یافته‌هایی از شهر سوخته که تاریخ ایران را متحول کرد

سرپرست کاوش‌های شهر سوخته گفت: غربی‌ها تمایل به القاء این موضوع داشتند که تمدن در بین‌النهرین (غرب ایران) و سند (شرق ایران) وجود داشته و فلات ایران تنها گذرگاهی بوده است، اما این درست نیست. با کشف تمدن شهر سوخته و جیرفت این نتیجه به‌دست آمد که این مناطق هیچ‌چیز از بین‌النهرین کم ندارد.

مجموعه تاریخی نیاوران همزمان با هفته پژوهش، ششمین نشست از سلسله نشست‌های «یک عمر تجربه» را به سید منصور سید سجادی ـ چهره ماندگار میراث فرهنگی، باستان‌شناس سرشناس ایرانی و سرپرست کاوش‌های شهر سوخته ـ اختصاص داد.

به گزارش ایسنا، سجادی در این نشست با اشاره به پیشینه‌ای از سال‌های حضورش در عرصه باستان شناسی کشور اظهار کرد: دلیل حضورم در حوزه باستان‌شناسی به دوران تحصیلات مدرسه باز می‌گردد؛ در پایه ششم ابتدایی، تنها کتابی که عکس روی جلد آن انسان‌های ابتدایی و عصر حجر بودند، تاریخ و جغرافیا بودند که همین امر زندگی مرا عوض کرد و به موضوع باستان‌شناسی علاقه‌مند شدم.

این باستان‌شناس بیان کرد: باستان‌شناسی کار عشق است و کار کارمندی نیست و ساعت کار در آن معنی ندارد. اگر عشق به کار نباشد تبدیل به عاملی می‌شویم که جایی را کاوش کرده و تنها چند شیء داخل موزه قرار می‌دهد. حال آنکه بازسازی جامعه باستانی در باستان‌شناسی بسیار مهم است.

سرپرست کاوش‌های شهر سوخته با بیان اینکه کار باستان‌شناسی با مردم‌شناسی فرق دارد، گفت: انسان‌شناس با حضور در جوامع با اشخاص صحبت می‌کند و سبک زندگی را ثبت و ضبط می‌کند، اما باستان‌شناس از خاک خاموش آثار را استخراج می‌کند و هدف از این کار، بازسازی جامعه انسانی است.

او اضافه کرد: به عنوان مثال زمانی که صحبت از مهر مادری می‌شود، مردم‌شناس این مهر را می‌بیند و لمس می‌کند، اما باستان‌شناس با مشاهده بقایای باستانی (اعم از انسانی و اشیاء) و تحلیل یافته‌ها به آن معنی می‌رسد.

سیدسجادی ادامه داد: یافته‌های باستان‌شناسی نشان می‌دهد در سیستان و بلوچستان که محیطی خشک دارد هشت نوع انگور تولید می‌شده، اما امروز اصلا انگوری تولید نمی‌شود و این یافته‌ها در اختیار نهاد‌ها قرار داده می‌شود تا پتانسیل‌های مناطق مشخص شده و از آن در برنامه‌ریزی‌ها بهره گرفته شود.

سید منصور سید سجادی در نمایشگاه ««شهر سوخته، اسطوره‌ای که تاریخ شد» که هم‌اکنون در موزه ملی برپاست

این چهره ماندگار میراث فرهنگی با بیان مثال دیگری در حوزه هنر گفت: تاریخ هنر «مرقع و ترصیع» تا ایلخانیان می‌رسد، اما در حفاری تعداد زیادی شانۀ مو یافت می‌شود که روی دسته آن کار ترصیع انجام شده و همین امر مشخص می‌کند که سابقه هنر مرصع‌کاری در ایران ۵۰۰ سال نیست و به ۵ هزار سال قبل باز می‌گردد.

این باستان‌شناس افزود: این یافته‌ها در تمامی علوم، کشاورزی، پزشکی، جواهرسازی و سایر رشته‌ها کمک می‌کند و به ما نشان می‌دهد که چنین تجربیات قدیمی بوده که ما را به اینجا رسانده است.

