برای چه دردی چه مسکنی باید خورد؟ | انواع داروهای مسکن، موارد استفاده، هشدارها و عوارض جانبی داروهای ضددرد

فائزه رجایی در مجله دکتر دکتر نوشت:

آیا شما هم با بروز هرگونه دردی در هر قسمت بدن به داروهای مسکن پناه می برید؟

آیا شما هم مانند بسیاری از افراد دیگر داروهای مسکن را بدون تجویز پزشک مصرف می کنید؟

آیا می دانید که مصرف بی رویه برخی از مسکن ها می تواند بسیار خطرآفرین باشد؟

آیا می دانید در طول بارداری یا شیردهی بسیاری از داروهای مسکن برای شما منع مصرف دارند؟

آیا می دانید برخی از داروهای مسکن با داروهای دیابت، آرتروز، کرونا و … تداخل دارویی دارند و نباید همزمان باهم مصرف شوند؟

آیا می دانید برخی از داروها برای سنین پایین ممنوع هستند و موجب بروز تعارضات بسیاری در کودکان می شوند؟

در این مقاله با دکتردکتر همراه باشید تا به معرفی پرمصرف ترین داروهای مسکن، موارد استفاده، عوارض، موانع مصرف و اطلاعات مفید دیگر بپردازیم.

مصرف داروهای مسکن و ضددرد در ایران

داروهای مسکن و ضد درد شامل طیف گسترده‌ای از داروها با مکانیسم‌های مختلف عملکرد است که طبیعتا هر کدام در کنار خاصیت ضددردی که دارند عوارض و موارد منع مصرفی نیز دارند.

گزارشات دارویی سازمان غذا و دارو در سال ۱۳۹۹ نشان می دهد که ۴۴ میلیارد و ۵۲۶ میلیون عدد دارو توسط ایرانی ها در سال اخیر مصر شده است که داروهای استامینوفن (Acetaminophen) ، استامینوفن کدئین (Acetaminophen codeine)، سرماخوردگی بزرگسالان (Adult Cold) و کپسول ژلوفن (Ibuprofen ) در کنار داروهای مربوط به کرونا مانند رمدسیویر، بیشترین میزان مصرف را در میان ایرانیان داشته اند.

به‌طور میانگین، هر ایرانی در سال گذشته ۵۵ عدد از این چهار قرص را مصرف کرده است به این معنا که با تخمین خوبی، هر ایرانی تقریبا هفته ای یک داروی مسکن مصرف می نماید.

داروهای مسکن به چند دسته تقسیم می‌شوند؟

داروهای مسکن و ضد درد به سه دسته اصلی تقسیم بندی می شوند که در جدول زیر نشان داده شده است.

استامینوفن

استامینوفن برای درمان دردهای خفیف و کاهش تب استفاده می شود. مصرف استامینوفن برای سردرد ، دردهای عضلانی، آرتریت، کمردرد، دندان درد، گلو درد، دردهای قاعدگی، سرماخوردگی، آنفولانزا و تب بسیار رایج است. علاوه بر این موارد به دلیل کم خطرتر بودن استامینوفن نسبت به سایر مسکن ها، برای کاهش دردهای ناشی از واکسن و دندان درآوردن برای نوزادان نیز مورد استفاده قرار می گیرد.

هشدارهای مصرف استامینوفن

مصرف بیش از حد استامینوفن می تواند باعث آسیب کبدی شود، به همین دلیل مصرف استامینوفن برای بیماران کبدی بدون دستور پزشک ممنوع است.توجه داشته باشید که مصرف بیش از ۴۰۰۰ میلی گرم استامینوفن در روز ممنوع است.

مصرف استامینوفن در بارداری و شیردهی

استامینوفن از دسته داروهایی است که می تواند وارد شیر مادر شود. به همین دلیل استفاده از آن در دوران بارداری و شیردهی حتما باید با دستور پزشک صورت گیرد.توجه داشته باشید که استامینوفن در شکل ها و انواع مختلف تولید می شود و برای مصرف نوزادان و کودکان حتما باید از انواع مخصوص کودکان مانند قطره های استامینوفن استفاده شود.

