روس‌ها و 4 سال اشغال قزوین
«اشغال قزوین در کوران جنگ جهانی دوم توسط روس ها آن‌چنان تلخ و گزنده است که به‌نظر نمی‌رسد هرگز از حافظه تاریخی این شهر زدوده شود.» پایگاه خبری تحلیلی تیتر قزوین یادداشتی از شکوفه سلیمانی در نشریه تقاطع شماره 32 را منتشر کرده‌است که متن کامل آن را در ادامه می‌خوانید.
«اشغال قزوین در کوران جنگ جهانی دوم توسط روس ها آن‌چنان تلخ و گزنده است که به‌نظر نمی‌رسد هرگز از حافظه تاریخی این شهر زدوده شود. در این فراز از «راپورتچی»، به اسنادی از آن‌چه طی 4 سال اشغال قزوین در سال 1320 تا 1324 گذشت، اشاره می‌شود.
یکی از این موارد، تبلیغ افکار مارکسیستی با راه‌اندازی سینمای مجانی در عمارت نادری، به بهانه نمایش پیروزی‌های ارتش سرخ بود. گزارش محرمانه شهربانی قزوین خطاب به شهربانی کل کشور در اسفند سال 1322، بخشی از اقدامات اشغالگران، از‌جمله فعالیت‌های تبلیغاتی آنان را بازگو می‌کند:
«قریب یک ماه است… اداره تبلیغات [روس‌ها] به وسیله سینما، فتوحات ارتش سرخ را مجانی در عمارت نادری نمایش می‌دهند و عکس‌های جالب توجه در معابر می‌گذارند. اداره مهندسی مشغول برداشتن نقشه و عکس جاهای مهم و شماره خانه‌ها است. اداره سیاسی و بازرسی فعلاً در اطراف اشخاص که به‌طور قاچاق لوازمات ارتش سرخ را می‌خرند اقدام و اغلب اشخاص به‌وسیله شهربانی تحت تعقیب قرار می‌گیرند.
کماندانی مشغول تهیه منازل برای افسران فعلی و عده‌ای که بعداً خواهند آمد، می‌باشد به علاوه منازلی که از سابق در دست داشته یک مرتبه هفت‌خانه مجدداً از فرمانداری خواسته که به اداره شهربانی و رسماً به اسم نوشته شده به زحمتی خالی شده و تحویل گردید. اخیراً نیز پانزده خانه که اقلاً دارای نود اطاق باشد از فرمانداری خواسته‌اند. پس از شور با فرمانداری برای اینکه زیاد دچار زحمت نشویم تصمیم گرفته شده که از مهمانخانه‌ها و رستوران‌ها استفاده شود که از فرمانداری به شهربانی رسماً نوشته شده به‌تدریج خالی و تحویل داده می‌شود. البته این اقدام خالی از زحمت نبوده، بلکه ممکن است ایجاد شکایت هم بنماید، ولی حتی الامکان سعی می‌شود با متانت و بدون هیچ آلایشی انجام گیرد که باعث سوءتفاهم صاحبان اماکن نشده و تولید شکایت نگردد.
با این حُسن تدبیر الی‌کنون چندین مهمان‌خانه و رستوران بدون دردسر خالی و تحویل شده است و مقامات شوروی هم فعلاً در اثر چندین فقره مراجعات و کشفیات نسبت به شهربانی خوش‌بین و رفتارشان با اداره شهربانی و مامورین رضایت‌بخش است، مخصوصاً در شب بیست و ششمین سال زمامداری ژنرال استالین از فرماندار ومعاون فرمانداری و اینجانب و معاون شهربانی دعوت نموده بودند که به‌اتفاق فرماندار به محل پذیرایی رفته، در سر میز نطق‌های محبت‌آمیز رد و بدل شد و از قرار اطلاع به همین زودی‌ها چند نفر ژنرال و یک عده از قوای شوروی به قزوین بیایند. اطلاعاً عرض شد. رئیس شهربانی قزوین – یاور خدایاری»
اقدامات گستاخانه اشغالگران در قزوین
نظامیان روسی در دوران اشغال قزوین، از آن‌جا که خود را حاکم مطلق این شهر می‌دانستند، انجام هر اقدامی را نیز برای خود مجاز می‌شمردند. انحلال اداره امنیه (ژاندارمری) قزوین و پافشاری برای برکناری رییس شهربانی قزوین به بهانه‌ی تعلل در پیگیری سرقت کالاهای ترانزیتی شوروی و… از‌جمله این خواسته‌ها بود. فرماندار قزوین در گزارش محرمانه و فوری به تاریخ 14 مهر 1320 خطاب به وزارت کشور نوشته است: «گزارشاً معروض می دارد در اثر مذاکراتی که با فرمانده‌هان ارتش سرخ نموده بالاخره آنها را حاضر نمود که برای حسن انتظام قراء و قصبات و به‌طورکلی تمام بخش‌های تابعه شهرستان قزوین بایستی مجددا امنیه به‌صورت اولی خود درآمده و مشغول کار شود. فعلا دو روز است ستوان یکم مسعودی فرمانده سابق امنیه این‌جا لباس پوشیده و مشغول جمع‌آوری امنیه‌های سابق است که پس از آمدن اسلحه و تقسیم بین آنها و دادن اطمینان از مرکز که در آتیه اسلحه آنها را مجددا نخواهند گرفت، مشغول کار شوند. فرماندار قزوین – محمدحسین کاوسی»
در سند دیگری، وزارت امورخارجه در نامه محرمانه و خیلی فوری به‌تاریخ10 آبان 1323 خطاب به وزارت کشور اعلام می‌کند: «از سفارت شوروی اطلاع می‌دهند که یاور خدایاری رئیس شهربانی قزوین در تعقیب نمودن دزدان کالاهای ترانزیتی شوروی تعلل می‌ورزد. اسامی دسته‌ای از دزدان که مرتبا کالاهای ترانزیتی شوروی را سرقت می‌کردند به‌او اطلاع دادیم اقدامی در جلوگیری از آنها ننمود. می‌گویند خودش هم با دزدان شریک است حتی کالاهای دزدی شده را ما نزد بعضی از بازرگانان یافتیم و تقاضای ضبط و استرداد آنها را نمودیم مسئول ما را اجابت ننمود و غالبا متهمین به‌دزدی کالاهای شوروی که به او تحویل داده شده پول گرفته و آزاد نموده است. به‌علاوه سه چهار مورد منزل کارمندان لشکری شوروی را دزد زده است به او مراجعه و تقاضای کشف سارقین و استرداد اموال مسروقه را نموده‌اند، اقدام موثری به‌جا نیاورده است.
