از پستی «زلیخای شیدا» تا والایی «آسیه مشتاق»!

حجت الاسلام احمد حیدری در یادداشتی با عنوان «از پستی «زلیخای شیدا» تا والایی «آسیه مشتاق»!» که در اختیار انصاف نیوز قرار داده است، نوشت:

قرآن، الگوهای مثبت و منفی معرفی کرده تا از زندگی متعالی یا پست آنان، عبرت یا هدایت بگیرند و ما در این بحث، به مقایسه ی دو الگوی مثبت و منفی توجه می دهیم: آسیه و زلیخا؛ دو بانویی که هر دو کاخ نشین بودند؛ هر دو حضانت دو پسر را عهده دار شدند؛ هر دو دل باخته‌ی پسری شدند که در دامن‌شان بزرگ شده بود؛ هر دو در راه محبوب، شهره ی آفاق شدند؛ و….

مهمان کاخ زلیخای هوس باز

عزیز مصر، در ناصیه یوسف خصال نیکو می‌بیند و او را به همسرش پیش‌کش می کند؛ ولی زلیخا نه به چشم مادر و فرزندی، بلکه از چشم مالک به برده‌اش و فقط به لحاظ زیبارویی، خوش زبانی و شیرین رفتاری، او را می پذیرد. یوسف از نونهالی به جوانی پا می گذارد و نگاه زلیخا هم به او کم کم عوض می گردد. تا دیروز، عروسک زیبای او بود؛ ولی حالا که جوانی ستبر شده، می تواند مناسب ترین مورد برای کام جویی باشد. مدتی با زبان بی زبانی و با هزاران عشوه و ناز، او را به اجابت تقاضایش دعوت می کند؛ ولی یوسف پاک دامن، چشم بر عشوه های بانو بسته و کریمانه می گذرد. حیا و پاک دامنی طلبی یوسف، می تواند تلنگری برای زلیخا بوده و او را به عفت سوق دهد؛ ولی او به اسب سرکش هوس، اجازه ترک تازی داده و لجام از او برگرفته است.

سوگلی کاخ در تعقیب معشوق، با همسر مواجه می شود و با توسل به مکر زنانگی، یوسف را کام طلب معرفی می کند؛ ولی خدای یوسف از او دفاع کرده و نوزادی را به سخن گفتن وامی دارد. این واقعه‌ی معجزه آسا هم، روان شهوت زده‌ی زلیخا را به آرامش و عبودیت سوق نمی دهد.

یوسف با تعبیر خواب پادشاه، فرمان آزادی از زندان می یابد؛ ولی قبل از آزاد شدن، از پادشاه می خواهد درباره‌ی زنان مصری که با دیدن زیبایی، ستبری و وقار مردانگی مردی، دست های خود را بریده بودند، تحقیق کند. پادشاه، با تحقیق از حقیقت واقعه، به یقین رسیده و زنان را به محکمه فراخواند. آنان همگی بر پاکی یوسف شهادت دادند و زلیخا که دیگر راهی برای انکار نداشت، بر خطای خود اعتراف و پاک دامنی یوسف را تصدیق کرد؛ ولی متأسفانه باز هم در آرزوی رسیدن به وصال، سخنی که حاکی از پشیمانی باشد، از وی شنیده نشد(یوسف، آیه‌ی 21 به بعد).

زلیخا، عاشق و دل باخته‌ی جسم یوسف

زلیخا فقط زیبایی و مردانگی جسمی یوسف را می دید و دل باخته‌ی وی شده بود و زیبایی های مهمتر یوسف در اخلاق، باور و رفتار اخلاقی – انسانی را نمی دید تا دل بسته و شیدای آنها شود و از او نور بگیرد و ماه آن خورشید شود. او می توانست از این آیت حق نور بگیرد و نام خود را در کنار زنان خدایی تاریخ ثبت کند.

