سه شاخصه برای درستی تجربه‌های نزدیک به مرگ
عبدالله محمدی با ذکر این نکته که تجربه گران در صورت دهی از تجربه خود مصون از خطا نیستند، گفت: این افراد به نسبت دانش دانش فلسفی و عرفانی خود روایت درست تری از تجربه خود خواهند داشت.
به گزارش سایت مبلغ، «موضوع تجربه های نزدیک به مرگ چند سالی است که با پخش برنامه «زندگی پس از زندگی» از تلویزیون در ماه رمضان تبدیل به یکی از مسائل پرچالش شده است به نحوی که برخی این برنامه را موجب بالا رفتن معنویت و نگاه درست به زندگی می دانند و از طرفی هم برخی مباحث مطرح شده را بی اعتبار و ناشی از خواب و خیال می دانند که پایه علمی ندارد. برای بررسی دقیق و علمی این موضوع نشست « ارزیابی معرفت شناختی تجربه های نزدیک به مرگ» با سخنرانی حجت الاسلام دکتر عبدالله محمدی عضو هیئت علمی موسسه پزوهشی حکمت و فلسفه در اسفندماه سال گذشته برگزار شده است که مشروح آن را در ادامه می خوانید:
سه شاخصه و معیار برای درستی کشف و شهود
دکتر عبدالله محمدی درباره ملاک های اعتبار سنجی تجربه های نزدیک به مرگ گفت : چون ما علم مدوّنی غیر از سخنان عرفا در این زمینه نداریم- زیرا عرفا عالی ترین تجربه ها را هم درک کرده اند- پس ملاک و معیار ها را از سخنان عرفا استنباط می کنیم. صائن الدین بن ترکه در کتاب تمهید القواعد سه شاخصه و ملاک را برای بررسی کشف و شهود بیان می کند. ملاک اول :باید کشف و شهودها را به یک شهود مصون از اشتباه ارجاع دهیم. ملاک دوم :ارجاع دادن شهود به قواعد عقلی. ملاک سوم :ارجاع دادن شهود به نص شریعت(قرآن و روایات اهل بیت). هر کشفی که با یکی از این سه ملاک مخالفت داشته باشد، کشف صحیحی نیست و آن را نمی پذیریم. البته اگر روایتی احتمال خطا در آن باشد نمی تواند ملاک باشد. همچنین تجربه هایی که با روح کلی دین مخالف باشند نیز تجربه صحیحی نیست. روح کلی دین، انقیاد و تسلیم در برابر خداست اگر تجربه ای انسان را به سوی بی نیازی از خدا بکشاند حتما درست نیست. ممکن است بپرسید اگر تجربه هایی وجود داشته باشد که با نص و عقل در تعارض باشند حکم چیست؟ آیا می توانند مؤید مسائل دینی باشند؟ در جواب باید گفته شود : هرگاه بخواهیم چیزی را به دین نسبت بدهیم به یک دلیل موجه معرفتی احتیاج داریم مثل برهان یقینی و دلیل عقلی قطعی.
نویسنده کتاب «نصر، سنت و تجدد» افزود : بسیاری از تجربه های نزدیک به مرگ افراد به پیش فرض ها و پیش دانسته هایشان مرتبط هست و به تنهایی اثبات کننده چیزی در دین نیستند . بعضی از کشف ها هم صوری ( دارای صورت هایی با صحنه های جزئی) هستند که نمی توان یک قاعده کلی از آنها استنباط کرد. افراد هرچه ارتباط معنوی عمیق تر و بیشتری با وحی داشته باشند، می توانند از تجربه هایشان، تفاسیر روشن تری ارائه دهند و نداشتن آگاهی از مسائل عرفانی و فلسفی باعث می شود افراد در گفتن تجربه هایشان دچار اشتباه شوند و نتوانند تجربه هایشان را واضح بیان کنند. بسیاری از تعارضات تجربه ها با برهان های عقلی، روایات و… به علت بد بیان کردن تجربه ها و نداشتن علم کافی هست. باید توجه کرد که زبان تجربه های نزدیک به مرگ، زبان انحصار نیست یعنی تجربه ها در یک زمینه می توانند متنوع و مختلف باشند و به یک شکل نباشند و نکته مهم دیگر اینکه تجربه هایی که برای افراد اتفاق می افتد، تصادفی نیست و بر اساس حکمت خداوند و برای هدایت انسان هست.