سیدسجادی گفت: الان با موبایل پیام می‌دهیم، درحالی‌که هزاران مورد در شرق ایران (شهر سوخته) یافت شده است که نشان می‌دهد پیشینیان ما در گذشته پیام‌های خود را به شکل علائمی (اشکالی) روی ظروف برای یکدیگر ارسال می‌کردند.

این باستان شناس بیان کرد: در قسمت غرب فلات ایران، اطلاعات پیش از تاریخ بسیار زیاد موجود است، اما شرق ایران مهجور باقی مانده بود و مردم کمتر آشنایی داشتند و در ۵۰ سال اخیر اطلاعات خوبی مربوط به این قسمت استخراج شده است.

او اظهار کرد: غربی‌ها تمایل به القاء این موضوع داشتند که تمدن در بین‌النهرین (غرب ایران) و سند (شرق ایران) وجود داشته و فلات ایران تنها گذرگاهی بوده است، اما این درست نیست. با کشف تمدن شهر سوخته و جیرفت این نتیجه حاصل می‌شود که این مناطق هیچ‌چیز از غرب ایران و حتی بین‌النهرین کم نداشتند.

سیدسجادی با تشریح تمدن‌های شرق ایران گفت: در محدوده‌ای که تعیین کردیم، شرق ایران را میانه آسیا نامیده‌ایم و در این محدوده مناطق ۶ گانه تمدنی به مرکزیت «نمازگاه»، «ترنگ تپه و تپه حصار»، «ماندگار»، «سیستان»، «جیرفت» و «مهرگره» وجود دارند.

این باستان‌شناس افزود: سیستانی که بر اساس یافته‌های باستان‌شناسی انگور و دو بار در سال گندم تولید می‌کرد، به دلیل جنگل‌زدایی توسط انسان‌ها و مشکلات بستن سرچشمه رودخانه‌ها به سرزمینی خشک تبدیل شده است.

سرپرست کاوش‌های شهر سوخته با بیان اینکه در شرق ایران ۴ نقطه مهم وجود داشته است، گفت: تپه یحیی در جنوب کرمان از جمله این مناطق است که از هزاره هفتم تا هزاره اول قبل میلاد در آن زندگی وجود داشته، کار سنگ خیلی رایج بود و اشیاء و ظروف فراوانی در آنجا ساخته می‌شد.

او افزود: شهداد که در کناره دشت لوت قرار دارد از مراکز بسیار مهم فلزگری و ساخت اشیاء سنگ صابونی، فلزی و مرمر و شامل بخش مسکونی و صنعتی بوده است.

سیدسجادی اضافه کرد: مواد فرهنگی که در این منطقه پیدا شده، یگانه است؛ کشیدن تصویر یک الهه در کف قبر، جعبه موزائیک، تنها نوشته شرق که در منطقه شهداد یافت شده و بر لبه کوزه آبی نوشته شده بود. همچنین در قبور افراد مجسمه‌هایی در ابعاد بزرگتر از آنچه پیش از این دیده بودیم قرار داده می‌شد که مشخص نیست پیکره و مجسمه چه کسی است.

این باستان‌شناس برجسته کشور بیان کرد: در جیرفت سلسله محوطه‌های باستانی وجود دارد که تاریخ تمدن ایران را متحول کرده است.

سیدسجادی که از سال ۱۳۵۳ در شهر سوخته فعالیت می‌کرد، با بیان اینکه شهر سوخته تنها شهر مهم و بزرگ ایرانی در شرق فلات ایران بوده است، گفت: کار مهمی که طی سال‌های فعالیتم در این منطقه انجام شده و از آن رضایت قلبی دارم این است که در سال ۱۳۷۶ در آن فضا تنها یک اتاق خشت و گلی وجود داشت که یک نگهبان و همسرش در آن زندگی می‌کردند، اما الان یکی از زیباترین موزه‌های ایران را در آنجا ساخته‌ایم و ۱۲۰ خانواده از آنجا ارتزاق می‌کنند و در واقع کار باستان‌شناسی منجر به چنین فعالیت مفید اجتماعی و مردمی خوبی شده است. همچنین ۱۶ دکتر در آنجا تربیت شده و به مدارج بالایی رسیده‌اند.

