پالایشگاه‌شویی در اصفهان!

در حالی مدیرکل محیط زیست اصفهان از عقد تفاهم‌نامه با پالایشگاه و خروج آن از لیست آلاینده‌ها خبر می‌دهد که کارشناسان اعتقاد دارند این سازمان نمی‌تواند این صنایع را مورد پایش مناسب و اصولی قرار دهد.

به گزارش سایت اصفهان زیبا، «خروج پالایشگاه و فولادمبارکه از لیست آلاینده‌ها به‌زودی» خبر جنجالی بود که در روزهای گذشته از سوی مدیرکل محیط‌زیست اصفهان منتشر شد؛ دو واحد آلاینده‌ای که هرکدام در آلودگی هوای اصفهان و در رقم زدن وضعیت کنونی این شهر نقش مهم و تأثیرگذاری دارند. احمدرضا لاهیجان‌زاده همچنین در لابه‌لای سخنانش به تعریف و تمجید از پالایشگاه نیز پرداخت؛ آنجا که گفت: این پالایشگاه یکی از باکیفیت‌ترین پالایشگاه‌های کشور است و برخی از پالایشگاه‌ها فاصله بسیاری زیادی برای رسیدن به جایگاه این مجموعه دارند. پالایشگاه اصفهان برای توسعه پتروشیمی‌های جدید خود، ۴۰ هکتار زمین در ساحل بندرعباس خریداری کرده و این پروژه‌ها در کنار دریا توسعه پیدا می‌کند.»

او همچنین به امضای تفاهم‌نامه‌ای بین پالایشگاه و محیط‌زیست استان اصفهان اشاره کرد و گفت: «کار نوینی در سفر رئیس‌جمهور شهید به استان اصفهان اجرایی شد و در راستای مسئولیت‌های اجتماعی سهم ۳۰میلیارد تومانی در راستای مسئولیت‌های اجتماعی برای صنایع این استان در نظر گرفته شد.

این اظهارنظرها درحالی است که سال گذشته لاهیجان‌زاده در گفت‌وگو با رسانه‌ها با اشاره به اینکه پالایشگاه اصفهان طبق قانون اجازه توسعه در شعاع ۵۰ کیلومتر شهر ندارد، اظهار کرده بود: پالایشگاه اصفهان در حریم شهر قرار گرفته و موضوع دیگر اینکه طرح‌های توسعه آن با سند آمایش سرزمینی مطابقت ندارد. چهار مغایرت قانونی و فنی در کار پالایشگاه وجود داشت و اعلام کردیم که اقدامات پالایشگاه سریعا متوقف شود و با حکم قضایی پیگیر این امر شدیم. طبق سند آمایش توسعه پتروشیمی هم در شعاع ۵۰کیلومتری شهر و همچنین به‌طور محدود در استان اصفهان ممنوع است و طرح‌های توسعه پتروشیمی و پروژه LAB کلا متوقف شد.

او در آن زمان جابه‌جایی طرح‌های توسعه‌ای پالایشگاه اصفهان به سواحل هرمزگان را تاکنون رسمی ندانسته و تصریح کرده بود: مسئولان پالایشگاه قصد دارند که طرح‌های توسعه را به سواحل جنوب ببرند که البته انتقال صنایع آب‌بر به حاشیه سواحل مصوب دولت است و در سند ابلاغی مقام معظم رهبری برای توسعه دریامحور نیز بر این موضوع تأکید شده است. تنها مجوز توسعه‌ای پالایشگاه اصفهان بهینه‌سازی تولید سوخت است که این مهم تکلیف قانون هوای پاک و برنامه هفتم توسعه بوده و وزارت نفت نیز مکلف شده است تمامی پالایشگاه‌های کشور تولید سوخت یورو پنج داشته باشند.»

