معارف اسلامی انسان‌مند است نه انسان‌محور

رئیس میز تعمیق باورهای دینی دفتر تبلیغات اسلامی حوزه قم با بیان اینکه اسلام کانون توجه خود را انسان قرار داده است، اضافه کرد: مسیحیت پولسی از این جهت با اسلام متفاوت است زیرا نوعی خواری و بی‌توجهی به انسان را در تعلیمات پولسی شاهد هستیم.

سایت ایکنا نوشت: «حجت‌الاسلام والمسلمین محمدتقی سبحانی، رئیس میز تعمیق باورهای دینی دفتر تبلیغات اسلامی حوزه قم، ۱۲ بهمن ماه در مراسم اختتامیه دومین همایش معنویت‌های نوظهور در قم با بیان اینکه یکی از مشکلات در برخورد با پدیده‌های بیرونی این است که چون از میانه وارد شده و عمق و ریشه یک پدیده را نشناخته‌ایم در معالجه و پاسخگویی هم چندان موفق نبوده‌ایم، گفت: مثلاً ما در مواجهه با غرب، با درک و شناخت واقعی فاصله داریم. شاید یکی از دلایل آن، این است که ما به جای برخورد ریشه‌ای و علمی از میانه راه و با قرائت و تفسیری این‌سویی به تحلیل دیگری می‌پردازیم.‌

او افزود: در قطب تعمیق باورهای دینی دفتر تبلیغات اسلامی در بحث عرفان‌های نوپدید به طرحی رسیدیم که تجربه خوبی برای بقیه کارهاست؛ یعنی یک رویداد سه مرحله‌ای را تعریف کردیم؛ اول اینکه در همایش نخست به شناخت دقیق این پدیده و شناسایی آن پرداختیم تا نقادی‌ها براساس درک عمیق از این پدیده باشد. استاد حوزه اضافه کرد: در مرحله دوم که این همایش محصول آن است به نسبت‌سنجی پرداخته‌ایم زیرا از دشواری‌های کار در عرصه معنویت، مقایسه تطبیقی و گفتمانی بین اندیشه‌های مختلف است.

استاد حوزه علمیه با بیان اینکه باید از کلی‌گویی و تحقیقات سطحی پرهیز شود و ارتباط عناصر مختلف را به دقت ببینیم، گفت: مرحله دوم زمینه را فراهم کرده است که محققان وقتی وارد مطالعه معنویات نوظهور شوند با دقت بیشتری مطالعه کنند و این لازمه آشنایی با معنویات نوظهور و اسلامی و هم خلاقیت در مقایسه تطبیقی را لازم دارد. ما زبان مطالعات مقایسه‌ای را در این همایش گشودیم زیرا قبل از این همایش، ادبیات تطبیق و مقایسه در بحث عرفان‌های نوظهور لاغر و ضعیف بود.

کمبود جدی در ارائه معنویت اسلامی

رئیس بنیاد بین‌المللی امامت با بیان اینکه ریشه اصلی نفوذ جریانات فرقه‌ای در محیط اسلامی به خاطر ضعف‌های درونی است، تصریح کرد: باید بپذیریم که ما در عرصه معنویت اسلامی کمبودهای جدی داریم و همین مسئله عامل اصلی جذب مردم به سمت برخی فرق انحرافی است لذا در همایش سوم دنبال بحث معنویت اسلامی هستیم تا به صورت علمی و عملی مورد تحقیق و بحث قرار گیرد.

رئیس میز تعمیق باورهای دینی دفتر تبلیغات با بیان اینکه فضای مطالعات نوپدید باید ناظر به واقعیات میدان توسعه یابد، تأکید کرد: باید ریشه سیاسی و اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی این جریانات را بدانیم و برخورد عالمانه با آن داشته باشیم زیرا ضعف گفتمان معنویت اسلامی، نقطه آسیب‌پذیری فرهنگی ماست؛ اگر دیگران با کوچکترین تحرکی خانواده‌ها و حتی جامعه سنتی ما را با خود درگیر می‌کنند به خاطر آن است که پیام معارف اهل بیتی به درستی منتقل نشده است و چون افراد از معرفت اسلامی سیراب نمی‌شوند سراغ آن جریانات می‌روند.