بنابر گزارش روابط عمومی مجموعه نیاوران، باستان‌شناس شهر سوخته در ادامه این نشست به تشریح بخش‌های مختلف این محوطه باستانی از روی پلان و عکس‌های مربوط به آن پرداخت و اظهار کرد: این شهر ۳۲۰۰ پیش از میلاد پایه‌گذاری و ۱۸۰۰ قبل از میلاد از بین رفته است. مساحت خانه‌ها بین۹۰ تا ۱۵۰ متر بوده و چند نسل در آن زندگی می‌کردند. در اینجا ۷۰۰ تا ۸۰۰ قطعه بافته و پارچه یافت شده که به دلیل شرایط اقلیمی محیط از بین نرفته و باقی مانده‌اند.

او همچنین گفت: شهر سوخته تنها سایت تاریخی در ایران است که بایگانی زیستی دارد و حدود ۱۱۰۰ اسکلت در آنجا طبقه‌بندی شده است و به بازسازی جامعه انسانی پرداخته‌ایم که بخشی از آن از طریق پروژه‌های پایان‌نامه‌های دانشجویی انجام شده است.

این باستان‌شناس با بیان اینکه جمعیت شهر سوخته در اوج شکوفایی خود بین ۱۲ تا ۱۴ هزار نفر بوده است، افزود: در قبور شهر سوخته از یک لیوان ساده تا مجموعه‌ای از اشیاء قرار می‌دادند، چون معتقد به زندگی جاویدان و بازگشت بودند و به دلیل آنکه مردم صلح دوستی بودند هیچ ادوات جنگی در این قبور یافت نشده است.

او اضافه کرد: در قبور زنان سفال‌های رنگی یافتیم که نقش بز پویا روی آن ظروف مشاهده می‌شود که بسیار جالب توجه است. در ساخت زیورآلات نیز از سنگ‌های نیمه‌گرانب‌ها و فلزات گرانبها استفاده می‌کردند و اولین و قدیمی‌ترین چشم مصنوعی جهان نیز از این شهر یافت شده است.

سیدسجادی افزود: یکی از کشفیات شهر سوخته اسکلت میمون ماکاک است و فقط دو نوشته در این شهر یافت شده که شامل یک رسید یا فاکتور و یک لوح حسابداری است.

این باستان‌شناس بیان کرد: یافته‌های باستان‌شناسی برگه‌های از هم پاره شناسنامه ما هستند که با درکنار هم قرار دادن آن‌ها می‌توانیم خود را، ریشه و هویتمان را معرفی کنیم.

سیدسجادی در ادامه این نشست که در کاخ نیاوران برگزار شد، اظهار کرد: در کشور تورم کارشناسان باستان‌شناسی داریم، اما در رشته‌های میانی بسیار کمبود وجود دارد. به جوانان علاقه‌مند به باستان‌شناسی پیشنهاد می‌کنم در میان رشته‌ای‌ها به خصوص «انسان‌شناس فیزیکی» و «گیاه باستان‌شناسی» ادامه تحصیل دهند. باستان شناسان جوان حتما باید با یک زبان خارجی به خصوص انگلیسی آشنایی داشته باشند؛ چراکه منابع این حوزه به زبان‌های خارجی است و استفاده نکردن جوانان از منابع یاد شده از جمله چالش‌های باستان‌شناسی است.

درحال حاضر موزه ملی ایران در خیابان سی‌تیر نیز نمایشگاه «شهر سوخته، اسطوره‌ای که تاریخ شد» را که حاصل کاوش‌های این محوطه ۵ هزار ساله است، برپا کرده است. این نمایشگاه بیشتر به صورت تصویر بوده و اشیائی نیز در کنار آن به نمایش گذاشته شده است. به گفته سید سجادی تاکنون فقط ۴ درصد از وسعت۲۸۰ هکتاری محوطه شهر سوخته کاوش شده است که شامل بخش‌های مختلف مسکونی، صنعتی و گورستان است. به تازگی اعلام شده که کمبود منابع مالی و اعتبارات باعث توقف کاوش‌ها در این محوطه باستانی شده است.

انتهای پیام