تحلیل اخلاقی مناظره‌های انتخاباتی | ناصر مهدوی: این چهار نفر اهل گفت‌وگو نبودند

نگار فیض‌‌آبادی، انصاف نیوز: مناظره‌ها و میزگردهایی برای معرفی کاندیداهای انتخابات ۱۴۰۳ از تلویزیون پخش می‌شوند. به نظر ناصر مهدوی، استاد فلسفه و عرفان، جانبداری مجری، رعایت نکردن احترام و اخلاق گفت‌وگو، رفتار ریاکارانه برای جلب آرا و… در این مناظره‌ها پررنگ بوده است.

انصاف نیوز: اخلاق گفت‌وگو چه تعریفی دارد؟

مهدوی: گفت‌وگو برای این است که حقیقت کشف شود، گاهی افراد فکر می‌کنند آنچه می‌اندیشند عین حق است درحالی‌که دچار توهم شده‌اند. بسیاری از بحران‌ها، فاصله‌ها و درگیری‌ها و تصمیم‌های خشونت آمیز به این دلیل بوده فکر می‌کند محتویات ذهنی‌اش حق و درست است و از آن‌جایی‌که حاضر نبودند آن را به آزمایش و نقد بگذارند، اقدامی انجام می‌دادند که به خشونت، بلوا و مسیرهای اشتباه منتهی می‌شد.

مادامی که افکار نقد نشوند و در معرض نقد و ارزیابی دیگران قرار نگیرند، نمی‌توان از حق و درستی آن مطمئن شد. از دیدگاه عقلانی، تجربه نشان داده است کسانی که فکر می‌کردند حق هستند و راه گفت‌وگو و نقد را می‌بستند، معمولا اشتباه می‌کردند. شرط خردمندی، تبعیت از عقلانیت است و گفت‌وگو دستاورد خرد آدمی است. امام علی (ع) می‌فرمایند: کسی که بگویند حقیقت برایم آشکار است و به کسی نیاز ندارم، هلاک می‌شود. وقتی با آرای دیگران مواجه شود تازه می‌فهمد چه خطاهایی انجام داده است.

حقیقت الزاما نزد ما نیست

اخلاق گفت‌وگو اقتضا می‌کند کسی خودش را حق و مطلق و برنده‌ی بازی نداند و فقط صادقانه افکارش را بیان کند. وقتی کسی این پیش‌فرض را در نظر بگیرد که شاید حقیقت نزد دیگران باشد، به اندیشه‌ی دیگران احترام می‌گذارد، دیگری را به رسمیت می‌شناسد و به او اجازه‌ی ابراز وجود می‌دهد و نظر مخالف خودش را تحمل می‌کند.

هنگامی که در گفت‌وگو پرسشی شکل گرفت، با به بند کشیدن خشم، خودخواهی و تعصب، دلیل را توضیح می‌دهد. کسی اخلاق گفت‌وگو را رعایت کرده‌ است که به‌جای غضب، دروغ، تخریب و تحریک، شواهد کافی را مطرح کند.

متاسفانه در مناظره اول، چهار نفر از کاندیداها (به‌جز آقای پورمحمدی و پزشکیان) چندان دغدغه‌ی و میل یافتن حقیقت را نداشتند. آقای قاضی‌زاده، با لباس مشکی حاضر شد، حرف‌های عامیانه زد و صورت و رفتارش را به گونه‌ای تنظیم کرده بود که گویی به کارشناسی بسیار اهمیت می‌دهد؛ درحالی‌که مدام از دولت قبلی حمایت می‌کرد؛ درصورتی‌که دولت قبلی پر از مشکلات بود.

وقتی این پارادوکس و رفتار ریاکارانه را می‌بینیم و متوجه می‌شویم که گوینده دانش کافی هم ندارد، متوجه می‌شویم که این فرد اهل گفت‌وگو نیست و برای عرضه کردن خودش آمده است.

نقش شخصیت در گفت‌وگوی اخلاقی

آقای زاکانی قبلا در دانشگاه رفتار نامحترمانه‌ای داشت و دانشجو را با کلمه‌ی سخیفی مثل چاقوکش خطاب کرده‌ بود. بنابراین امید نداریم که او در مناظره هم برای گفتن از حقیقت آمده باشد و بخواهد مسئله‌ای را حل کند. 