مقدار دوز مصرفی استامینوفن

مقدار مجاز مصرف استامینوفن در جدول زیر برای سنین مختلف نشان داده شده است. 

عوارض جانبی مصرف استامینوفن

استامینوفن اگر با مقدار درست مصرف شود معمولا عوارض جانبی خاصی ندارد اما اولین علائم مصرف بیش از حد استامینوفن شامل از دست دادن اشتها ، تهوع ، استفراغ ، معده درد ، تعریق و گیجی یا ضعف است. علائم بعدی ممکن است شامل درد در بالای معده، ادرار تیره و زردی پوست یا سفیدی چشم باشد. در موارد نادر، استامینوفن ممکن است باعث واکنش شدید پوستی شود که می تواند کشنده باشد.

ایبوپروفن

ایبوپروفن یک داروی ضد التهابی غیر استروئیدی (NACID) ) است که با کاهش هورمون هایی که باعث التهاب و درد در بدن می شوند، عمل می کند و  در بزرگسالان و کودکان حداقل ۶ ماهه استفاده می شود.

ایبوپروفن برای کاهش تب و درمان درد یا التهاب ناشی از بسیاری از بیماری‌ها مانند سردرد، دندان درد، کمردرد، آرتریت، گرفتگی عضلات ناشی از قاعدگی یا جراحت جزئی استفاده می شود.

هشدارهای مصرف ایبوپروفن

مصرف ایبوپروفن برای افراد زیر باید حتما تحت نظر پزشک صورت گیرد: بیماری قلبی، فشار خون بالا، کلسترول بالا، دیابت، سابقه حمله قلبی، سابقه سکته مغزی یا لخته شدن خون، سابقه زخم معده یا خونریزی، سابقه بیماری کبد یا کلیه و سابقه آسم.

اگر برای جلوگیری از سکته مغزی یا حمله قلبی از آسپرین استفاده می کنید، مصرف ایبوپروفن می تواند تاثیر آسپرین را در محافظت از قلب و عروق خونی کاهش دهد. اگر مجبور به مصرف هر دو دارو هستید، ایبوپروفن را حداقل ۸ ساعت قبل یا ۳۰ دقیقه بعد از مصرف آسپرین استفاده نمایید.در میان دوره مصرف ایبوپروفن از مصرف نوشیدنی های الکلی اجتناب نمایید زیراممکن است خطر خونریزی معده را افزایش دهد.

مقدار دوز مصرفی ایبوپروفن

حداکثر مقدار ایبوپروفن برای بزرگسالان ۸۰۰ میلی گرم در هر دوز یا ۳۲۰۰ میلی گرم در روز (حداکثر ۴ دوز) است.مقدار مصرف این دارو برای کودکان بر اساس سن و وزن کودک تعیین می شود که در جدول زیر به صورت خلاصه مشخص شده است.

عوارض جانبی ایبوپروفن

بی حسی یا ضعف ناگهانی در یک طرف بدن، اختلال در گفتار، تورم پا، احساس تنگی نفس، تهوع، استفراغ، نفخ، خون ریزی، سرگیجه، سردرد

ناپروکسن

ناپروکسن یک داروی ضد التهابی غیر استروئیدی که با کاهش هورمون هایی که باعث التهاب و درد در بدن می شوند، عمل می کند. این دارو برای درمان درد یا التهاب ناشی از شرایطی مانند آرتریت، نقرس، دردهای قاعدگی، سردرد، دردهای عضلانی، التهاب تاندون و درد دندان استفاده می شود.

هشدارهای مصرف ناپروکسن

اگر سابقه واکنش آلرژیک به آسپرین یا سایر NACID ها (داروهای ضدالتهابی غیر استروئیدی) دارید، نباید از ناپروکسن استفاده کنید.ناپروکسن می تواند خطر ابتلا به حمله قلبی یا سکته مغزی را افزایش دهد، به ویژه اگر در درازمدت مصرف شود و یا دوزهای بالاتر از حد مجاز مورد استفاده قرار گیرد.