ابهام در آلایندگی

حالا اما از خروج این واحد آلاینده از لیست آلاینده‌ها سخن به میان آمده است؛ ادعایی که متولیان محیط‌زیست در اصفهان را مدعی می‌شوند و تصمیم به اجرایی کردن آن دارند. سال 1401 مدیرعامل پالایشگاه اصفهان ادعا کرده بود که پالایشگاه اصفهان هیچ آلایندگی زیست‌محیطی ندارد و در همه بخش‌ها در زمینه به صفر رساندن آلاینده‌ها سرمایه‌گذاری شده است؛ این درحالی است که سال گذشته نایب‌رئیس شورای اسلامی شهر اصفهان گفته بود از پالایشگاه (شرکت پالایش نفت) اصفهان درخواست داریم تا پروژه‌های آلاینده خود را متوقف کند؛ درغیراین‌صورت از طریق قانون اقدام خواهیم کرد.

برخی از این پروژه‌ها القابی همچون دانش‌بنیان و اسامی ازاین‌دست دارند، اما درحقیقت از مجوزهای زیست‌محیطی برخوردار نیستند؛ لذا نباید هم اجرا شوند. آلودگی هوای این منطقه به حدی است که اجازه طرح‌های توسعه بسیاری از صنایع ازجمله پالایشگاه را نمی‌دهد؛ لذا این مجموعه صنعتی نباید بخواهد به‌زور طرح‌های خود را جلو ببرد. بااین‌وجود، اما همچنان مسئولان پالایشگاه معتقدند که این واحد صنعتی آلاینده نیست.

حسین احمدی‌کیا، عضو هیئت‌علمی دانشگاه اصفهان در گفت‌وگو با «اصفهان‌زیبا» معتقد است: اگرچه پالایشگاه‌ها و پتروشیمی‌ها موتور حرکت اقتصاد کشور هستند و ضمن اشتغال زیاد، نیازهای انرژی و طیف وسیعی از مواد شیمیایی مفید را تولید‌ می‌کنند، اما این صنایع تقریبا در تمام عملیات خود با تخریب محیط‌زیست همراه هستند.

صنایع پالایش نفت و پتروشیمی انواع آلاینده‌ها شامل ترکیبات آلی فرار (VOCs)، ذرات معلق ریز، اکسید نیتروژن، اکسید گوگرد، سولفید هیدروژن، فلزات سنگین و آلاینده‌های مخاطره‌آمیز هوا (HAPs) تولید می‌کنند که اثرات سوء جبران‌ناپذیری بر اکوسیستم محیط‌زیست و سلامت انسان دارند. تصاویر ماهواره سنتینل 5P روی شهر اصفهان نیز نشان‌ می‌دهد که غلظت اکسیدهای گوگرد و اکسیدهای نیتروژن در بالای پالایشگاه و پتروشیمی اصفهان زیاد است.

مطالعات سیاهه انتشار سال 1396 اصفهان نشان داد که میزان انتشار VOC، SO2 و NO2 صنایع پالایشگاهی و پتروشیمی‌های شمال غرب اصفهان به ترتیب 8200، 530 و 1400 تن در سال است که سهم زیادی در بین منابع ثابت دارند. صنعت پالایش نفت و پتروشیمی به‌عنوان منبع صنعتی اصلی انتشار ترکیبات آلی فرار شناخته شده است.

VOC های موجود در هوای محیط نزدیک سایت‌های پتروشیمی از نوع آروماتیک و آلیفاتیک هستند. اگر عملیات پالایش نفت و پتروشیمی به‌خوبی مدیریت نشود، مردم با خطرات ناشی از تماس‌های مزمن و حاد مواد شیمیایی سمی متعدد، ازجمله گونه‌های معطر سرطان‌زا مانند بنزن، تولوئن، اتیل بنزن و زایلن (BTEX) مواجه خواهند شد.