درواقع تمام شخصیت افراد در گفت‌وگو نمود پیدا می‌کند. طبق دو فرمایش حضرت علی (ع)، «حرف بزن تا معلوم شود چه کسی هستی. کسانی هستند که کم حرف می‌زنند اما زیبا سخن می‌گویند.» درون افراد در این مناظره‌ها آشکار می‌شود.

کسی که یک قوه در اختیارش است ولی همچنان رای می‌خواهد، دیگری با خشم و کینه حاضر می‌شود، یکی دیگر دولت سایه دارد و از تحریمی حمایت می‌کند که باعث گرفتاری مردم است. این چهار نفر اهل گفت‌وگو نبودند و با نمایش‌های ساختگی حرف‌های عوامانه زدند.

مطمئن هستم که آقای پزشکیان انسان سالمی است و می‌داند در چه باتلاقی قدم گذاشته است اما بیش‌ازحد برای رعایت اخلاق ملاحظه کرد تا تنشی ایجاد نشود. کسی که در مناظره‌ی اول جسورتر و راحت‌تر حرف می‌زد و سعی می‌کرد در عین احترام به دیگران، حرف‌های خودش را هم بزند، آقای پورمحمدی بود. 

انصاف نیوز: درباره‌ی رعایت بیش‌ازحد اخلاق توسط پزشکیان گفتید، آیا حد و اندازه‌ای دراین‌باره وجود دارد؟

مهدوی: گفت‌وگو وابسته به فضا است؛ فلسفه، عرفان و معنویت، سیاست و… با هم متفاوت هستند. گفت‌وگوی سیاسی نیاز به شهامت و جسارت در عین احترام دارد. پزشکیان بیش‌ازحد مماشات کرد اما او می‌توانست با رعایت اخلاق، با جسارت از حقیقت بگوید.

اهمیت صبوری در مقابل بی‌اخلاقی

انصاف نیوز: نظرتان درباره‌ی تنشی که در میزگرد فرهنگی با حضور آقای پزشکیان و کارشناسان پیش آمد، چیست؟

مهدوی: هم انتخاب مجری و هم برخورد خودش جانبدارانه بود و جریان را به نفع قدرتی تضعیف کرد که صداوسیما را در اختیار دارد. انتخاب مجری، یک داور ناعادل بود و برای مناظره مناسب نبود. روش جریان اصولگرایان و جبهه‌ی پایداری پوپولیستیک است و پشتوانه‌ی عقلانی ندارد و دانایان و عاقلان هم از دوروبر آنها کنار رفته‌اند.

شخص بزرگی مثل آقای فاضلی که جامعه‌شناس است باید می‌دانست در چه فضایی قرار است صحبت کند. افرادی مثل جلیلی و زاکانی و هم‌فکرانشان، منطقی را از احمدی‌نژاد آموختند و با غوغاسالاری حقیقت را وارونه می‌کنند.

فاضلی باید می‌دانست شخصی مثل آقای اسفندیاری، ممکن است به مسائل شخصی او بپردازد، بنابراین بدون هیچ توجیهی باید هوشمندانه و صبورانه عمل می‌کرد تا قد خودش را بالاتر می‌برد. در مناظره‌‌ای که قبلا زاکانی و تاجزاده داشتند، تاجزاده با صبوری برخورد کرد.

فاضلی با گروهی روبه‌رو بود که مسئله را شخصی کردند. به‌شدت او را دوست دارم ولی کارش را نمی‌شود توجیه کرد. اینکه آقای پزشکیان وارد بحث نشد، کار درستی بود چون این موج او را هم با خودش می‌برد؛ اما تذکر پایانی‌اش که از ضمیر جمع استفاده کرد، خوب بود ولی افسوس که این اتفاق برای مهره‌ی تاثیرگذار و رنج‌کشیده‌ای مثل فاضلی افتاد. 

انصاف نیوز: فضا در مناظره‌های بعدی چطور پیش خواهد رفت؟

مهدوی: اگر پزشکیان مماشات را کنار بگذارد و مثل پورمحمدی کنشی برخورد کند، در روزهای بعدی فضا داغ‌تر خواهد شد. احتمالا دو نفر حذف می‌شوند و رای اصولگرایان هم بین قالیباف و جلیلی پخش خواهد شد.

انتهای پیام