مهمان دامن آسیه

اما آسیه، از پیامبرزادگان بنی اسرائیل در درجه های بالای زیبایی، عقل، عفت و دیگر کمال های انسانی بود (ملا حویش، ج 2، ص356). فرعون شیفته‌ی جمال او شد و به اجبار با او ازدواج کرد(حقی بروسوی، ج 6، ص386). آسیه، ناخشنود از این ازدواج جبری، بدون این که از فرعون، کاخ و تشریفات آن رنگ بپذیرد، موقعیت خود را مستحکم ساخت و به صورت پنهانی بر عبادت و بندگی خدا همت گماشت(صدوق، 1417،ص195) و از موقعیت خود برای خدمت به مظلومین بهره جست(مجلسی، 1404، ج13، ص16).

ظاهراً یادکرد قرآن از او، با عنوان «امراه فرعون = همسر فرعون»، برای این است که اعلام کند گرچه معمولاً زنان تابع شوهر هستند و اقتضای قصرنشینی، جلب رضایت قدرت است، آسیه حق را بر باطل ترجیح داده و تابع شوهر نیست. بنابر قولی، آسیه، خواهر حزقیل بوده است(همان، ج13، ص28) و این خانواده -حزقیل، همسر و فرزندانش و آسیه خواهرش- از مؤمنانی بودند که بر سر ایمان خود جان نهادند.

مادر موسی، فرزند را به دنیا آورده، ولی از ترس فرعون و به الهام خداوند، فرزند را درون صندوقی نهاده و به نیل می سپارد. کنیزان آسیه، صندوق را یافته و ناگاه با ماه پاره ای مواجه می شوند! با توجه به دستور فرعون به قتل نوزادان بنی اسرائیلی، مخالفت با تصمیم فرعون، اقدامی جسورانه است. هر کس بخواهد مخالفت کند، باید جان برکف باشد. آسیه، به تنهایی با اتکای به خدا و با تمسک به فرزندخواهی خود و شویش که از فرزند محروم اند و استدلال هایی از سر استیصال و ناچاری، از شویش می خواهد که از کشتن فرزند منصرف شود. او می گوید: «طفلی که از او می ترسید، از بنی اسرائیل و متولد امسال است و این معلوم نیست از آنان باشد. این را دریا و نیل از جایگاه دوری آورده و بیش از یک سال دارد(ملا حویش، 1382، ج 2، ص355) علاوه این که زنان اسرائیلی فرزنددوست هستند؛ ولی مادر این طفل، بی عاطفه بوده که وی را به نیل انداخته است(میبدی، 1371، ج 7، ص277)».

اصرارهای آسیه و جایگاه بی نظیر او در قلب فرعون بر عقل و تدبیر فرعون غلبه کرد و بدون این که متهم شود، پیشنهادش قبول شد. با راهنمایی خواهر ناشناس موسی، مادرش را به عنوان دایه حاضر کردند و موسی در دامن مادر آرام گرفت و بعد از دوران شیرخوارگی، به قصر و دامن آسیه بازگشت و تحت تربیت این بانوی موّحد، رشد کرد.

تدبیر آسیه

روزی موسای خردسال به هنگام بازی عطسه کرد و خدا را سپاس گفت. حمد و سپاس موسی نسبت به خدای یکتا بر فرعون گران آمد و موسی را سیلی زد. موسی هم ریش زربفت او را به سختی کشید. فرعون همین را بهانه کرد تا او را بکشد و آسیه باز به دفاع گفت: «موسی نه برای تلافی، که به خاطر زیبایی گوهرها، ریش او را کنده؛ او طفل است»؛ و پیشنهاد داد امتحانش کنند. برای امتحان طبقی ذغال سرخ و طبقی رطب تازه در مقابل موسی قرار دادند. موسی به طرف رطب ها رفت که جبرئیل او را به سوی ذغال قرمز کشاند و قطعه ای از ذغال را برداشته و به دهان برد که. ..! آسیه دوید و…؛ بدین گونه دوباره موسی را از غضب و قهر فرعون در امان داشت(بحرانی، 1416، ج 4، ص257).