قرار گرفتن کوتاه‌مدت در معرض VOCs ممکن است باعث سرگیجه، خستگی، حالت تهوع و افسردگی شود. قرار گرفتن در معرض VOC‌های خاص حتی ممکن است منجر به سرطان شود و مواقع دیگر ممکن است باعث آسیب به سیستم عصبی مرکزی، کلیه‌ها و کبد شود. طول عمر زیاد VOC‌ها در اتمسفر موجب‌ می‌شود که مسافت بیشتری را در جو طی کنند و منجر به تأثیرات روی مناطق دورتر از منبع انتشار‌ می‌شود.

به گفته او، آلاینده‌هایی که در صنایع پالایش نفت و پتروشیمی منتشر‌ می‌شوند، عمدتا از جداسازی، تبدیل، تصفیه، احتراق، ذخیره‌سازی، نشت ناگهانی از تجهیزات فرایند یا حتی از منابع کمکی مانند بویلرها و بازیابی گوگرد هستند. در این صنایع، در فرایندهای معمول نظیر جداسازی، تبدیل و فرایندهای تصفیه مانند کراکینگ، رفرمینگ و ایزومریزاسیون، آلاینده‌هایی منتشر‌ می‌شوند که «انتشار فرایند» نامیده‌ می‌شوند و معمولا از دریچه‌های فرایند، نقاط نمونه‌برداری و رهاسازی دریچه ایمنی و موارد مشابه آزاد‌ می‌شوند.

آلاینده‌های احتراقی از کوره‌ها، هیتر‌ها، دیگ‌های بخار و فلرها آزاد می‌شوند که به نوع سوخت بستگی زیادی دارد و از آنجایی که سوخت پالایشگاه و پتروشیمی اصفهان گاز طبیعی است، انتشار آلاینده‌های احتراقی آن‌ها کم است. انتشارات فراری ناشی از نشت ناگهانی و همچنین نشت‌های کوچک مداوم بخارات شیمیایی از تجهیزات یا خطوط لوله است. منابع انتشار فرار عمدتا شیرها، پمپ‌ها و کمپرسورها و فلنج‌های لوله‌کشی هستند. اگرچه بخش زیادی از محصولات پالایشگاهی از طریق خطوط لوله حمل‌ می‌شوند، سایت توزیع محصولات پالایشگاهی انتشار آلودگی زیادی دارند که ناشی از تلفات تبخیر است.

در انبار نفت پالایشگاه اصفهان روزانه بیش از 1500 تانکر بارگیری‌ می‌شود که فاقد سیستم کاهنده تلفات بخارات بنزین هستند. پر و خالی شدن آن‌ها مقدار زیادی هیدروکربن‌ آزاد‌ می‌کند. همچنین در محل بارگیری و درون صنایع پالایشگاهی تعداد زیادی مخازن ذخیره‌سازی وجود دارد که حتی اگر مجهز به سقف‌های شناور باشند، ترکیبات آلی فرار زیادی منتشر ‌می‌کنند. هوای اشباع VOC درون مخازن با خالی و پرشدن و نیز با تغییرات دمای روزانه (منبسط و منقبض شدن) به بیرون رانده شده و موجب آلودگی هوا‌ می‌شوند.

آن‌طور که او ادامه می‌دهد: ایستگاه‌های پایش آلودگی هوای شهر اصفهان نشان می‌دهند که آلاینده مسئول شهر اصفهان ذرات معلق است که باعث نگرانی فزاینده‌ای شده است. ذرات معلق را‌ می‌توان به دو نوع ذرات اولیه و ثانویه طبقه‌بندی کرد. ذرات اولیه به‌طور مستقیم از منبع به اتمسفر منتشر‌ می‌شوند. خوشبختانه انتشار این ذرات در صنایع پالایش نفت و پتروشیمی کم است و به همین جهت تصور شده است که پالایشگاه و پتروشیمی اصفهان آلاینده نیستند.