کسانی که سابقه بیماری های قلبی یا سکته مغزی دارند نیز بدون دستور پزشک مجاز به مصرف ناپروکسن نمی باشند.

گاهی اوقات به دنبال استفاده از داروهای ضد التهاب غیراستروئیدی از جمله ناپروکسن نارسایی های کلیوی در بدن افراد ایجاد می شود از همین رو مصرف این دسته از داروها برای افرادی با سابقه بیماری های کلیوی ممنوع است. ناپروکسن می تواند موجب بالا رفتن فشار خون شود و مصرف آن برای افرادی که بیماری فشار خون بالا دارند بسیار محدود است.هنگام استفاده از این دارو ، افراد مسن بیشتر در معرض خطر خونریزی معده و روده، مشکلات کلیوی ، حمله قلبی و سکته مغزی هستند.

مصرف ناپروکسن در بارداری و شیردهی

استفاده از NACIDها در دوران بارداری به ویژه در ۲۰ هفته پایانی و همچنین در دوران شیردهی ممنوع است زیرا این دسته از داروها وارد خون می شوند و می توانند موجب بروز نارسایی های قلبی و کلیوی در جنین و نوزاد گردند.

عوارض جانبی ناپروکسن

خس خس سینه یا مشکل در تنفس، تورم صورت، لب ها، زبان یا گلو، حساسیت به نور خورشید و گرما، درد قفسه سینه، بی حسی یا ضعف ناگهانی در یک طرف بدن، اختلال در گفتار، ناراحتی معده، تهوع، سوزش سر دل، سردرد، خواب آلودگی یا سرگیجه و … که اگر به صورت مداوم و شدید باشند حتما باید به پزشک مراجعه نمود.

مقدار دوز مصرفی ناپروکسن

مقدار مصرف بر اساس وضعیت پزشکی بیمار و پاسخ به درمان تعیین می شود. برای کاهش خطر خونریزی معده و سایر عوارض جانبی ، این دارو باید در کمترین دوز موثر و در کوتاه ترین زمان ممکن مصرف شود.

مورفین

مورفین متعلق به گروهی از داروها است که به عنوان مسکن مخدردار قوی شناخته می شوند. این دسته از داروها با تاثیر بر مغز و قسمت های مربوط به احساس درد، باعث تسکین درد و کاهش آن می شوند. مورفین و دیگر داروهای مخدر برای دردهای بسیار شدید مانند دردهای سرطانی و دردهای حاصل از شیمی درمانی و همچنین دردهای پس از انجام عمل جراحی مورد استفاده قرار می گیرند.

هشدارهای مصرف مورفین

مورفین جزو داروهای اعتیادآور است و قطع ناگهانی این دارو به خصوص در افرادی که برای مدت طولانی از آن استفاده نموده اند، ممکن است باعث بروز عوارض شدیدی مانند دردهای عضلانی، بی قراری، آبریزش بینی و چشم، اضطراب و تحریک پذیری بالا شود.

برای جلوگیری از بروز این عوارض، پزشک دوز مصرفی برای بیمار را به مرور کاهش می دهد. مصرف مورفین برای بیمارانی با اختلالات مغزی (مانند آسیب به سر، تومور، تشنج)، مشکلات تنفسی (مانند آسم ، آپنه خواب ، بیماری مزمن انسدادی ریه)، بیماری کلیوی، بیماری کبدی، اختلالات روانی (مانند گیجی ، افسردگی)، سابقه شخصی سوء مصرف مواد مخدر، مشکلات معده و روده (مانند انسداد روده ، یبوست ، اسهال به علت عفونت ، فلج روده) ، مشکل در ادرار کردن (مانند بزرگ شدن پروستات) ، بیماری لوزالمعده (پانکراتیت)، بیماری کیسه صفرا بسیار محدود است و حتما باید با دستور پزشک صورت گیرد.

در صورت مصرف این دارو با سایر محصولات که ممکن است باعث خواب آلودگی یا مشکلات تنفسی شوند، ممکن است خطر عوارض جانبی جدی (مانند تنفس آهسته، خواب آلودگی، سرگیجه شدید) افزایش یابد.