موسی، عصا و قصر فرعون

موسی، تحت عنایت خاص آسیه تربیت گردید تا به جوانی رسید. او به اقتضای توحید فطری، عدالت طلب و ظلم ستیز بود. با پا نهادن به دوره‌ی جوانی، روزی از قصر به شهر آمد و در دفاع از مظلومی، با ظالمی فرعونی دست به گریبان شد و او را کشت. وقوع قتل، او را مورد قهر فرعونیان قرار داد و مجبور به فرار به مدین شد. سال ها در محضر پیامبر بزرگ خدا – حضرت شعیب – بود و در بازگشت از مدین، به رسالت و دعوت فرعونیان و نجات بنی اسرائیل مأموریت یافت.

فرعون، ساحران را به هماوردی فراخواند و آنها سِحری چشم خیره کن ارائه دادند. موسی به امر خدا عصا را انداخت که اژدهایی چابک شد و سحر ساحران را بلعید. کسانی که فطرت‌شان آماده‌ی پذیرش حق بود، ایمان آوردند، ساحران با اظهار، جان بر ایمان گذاشتند. آسیه و حزقیل و خانواده‌اش هم که دل با خدای یگانه و عدالت طلبی و ظلم ستیزی موسی داشتند، زمان را برای اظهار ایمان مناسب ندیدند(سبز واری نجفی، 1419، 566) چراکه لازم بود از جایگاه خود در مقر حکومت فرعون، در دفاع از موسی، حداکثر استفاده را بکنند.

مشورت‌دهی شیطانی به فرعون

فرعون مستأصل، ابتدا با آسیه و سپس با صدراعظمش هامان به مشورت نشست. آسیه گفت: هیچ عاقلی ادعای نبوت موسی را با توجه به بیّناتی که ارائه داده و قرائن دیگر، رد نمی کند و در مقام معارضه برنمی آید؛ اما هامان گفت که من شما را عاقل و با تدبیر می دانم که مالک این بردگان و ربّ اعلای آنان هستی، آیا می خواهی با پذیرش نبوت موسی در صف بندگان درآیی؟ (اندلسی، 1420، ج7، ص337) مشورت شیطانی هامان مورد قبول فرعون قرار گرفت و از پذیرش نبوت موسی و آزاد کردن بنی اسرائیل خودداری کرد.

نوبت جانبازی در راه ایمان

فرعون بعد از کشتن ساحران، علاوه بر سخت گیری بر بنی اسرائیل، هر کس از درباریان و قبطیان را می یافت که نشانه ای بر ایمان از خود بروز می دهد، به شدت سرکوب می کرد. دایره‌ی سرکوب به حزقیل و خانواده‌اش رسید. وقتی همسر حزقیل که آرایشگر خانواده‌ی فرعون بود، به شدیدترین وجه به شهادت رسید، صبر آسیه به سر آمد و گفت: «تو چه قدر بر خدا جری شده ای! تو شریرترین و خبیث ترین بنده ی خدایی! زنی مؤمن و بی گناه را به این نحو وحشتناک می کشی!»

فرعون او را به جنون متهم کرد و از پدر و مادر آسیه برای منصرف کردنش کمک طلبید. آسیه، ایمان خود را آشکار کرده و حاضر نبود به هیچ قیمتی جنایت های فرعون را تأیید کند و بر آن سکوت ورزد. به دستور فرعون، او را در آفتاب سوزان به چارمیخ کشیدند و سنگی بزرگ بر سینه اش نهادند تا به شهادت رسید(میبدی، 1371، ج10، ص484-486).

اسوه‌ی مشتاقان

آسیه در ساعت هایی که به چارمیخ کشیده شده و تحت شکنجه بود، با خدا این گونه نجوا داشت: «رب ابن لی عندک بیتا فی الجنه و نجنی من فرعون و عمله»(تحریم، آیه ی11). در آن شرایط هولناک، انتظار بود نجات خود از عذاب و شکنجه را بطلبد؛ ولی او چنان مشتاق لقای خداست، که به آن وضعیت دهشتناک، توجه ندارد. شوق لقای خدا، چنان وجود او را لبریز کرده که قبل از هرچیز، هم جواری با خدا را می طلبد، البته چون می داند و یقین دارد که بهشت دارِ لقای خداست. در ادامه می فرماید که آن خانه در بهشت باشد؛ بعد طلب نجات از فرعون و عمل او که دعوت به کفر است را می کند.