ذرات ثانویه عمدتا در جو از گازهایی مانند SO2، NOx و VOCs، از واکنش‌های فتوشیمیایی یا واکنش‌های فاز مایع در قطرات مه یا ابرها تشکیل‌ می‌شوند. SO2 و NOx از طریق واکنش‌های فتوشیمیایی در طول روز برای تشکیل اسیدسولفوریک و اسید نیتریک اکسید‌ می‌شوند. بنابراین پالایشگاه و پتروشیمی موجب تولید ذرات معلق نیترات ثانویه و سولفات ثانویه‌ می‌شوند. ذرات معلق فلزات و متالوئیدهای زیادی نیز به صنایع نفت و پتروشیمی نسبت داده شده است.

ذرات معلق منتشرشده از صنایع پالایش نفت و پتروشیمی‌ها بسیار ریز هستند و در نتیجه با حرکت هوا مسافت‌های زیادی را طی می‌کنند و مناطق مسکونی اطراف را تحت‌تأثیر قرار‌ می‌دهند. ازن یک آلاینده ثانویه است که از واکنش بین VOCها، اکسیدهای نیتروژن و نور خورشید ایجاد‌ می‌شود؛ بنابراین تولید ازن به مقدار VOCs، NOx و همچنین نسبت VOC/NOx بستگی دارد.

صنعت نفت و پتروشیمی‌ می‌تواند منبع قابل توجهی از انتشار هیدروکربن‌ها VOCs و NOx باشد و ازاین‌رو در حضور نور خورشید، جو مساعدی را برای تشکیل ازن ایجاد‌ می‌کنند. انتشار VOC در تابستان هم به دلیل نور زیاد خورشید و هم به دلیل تبخیر از منابع فرار درنتیجه دماهای بالاتر، حداکثر است که غلظت ازن را تشدید‌ می‌کند. هم‌اکنون در بسیاری از روزهای تابستان، ازن آلاینده شاخص اصفهان است.

احمدی کیا معتقد است: همان‌طور که گفته شد پالایشگاه‌ها و پتروشیمی‌های اصفهان مقدار زیادی ترکیبات آلی فرار منتشر‌ می‌کنند که توسط آزمایشگاه‌های معتمد محیط‌زیست قابل اندازه‌گیری نیستند. یکی از روش‌های تعیین انتشار هیدروکربن‌ها و ترکیبات آلی فرار، استفاده از دوربین‌های نوری است که‌ می‌توانند نشتی‌ها راتشخیص دهند.

سازمان حفاظت محیط‌زیست این تجهیزات را در اختیار نداشته و پروتکلی نیز برای استفاده از آن‌ها ندارد. سازمان حفاظت محیط‌زیست واحدهای آلاینده را بر اساس مصوبه سال 1395 هیئت‌وزیران تعیین‌ می‌کند. این مصوبه برای پالایشگاه‌ها و پتروشیمی‌ها تنها غلظت آلاینده‌های معیار NOx، SO2 و ذرات معلق و برخی آلاینده‌های گازی خروجی از دودکش صنایع پالایشگاهی و پتروشیمی را تعیین کرده و به انتشارات فراری این صنایع و نیز نرخ انتشار آن‌ها ورود نکرده است.

در این قانون علاوه بر آن که حد استاندارد پایین‌تری نسبت استاندارد اروپایی دارد، نرخ انتشار آلاینده‌ها نیز مهم نیست. محیط‌زیست نیز تنها به استناد به چند آلاینده معیار نسبت به آلایندگی این صنایع اظهارنظر می‌کند. همچنین از آنجایی که هزینه نمونه‌گیری‌ها توسط صنایع به آزمایشگاه‌های معتمد پرداخت می‌شود، تعارض منافع صورت‌ گرفته و اطمینانی چندانی به داده‌های اندازه‌گیری نیست؛ بنابراین سازمان حفاظت محیط‌زیست به دلیل فقدان تجهیزات اندازه‌گیری و ضعف قوانین و کمبود منابع مالی نمی‌تواند صنایع پالایش نفت و پتروشیمی را مورد پایش مناسب و اصولی قرار دهد و این صنایع نیز از این خلأهای فنی و قانونی استفاده می‌کنند و ضمن فعالیت به توسعه خود در نزدیکی مناطق مسکونی ادامه می‌دهد.