این تجربه ها فقط بخش کوچکی از حقایق دین هستند و همه آن نیستند. به دلیل اینکه افراد دارای مراتب علمی و معرفتی متفاوتی هستند، تجربه های نزدیک به مرگ متفاوتی هم دارند. در عالم برزخ و بعد از مرگ تعارضی وجود ندارد و تعارض مربوط به عالم دنیا هست. وی درباره مرگ گفت: عده ای می گویند ما در قرآن و روایات داریم که لحظه مرگ و جان دادن بسیار سخت و دشوار هست چطور این تجربه کنندگان چنین چیزی را تجربه و حس نکردند یا ما در روایات داریم که موقع مرگ، فرد، امامان و انبیا را می بیند چطور ما ندیدیم باید جواب داد که تجربه کنندگان در واقع تجربه مرگ را نداشتند و نمردند و این تجربه ها مربوط به قبل از مرگ هست و تجربه کنندگان فکر کرده اند که مرگ هست.
عبدالله محمدی در ادامه گفت: غربی ها معمولا تجربه های افراد را کنار هم قرار می دهند بعد تجربه های مشترک این افراد را جدا کرده و یک قاعده کلی از آنها استنتاج می کنند ولی سوال این هست که آیا ما هم می توانیم چنین کاری کنیم؟ در جواب باید گفت: افراد وقتی دوباره به بدن برمی گردند، این تجربه ها را صورت دهی و بیان می کنند و در صورت دهی خود مصون از خطا نیستند و تجربه های افراد یکسان نیستند. زیرا افراد دارای مراتب علمی و معنوی متفاوتی هستند و افرادی که ارتباط قوی تری با خداوند دارند تجربه های زلال تری نیز دارند و افراد با معنویت کمتر تجربه های مبهم تری دارند. با توجه به این نکات نمی توان به راحتی قاعده کلی و مشترکی از این تجربه ها به دست آورد. برای استفاده از تجربه های نزدیک به مرگ ، باید در نظر بگیریم یک سری از این تجربه ها با متون دینی تأیید می شود. این تجربه ها قابل استفاده هستند. تجربه هایی که نفی کننده متون دینی هستند هم کنار گذاشته می شوند. یک سری تجربه ها هم هستند که در متون دینی نه تأیید شدند و نه رد شدند اینجا می توانیم بگوییم این تجربه ها در حکم متشابهات هستند و باید با کمک محکمات آنها را تفسیر کنیم. این تجربه ها مثل خواب هستند که نمی شود دین را مبتنی بر خواب جلو برود و همین طور نمی شود خواب ها را به کلی بی اعتبار دانست پس برای دانستن معنای خواب ها به علمی به نام تعبیر خواب رجوع می کنیم.
باید از صورت تجربه ها عبور کرد
به گفته آقای محمدی ذهن تجربه گر، در تجربه ها دخالت دارد و مراتب آنها متفاوت است ولی می شود از صورت های این تجربه ها عبور کرد و بعد از آنها استفاده کرد، با این روش در دام ظاهر گرایی نمی افتیم و تجربه ها را هم انکار نمی کنیم و همین طور با ساده لوحی با تجربه ها برخورد نمی کنیم و راحت، همه را نمی پذیریم. تجربه های نزدیک به مرگ چون با پیش فرض ها و پیش دانسته ها آمیخته شده اند و ذهن انسان و تخیل در آن ها دخیل هست نمی توانند به تنهایی یک دلیل باشند ولی اگر فردی از پیش فرض ها و تخیل و ذهن و… عبور کرده و به مرحله کشف خالص رسید اینجا به شهود رسیده و برایش یک دلیل حساب می شود مثل شرع.
تجربه نزدیک به مرگ در کسی که به سن تکلیف نرسیده است!
ایشان در جواب این سؤال که چرا فردی که مکلف نشده و کار اشتباهی کرده است تجربه نزدیک به مرگ بدی داشته است؟ گفت :اگر فردی هنوز به سن تکلیف نرسیده است ولی باز تجربه ناخوشایندی دیده است درست هست که به سن تکلیف نرسیده ولی به لحاظ شرعی شاید مثلاً ضرری به کسی زده است و ضامن آن ضرر هست و چون جبران نکرده چنین تجربه ای داشته است.»
انتهای پیام
با درود،
اشکال نظریات ایشان این است که صرفاً از جنبه اسلامی به موضوع نگاه می کنند و هرچه را با تعالیم اسلامی و روایات همخوانی نداشته باشد را مردود می دانند. درحالی که ممکن است بر خلاف دیدگاه ایشان، تجربیات مغایر با روایات و تعالیم اسلامی اصیل باشند. بسیاری از تجربیات افراد غیر مسلمان مؤید این موضوع است.