کاروانسرای گویجه بئل اهر؛ متفاوت ترین کاروانسرای ثبت شده ایران و جهان

محمد جام کسری در سایت آذرقلم (آذربایجان شرقی) نوشت: «کاروانسرا» هدیه ایران و ایرانیان به تمدن جهانی، عنوان بیست و هفتمین اثر میراث فرهنگی ملموس ایران است که پرونده آن در چهل و پنجمین نشست کمیته میراث جهانی در ریاض عربستان به ثبت رسید و بدین ترتیب، «کاروانسراهای ایران» در فهرست میراث جهانی یونسکو قرار گرفت. پدیده ای که در یک روند تکاملی در بیش از 25 قرن به عنوان هوشمندانه‌ترین روش آمایش سرزمین در به خدمت گرفتن حداقل امکانات برای ایجاد حداکثر ممکن زیرساخت‌های کشور در تمدن بشری نقش¬آفرینی کرده و بزرگترین مزیت اقتصادی، امنیتی و توسعه را برای دولت‌ها و مردم این سرزمین پدید آورده و با ثبت آن در فهرست میراث جهانی به نمادی بین¬الملی و فراسرزمینی بدل شده است. در این پرونده از مجموع 54 کاروانسرای ثبت شده ایران، 6 کاروانسرای منتخب مربوط به منطقه آذربایجان است که در این بین، کاورانسرای گویجه بئل به دلیل نوع معماری، الگوی ساخت و قرار گرفتن در منطقه ای کوهستانی و برف¬گیر متفاوت‌ترین کاروانسرای ثبت شده ایران به شمار می رود.

پرونده «کاروانسراهای ایرانی» در سال 1399 با مجموعه ای از 56 کاروانسرای منتخب از میان صدها کاروانسرا به یونسکو ارسال شد و در سال 1400 توسط ارزیابان ایکوموس مورد بازدید میدانی قرار گرفت و در سال 1401 در دستور کار کمیته میراث جهانی یونسکو قرار گرفت.

پرونده ای که فرآیند تهیه و جمع¬آوری اطلاعات آن از سال 1397 آغاز شد و نهایتاً 54 اثر با رأی قاطع کمیته میراث جهانی با شماره 1668 به ثبت جهانی رسید. این بزرگترین پروژه ثبت جهانی ایران تا کنون و یکی از بزرگترین پرونده¬های بررسی شده در یونسکو محسوب می‌شود. رویدادی که به دلیل اهمیت و ابعاد آن در خاطر ایرانیان خواهد ماند.
در بین 54 کاروانسرای ثبت شده در فهرست میراث جهانی یونسکو، کاروانسرای «گویجه بئل» در استان آذربایجان شرقی است که در مسیر جاده تبریز- اهر در گردنه ای برف گیر و کوهستانی به همین نام واقع شده است. این گردنه گذرگاه ورود به منطقه تاریخی، فرهنگی و طبیعی «قره داغ» است. این کاروانسرا به دلیل نوع معماری و قرار گرفتن در منطقه ای کوهستانی متفاوت‌ترین کاروانسرای ایران در پرونده ثبت جهانی یونسکو به شمار می رود. آنچه که بر اهمیت و جایگاه این کاروانسرا در بین سایر کاروانسراهای ثبت شده جهانی ایران افزوده است، به نحوه ساخت و نوع معماری و مهندسی آن بر می¬گردد که بر خلاف سایر بناهای فلات مرکزی ایران، دارای حیاط مرکزی با عناصر پیرامون نبوده و از معماری بومی منطقه آذربایجان الهام گرفته است. این موضوع نشان دهنده هوش و ذکاوت بانیان آن است که در ساخت بنا اقلیم و شرایط آب و هوایی منطقه را در نظر گرفته و برای تامین گرمایش داخل کاروانسرا، از ایجاد فضاهای باز در مجموعه منصرف شده اند.
طبق اسناد و تصاویر تاریخی کاربرد اصلی این کاروانسرا در زمان های گذشته مربوط به فصول سرد بوده است و در دوران صفویه و قاجار یکی از کاروانسراهای مشهور و بسیار پرتردد ایران به شمار می¬رفت. هشتی ورودی از طرف غرب به داخل سالن اصلی این بنا به وسیله پنج گنبد عرقچین باز می¬شود. در حقیقت معماری این بنای تاریخی و جهانی مختص مناطق کوهستانی با زمستان¬های سخت و پربرف است.

کاروانسرای گویجه بئل شامل بخش هایی از قبیل سردر ورودی، محل نگهداری احشام و شترها که به آن شترخان می گویند و محلی برای استراحت مسافران است که بر اساس معماری بومی آذربایجان ساخته شده است. بر همین اساس معماری کاروانسرای شاه عباسی گویجه بئل به گونه ای طراحی شده است که حیاط مرکزی ندارد و دارای پلانی مستطیل شکل است که چهار سوی آن دارای مجموعه¬ای از چندین برجک است تا از نفوذ سرما و برودت هوا در داخل مجموعه کاسته شود. این کاروانسرا شامل بخش هایی از قبیل سردر ورودی، محل نگهداری احشام و شترها که به آن شترخان می گویند و محلی برای استراحت مسافران است که بر اساس معماری بومی آذربایجان ساخته شده است.

بی شک، ثبت جهانی کاروانسرای گویجه بئل علاوه بر اینکه ظرفیتی عظیم برای توسعه منافع منطقه و فرصتی بی‌نظیر برای ثروت‌آفرینی در جوامع محلی تلقی می¬شود، نقش به سزایی در انتقال ارزش‌های فرهنگی، تاریخی و طبیعی منطقه قره¬داغ آذربایجان و گشودن دروازه‌های جهانی برای معرفی این کهن دیار خواهد بود. امید است با برنامه ریزی و بهره برداری هوشمند از این سرمایه وزین، شیرینی و برکت این ثبت جهانی برای نسل‌های آینده باقی بماند.»

انتهای پیام