همچنین باید توجه داشت که فاصله یک پالایشگاه تا مناطق مسکونی، شرایط هواشناسی منطقه و نیز پیامدهای بهداشتی ساکنان اطراف آن‌ها اهمیت بسیار زیادی دارد که در قانون لحاظ نشده است و بدون مطالعه تأثیر آن‌ها بر شهرها نمی‌توان اظهارنظر مناسبی در مورد تأثیر آلودگی صنایع پالایشگاهی ارائه داد.

ورود و خروج فصلی!

اگرچه شواهد و قرائن دال بر آلاینده بودن این واحد صنعتی دارد، اما به نظر می‌رسد محیط‌زیست بنا به دلایلی که شاید چندان مشخص نیست تصمیم به خروج این واحد از لیست آلاینده‌ها گرفته است.

پیگیری‌های «اصفهان‌زیبا» در رابطه با دلایل خروج پالایشگاه و فولاد‌مبارکه از لیست آلاینده‌‌ها در آینده ختم می‌شود به گفت‌وگو با حمیرا صفی‌قلی، معاون فنی اداره کل حفاظت محیط‌زیست استان اصفهان که دراین‌باره می‌گوید: «تمامی واحدهای تولیدی که خروجی فاضلاب و پساب و همچنین خروجی هوای دودکش به محیط دارند، نیازمند انجام خوداظهاری و همچنین پایش اداره‌کل محیط‌زیست هستند و علاوه بر آن ضروری است که آن‌ها هیچ‌گونه فرار غبار به محیط نداشته باشند؛ لذا بر اساس نتایج حاصل از این اندازه‌گیری‌ها و بازدیدهای میدانی وضعیت آلایندگی تعیین و بدیهی است فولاد مبارکه و پالایشگاه نیز از این قانون مستثنی نیستند.

باتوجه به اینکه وضعیت آلایندگی به‌صورت فصلی تعیین می‌شود، خروج از فهرست یا ورود در پایان هر فصل سال مشخص می‌شود و قابل تسری به دوره‌های بعد بدون مستندات نیست.» به گفته او، بر اساس بازدیدهای میدانی محیط‌زیست و همچنین نتایج آنالیز خروجی در مقایسه با استاندارد و هم از طریق انجام خوداظهاری و هم پایش و اندازه‌گیری اداره‌کل، سنجش صورت می‌پذیرد. در هر دوره موضوع آلودگی ممکن است تغییر کند و جزو مستندات واحد صنعتی است و از نوع آلایندگی هوا هستند و درباره میزان تأثیر نیاز به مدل‌سازی و انجام مطالعات خاص آن واحد دارد. لذا پیشنهاد می‌شود مطالعات سهم‌بندی انجام‌شده توسط دانشگاه اصفهان مطالعه شود.

پروژه منشأیابی ذرات معلق توسط دانشگاه صنعتی و سیاهه انتشار آلودگی هوای اصفهان را دانشگاه اصفهان در سال ۱۳۹۶ دنبال کردند. برآورد دانشگاه اصفهان از انتشار آلاینده‌ها از خروجی‌ها (دودکش صنایع و خودروها) در منطقه کلان‌شهر اصفهان و پیرامون بود و همچنین آلاینده‌های معیار که شاخص آلودگی هوا براساس آن‌ها اندازه‌گیری می‌شود، مانند گازهای آلاینده، اکسیدهای نیتروژن، گوگرد، ازن، مونوکسید کربن و ذرات معلق بررسی شد. براساس نتایج این پروژه، در فصول سرد عمده آلودگی ناشی از صنایع ۳۷ درصد و از فرایند احتراق بود. این عدد در صورت ثابت بودن فعالیت در فصول گرم سال نیز همین میزان بوده اما اثرگذاری آن متفاوت است.»

انتهای پیام