ذهن جمعی 

حسین شیخ‏ رضایی، عضو هیئت علمی مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران چکیده‌ای از سخنرانی خود در سمینار «ذهن‌شناخت» را منتشر کرده‌است که متن آن را در ادامه می‌خوانید.

دیدگاه فردگرایانه استاندارد درباره ذهن متشکل از دو فرض اصلی است؛ نخست اینکه این تنها افراد هستند که از ذهن برخوردارند، و دوم اینکه هیچ عضو سازنده ذهن خود دارای ذهن نیست. به این ترتیب، طبق این تلقی، همه اذهان منفرد و شخصی هستند. آنچه آموزه ذهن جمعی/گروهی خوانده می‌شود در مقابل این تصویر فردگرایانه قرار می‌گیرد: اذهانی داریم که متشکل از برخی اذهان دیگر هستند؛ یا به عبارت دقیق‌تر، سامانه‌های شناختی‌ای داریم که از حالات، فرایندها و توانایی‌های روان‌شناختی و شناختی برخوردارند و اذهان منفرد عناصر سازنده این سامانه‌های شناختی به حساب می‌آیند.

توجه به پدیده ذهن/شناخت گروهی در اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم طرفدارانی داشت، اما به دلیل پیوند این نوع نگاه با آموزه وایتالیسم (حیات‌گرایی)، در قرن بیستم و پس از برآمدن نگاه‌های فیزیکالیستی به ذهن، جذابیت خود را از دست داد. اما در دهه‌های اخیر، موضوع ذهن جمعی بار دیگر و به‌قوت از سوی بسیاری از محققان، از رشته‌هایی مانند مطالعات سازمانی، علوم شناختی، علوم زیستی و فلسفه ذهن، احیا شده است. امروزه ذهن جمعی در چهارچوبی طبیعی‌گرایانه و در سازگاری با نگاه‌های کارکردگرایانه و فیزیکالیستی قابل‌ طرح و دفاع است. از سوی دیگر، توسل به ذهن جمعی و حالات شناختی و روان‌شناختی آن از مزیت‌های تبیینی‌ای برخوردار است که در نظریه‌های فردگرایانه به چشم نمی‌خورد.

در این ارائه، ابتدا سه نمونه از پدیده ذهن جمعی را از یکدیگر متمایز خواهیم کرد: ذهن انحصارا گروهی که در سطح گروه حشرات و حیوانات دارای حیات جمعی ظاهر می‌شود و مشابهی در سطوح پایین‌تر ندارد؛ شناخت توزیع‌شده جمعی که در آن هر یک از اعضا که خود یک سامانه شناختی است بخشی از فرایند شناختی را بر عهده می‌گیرد و به این شکل، از طریق تقسیم کار شناختی، گروه توانایی‌های بیشتری کسب می‌کند؛ و ذهن جمعی که در آن از طریقی غیر از تقسیم کار شناختی، علاوه بر اذهان افراد، ذهنی در سطح جمع نیز ظهور می‌کند.

در ادامه، به برخی از دلایل تجربی فرض وجود ذهن جمعی اشاره خواهیم کرد: استدلال مبتنی بر آثار ناخواسته فردی، و استدلال مبتنی بر شباهت ساختاری. در پایان نیز استدلالی مفهومی/فلسفی در دفاع از ذهن جمعی ارائه می‌شود: استدلال مبتنی بر ذهن بسط‌یافته.»

انتهای پیام