعدد قانون اساسی مغایرت دارد و در نهایت نیز آثار سیاسی نامطلوبی دارد که قبل از هرکس گریبان عاملین این اقدام را خواهد گرفت و البته دیری نخواهد پایید که مسئولان قضایی آثار سوء این اقدامات را درخواهند یافت.»

[24] – محمود گلزاری، (1328-     )، روان‌شناس و استاد دانشگاه و نویسنده کتاب «فراتر از شکوفایی» که تحلیلی روان‌شناختی از آیت‌الله‌ هاشمی رفسنجانی را در سال 1397 منتشر کرده، با تکیه به یک آزمون متقن علمی و بین‌المللی روان‌شناسی سیاسی، موسوم به «بیگ فایو» (big five) از طریق بررسی کتاب کارنامه خاطرات آقای هاشمی، تحلیلی از شخصیت او ارایه داده است. این آزمون برای بسیاری از رؤسای‌جمهور آمریکا، از جفرسون و آبراهام لینکلن و باراک اوباما اجرا شده است. آزمون «بیگ فایو» پنج شاخص ‌کلان روان‌رنجوری، برون‌گرایی، مهربانی و همدلی، پذیرابودن تجربیات‌نو و تعهد و مسئولیت‌پذیری را در شخصیت‌های سیاسی ارزیابی می‌کند. دکتر گلزاری در خصوص نتیجه ارزیابی گفته است: «در کتاب کارنامه و خاطرات سال 1375، این شاخص‌ها را در آیت‌الله‌ هاشمی رفسنجانی ارزیابی کردم. در این کتاب 14 مورد وجود دارد که گشودگی و پذیرا بودن تجربیات نو را در‌ هاشمی نشان می‌دهد. همچنین ارزیابی‌ها نشان می‌دهد که شاخص روان‌رنجوری‌ هاشمی رفسنجانی بسیار پایین بود، اضطراب بر او حاکم نبود، افسرده نبود، از ثبات نظر برخوردار بود و کمتر دستخوش هیجان می‌شد و این باتوجه به مسایل و رویدادهای بزرگی که در این سال اتفاق افتاد، بسیار حایز اهمیت است و شخصیت برجسته او را نشان می‌دهد. رییس فقید مجمع تشخیص مصلحت نظام، یک برون‌گرای متعادل بود.» برای مطالعه بیشتر رجوع‌ کنید ← کتاب «فراتر از شکوفایی: بررسی روان‌شناختی شخصیت آیت الله هاشمی رفسنجانی»، محمودگلزاری، انتشارات جوانه رشد، 1397، تهران.

[25] – آقای مشکات، مدیر مؤسسه فرهنگی و آموزشی رستگاران گفت: «مدارس رستگاران، در شهرهاى زاهدان، زابل، چاه‌بهار، ايرانشهر، سنندج، قروه، سقز،كاميارن، سرشى‌آباد، قصرشيرين، اروميه و مناطق مرزى كه خطر وهابيت آن منطقه را تهديد مى‌كند، به عنوان يك مركز فرهنگى مشغول فعاليت است. اهداف اين مدارس نخبه‌پرورى و ترويج وتبليغ اسلام ناب محمدى و معارف اهل بيت(ع) است.» آقای هاشمی نیز توصیه‌هایی مطرح کرد. در بخشی از این سخنرانی آمده است: «پيش از انقلاب، توجه به تأسيس مدارس و تربيت نيروهاى نخبه براى جامعه مرسوم شده بود، اما درآن زمان رژيم مخالف بود و خيلى با احتياط مى‌بايست كار مى‌شد. گاهى هم كه مسايل سياسى مطرح مى‌شد، رژيم همه چيز را خراب مى‌كرد. اين كارها بيشتر در تهران و بعضى از جاها مى‌شد، اما امروز شما كار بزرگى انجام داديد و اينها را به نقاط مرزى و محروم برديد. آنجاهايى‌كه آنها اصلاً اميدى به چنين برنامه‌ها نداشتند.» رجوع‌ کنید ← كتاب «هاشمي رفسنجاني، سخنرانی‌های 1379»، دفتر نشر معارف انقلاب، 1401.

[26] – در بخشی از این سخنرانی آمده است: «بعضى از بزرگان قم با ما صحبت مى‌كنند، براى اينكه برنامه‌اى تنظيم شود تا فضلاى قم، غير از يك عده محدودكه براى تحقيق و مرجعيت مى‌مانند، به سراسركشور بروند. بسيارى از فضلا هستندكه جاي‌شان در اين‌گونه خدمات است. منحصر به مدرسه نيست. نزديك 30 هزار مسجد در روستاها و نقاط محروم سراسركشور داريم كه بايد امام جماعت داشته باشند و طلاب حوزه علميه، جوابگوى اين نياز باشند. اگر اين طلبه‌ها از حوزه‌ها هجرت كنند و در اين مساجد،كانون و برنامه‌اى داشته باشند و در كنار مساجد، از همين مدارسى كه شما داريد، تأسيس كنند و جوان‌ها را تحت پوشش بگيرند، خدمت بزرگى است كه مردم را با حقايق آشنا مى‌كنند. اين يك بحث عمومى است كه با آشناشدن حوزه با كار شما، بايد از اين الگوى خوب استفاده كند.» رجوع‌ کنید ← كتاب «هاشمي رفسنجاني، سخنرانی‌های 1379»، دفتر نشر معارف انقلاب، 1401.