مصرف مورفین در بارداری و شیردهی

مصرف این دارو در دوران بارداری فقط در صورت نیاز ضروری مادر مجاز است و مصرف آن می تواند عوارض متعددی برای جنین داشته باشد.مورفین از دسته داروهایی است که به شیر مادر منتقل می شود و ممکن است اثرات نامطلوبی بر نوزاد شیرخوار از جمله خواب آلودگی غیر معمول، مشکل در تغذیه، مشکل در تنفس و آسیب های مغزی و اختلالات یادگیری در اینده داشته باشد.

عوارض جانبی مورفین

حالت تهوع، استفراغ، یبوست، سرگیجه یا خواب آلودگی برخی از عوارض جانبی مورفین هستند که پس از مدتی بعد از استفاده، کاهش می یابند. اما عوارض جدی تر مصرف مورفین می تواند شامل تشنج، سکته مغزی، سکته قلبی، اعتیاد شدید، قطع تنفس، گیجی مداوم و آسیب های مغزی باشد.

ترامادول

ترامادول یک داروی ضد درد شبیه مخدر است و به عنوان یک تریاک مصنوعی طبقه بندی می شود. این دارو  همانند سایر داروهای مخدر با تاثیر بر مغز و قسمت هایی که با احساس درد مرتبط هستند، عمل می کند و موجب کاهش احساس درد می گردد.

هشدارهای مصرف ترامادول

یکی از عوارض خطرناک در مصرف ترامادول احتمال تشنج پس از استفاده است و ریسک رخداد آن در افراد مبتلا به اختلال تشنج یا کسانی که از داروهای ضد افسردگی استفاده می کنند، بالاتر است.

بیمارانی که مشکلات شدید تنفسی، انسداد معده یا روده، اعتیاد به الکل و یا سوء مصرف مواد مخدر دارند، مصرف ترامادول ممنوع است.

استفاده نادرست از این دارو می تواند باعث اعتیاد و در نهایت مرگ شود. ترامادول برای کودکان  زیر ۱۲ سال یا افراد زیر ۱۸ سال که اخیراً برای برداشتن لوزه ها یا آدنوئیدها عمل جراحی کرده اند ممنوع می باشد.

مقدار دوز مصرفی ترامادول

بزرگسالان (۱۷ سال یا بیشتر): ۵۰ تا ۱۰۰ میلی گرم خوراکی هر ۴ تا ۶ ساعت در صورت نیاز برای تسکین درد.

برای بیمارانی که نیازی به شروع سریع اثر ضد درد ندارند: دوز اولیه: ۲۵ میلی گرم خوراکی یکبار در روز

دوز معمول برای بیماران بالای ۷۵ سال: حداکثر ۳۰۰ میلی گرم در روز

عوارض جانبی ترامادول

ترامادول می تواند تنفس بیمار را کند یا متوقف سازد و علائمی از جمله تنفس پر سر و صدا و بالا رفتن سرعت نفس کشیدن بیمار باید هر چه سریعتر به پزشک اورژانس اطلاع داده شود. ضربان قلب کند یا نبض ضعیف، احساس سبکی سر، تشنج، تهوع، استفراغ ، از دست دادن اشتها، سرگیجه، خستگی و ضعف شدید از جمله دیگر عوارض جانبی ترامادول هستند.

سخن آخر:

به یاد داشته باشید که عوارض جانبی داروها برای هر شخص می تواند متفاوت باشد و برخی از عوارض در طیف گسترده ای از ضعیف تا قوی برای افراد مختلف ظاهر شوند. به طور کلی توصیه دکتردکتر به مخاطبین خود این است که از مصرف بی رویه داروها و همچنین مصرف خودسرانه و بدون نسخه پزشک جدا اجتناب نمایند. در صورت بروز هرگونه عارضه دارویی می توانید از لینک زیر به صورت متنی یا تلفنی از پزشکان مورد تایید، مشاوره دریافت نمایید.

انتهای پیام