ارائه بسته پیشنهادی معنویت به جامعه

سبحانی افزود: ما نیازمند دو حوزه مطالعاتی در گفتمان معنویت اسلامی هستیم و مهمترین آن این است که اگر کسی از ما بپرسد اسلام برای حوزه معنوی انسان چه پیشنهادی دارد باید نیاز معنوی را در قالب بسته معرفتی روشن ارائه دهیم که دو همایش گذشته خطوط و مرزهای معین و ادبیات مشخصی در این زمینه در اختیار ما قرار داده است.

استاد حوزه علمیه گفت: ما دو رقیب بزرگ معنوی در تمدن اسلامی داشته‌ایم که از قبل اسلام هم بوده‌اند؛ یکی عرفان شرقی و دیگری عرفان غربی مسیحی؛ در سده‌های اول اسلامی هر دو نوع عرفان وارد فرهنگ اسلامی شدند؛ در دوره جدید این دو معنویت با اقتضائات خود بازسازی شدند زیرا امروز معنویت شرقی را می‌توان در فضای مدرن غربی هم ببینیم یعنی بودیسم طوری بازسازی شده است که انسان سکولار غربی هم با آن ارتباط برقرار می‌کند و خود مسیحیت هم بازسازی شده است.

گفتمان معنویت اسلامی روزآمد شود

رئیس میز تعمیق باورهای دینی دفتر تبلیغات اسلامی با بیان اینکه ما وقتی مدعی معرفت و عرفان اسلامی هستیم باید در رقابت با این میدان سخن بگوییم، گفت: تا سخن از معنویت اسلامی می‌شود می‌گویند ما قرآن و ادعیه و زیارات را داریم که درست است ولی گفتمان ما باید متناسب با ادبیات امروزی تولید شود؛ ما نیازمند این هستیم که ادبیات معنویت اسلامی جدیدی تولید کنیم که بتواند زندگی مردم و نسل جدید را درگیر کند. معادن و گنجینه معرفتی، زیاد داریم ولی باید آن را طوری استخراج کنیم که بتواند به بازار عرضه شود.

سبحانی بیان کرد: امروز انتظار مخاطب، ایجاد تغییر در زندگی با استفاده از دین است؛ او می‌پرسد که معنویت چه نقشی در زندگی من دارد بنابراین باید برنامه عملیاتی متناسب با این معنویت داشته باشیم؛ معمولا جنبش‌های نوپدید دینی یکسری برنامه و توجهات را فراروی ما می‌گذارند و تکلیف مخاطب را با معنویت مشخص می‌کنند؛ در حوزه معنویت اسلامی هم نیازمند برنامه هستیم از جمله اینکه باید آداب سلوکی داشته باشیم.

استاد حوزه علمیه تصریح کرد: در طول دو سال آینده که مقدمه برای همایش سوم است باید با این چارچوب تلاش کنیم تا به قله مورد نظر برسیم و این کار نیازمند محققان و اندیشمندان و کنشگران میدانی زیادی است.

او تأکید کرد: اسلام یک معنویت ویژه و مستقل دارد ولی معنای آن این نیست که ما از تجارب انسانی بهره نبریم؛ پذیرش اسلام به عنوان یک مکتب الهی، نشان می‌دهد این مکتب، در عرصه معنویت یک چارچوب مستقل دارد.

سبحانی اظهار کرد: از آسیب‌های جدی در بحث معنویت اسلامی، عدم توجه به این استقلال در گفتمان معنویت اسلامی است. ما گاهی دچار اختلاط‌های فرهنگی شده‌ایم و نقطه محوری معنویت اسلامی را از دست می‌دهیم.

او با بیان اینکه در معنویت اسلامی مبتنی بر منابع وحیانی، چند ویژگی مهم وجود دارد، اظهار کرد: اول توجه ویژه به مسئله انسان و مسائل انسانی است ولی گاهی افقی وهمی و خیالی تعریف می‌شود و همه ارزش‌های انسانی فدای این افق وهمی می‌شود؛ سراسر قرآن خطاب به انسان است و همه معارف قرآنی و اهل بیتی مبتنی بر مسائل انسانی است و کمتر برنامه دینی وجود دارد که یک جهت آن معطوف به رشد و تعالی و سازندگی انسان نباشد.

