نگرانی از برنامه‌های آبی ترکیه
ترکیه در حالی از تأمین حقابهٔ ایران اطمینان می‌دهد که در حال احداث حدود ۵۰ سازه در سرشاخه‌های ارس است.
ستاره حجتی در روزنامه پیام ما نوشت:
بنا به اعلام رسمی دولت ترکیه، ۲۷سد و ۲۶ دریاچهٔ مصنوعی بر سرشاخه‌های ارس احداث می‌شود. بااین‌حال، پس از برگزاری دومین کمیتهٔ مشترک همکاری‌های آبی ایران و ترکیه که روز گذشته برگزار شد، معاون امور آب و آبفای وزارت نیرو، اعلام کرده است که مقامات ترکیه اطمینان داده‌اند ایجاد تأسیسات روی رودخانهٔ ارس، محدودیتی برای حقابهٔ ایران ایجاد نمی‌کند. ترکیه در حالی اطمینان می‌دهد مشکلی برای منابع آبی ایران روی ندهد که به گفتهٔ محمد جوانبخت «کاهش آورد رودخانهٔ مرزی ساری‌سو» باعث نگرانی جدی ایران است. رودخانه‌ای که پروتکل ۱۹۵۵ بین ایران و ترکیه تکلیف بهره‌برداری از آن را معین کرده است. پروتکلی که به‌نظر می‌رسد مانند معاهدهٔ آبی ایران در مورد رودخانهٔ هیرمند اجرا نمی‌شود. همچنین، این مقام وزارت نیرو در مورد تعیین‌تکلیف «احداث دیوار مرزی ترکیه» که موجب جلوگیری از ورود جریان آب مسیرهای طبیعی منتهی به دشت‌ها و تالاب‌های ایران در دو استان آذربایجان شرقی و غربی می‌شود، صحبتی نکرد بلکه فقط از این موضوع به‌عنوان یکی از نگرانی‌های جمهوری اسلامی ایران نام برد.
در دومین کمیتهٔ مشترک همکاری‌های آبی ایران و ترکیه که روز گذشته برگزار شد، مقرر شد به‌منظور بررسی مسائل مشترک آبی دو کشور «کارگروه فنی آب» تشکیل شود. محمد جوانبخت، معاون وزیر در امور آب و آبفا و «ابوبکر گیزلی گیدر»، معاون وزیر جنگل‌داری و زراعت ترکیه برگزار شد، دو طرف برای تشکیل «کارگروه فنی آب» به‌منظور بررسی مشکلات و مسائل آبی مشترک دو کشور توافق کردند. بر این اساس، مقرر شد نخستین جلسهٔ این کارگروه به دعوت معاون وزیر جنگل‌داری و زراعت ترکیه و با حضور نمایندگان دو کشور در آنکارا برگزار شود.
به گزارش شبکهٔ خبری آب ایران، معاون امور آب و آبفای وزیر نیروی جمهوری اسلامی ایران در مورد مصوبات این نشست گفت: «مقامات ترکیه اطمینان دادند از ناحیهٔ تأسیسات و اقدامات روی ارس محدودیتی برای منابع آبی و سهم مردم استان‌های آذربایجان شرقی، غربی و اردبیل به‌وجود نخواهد آمد. در حال حاضر، جمهوری اسلامی ایران موضوعات مربوط به رودخانه‌های مرزی و منابع آب مشترک با کشورهای همسایه را از طریق سازوکارها و نهادهای مشترک در چارچوب قراردادهای حقوقی و فنی پیگیری می‌کند. سیاست اصولی جمهوری اسلامی ایران در رودخانه‌های مرزی و منابع آب مشترک، تعامل و همکاری با کشورهای همسایه است؛ این همکاری‌ها منجر به عقد‌های متعددی شده که از حدود یکصد سال پیش مبنای همکاری‌های ایران با جمهوری آذربایجان در رودخانه‌های ارس و آستاراچای، جمهوری ارمنستان در رودخانهٔ ارس، جمهوری ترکمنستان در رودخانه‌های هریرود، سومبارک و اترک، در جمهوری ترکیه در رودخانه‌های قره‌سو و ساری‌سو، افغانستان در رودخانه‌های هیرمند و بالاخره با جمهوری عراق، در رودخانه‌های مرزی غرب کشور و اروندرود در جنوب است.»