[27] – در بخشی از این سخنرانی آمده است: «براى بنده كه در جنگ مسئوليت داشتم و از تبعات منفى جنگ در جامعه، احساس رنج مى‌كردم، يكى از عقده‌ها كه دايماً رنج مى‌بردم، مسأله اُسرا بود. با شناختى كه از حزب بعث و دولت عراق داشتم، به آسانى اميد زيادى به حل اين مسئله نداشتم. روزهاى جنگ را فراموش نكرده بوديم كه هر وقت عراق احساس ضعف كرده، منادى صلح شد و هر وقت احساس قدرت كرد، طبل جنگ را كوبيد. هيچ حُسن‌نيتى را در همه‌ آن هشت سال نديده بوديم. وقتى كه ما قطعنامه را پذيرفتيم، عراق از علت پذيرش خبر نداشت، لذا فكر كرد كه از موضع ضعف پذيرفتيم. مخصوصاً اينكه عراقي‌ها در دو، سه عمليات قبل از پذيرش قطعنامه، پيشرفت كرده بودند. بعد از قطعنامه نگران بوديم كه مسأله اُسرا به اين آسانى حل نمى‌شود و خواسته‌هايى كه طبق قطعنامه داريم و بايد به ما بدهند، طول خواهد كشيد. خيلى نگران بوديم. وقتى اوايل سال 69 به ما خبر دادند كه نامه صدام به همراه نامه ياسر عرفات، براى رهبرى و من در راه است، اصلاً تحليلى نداشتيم كه اين نامه‌ها در مورد چيست. در پذيرفتن آن هم ترديد داشتيم. به اين نتيجه رسيديم كه بايد نامه را بپذيريم. مكاتبات شروع شد. عراق در هر نامه يك قدم عقب‌نشينى مى‌كرد. چون براى عراق حمله به كويت، بسيار مهم بود، حاضر بود كه به ما امتياز بدهد. اگر چنين برنامه‌اى نبود، ما از سرنوشت اُسرا اطلاعى نداشتيم. ما با نگرانى زياد، سرنوشت اسرا را تعقيب مى‌كرديم. با اين تحليلهايى كه داشتيم، براى ما مايه‌ى خوشحالى شد كه صدام در آخرين نامه خواسته‌هاى ما را پذيرفت و بلافاصله هم آزادى اسرا شروع شد.» رجوع‌ کنید ← كتاب «هاشمي رفسنجاني، سخنرانی‌های 1379»، دفتر نشر معارف انقلاب، 1401.

[28] – در بخشی از این مصاحبه آمده است: «آنها همه امكانات خود را به كار گرفتند كه صدور نفت ما را قطع كنند.كشتى‌هاى نفتى  ما را مى‌زدند. ما هم مقابله به مثل مى‌كرديم. ديديم عراق كشتى ندارد، كشتى كويت یا آمريكايى‌ها که پرچم خود را بالاى كشتى‌هاى كويت مى‌زدند، دچار تیر غیب می‌شدند. سيستم موشك‌هاى سريع در آب‌هاى خليج فارس براى آمريكا قابل محاسبه نبود. فكر مى‌كردند، هواپيما و موشك مانع آنها مى‌شود. ناگهان متوجه مى‌شدند قايق كوچكى مى‌آيد و جلوى آنها را مى‌بندد. در آن مرحله، جنگ بسيار جدى بود. آمريكا به اين نتيجه رسيد كه خودش بايد وارد شود. قبلاً هم ما را تهديد كرده بودند كه اگر قرار باشد، پيروز شويد، دنيا با شما وارد جنگ مى‌شود. اين دفعه وارد عمل شدند وآمريكايى‌ها، سكوهاى نفتى و هواپيماها وكشتى‌هاى ما را زدند. بنابراين در آخرين نقطه با نيروهاى نظامى آمريكا مواجه شده بوديم كه هدف آنها تضعيف پشتوانه مالى ما بود كه نتوانيم جنگ را در حد دفاع خود اداره كنيم. در این زمان، قطعنامه را پذيرفتيم. اينكه آيا مى‌توانيم در نهايت با عراق همكارى كنيم؟ به نظرم مى‌توانيم. چرا نتوانيم؟ كشورى مثل عراق مى‌تواند طبيعى‌ترين همكار ما باشد و همسايه خوبى براى هم باشيم. اگر ما با هم باشيم، مى‌توانيم در بسيارى از جاها از حقوق دنياى اسلام دفاع كنيم. البته بايد در عراق هم شرايطى باشد كه قابل همكارى و اطمينان‌بخش باشد. ما منتظر چنين شرايطى هستيم.» رجوع‌‌کنید ← كتاب «هاشمي رفسنجاني، مصاحبه‌های 1379»، دفتر نشر معارف انقلاب، 1401.

منبع: کتاب خاطرات هاشمی در سال 1379؛ «اصلاحات در بحران»

انتهای پیام