مغالطه «ی» نکره و مسئولان ایرانی
مهدی خسروانی در کانال تلگرامی سنجشگرانه اندیشی نوشت: «گرچه با نام‌گذاری مغالطه‌ها و ادعای «کشف مغالطه» بدون اینکه قبلاً مبنای نظری‌اش مشخص و مستدل شده باشد موافق نیستم، اما در این پست قصد دارم، با پیش‌فرض گرفتن دیدگاهی که داگلاس والتون در کتاب «نظریه‌ای پراگماتیک درباره‌ی مغالطه‌ها» به آن اشاره می‌کند، مغالطه‌ای به نام «ی» نکره را معرفی کنم.
دیدگاه مورد اشاره‌ی داگلاس والتون: مغالطه‌ها «اقسامی از خطاها یا تاکتیک‌های فریبکارانه‌ی استدلالی اند که معمولاً موجب گول‌خوردن یا گمراه‌شدن مشارکت‌کنندگان در استدلال‌ورزی در انواع گوناگون بحث‌های روزمره می‌شوند».
مغالطه‌ی «ی» نکره هنگامی رخ می‌دهد که ایرادهایی بزرگ و جدی در عملکرد کسی وجود دارند اما او (که عملکرد پرایرادش به دلایلی مثل بی‌کفایتی یا برای تأمین منفعت‌اش استمرار پیدا کرده) می‌کوشد با کاربرد «ی» نکره مشکل را کوچک یا کم‌اهمیت جلوه دهند.
برای مثال، بارها از زبان سیاستمداران کشور خودمان شنیده‌ایم که (پس از توصیف دستاوردهای خودشان با لحنی غرورآمیز)، این جمله را هم اضافه کرده‌اند که «البته مشکلات”ی” هم وجود دارند که ان‌شاءالله با همت مسئولان برطرف خواهد شد» یا «فسادها “یی” وجود دارد که البته بزرگ یا سیستماتیک نیستند». جمله‌های اینچنینی معمولاً با تغییر تُن صدا گفته می‌شوند (به‌نحوی که انگار می‌خواهند به نکته‌ای کم‌اهمیت و فرعی اشاره کنند) و گاه با عبارت‌هایی غیر از «ی» نکره (اما معادل با آن) بیان می‌شوند؛ مثلاً اینکه: «البته “یک سری” مشکلات هم وجود دارد که…» یا «البته ”برخی” فسادها هم “گاه” دیده می‌شوند که…»
در این‌گونه مواقع، اگر کسی با وضعیت کشور آشنا نباشد ممکن است تصور کند که کشور در حال پیشرفت‌های بزرگ است، اما پاره‌ای ایرادهای قابل چشم‌پوشی نیز وجود دارند که قاعدتاً نباید بر قضاوت ما درباره‌ی عملکرد مسئولان کشور تأثیری بگذارند. اما چنانکه می‌دانیم استفاده از این تاکتیک به‌هیچ‌وجه به معنای کوچک بودن مشکلات در عالم واقع نیست، بلکه یک شگرد تکراری است که در همه حال تکرار می‌شود؛ چه زمانی که تورم ده درصد باشد و بیکاری پنج درصد، چه زمانی که تورم پنجاه درصد باشد و بیکاری سی درصد؛ چه زمانی که رقم اختلاس‌ها چند میلیون تومانی باشد، چه زمانی که چند میلیارد دلاری باشد! و خوب می‌دانیم که حتی اگر کار به ابرتورم‌های چندصد درصدی برسد و دزدی‌های چند ده میلیارد دلاری به امری عادی تبدیل شوند، باز هم مسئولان کشور از کاربرد «ی» نکره به هنگام سخن‌گفتن از مشکلات و فسادها صرفنظر نخواهند کرد.
به همین دلیل است که احتمالاً همه‌ی ما، وقتی این «ی» نکره را می‌شنویم آرزو می‌کنیم کاش در ایرانی که معضلات‌اش با استفاده از این «ی» نکره بیان می‌شوند زندگی می‌کردیم، چون ظاهراً چنین معضلاتی ناگزیر در آزادترین و مرفه‌ترین کشورها هم وجود دارند و خللی در زندگی خوب ایجاد نمی‌کنند.
نکته‌ی آخر اینکه، مغالطه‌ی «ی» نکره، همانند مغالطه‌های دیگر، مختص سیاستمداران نیست. برای مثال، در مناسبات کاری میان افراد و سازمان‌های خصوصی، هیچ بعید نیست که یکی از طرفین به‌شکل سیستماتیک به تعهدات خودش بی‌توجهی کند و حقوق طرف مقابل را در جهت تأمین بیشتر منافع خودش نادیده بگیرد، اما پس از مواجه‌شدن با اعتراض به گفتن جمله‌ای شبیه به این اکتفا کند:
«ما آگاه ایم که قطعاً قصورها و نارسایی‌ها”یی” داریم و در حد توان در رفع عیب‌ها می‌کوشیم».
انتهای پیام