به گفتهٔ جوانبخت، در زمان اجرای این معاهدات و قراردادها، حفاظت از حیات و اثربخشی این معاهدات از طریق مکانیزم‌های قانونی و برگزاری کمیته‌ها و کمیسیون‌های مشترک و جلسات و ملاقات‌های متعدد و همکاری‌های نزدیک مورد توجه بوده است: «در این چارچوب همواره تلاش شده که معضلات و مسائل آبی مشترک به‌سمت مذاکرات حقوقی فنی هدایت شده و از چالشی شدن موضوع آب اجتناب شود و خوشبختانه این روند کماکان ادامه دارد. سیاست ایران در حوضهٔ آب‌های مرزی، رویکرد تقویت همکاری و رعایت ملاحظات مردم و ساکنین در دو سوی مرزهای مشترک با کشورهای همسایه بوده است و برای رفع اشکالات و یا چالش‌های ناشی از کم‌آبی و خشکسالی‌ها همواره رویکرد مذاکره و تفاهم با کشورهای همسایه را در چارچوب قراردادهای موجود دنبال کرده‌ایم. در مرزهای شمال‌غرب، رودخانهٔ ارس به طول ۴۵۰ کیلومتر، مرز ایران با کشورهای جمهوری آذربایجان و جمهوری ارمنستان را تشکیل می‌دهد. در این رودخانهٔ فرامرزی نیز قراردادهای زیادی با شوروی سابق داشته‌ایم که پس از فروپاشی شوروی، توسط آذربایجان و ارمنستان به رسمیت شناخته شده و در همهٔ آنها رژیم حقوقی بهره‌برداری مشترک از رودخانهٔ فرامرزی ارس و تأسیسات و سدهای احداث‌شده حاکم است.»
امسال پنجاه‌ودومین اجلاس کمیسیون مشترک بهره‌برداری از آب و انرژی رودخانهٔ مرزی ارس بین جمهوری اسلامی ایران و جمهوری آذربایجان نیز برگزار شد. جوانبخت این نشست را در امتداد نشست‌های پیشین اعلام کرد و گفت: «موضوع همکاری در این کمیسیون‌ها سدهای ارس، خداآفرین، قیزقلعه‌سی و میل‌مغان است که سدهای ارس و میل‌مغان از سال ۱۹۷۳ در حال بهره‌برداری است و سد خداآفرین سال ۲۰۰۸ به بهره‌برداری رسیده است. در حاشیهٔ شاخهٔ اصلی رودخانهٔ ارس، صدها هزار نفر در سه استان اردبیل، آذربایجان شرقی و غربی نیازهای شرب، صنعت و کشاورزی خود را به‌صورت مستقیم از رودخانهٔ مرزی ارس تأمین می‌کنند. به‌طور متوسط ده‌ها هزار هکتار اراضی کشاورزی با برداشت مستقیم در این سه استان هم‌جوار با ارس در ایران و تقریباً همین میزان در جمهوری آذربایجان زیر کشت آبی می‌رود.» به گفتهٔ او به‌منظور تأمین نیاز آب شرب و کشاورزی در سه استان اردبیل، آذربایجان شرقی، غربی و جمهوری آذربایجان شامل نخجوان و با احتساب نیاز محیط زیستی رودخانه، جریان سالانهٔ رودخانهٔ ارس به مرز جمهوری اسلامی ایران و جمهوری آذربایجان بیش از چهار میلیارد مترمکعب بوده است. ضمن اینکه به نقش رودخانهٔ ارس در تأمین منابع آب دریاچهٔ بستهٔ خزر نیز باید توجه ویژه داشت. جوانبخت تصریح کرد: «لازم می‌دانم که از یکسو، با توجه به گزارش‌ها و مطالبی که دربارهٔ پروژه‌های سدسازی و توسعهٔ اراضی کشاورزی در بالادست ارس منتشر شده و از طرف دیگر، کاهش جریان ورودی ارس به مرز جمهوری اسلامی ایران و جمهوری آذربایجان اعلام کنم که ما دربارهٔ سدسازی‌های گسترده در بالادست رودخانه مرزی ارس نگرانی‌های جدی داریم. نگرانی ما این است که این سدها و سایر اقدامات، اختلال اساسی در جریان طبیعی آب این رودخانه ایجاد کند و موجب بروز خسارت‌های اقتصادی و اجتماعی جدی در این منطقه شود و محیط زیست منطقه را نیز با تهدید جدی مواجه کند. همچنین موجب پسروی بیشتر دریای خزر شود.»