به‌این جهت کماندانی شوروی در قزوین با آقای فرماندار مذاکره کرده و جریان قضایا را اطلاع داده و تقاضای تغییر رئیس شهربانی قزوین را نموده است. لذا سفارت نیز تقاضای کماندانی شوروی را تایید و تغییر نامبرده را خواستار است. مراتب حضورا به‌جناب آقای نخست‌وزیر عرض شد فرمودند به‌شهربانی کل نوشته شود، فوری اقدام نمایند. معاون کل وزارت امور خارجه – محمدعلی همایون جاه»
ورود آوارگان لهستانی به قزوین
تبعات و پی‌آمدهای ویرانگر اشغال ایران توسط ارتش، تنها به نفی حاکمیت ملی ایرانیان، تصرف ساختمان‌ها و واحدهای مسکونی، تعدی و تجاوز به نوامیس مردم، باج‌خواهی و زیاده‌طلبی و… منحصر نبود. از‌جمله این پی‌آمدها ورود گسترده اسرای جنگی و میهمانان ناخوانده به ایران بود. مردم قحطی‌زده که در نابسامانی به‌وجود‌آمده به‌دنبال اشغال ایران، به نان شب خود نیز محتاج بودند، ناچار شدند پذیرای انبوه زنان و کودکان آواره لهستانی نیز باشند که در پی اشغال کشورشان توسط ارتش آلمان به شوروی گریخته بودند.
مردم قزوین که در جریان اشغال ایران با همه وجود طعم تلخ تجاوز و اشغال شهرشان توسط نظامیان ارتش سرخ شوروی را چشیده بودند، در میانه آن‌چه بر آنان می‌رفت؛ ناچار شدند وسایل اسکان و پذیرایی آوارگان لهستانی را فراهم سازند. آوارگانی که شماری از آنان در قزوین جان سپردند و در قبرستان ارامنه در خارج از دروازه درب-کوشک به خاک سپرده شدند.
با سرازیر‌شدن آوارگان لهستانی به ایران در 14بهمن 1320، وزارت کشور از فرمانداری قزوین خواست «راجع به تهیه موجبات تسهیل عبور لهستانی‌ها و تهیه وسایل آسایش آنان» تمهیدی بیاندیشد. مستشاری، فرماندار قزوین در 19بهمن در پاسخ به نامه وزارت کشور چنین می‌نویسد: «برای توقف موقت آنها سه عمارت درنظر گرفته شده که هر یک احتیاج وافری به تعمیرات لازم مخصوصاً دربهای آن عمارت محتارج به مقدار کلی شیشه است.»
مکاتبه فرماندار قزوین با وزارت کشور در شرایطی صورت می‌پذیرد که روس‌ها با وجود وعده تامین شیشه مورد نیاز ساختمان‌های درنظر گرفته شده برای اسکان موقت لهستانی‌ها، از تحویل شیشه خودداری می‌کنند و فرماندار به ناچار از وزارت کشور می‌خواهد تکلیف او را در این‌باره مشخص کنند. جالب آنکه اداره سیاسی وزارت کشور در جوابیه‌ای، پاسخ می‌دهد: «برای این قبیل هزینه‌ها، اعتباری موجود نیست. شایسته است به‌نحو مقتضی این موضوع را به خود آنها تذکر دهند.»
این مقام وزارت کشور مشخص نمی‌کند، فرماندار شهر تحت اشغال چگونه می‌تواند به فرمانده نیروهای اشغالگر که همه امور و مقدرات شهر را به قبضه خود درآورده و ادامه حضور او نیز منوط به رضایت اشغالگران است، تذکر بدهد!»
انتهای پیام