معارف اسلامی انسان‌مند است

او با بیان اینکه اسلام کانون توجه خود را انسان قرار داده است، اضافه کرد: مسیحیت پولسی از این جهت با اسلام متفاوت است زیرا نوعی خواری و بی‌توجهی به انسان را در تعلیمات پولسی شاهد هستیم. البته معنای این حرف، انسان‌مداری و اومانیسم نیست بلکه نوعی انسان‌مندی در معارف اسلامی وجود دارد.

رئیس بنیاد بین‌المللی امامت اظهار کرد: ویژگی دیگر معنویت اسلامی، توجه متوازن به ابعاد مختلف است؛ از چالش‌های بزرگ معنویت وجود یکسری دوگانه‌ها است؛ معنویت قرآنی از این دوگانه‌ها گذر کرده و این دو را با هم جمع می‌کند.

سبحانی تاکید کرد: گذر از باطن و ظاهر نمونه‌ای از این مسئله است که قرآن به خوبی آن را حل کرده است ولی گاهی برخی اختلافات عمیق به دلیل همین دوگانه‌ها در جوامع اسلامی رخ داده است یا دوگانگی آسمان و زمین. ما یک معنویت خداسو و معنویت زمینی لازم داریم یعنی باید معنویت خداسو را وارد سفره مردم کنیم لذا باید به معنویت در سیره نبی اکرم و قرآن و ائمه برگردیم که هیچ نوع دوگانگی میان آسمان و زمین در آن دیده نمی‌شود.

او افزود: پیامبر (ص) در عین اینکه انسانی کاملا متعالی است با مردم نشست و برخاست دارد و خرید و فروش می‌کند و می‌خورد و ازدواج می‌کند یعنی معنویت توأم با حضور اجتماعی و سیاسی است؛ دین و معنویتی که در عرفی‌ترین مسائل زندگی، عالی‌ترین پیام‌های وحیانی را دارد.

سبحانی با بیان اینکه یکی از دشواری‌های ما رابطه بین معنویت و زمینه‌مندی است، تصریح کرد: تلقی عمومی در سنت دینی ما این است که معنویت، زمان و مکان ندارد لذا ما می‌توانیم همان برنامه عملیاتی سلوکی که هزار سال پیش داشته‌ایم را جلوی انسان‌ها در همه جای دنیا بگذاریم ولی به نظر بنده باید این پرسش اساسی را پاسخ دهیم که آیا زمان و مکان و زمینه‌ها در معنویت مؤثر هستند یا خیر؟ برخی می‌گویند باید به انسان معاصر، پیشنهاد معنوی جدید بدهیم و نقطه اختلاف ما با برخی معنویات جدید عرفی در همین مسئله است.

او با بیان اینکه از این زاویه به معنویت نگریستن نیازمند بازنگری است، افزود: تردیدی نیست که اساس و هسته معنویت یکسان است و حتی بسیاری ار ارجاعات معنویات نوظهور به ادیان گذشته است ولی همین گوهر معنوی در بستر و بسته‌های مختلف می‌تواند زمینه‌مند باشد. بنابراین این پرسش وجود دارد که آیا ما نمی‌توانیم معنویت را ناظر به موقعیات و نیازها و اقشار مختلف مردمی زمینه‌مند تعریف و بسته‌های عملیاتی تعریف کنیم؟

استاد حوزه علمیه ادامه داد: پرسش اساسی این است که اگر معتقدیم ادیان الهی در تحول تاریخی آمده‌اند پس تحول معنوی انسان هم در طول تاریخ به رسمیت شناخته می‌شود و اگر این را بپذیریم این بحث مهم هم پیش خواهد آمد که زمین و زمان و زمینه تا چه مقدار در این تحول قابل پذیرش است؟ باید میراث معنوی خود را بدون ملاحظه به نقد بکشیم و نگاه ایجابی و سازنده را تولید کنیم.»

انتهای پیام