براساس توضیحات معاون آب و آبفای وزارت نیرو، شهروندان استان‌های اردبیل، آذربایجان شرقی و غربی توقع داشتند که جمهوری ترکیه به‌عنوان یک همسایهٔ تاریخی با هماهنگی و توافق و در نظر گرفتن مصارف تاریخی آب و ملاحظات مربوط به تأسیس و نظام بهره‌برداری از آب و انرژی ارس در کشورهای پایین‌دست و براساس قوانین و عرف بین‌الملل و رعایت حسن هم‌جواری عمل کند: «برای این منظور همکاری و تبادل‌نظرات در مورد نیازها و مصارف شرب، کشاورزی و صنعت مردمی که ده‌ها سال است از آب رودخانهٔ ارس استفاده می‌کنند، می‌تواند روابط دوستانهٔ دو کشور را بیش‌ازپیش تقویت کند. نکتهٔ دیگری که باید مطرح کنم، این است که کاهش آورد رودخانهٔ مرزی ساری‌سو نیز موجب نگرانی جدی ما است. خوشبختانه پروتکل سال ۱۹۵۵ بین ایران و ترکیه در این رودخانه راهگشاست. ما باید بتوانیم با پیاده‌سازی دقیق این پروتکل چالش‌ها و نگرانی‌های مردم و ساکنین اطراف این رودخانه را در سه استان اردبیل، آذربایجان‌غربی و آذربایجان‌شرقی برطرف کنیم. مورد بعدی تبعات احداث دیوار مرزی ترکیه در جلوگیری از ورود جریان آب مسیرهای طبیعی منتهی به دشت‌ها و تالاب‌های ایران در دو استان آذربایجان شرقی و غربی است؛ امیدواریم این نشست بتواند همکاری‌های مناسبی برای اجرایی کردن آخرین نشست فنی مرزی در هشتم دسامبر ۲۰۲۱ که در آن، جمهوری ترکیه متعهد شده که آب گذرهای احداثی در دره‌ها را در ابعاد کافی در مسیر مناسب جریان آب و با نهایت دقت جانمایی، طراحی و اجرا کند، ایجاد کند. درنهایت خوشبخت هستم که اعلام کنم این نشست فرصت مناسبی است تا ما مسائل و نگرانی‌ها و ملاحظات خود را به اشتراک بگذاریم و با بحث و بررسی دقیق، مستدل و دوستانه به راه‌حل‌های مشترکی دست یابیم؛ راه‌حل‌های پایدار که ضرورت احترام به حقابهٔ تاریخی و محیط زیستی مناطق پایین‌دست رودخانهٔ ارس را در پرتو روابط دوستانهٔ میان دو کشور و اصول حسن هم‌جواری در چارچوب رعایت اصول و مقررات حقوق بین‌الملل لحاظ کند.»
این، درحالی‌است که در سال‌های اخیر موضوع آب به اهرمی برای دولت ترکیه تبدیل است؛ در چند دههٔ اخیر دست‌کم دو سد بسیار بزرگ بر سرمنشأ رودهای «دجله و فرات»، بزرگترین رودهای جاری در کشور عراق ساخته است. فاجعه‌ای که به عراق و سوریه تحمیل می‌شود می‌تواند با سدسازی‌ها بر روی رود ارس برای ایران هم همراه با خسارات هنگفت روی دهد. به ادعای دولت ترکیه ۲۷سد و ۲۶ دریاچهٔ مصنوعی بر سرشاخه‌های ارس احداث می‌شود. به باور کارشناسان تداوم اقدامات ترکیه در موضوع قطع آب ورودی به ایران با اجرای پروژهٔ داپ، علاوه‌بر خشکاندن ارس، بر ورودی آب به دریای خزر هم تأثیر دارد و تبعات آن به‌طور مستقیم متوجه ایران می‌شود.
انتهای پیام