او که در کاخ فرعون، از همه‌ی نعمت ها و زینت های دنیا بهره مند بود، از همه‌ی آنها دل کنده و با پذیرش محرومیت، شکنجه و مرگ، لقای خدا و همجواری او را طلب کرد و این نشان از شوق فوق العاده ی او دارد (علامه طباطبایی، 1374، ج19، ص578).

رسول خدا می فرماید: «خداوند، چند زن را در قرآن مورد توجه قرار داده و آنان را به خصلت هایی ستوده، از جمله آسیه را در آیه‌ی «و اذ قالت رب ابن لی عندک بیتا فی الجنه» مدنظر قرار داده و او را به خصلت شوق لقای خود ستوده است»(ابن شهرآشوب، 1379، ج3، ص102). به بیان رسول الله، سه نفر برای لحظه ای هم به وحی کافر نشدند: علی بن ابی طالب، مؤمن آل یاسین و آسیه همسر فرعون (صدوق، 1403، 174)

تقدّم بر مریم

بنابر آیات قرآن و روایات معصومین، مریم برترین زن تاریخ قبل از حضرت زهرا بود و جز زهرای مرضیه کسی از مریم پیشی نگرفت. با این وجود، خداوند در مقام معرفی زنان الگوی تاریخ، در آیه 12سوره تحریم، ابتدا آسیه و بعد مریم را معرفی می کند. به نظر می رسد این تقدم، به جهت جایگاه متفاوت این دو بانوی بزرگ است. حضرت مریم، متولد بیت نبوت بوده و تحت کفالت پیامبر خدا و در خانه ی مقدس خدا بزرگ شده و… او گرچه به بالاترین درجه ی کمال رسید و از همگان (جز زهرای مرضیه) گوی سبقت ربود؛ ولی زمینه ها هم برای رشد و کمال او مناسب و همراه بود؛ اما آسیه در کاخ فرعون و تحت کفالت کسی بوده که خود را خدای اعلای بنی اسراییل شمرده و همه ی زمینه ها برای انحراف و فساد و دنیاگرایی او آماده بوده؛ با این وجود، او راه بندگی و ایمان و مبارزه پیش گرفته است و برخلاف همه ی اقتضاهای پیرامونی، به صف موحدان پیوسته و یاور پیامبر خدا شده و بر این یاری و ایمان، جان نهاده و به شهادت رسیده است. همین ویژگی او را سزاوار ساخته که نامش قبل از مریم ذکر گردد.

قیاس آسیه و زلیخا

در داستان آسیه، پیشنهاددهنده‌ی فرزندی، آسیه است ولی در داستان یوسف، زلیخا نیست!

آسیه، موسی را به عنوان نور چشم و فرزند می پذیرد و زلیخا، یوسف را به عنوان سرگرمی و انبساط خاطر!

موسی در قصر فرعون هر روز در معرض خطر است و آسیه با جان فشانی، حافظ او؛ ولی زلیخا در قصر عزیز در کمال امنیت به یوسف سرگرم!

محبت آسیه، محبت به خدا و بنده ی خاص خداست که از ایمان نشأت گرفته و نور است؛ اما محبت زلیخا، محبتی طبیعی است که کم کم شهوانی و ظلمانی گردید!

آسیه با دیدن فضایل و نورانیت موسی ایمان می آورد و برای دفاع از ایمان خود، جانش را فدا کرد و همراه با موسی جاودانی شد؛ ولی زلیخا با دیدن نورانیت و عفت و ایمان یوسف، متنبه نشد و به بندگی هوس، شهره گردید.

امید که از سرنوشت زلیخا درس بگیریم و به آسیه اقتدا کنیم»

انتهای پیام